De impact van een elektriciteitspanne

Transcriptie

1 De impact van een elektriciteitspanne De socio-economische gevolgen Het voorbereiden van het beheer van een noodsituatie vertrekt van een goed inzicht in wat een dergelijk noodsituatie kan omvatten. In het licht van de opstelling van een Nationaal Noodplan Elektriciteitspanne van Grote Omvang voerde het Nationaal Crisiscentrum in samenwerking met haar partners een analyse uit naar de impact van een grootschalige elektriciteitspanne op het functioneren van een breed aantal socio-economische sectoren. Deze analyse gebeurde telkens op basis van de volgende vragen: 1) Welke impact zou een grootschalige elektriciteitspanne hebben op het functioneren van de sector en aldus op haar dienstverlening? 2) Welke preventieve maatregelen, die de gevolgen van een grootschalige elektriciteitspanne kunnen verminderen, zijn aanwezig binnen de sector of bij de belangrijkste actoren hiervan (noodstroomgeneratoren, accu s, )? Hoe groot is de autonomie van deze preventieve middelen? In welke mate garanderen deze preventieve middelen het functioneren van de sector? 3) Bestaan er binnen de sector of bij de belangrijkste actoren hiervan noodplannen of business continuity plannen gericht op de omgang met een dergelijke of gelijkaardige noodsituatie? Omdat deze analyse gebeurde in het kader van de redactie van een nationaal noodplan, werd voor deze werkzaamheden steeds vertrokken van het scenario van een elektriciteitspanne die zich over meerdere provincies uitstrekt en een duur heeft van 24uur. Dit heeft als gevolg dat de resultaten die hieruit voortkwamen algemeen van aard zijn en betrekking hebben op het hele nationale grondgebied. Specifieke lokale omstandigheden werden tijdens deze analyse dan ook niet in acht genomen. Enkele algemene vaststellingen 1. De onbeschikbaarheid van belangrijke dienstverlenende infrastructuur tijdens een elektriciteitspanne kan zowel een oorzaak hebben in de uitval van de randapparatuur aangesloten op deze infrastructuur (een PC, ) als in de uitval van de kritieke infrastructuur zelf (uitval van het digitaal kabelnetwerk, ). 2. Door de toenemende digitalisering van de infrastructuur en dienstverlening, neemt de maatschappelijke afhankelijkheid van elektriciteit nog steeds toe. Dit betekent dat zonder gelijklopende investeringen in back-upsystemen door de beheerders van deze infrastructuur en de leveranciers van de diensten, de socio-economische impact van een stroomonderbreking in de toekomst nog verder zal vergroten. 3. Het is belangrijk steeds rekening te houden met de onderlinge afhankelijkheden die er tussen verschillende infrastructuren bestaan. Het voorbeeld van een elektriciteitspanne toont duidelijk

2 aan dat de uitval van de elektriciteitsinfrastructuur de werking van andere infrastructuren verstoort. De onderlinge afhankelijkheden laten zich echter ook in de tweede of derde lijn voelen. Zo kan bijvoorbeeld de uitval van de watervoorziening ten gevolge van de elektriciteitspanne de koeling van belangrijke servers verstoren waardoor er ICT-problemen ontstaan,. De belangrijkste conclusies worden hieronder per socio-economische sector weergegeven. De impact per sector Landverkeer: vanaf de aanvang van de elektriciteitspanne valt het landverkeer haast in zijn totaliteit volledig stil. Het trein-, tram- en metroverkeer valt onmiddellijk stil en het wegverkeer geraakt zeer snel ernstig verstoord door het uitvallen van de verkeersbegeleiding, een toename van het aantal ongevallen, het open staan van bruggen en gesloten zijn van slagbomen. Op langere termijn kan het zijn dat tunnels afgesloten moeten worden of dat deze onder water lopen en kan er een brandstoftekort ontstaan doordat brandstofpompen niet meer functioneren. De verstoring van het verkeer kan tot gevolg hebben dat interventiepersoneel, leden van het crisismanagement, werknemers, enz. tijdens de eerste uren van de panne niet of zeer moeizaam op hun bestemming geraken 1. Scheepvaart: de maritieme scheepvaart op de Belgische wateren zal bij een grootschalige elektriciteitspanne niet onmiddellijk grote hinder ondervinden. Quasi alle bedrijfskritische systemen van het Maritiem Reddings-en Coördinatiecentrum en de Schelderadarketen zijn immers uitgerust met UPS, voorzien om een periode van twee uur te overbruggen, of van noodstroomgeneratoren 2. Na twee uur zal de dienstverlening inzake scheepvaartbegeleiding wel sterk verminderen door het wegvallen van bepaalde realtime informatiebronnen zoals onbemande radarposten,. Toch blijft een minimale dienstverlening mogelijk. Wat de werking van de maritieme havens betreft, resulteert een grootschalige elektriciteitspanne onmiddellijk in een ernstige verstoring van de logistieke keten. Zo zal het laden en lossen van ertsen en containers niet meer mogelijk zijn en kan de verwerking op de kade ernstig verstoord zijn door het wegvallen van de containerscanning. Dit kan leiden tot een toegangsverbod tot de haven, met ernstige problemen voor de scheepvaart op de Noordzee en de rivieren tot gevolg. Voorts zal de beveiliging van de havens ernstig verstoord worden en vallen de koelinstallaties in de containers en pakhuizen uit, wat leidt tot bederf van goederen. De scheepvaart op de binnenwateren zal bij een grootschalige elektriciteitspanne ernstig verstoord of onmogelijk zijn wegens het stilvallen van bruggen en sluizen. Het plots stilvallen van deze 1 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met de gewestelijke diensten bevoegd voor transport en verkeerswezen en met Infrabel. 2 Een UPS (uninterruptible power source) is een apparaat dat vermijdt dat bij een stroomuitval de aangesloten apparaten een moment zonder stroom vallen. Hoewel het een korte autonomie heeft, heeft een UPS, in tegenstelling tot een noodstroomgenerator, haast geen opstarttijd nodig.

3 kunstwerken kan resulteren in ongecontroleerde bewegingen, met schade aan de infrastructuur tot gevolg. Op langere termijn kan de uitval van de waterregeling op sommige plaatsen overstromingen veroorzaken 3. Luchtverkeer: de capaciteit van de Belgische internationale luchthavens inzake het aantal vliegtuigen dat kan landen en opstijgen zal na zes uur sterk verminderen. De luchthavens blijven wel operationeel en de veiligheid van het luchtruim blijft verzekerd 4. Watervoorziening: vanaf de aanvang van de elektriciteitspanne zal op verschillende plaatsen in het land, afhankelijk van de geografische situatie, al snel een vermindering van de druk in de leidingen merkbaar zijn. Tussen de twee en de acht uur na het optreden van de panne zal op de meeste plaatsen de watervoorziening stilvallen. Een uitzondering op deze situatie is het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waar voor het merendeel van de gemeenten en wijken de watervoorziening gegarandeerd blijft. Eens de watervoorziening stil valt, kan het, wegens de nodige ontsmettingsmaatregelen die genomen moeten worden, tot enkele dagen na de panne duren alvorens deze terug hervat kan worden. Wat de sanitaire waterhuishouding betreft, bestaat de kans dat door het uitvallen van de pompen er in sommige lager gelegen gebieden bij hevig regenweer overstort optreedt. Hierbij wordt rioolwater aan de oppervlakte geloosd, met onhygiënische omstandigheden tot gevolg 5. Energiebevoorrading: wat aardgas betreft, heeft een grootschalige en langdurige elektriciteitspanne geen significante impact op de bevoorrading noch op de veiligheid van de infrastructuur. De benutting van het aardgas tijdens een dergelijk incident (bijvoorbeeld voor verwarming) zal echter enkel mogelijk zijn wanneer het fornuis, de verbrandingsketel, enz. voor het eigen functioneren geen stroom nodig heeft of aangesloten is op een autonome stroombron. De bevoorrading van petroleum en andere afgeleide producten zal tijdens een elektriciteitspanne ernstig verstoord worden. De pompsystemen functioneren niet meer en het transport via pijpleidingen is niet langer mogelijk. 6 Gevangeniswezen: de impact die een elektriciteitspanne zal hebben op het Belgische gevangeniswezen is erg diffuus. In een beperkt aantal penitentiaire instellingen vallen alle functies onmiddellijk of na maximaal enkele uren uit. In het merendeel van de instellingen kunnen, afhankelijk van de instelling, bepaalde ondersteunende diensten (keuken, liften, ) uitvallen, kan de bewaking 3 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen. 4 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum, de FOD Mobiliteit en Vervoer, met Belgocontrol en met een gewestelijke instanties bevoegd voor luchtverkeer. 5 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met Samenwerking Vlaams Water, La Société wallonne des eaux en Vivaqua. 6 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met de FOD Economie.

4 (camera's, hekken onder spanning, ) blijven 7. gedeeltelijk uitvallen of zullen alle functies gegarandeerd Seveso-bedrijven: binnen de Seveso-bedrijven bestaat er een gevoeligheid voor de problematiek en beschikken veel bedrijven over preventieve middelen. Voorts bestaan er duidelijke structuren gericht op het indijken van het Seveso-risico, met name de interne noodplannen, veiligheidsrapporten en - inspecties. Het Nationaal Crisiscentrum heeft echter geen zicht op de precieze impact die een elektriciteitspanne zou hebben op elk van de Seveso-bedrijven op het Belgisch grondgebied 8. Landbouw: voor de landbouwsector is elektriciteitsbevoorrading over het algemeen levensnoodzakelijk. Bij het wegvallen van de stroomvoorziening kan al snel bederf van producten optreden (melksector en glastuinbouw) of massale sterfte van dieren (reeds na enkele minuten voor pluimvee en na enkele uren voor varkens), met grote economische en hygiënische gevolgen. De grote gevoeligheid van deze sector voor een stroomuitval maakt echter dat de grote bedrijven over het algemeen preventieve maatregelen hebben genomen (generatoren, UPS en, alternatieve verluchtingssystemen,.). Bij deze landbouwbedrijven worden dan ook weinig problemen verwacht bij een elektriciteitspanne. De situatie bij kleinere landbouwbedrijven is echter minder duidelijk 9. Geldwezen: hoewel alle kritische processen en data binnen de financiële sector beveiligd zijn tegen een elektriciteitspanne van lange duur, valt de dagelijkse werking van deze sector bij een elektriciteitspanne stil. Digitale transacties zullen niet meer mogelijk zijn, geldautomaten (ATM s) zullen niet meer functioneren, lokale bankkantoren zullen sluiten en sommige kluizen zullen niet meer toegankelijk zijn. Deze situatie kan op langere termijn leiden tot een gebrek aan liquide middelen. Telefonie en dataverkeer: verwacht wordt dat het GSM-net bij aanvang van de panne snel zal verzadigen. Tussen de één en vier uur na de panne zullen de GSM-netwerken geleidelijk uitvallen. Wat het functioneren van de vaste telefonienetwerken betreft, dient een onderscheid gemaakt te worden tussen de klassieke telefonie-infrastructuur gebaseerd op koperdraad en de infrastructuur voor digitale telefonie. De infrastructuur voor klassieke telefonie zal in verschillende delen van het land na vier uur uitvallen, terwijl in andere gebieden, in hoofdzaak stedelijke centra, deze infrastructuur operationeel blijft. Wat de infrastructuur voor digitale communicatie betreft, vallen de kleinere onderdelen van de Belgische datacommunicatienetwerken bij aanvang van de panne onmiddellijk uit. Dit heeft tot gevolg dat de dienstverlening voor de residentiële gebruikers onmiddellijk wegvalt. 7 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met de FOD Justitie. 8 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum en de Samenwerkingscommissie Seveso-Helsinki. 9 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met de gewestelijke instanties bevoegd voor landbouw.

5 De backbones van de digitale datacommunicatienetwerken blijven echter wel functioneren 10. De beheerders van deze netwerken stellen dat heel wat van hun professionele klanten rechtstreeks aangesloten zijn op deze backbones en dat hun datacommunicatie en digitale telefonie aldus gegarandeerd blijft (op voorwaarde dat hun sites betrokken bij deze communicatie rechtstreeks aangesloten zijn op de backbones) 11. Een voorwaarde voor het gebruik van deze infrastructuur, zowel de klassieke telefonie-infrastructuur als de infrastructuur voor digitale communicatie, is wel dat de toestellen die bij de gebruikers de toegang tot deze infrastructuur verlenen (telefoons, routers, PC s, ) zelf geen stroom vereisen of dat deze stroom bij de gebruikers zelf aanwezig is 12. Media: de openbare omroep VRT en RTBF kunnen via radio blijven uitzenden. Zowel de zendmasten als enkele studio s van beide instellingen beschikken over noodstroomgeneratoren. Voor het kunnen benutten van dit medium dienen de ontvangsttoestellen wel aangesloten te zijn op autonome energiebronnen (radio op batterijen of autoradio). Wegens de uitval van de elektriciteitsvoorziening zullen televisietoestellen niet werken 13. Impact op het crisisbeheer. Net zoals iedereen in de geïmpacteerde zone zal de overheid geconfronteerd worden met de uitval van belangrijke infrastructuur. Het betreft hier infrastructuur waarop de overheid voor haar dagelijkse werking vertrouwt, maar waarover ze zelf niet de volledige controle heeft. De uitval van dergelijke infrastructuur kan de capaciteit van de overheid om de noodsituatie te beheren danig aantasten. Zo kan de uitval of verzadiging van het GSM-netwerk en het beperkt of niet functioneren van de vaste telefonie de alarmering van de personen betrokken bij het crisisbeheer of het bereiken van experts, nodige partners of burgemeesters en gouverneurs bemoeilijken. De uitval van de ICT-systemen kan dan weer het opvragen van noodzakelijke informatie binnen de eigen instelling of bij betrokken partners verstoren. Door de onbeschikbaarheid van verschillende media, zal discipline 5 op haar beurt niet kunnen terugvallen op haar gebruikelijke middelen voor het verschaffen van informatie aan de bevolking (sociale media, geschreven pers, websites, ). In het kader van de opstelling van het nationaal noodplan elektriciteitspanne werd in samenwerking met de betrokken partners ook voor elk van de interventiediensten een analyse uitgevoerd naar de 10 Onder backbones wordt verstaan: hogesnelheidsverbindingen die de ruggegraat van de Belgische datacommunicatienetwerken vormen. Deze verbindingen koppelen lokale netwerken en transporteren informatie over langere afstanden. 11 Indien u wenst te weten of uw instelling voor haar dataverkeer en telefonie al dan niet rechtstreeks is aangesloten op een backbone, raden de beheerders van de communicatie-infrastructuur aan om contact op te nemen met uw accountmanager. 12 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met het Belgisch Instituut voor Postdiensten en Telecommunicatie (BIPT) en met de grootste beheerders van telecommunicatieinfrastructuur in België. 13 Deze informatie komt voort uit een samenwerking van het Nationaal Crisiscentrum met de VRT en de RTBF.

6 impact die een elektriciteitspanne zou hebben op hun werking. De belangrijkste resultaten uit deze analyse worden hieronder weergeven. Wat betreft de impact op de specifieke communicatie-infrastructuur van de interventiediensten: CIC s, ASTRID en Regetel: de CIC s en 100/112-centrales beschikken over eigen UPS en en generatoren en hebben vaak afspraken met de Civiele Bescherming voor de levering van een externe generator. De CIC s en 100/112-centrales kunnen dan ook blijven functioneren tijdens een stroompanne: zij kunnen oproepen ontvangen en deze registreren. Zij vormen echter slechts een doorgeefluik. Wanneer de infrastructuur van de operatoren of de toestellen van de gebruikers (telefoon of GSM) niet functioneren, kunnen de CIC s en 100/112-centrales geen hulpoproepen ontvangen. Wat het brandweer Pagingnetwerk en het Tertra radio communicatie RCS-netwerk van ASTRID betreft, beschikken de verschillende sites over batterijen met een verwachte autonomie van minimaal 8 uur en maximaal 24 uur. Na 8 uur zullen deze netwerken dus geleidelijk uitvallen. In de zones waar het netwerk is uitgevallen, kan de radiocommunicatie nog enkel over zeer korte afstand verlopen via Direct Mode Operation (DMO), vergelijkbaar met een walkietalkie. Hoewel het Regetel-netwerk op een aantal punten ondersteund wordt door noodstroomgeneratoren en ups-systemen, maakt dit netwerk voor haar verbindingen ook gebruik van de netwerken van openbare beheerders zoals Telenet, Colt en anderen. De werking van Regetel is dan ook afhankelijk van de werking van de netwerken van deze openbare beheerders. Het functioneren van het Regetelnetwerk tijdens een langdurige elektriciteitspanne kan bijgevolg niet gegarandeerd worden. De verwachting is dat de integrale werking van het crisisnet van Regetel bij een elektriciteitspanne een autonomie heeft van drie à vijf uur. Sirenes: met uitzondering van enkele zones die over geen enkele autonomie beschikken, blijft het sirenenetwerk in de getroffen zone nog twee uur na het aanbreken van de panne operationeel. Nadien is het aansturen van de sirenes niet meer mogelijk. Bij een activering van de sirenes (alarmering) in een zone, vermindert de operationele autonomie van de betrokken sirenezone tot een half uur. De interventiediensten: De interpersoonlijke communicatie: (1) de (gedeeltelijke) uitval van de reguliere telefoon- en GSM-netwerken en de geleidelijke uitval van het ASTRID-netwerk zorgen binnen alle disciplines voor een aanzienlijke bemoeilijking van de eigen werking en organisatie. (2) Wegens de (gedeeltelijke) uitval van de reguliere telefoon- en GSM-netwerken kunnen de burgers doorheen de panne moeilijk in contact treden met de interventiediensten.

7 De toegang tot specifieke digitale informatie: De uitval van de stroomvoorziening heeft veelal tot resultaat dat de specifieke digitale informatiebronnen of media waarop de interventiediensten steunen voor hun dagelijkse werking niet meer functioneren (datagegevens van patiënten, het opstellen van PV s, stockbeheersystemen, digitale veiligheidsportalen, enz.). Het mobiliseren van voldoende personeel: Bij een noodsituatie beschikken de interventiediensten over de mogelijkheid om extra personeel te mobiliseren. Deze mobilisatie kan tijdens een grootschalige elektriciteitspanne echter ernstig verstoord worden wegens de uitval van de reguliere telefoon- en GSM-netwerken en de mogelijke verkeerschaos. De bevoorrading van brandstof: De uitval van de pompsystemen in tankstations zorgt voor een verstoring of bemoeilijking van de brandstofbevoorrading van de voertuigen van de interventiediensten en van de noodstroomgeneratoren.