Beleidskader Wonen en Leven in de dorpen en buurten van Vlagtwedde

Transcriptie

1

2 Voorwoord Deze visie is tot stand gekomen vanuit het collegeprogramma Meer, minder en kansen benutten In het collegeprogramma is ten aanzien van dit onderwerp het volgende resultaat weergegeven: Een actieplan, dat uiteindelijk een vertaling krijgt in verschillende dorpsplannen, kan in onze visie worden opgebouwd vanuit de volgende stappen: 1. de te verwachten ontwikkelingen worden geïnventariseerd c.q. geanalyseerd; 2. er wordt gedefinieerd wat de gemeente Vlagtwedde beleidsmatig wil bereiken en hoe deze plannen al dan niet via intergemeentelijke samenwerking - gerealiseerd kunnen worden; 3. bekeken wordt hoe de plannen financieel geregeld moeten worden; 4. er is zorg voor draagvlak bij betrokken partijen (ook bewoners). In 2012 is hiervoor een projectgroep ingesteld met beleidsmedewerkers van verschillende afdelingen. De opdracht luidt: Het opstellen van een inventarisatie, een visie en een maatregelenpakket om het wonen en de leefbaarheid in voldoende mate op peil te brengen en/of te houden, rekening houdend met demografische krimp, vergrijzing, ontgroening en beperkte financiële middelen. Hiermee formuleert de gemeente Vlagtwedde haar ambities op het brede terrein van Wonen en Leven. De visie geeft de richting aan waarin de gemeente Vlagtwedde zich wenst te ontwikkelen. Het maatregelenpakket is de gereedschapskist waarmee de gemeente Vlagtwedde de realisatie 2

3 van de visie wil stimuleren. Het is daarbij van groot belang dat actieve inwoners en organisaties geconsulteerd worden en een bijdrage (blijven) leveren in zowel de totstandkoming van de visie als in het maatregelenpakket. De inventarisatie is halverwege 2012 voorgelegd aan de Raad. Duidelijk werd dat we als gemeente al veel beleidsmaatregelen en projecten in gang hebben gezet die krimp gerelateerd zijn. De inventarisatie, samen met deze visie maakt duidelijk dat we het best goed doen, maar dat het nog beter kan. Beter door meer intern samen te werken en af te stemmen. Maar ook door meer met burgers en organisaties samen te werken. Tijdens het - in samenspraak met burgers en organisaties - opstellen van de maatregelen, zullen we deze meerwaarde volop tot zijn recht laten komen. De projectgroep Wonen en Leven Henk Holstein, projectleider Leden: Jaap van der Zwaag, Magda Söllner, Lusette Brouwer, Kor Dijkstra, Jochem Abbes, Simone La Brijn, Koos Bogaerts, Leo Faber, Harry van der Veen, Mandy de Jongh en Kasper Schomaker 3

4 Inhoudsopgave Blz. 1 Visie Wonen en Leven, in de dorpen en buurten van Vlagtwedde 6 Inleiding Landelijk, provinciaal en regionaal beleid rondom krimp Waarop de visie gebaseerd is Demografische ontwikkelingen Uitgangspunten voor beleid; de gemeente als regisseur van beleid met draagvlak Visie op Vlagtwedde Leefbare dorpen Wonen & openbare ruimte; wonen op maat in Westerwolde Zorg Economie; ondernemen in Vlagtwedde Recreatie, toerisme en cultuur Onderwijs & arbeidsmarkt Primair Onderwijs Voortgezet Onderwijs Sport Conclusie 36 3 De ambities en hoe nu verder? Verantwoordelijkheid nemen Het verdere proces 41 4

5 5

6 1 Visie Wonen en Leven, in de dorpen en buurten van Vlagtwedde Inleiding Volgens de prognoses krijgt Oost-Groningen te maken met ontgroening en vergrijzing, kortweg krimp genoemd. Dit is niet alleen het kleiner worden van het aantal inwoners in een regio, maar veel meer nog een demografische verandering van de (lokale) bevolking. Krimp doet zich ook voor in Zuid-Limburg, Zeeland en Noord en Oost Groningen. Voor Vlagtwedde lijkt het erop dat het aantal inwoners in 2030 licht gedaald zal zijn. Wel stijgt de groep ouderen van 20,6% van de totale bevolking in 2010 naar 29,9 % in De veranderende demografische opbouw heeft invloed op de leefbaarheid in onze gemeente. Meer ouderen betekent immers een groter beslag op functies en voorzieningen waar met name ouderen gebruik van maken, zoals zorg, welzijn en cultuur. Bereikbaarheid, toegankelijkheid en mobiliteit zijn thema s die bij groei van deze doelgroep van groter belang worden. Minder jongeren betekent minder beslag op functies en voorzieningen zoals onderwijs en (sport)verenigingen. We dienen daarbij rekening te houden met de economische omstandigheden waarin we momenteel verkeren. Efficiënt en effectief omgaan met de beschikbare middelen, moet ervoor zorgen dat we toch onze ambities waar kunnen maken. In een aantal gevallen zal dit leiden tot keuzes die wellicht minder populair zijn. 6

7 Dit alles heeft direct gevolgen voor de diverse beleidsterreinen wonen, zorg, economie, onderwijs, arbeidsmarkt, sport, cultuur, toerisme en recreatie. Met deze nota willen we de verwachte situatie in beeld brengen en onze visie op deze terreinen formuleren. Deze visie zal de basis vormen voor een maatregelenpakket op het brede terrein van Wonen en Leven in Vlagtwedde. De visie geeft de richting aan waarin de gemeente zich wil ontwikkelen. Het maatregelenpakket is de gereedschapskist waarmee de gemeente Vlagtwedde de realisatie van de visie wil stimuleren. 1.1 Landelijk, provinciaal en regionaal beleid rondom krimp Op alle beleidsterreinen moet een antwoord geformuleerd worden op de verwachte gevolgen van krimp. Inmiddels zijn de verschillende overheden bezig om in hun beleid te anticiperen op de gevolgen van krimp voor de leefbaarheid in het gebied. Hieronder zetten we uiteen wat er op de verschillende overheidsniveaus gebeurt. Convenant Rijk-Provincie-Gemeenten Groningen op Koers Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en de provincie hebben met elkaar een convenant opgesteld in het kader van de samenwerking tussen rijk, provincie Groningen, de drie krimpgebieden en de gemeente Groningen. Er zijn afspraken gemaakt over de aanpak van bevolkingsdaling en de effecten daarvan op de diverse beleidsterreinen. Het Rijk wil vooral een ondersteunende rol hebben, bijvoorbeeld bij de vereenvoudiging van wet- en regelgeving die knelt wanneer het gaat om gebieden die te maken hebben met dalende bevolkingsaantallen. Zo is er 7

8 8

9 bijvoorbeeld sprake van een compensatie van het verlies aan algemene middelen door een tijdelijke krimpmaatstaf van 5 jaar. De provincie heeft met vertegenwoordigers uit de drie krimpgebieden een Provinciaal Actieplan Bevolkingsdaling Kijk op krimp gemaakt. Het levert de uitgangspunten voor (nieuw) beleid, maar beschrijft ook acties en experimenten. Daarnaast is er via de Subsidie Reserve Leefbaarheid Krimpgebieden, jaarlijks 3 miljoen euro beschikbaar voor de leefbaarheid in de krimpgebieden. De 7 regiogemeenten in Oost-Groningen (Bellingwedde, Menterwolde, Oldambt, Pekela, Stadskanaal, Veendam en Vlagwedde) en de provincie Groningen hebben gezamenlijk een regionaal woon- en leefbaarheidsplan gemaakt. Onder het motto samen (regionaal) wat moet, alleen (lokaal) wat kan wordt gewerkt aan een krimpgebied met kwaliteit. Vlagtwedde heeft voor de eigen gemeente deze integrale visie opgesteld op het brede terrein van Wonen en Leven. Hiermee streven we naar het op peil brengen en houden van de kwaliteit van wonen en leefbaarheid. Deze visie geeft de richting aan waarin de gemeente Vlagtwedde zich wenst te ontwikkelen en biedt kaders waarbinnen we als gemeente maatregelen kunnen ontwikkelen. In deze nota zetten we de feiten en cijfers op een rij. Vervolgens geven we onze visie op de gevolgen van krimp voor de woon- en leefbaarheid in de gemeente Vlagtwedde. We bespreken onze ambities op de 9

10 beleidsterreinen wonen & openbare ruimte, zorg, economie, recreatie & toerisme, cultuur, sport, basisonderwijs en de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt. 1.2 Waarop de visie gebaseerd is De visie die we in deze nota Wonen en leven formuleren, is gebaseerd op de huidige situatie in en om onze gemeente. Die situatie bestaat uit de (historische) achtergrond van de regio, de (verwachte) demografische ontwikkelingen, de huidige situatie van wonen en leven. We besteden aandacht aan de terreinen van leefbaarheid, wonen, zorg, economie, onderwijs en arbeidsmarkt, sport, cultuur, recreatie en toerisme. Dit zijn de elementen die bepalend zijn voor de kwaliteit van het wonen en de leefbaarheid. De aspecten die aan de orde komen, zijn deels ontleend aan de diverse notities die in het kader van het Regionale Woon- en Leefbaarheidsplan zijn geschreven. Daarnaast hebben alle projectleden hun bijdrage geleverd aan de bouwstenen van de visie voor de gemeente Vlagtwedde en aan de afzonderlijke thema s. Feiten en cijfers De gemeente Vlagtwedde heeft ca inwoners. De totale grondoppervlakte bedraagt meer dan hectare (land en binnenwater). Dit betekent circa 1 hectare grond per inwoner. De gemeente kent drie hoofdkernen: Vlagtwedde, Sellingen en Ter Apel en twee kleinere kernen: Bourtange en Ter Apelkanaal. Daarnaast telt de gemeente een 54-tal kleinere dorpen en gehuchten. Elke van deze kernen, dorpen en gehuchten heeft zijn eigen karakter. Binnen Ter Apel kan er zelfs gesproken worden over verschillende wijken met een eigen karakter. 10

11 Oost-Groningen, Westerwolde, Vlagtwedde In Oost Groningen maakt de gemeente Vlagtwedde, samen met Bellingwedde en Stadskanaal, deel uit van de subregio Westerwolde. Er wordt samengewerkt op verschillende niveaus, lokaal, subregionaal en regionaal. Oost-Groningen telt in totaal zo n inwoners, bestaat uit zeven gemeenten en is voor verreweg de meeste inwoners een fijne streek om te leven. Toch is Oost-Groningen in sociaal-economisch opzicht een regio met relatief lagere gemiddelde inkomens, hogere werkloosheid, slechtere gezondheid, lagere levensverwachting, hogere zorgconsumptie, lagere onderwijsscores en goedkopere woningen. Let wel: dit is allemaal relatief! In absolute zin zijn de verschillen vaak maar klein. Landschap Westerwolde vormt een zogenaamd essenlandschap. Het landschappelijke beeld van de gemeente wordt tot op de dag van vandaag bepaald door het contrast tussen het oude landschap (de essen en de meedgronden; het beekdal van de Ruiten Aa) en het nieuwe (veenkoloniale) landschap. Bevolking Door de eeuwenlange geïsoleerde ligging heeft Westerwolde zich kunnen ontwikkelen tot een gebied met een eigen cultuurhistorisch karakter. Hoewel het Gronings en het Westerwolds de afgelopen decennia in de verdrukking lijken te zijn geraakt, is er nog veel wat herinnert aan het volkskundig en folkloristisch rijke verleden van Westerwolde. De streektaal wordt nog veel gesproken, zeker door de oudere generaties. 11

12 12

13 1.3 Demografische ontwikkelingen De prognoses die we hier presenteren zijn gebaseerd op gegevens uit verschillende bronnen en van verschillende onderzoeksinstituten (CBS, Primos). Omdat prognoses zijn gebaseerd op aannames, kunnen ze per onderzoeker/instituut in detail verschillen. Die verschillen manifesteren zich sterker naarmate de prognoses verder in de toekomst liggen. Toekomstige verhuisbewegingen, zijn bijvoorbeeld moeilijk te voorspellen. De uitkomsten en de daarop gebaseerde beleidskeuzes geven op hoofdlijnen dezelfde richting aan. In de uitvoering van beleid is over het algemeen voldoende ruimte om op details bij te sturen. Krimp in de gemeente Vlagtwedde Vlagtwedde kent al een tiental jaren meer sterfte dan geboorte. Toch is het inwoneraantal in de afgelopen jaren gelijk gebleven. Reden hiervoor is een positief migratiesaldo. Voor een groot gedeelte wordt dit veroorzaakt door de mensen uit de COA en de PI, die zich in de GBA inschrijven. Voor het andere deel gaat het om mensen die zich vestigen in de verschillende dorpen. Deels gaat het hierbij om jonge gezinnen, maar voornamelijk om 2-persoonshuishoudens van 50 jaar en ouder. De meest recente gegevens uit de GBA laten zien dat over 2012 het aantal inwoners met ruim 100 inwoners is afgenomen. Dat was het eerste jaar waarin de afname van de bevolking ook in onze gemeente duidelijk zichtbaar is geworden. In de tabel hieronder staat de prognose tot 2030 weergegeven. 13

14 Prognose naar leeftijd Gemeente Vlagtwedde (Primos 2011) 2010 % 2020 % 2030 % 0-14 jaar , , , jaar , , , jaar , , , jaar , , , jaar , , ,1 75 jaar en ouder , , ,8 Totaal Bevolkingsontwikkeling De tabel geeft aan dat er sprake zal zijn van een afname van het aantal jongeren: 20% (500) in de leeftijdscategorie 0 tot 14 jaar. Daarnaast zal er sprake zijn van een sterke vergrijzing. In 2030 zal ruim 30% van onze inwoners 65 jaar en ouder zijn. Huishoudenontwikkelingen Krimp, ontgroening en vergrijzing hebben vooral invloed op de woningbehoefte, aangezien dit niet alleen samenhangt met het aantal inwoners, maar vooral met de aard van de huishoudens. Voor de regio Westerwolde (Stadskanaal, Bellingwedde, Vlagtwedde) is onderstaande huishoudenprognose beschikbaar. 14

15 z kind tot % % % 1+2 z kind % % % 1+2 z kind % % % Gezinnen t/m % % % Gezinnen % % % Totaal Huishoudensprognose regio Westerwolde Voor de gemeente Vlagtwedde is geen afzonderlijk onderzoek gedaan. In grote lijnen kunnen we uit bovenstaande prognose voor onze gemeente de volgende conclusies trekken: Het aantal 65+-ers en alleenstaanden zal stijgen. Daardoor zal het aantal (kleine) huishoudens de komende jaren licht stijgen; Naar verwachting zal het aantal inwoners na 2020 dalen, waardoor uiteindelijk in 2030 het aantal huishoudens ongeveer gelijk zal zijn aan de huidige situatie; De samenstelling van de bevolking verandert, waardoor er meer behoefte zal zijn aan levensloopbestendige woningen. 15

16 1.4 Uitgangspunten voor beleid; de gemeente als regisseur van beleid met draagvlak. Beleid heeft de grootste kans op succes als het draagvlak heeft. Dit vraagt vanuit een eigen visie van de gemeente om open processen, met vroegtijdige betrokkenheid van burgers, belangenorganisaties, woningcorporaties, projectontwikkelaars, zorg- en welzijnsinstellingen. Deze visie en aanpak kan op onderdelen leiden tot maatwerk per kern. Het is belangrijk om steeds op een passend schaalniveau naar het gebied te kijken. Zodoende kunnen we de gevolgen van demografische veranderingen goed analyseren en erop anticiperen. Sommige ontwikkelingen spelen zich af op regionaal niveau, andere op gemeentelijk of kernniveau. De menselijke maat We willen waar nodig en mogelijk - burgers, organisaties, ondernemingen en verenigingen faciliteren en stimuleren door ondersteuning en begeleiding te bieden. We stellen ons daarbij flexibel op met oog voor de menselijke maat. We streven een evenwicht na tussen de schaalvergroting die vanuit economisch perspectief wenselijk is en kleinschaligheid die vanuit sociaal perspectief wenselijk is. Zo investeren we in leefbare en vitale dorpen en wijken, niet alleen financieel, maar vooral met inzet van de al aanwezige middelen en mensen. 16

17 Indeling naar voorzieningenniveau Het niveau van de voorzieningen in een kern en zijn verzorgingsgebied blijkt van grote invloed te zijn op het aantrekken van doelgroepen en op het perspectief voor de toekomst. Daarom is het zinvol om de hoofd- en kleine kernen in te delen op basis van hun voorzieningenniveau. Hierbij moet opgemerkt worden dat in elke kern / elk dorp zelfwerkzaamheid en zelfredzaamheid kunnen zorgen voor het in stand houden van zoveel mogelijk voorzieningen. We kunnen vier soorten kernen onderscheiden: Stedelijk gebied (hoofdkern): kern met een subregionale functie, een compleet aanbod voor dagelijkse goederen, waaronder mode. Centrumdorp (hoofdkern): een servicesupermarkt en een discounter, aangevuld met drogist en winkel voor huishoudelijke artikelen, incidenteel met andere winkels zoals mode. Vaak is er ook voortgezet onderwijs. Basisdorp (kleine kern): kernen met een beperkt voorzieningenniveau. Weinig of geen aanvullende functies. Woondorp / landelijk gebied: nauwelijks of geen detailhandelvoorzieningen, meestal wel ontmoetingsruimte, soms ook basisonderwijs. Deze indeling is afgeleid van het inventarisatierapport van het Regionale Woon- en Leefbaarheidsplan. Het betreft een categorisering. De indeling is een middel om verschillen en overeenkomsten tussen dorpen helder te schetsen. Het vormt geen directe onderlegger voor beleidsvorming. In het stedelijk gebied en in de centrumdorpen, onze hoofdkernen, willen we fysieke voorzieningen concentreren en zo in stand houden. In de basisdorpen, onze kleine kernen, moet aan de hand van maatwerk bekeken 17

18 worden wat er mogelijk is. Het gebied langs de kanalen, buiten de bebouwde kom, De Linten, is vooral van belang voor de ruimtelijke kwaliteit en cultuurhistorie. De rest, het Buitengebied, is van belang voor rust en ruimte (cultuurtoerisme). Hier zijn weinig tot geen fysieke voorzieningen die door de gemeente worden gefinancierd of beheerd. In regionaal verband is de ontwikkeling per type woonomgeving in beeld gebracht. De belangrijkste conclusies zijn: afname van de aantallen inwoners en huishoudens doet zich vooral voor in de centrumdorpen en de basisdorpen; het stedelijk gebied en de centrumdorpen zijn steeds meer het domein van 65-plussers (hier zijn meer voorzieningen aanwezig); de basisdorpen en het landelijk gebied bestaan steeds meer uit mensen tussen de 45 en 65 jaar. 18

19 19

20 2. Visie op Vlagtwedde In de voorgaande hoofdstukken is input gegeven voor onze visie op hoe wij willen omgaan met krimp. Daarbij zijn we ingegaan op wat deze ontwikkeling betekent voor de gemeente en haar dorpen en gehuchten. In dit hoofdstuk formuleren we onze visie en ambities op leefbare dorpen, wonen en openbare ruimte, zorg, economie, onderwijs, arbeidsmarkt, recreatie, toerisme, cultuur en sport. 2.1 Leefbare dorpen Ambitie: de inwoners van onze gemeente zijn betrokken bij en actief in het leefbaar houden van hun eigen woonomgeving. Vrijwel iedereen vindt het belangrijk om te wonen in een omgeving die zoveel mogelijk tegemoet komt aan de wensen en eisen die je er als bewoner aan stelt. Het leefbaar houden en maken van buurten en wijken verdient daarom continue aandacht. Overheden hebben daarin een rol, bijvoorbeeld bij het onderhoud van de openbare ruimte en de handhaving van de openbare orde. Daarnaast is de rol van bewoners van cruciaal belang. Buurtparticipatie draagt naar verwachting in belangrijke mate bij aan de leefbaarheid van de dorpen. Het is niet nieuw, het getuigt van goed naoberschap als mensen elkaar kennen, met elkaar contacten onderhouden in de buurt, medebewoners helpen als dat nodig is of in actie komen als er problemen zijn. Dorpsbewoners vinden het meestal leuk 20

21 om betrokken te worden bij het wel en wee van hun dorp en zij willen daar best hun steentje aan bijdragen. De gemeente heeft hierin een regisserende en faciliterende rol. Ze wil aansluiten bij het thema leefbare dorpen en daarbij zoveel mogelijk gebruik maken van de creativiteit en vindingrijkheid van de dorpsbewoners. Dat vraagt om een zorgvuldig evenwicht tussen aandacht voor de breed gedragen geluiden uit haar wijken en dorpen en adequaat reageren op de vraag van het individu. Om ervaring op te doen met het onderwerp actief burgerschap, heeft het college de dorpen Harpel, Veele en Vlagtwedde geselecteerd voor een pilot Dorpsactiverende Methode. Stichting Rzijn is de uitvoerende partij. Als de methode is uitgetest en functioneel bevonden, zal deze in de gehele gemeente worden toegepast. 2.2 Wonen & openbare ruimte; wonen op maat in Westerwolde Ambitie: er is sociale samenhang en ruimtelijke kwaliteit met aandacht voor duurzaamheid en woonkwaliteit. 21

22 Deze ambitie vertaalt zich in een viertal uitgangspunten. 1. De woningbouw in de kernen is maatwerk Maatwerk is een belangrijke basis voor het woonbeleid in de gemeente. Vanuit geografisch oogpunt onderscheidt Vlagtwedde: Hoofdkernen: Vlagtwedde, Sellingen en Ter Apel. Kleinere kernen: Bourtange en Ter Apelkanaal. De dorpen en gehuchten vallen onder de Linten en het Buitengebied. 2. Investeren in leefbare en vitale kernen: inzet op kwaliteit De gemeente Vlagtwedde telt 54 dorpen gehuchten. Elk met een eigen identiteit en kwaliteit. Daarbij zijn sociale samenhang en ruimtelijke kwaliteit van belang. Dit bepaalt voor de inwoners in belangrijke mate het woongenot. De gemeente wil dit behouden en waar mogelijk en nodig in de (hoofd)kernen versterken. Juist door hierop in te zetten, blijft Vlagtwedde aantrekkelijk als woon- en werkplek en wordt onnodig vertrek voorkomen. 3. Duurzaam en kwalitatief goed bouwen 3a woonlasten De komende jaren zullen de woonlasten stijgen, vooral doordat de energiekosten toenemen. Dit vraagt om energiebesparende maatregelen. De grootste kansen hiervoor liggen in de bestaande 22

23 woningvoorraad. We willen hier samen met de corporaties sterk op inzetten en dit oppakken door informatie- en stimuleringscampagnes. In de nieuwbouw is duurzaamheid voor een belangrijk deel geborgd in het Bouwbesluit. 3b levensloopbestendigheid Een andere vorm van duurzaamheid is het (ver)bouwen van woningen die duurzaam aantrekkelijk zijn voor verschillende doelgroepen. In de nieuwbouw streven we naar flexibel inzetbare levensloopbestendigheid. In de bestaande woningvoorraad streven we bij verbouwplannen eveneens naar levensloopbestendigheid. 4. Handhaven / verbeteren van de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad De krimp en de huidige economische omstandigheden hebben een grote invloed op de huidige woningvoorraad. Op kwetsbare locaties dreigt leegstand en verpaupering. Met een actief lokaal en regionaal beleid kunnen we deze dreiging tijdig herkennen en pro-actief tegemoet treden. 2.3 Zorg Ambitie: In Westerwolde, met z n veerkrachtige dorpen, kun je comfortabel oud(er) worden. Met de vergrijzing zal de vraag naar wonen in combinatie met welzijn en zorg toenemen. Vlagtwedde staat voor de uitdaging om een woonsituatie en woonomgeving te creëren die de leefkwaliteit van 23

24 24

25 ouderen waarborgt. Door ontwikkelingen van meer dorp- en buurtgericht en extramuraal werken, groeien welzijn en zorg naar elkaar toe. Zelfredzaamheid van zorgvragers wordt gestimuleerd. In de gemeente Vlagtwedde zijn belangrijke ambities bij wonen, welzijn en zorg: Senioren kunnen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen en participeren, het liefst in hun eigen omgeving (dorp); Wij bevorderen het zelf organiserend vermogen in de dorpen; We streven ernaar, zoveel mogelijk een passend zorg- en welzijnsaanbod voor ouderen en andere kwetsbare groepen te ontwikkelen, rekening houdend met minder gemeentelijke financiële middelen; De gemeente vormt een vangnet door de Wmo. Binnen de zorg vinden er grote veranderingen plaats. Samen met zorgorganisaties en welzijnsorganisatie hebben we een visie op wonen en zorg door het Koersdocument Wonen en Zorgis opgesteld (januari 2012). Dit Koersdocument is voor de gemeente de leidraad de komende 15 jaar. De zorg voor mensen met een midden en hoger inkomen zal meer en meer een particuliere aangelegenheid worden. De markt voorziet in een ruim aanbod aan service en dienstverlening waar mensen zich op kunnen abonneren, zich voor kunnen verzekeren of inkopen. De burger wordt zich meer en meer bewust van de eigen verantwoordelijkheid in het regelen en betalen van zorg. Innovatieve projecten zullen worden ontwikkeld. 25

26 2.4 Economie; ondernemen in Vlagtwedde Ambitie: Wij hebben een uitstekend ondernemersklimaat door optimale bereikbaarheid, minimale regeldruk en goede samenwerking. Het midden- en kleinbedrijf vormt de basis van onze plaatselijke economie en is van grote betekenis voor de leefbaarheid in de gemeente Vlagtwedde. Samenwerking, netwerkvorming en social media zijn voor de economische ontwikkeling de komende jaren belangrijke begrippen. De ondernemers zullen zich bewust moeten zijn van de gevolgen van de demografische ontwikkelingen. Zij moeten hier vroegtijdig op inspelen. Ook de vraag naar arbeid zal veranderen. Zo zal bijvoorbeeld de behoefte aan personeel in de technische sector toenemen, in de zorg sterk groeien en bij toonbankbedrijven afnemen. Het buitengebied, het platteland is in ontwikkeling. Kleine agrarische bedrijven zullen verdwijnen en hun plaats zal worden ingevuld door nieuwe economische dragers zoals kennis, ontspanning, zorg en dienstverlening. Dit is een nieuwe kans voor ons gebied. Waar dit nog niet aanwezig is, moet een digitale snelweg of netwerk worden aangelegd, zodat bedrijvigheid niet meer gebonden hoeft te zijn aan plaats en tijd. De overheid c.q. gemeente zal de regeldruk en administratieve lasten moeten verminderen zodat bedrijfsvestiging in het buitengebied makkelijker wordt. 26

27 27

28 Het bedrijvenpark Zuid-Groningen in Ter Apelkanaal is een bovenregionale vestigingslocatie. Dit bedrijvenpark richt zich voornamelijk op de agri-food sector. Hier werken een aantal agri-food gerelateerde bedrijven intensief samen. Dit beleid van samenbrengen (co-siting) van partijen zullen wij de komende jaren actief uitvoeren. De gemeente verkoopt niet alleen kavels, maar ook een passende bedrijfsomgeving, gebruikswaarde, synergie en werkgelegenheid. 2.5 Recreatie, toerisme en cultuur Ambitie: Onze gemeente is aantrekkelijk voor toeristen, (recreatie-)ondernemers en (nieuwe) inwoners omdat het totale aanbod aan toeristische attracties en voorzieningen, gecombineerd met klantvriendelijkheid en service op een hoog niveau staan. Het landschappelijk en cultuurhistorisch erfgoed behoort onmiskenbaar tot het basiskapitaal van Westerwolde. Een rijk palet aan culturele activiteiten dat veel bijdraagt aan de leefbaarheid, het vestigingsklimaat, de economie en de identiteit van onze streek. Uit onderzoek blijkt dat de gemeente vooral aantrekkelijk is voor actieve senioren die graag genieten van rust en ruimte. De historische panden en landschappen, de herinrichting van de ecologische hoofdstructuur en de goede voorzieningen om te fietsen en te wandelen zijn voor inwoners en toeristen interessant. De steeds verdergaande individualisering van de samenleving past bij de persoonlijke 28

29 aandacht die gasten in het gebied krijgen. Toeristen kunnen genieten en onthaasten in een sfeer van gastvrijheid en persoonlijke aandacht. De gemeente wil (waar mogelijk) de herbestemming van (historisch waardevolle) panden stimuleren. Dit is een economisch vraagstuk, maar het gaat ook over de kwaliteit van het woon- en leefklimaat. Het is goed voor het milieu, helpt leegstand te voorkomen en kan zorgen voor cohesie in de buurt. Hierdoor kan cultureel erfgoed de vitaliteit in de dorpen en landelijke gebieden vergroten en een belangrijke aanjager zijn voor de lokale economie. Een gericht en uitgewogen planologisch beleid voor het landschap is nodig om de positieve effecten van het karakteristieke landschap en het gevarieerde culturele aanbod te kunnen waarborgen voor de toekomst. De gemeente zorgt samen met de terreinbeheerders voor het onderhoud en beheer van de recreatieve infrastructuur, ondersteunt de promotie van het gebied en zet zich in om de werkgelegenheid in het toerisme vooral voor jongeren, laag opgeleiden en deeltijders uit te breiden. 29

30 30

31 2.6 Onderwijs & arbeidsmarkt Ambitie: door anticiperend onderwijs en digitalisering hebben we voldoende competent personeel voor zorg, techniek en landbouw. Om deze ambitie te realiseren, zijn investeringen nodig in de relatie tussen onderwijs en arbeidsmarkt. De gemeente zal hier een nadrukkelijke regiefunctie in vervullen. Het imago van de beroepsgroepen in de zorg, techniek en landbouw moet verbeterd worden. Al tijdens het basisonderwijs zal bijvoorbeeld aandacht geschonken moeten worden aan het werken in zorg en techniek. Zo willen we dat de kinderen door excursies, extra uitleg en presentaties enthousiast gemaakt worden voor het werken in die sectoren. Onder andere de zorginstellingen moeten tevens investeren door Beroeps begeleidende leerweg (Bbl) plekken beschikbaar te stellen, zodat jongeren, maar ook werkzoekenden en herintreders kunnen instromen. Dankzij Bbl is onderwijs op de werkvloer mogelijk en dat heeft de grootste kans van slagen. Een dergelijke aanpak kan ook gelden voor techniek en landbouw, alleen zal scholing hierin veelal op afstand plaatsvinden. De op handen zijnde participatiewet kan een belangrijke bijdrage leveren aan een goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Met de invoering van deze wet wil het Rijk één regeling invoeren voor de onderkant van de arbeidsmarkt (Wwb, Wsw, Wajong). Het uitgangspunt hierbij is dat deze 31

32 doelgroepen zoveel mogelijk werken in reguliere banen bij reguliere werkgevers. Dit vraagt van de gemeente een actieve rol naar werkgevers. Alle bedrijven zijn daarbij klant van de gemeente en er wordt actief aan relatiebeheer gedaan. De vervangingsvraag is goed in beeld; de gemeente leidt mensen op via het regulier beroepsonderwijs en bemiddelt werkzoekenden naar de bedrijven voor vervanging en groei van het personeelsbestand. Het volume aan bijstandsgerechtigden is zeer beperkt, omdat iedereen een werkplek heeft. 2.7 Primair Onderwijs Ambitie: in onze (hoofd)kernen zijn scholen waar excellent onderwijs wordt gegeven zodat kinderen optimale ontwikkelingskansen krijgen. Om in de (hoofd)kernen een onderwijsvoorziening overeind te houden, zouden schoolbesturen nauwer met elkaar moeten samenwerken dan nu het geval is. Dat kan via de vorm van samenwerkingsbestuur. Deze samenwerking kan een vrijval van gemeenschapsmiddelen met zich meebrengen die ten goede komt aan het gehele onderwijs. Zo kunnen scholen worden toegerust met gekwalificeerd en specialistisch personeel zoals orthopedagogen, waardoor de kwaliteit van de scholen nog beter wordt en alle leerlingen gelijke kansen krijgen. 32

33 Op deze scholen wordt goed tot excellent onderwijs gegeven aan alle leerplichtige kinderen uit het dorp (of daaromheen) waardoor de kinderen meer dan optimale ontwikkelingskansen krijgen. Binnen de scholen is de aandacht voor ieders levensovertuiging of geloof in het onderwijsaanbod verankerd. Dat onderwijs vindt dan plaats in de hoofdkernen Vlagtwedde en Ter Apel. Ook is in de kernen Sellingen en Ter Apelkanaal plaats voor een school. 2.8 Voortgezet Onderwijs Ambitie: in de kern Ter Apel bevindt zich een school voor Voortgezet Onderwijs waar excellent onderwijs wordt gegeven van vmbo tot HAVO/VWO. Met bijna negentig jaar onderwijservaring weet de RSG Ter Apel wat zij op onderwijsgebied wil en kan bieden. De school is uitgegroeid tot een regionale scholengemeenschap waar kennisverwerving, veiligheid, aantrekkelijk onderwijs en een professionele cultuur, kernwaarden zijn. Ruim 95% van de basisschoolleerlingen in Vlagtwedde bezoekt deze VO-school. Daarmee blijft de school ook voor de toekomst een belangrijke voorziening in de gemeente. 33

34 34

35 2.9 Sport Ambitie: in onze hoofdkernen is een kwalitatief goed aanbod van compacte sportaccommodaties voor jong en oud. De sportaccommodaties zijn beschikbaar en bereikbaar voor jong en oud. Hierbij kan het totale aanbod per kern verschillen. Veel sportaccommodaties, al dan niet gemeentelijk, bieden de mogelijkheid om een breed scala aan sporten te beoefenen. De gemeente exploiteert hoofdzakelijk veldsport- en zaalaccommodaties die vaak mede zijn ontstaan als onderwijsvoorziening. Andere accommodaties zijn door verenigingen en/of particulieren gerealiseerd. Er zijn een aantal ontwikkelingen waarneembaar, zoals de verschuiving van deelname aan teamsport naar individuele sport, de vergrijzing en de terugloop van de bevolking. Deze ontwikkelingen zullen van invloed zijn op het aanbod aan accommodaties. Om een goed aanbod te kunnen blijven realiseren, zal er een nauwe samenwerking moeten komen tussen gemeente, particulieren en verenigingen. De huidige situatie, waarbij verenigingen streven naar een eigen accommodatie, zal in de toekomst niet meer haalbaar zijn. Om beschikbare middelen zo efficiënt mogelijk in te kunnen zetten, is bundeling van krachten noodzakelijk. Nauwe samenwerking en waar nodig samenvoeging van verenigingen zal tevens leiden tot een efficiëntere inzet van vrijwilligers en kader. Deze samenwerkingsvorm zal in de toekomst moeten leiden tot gecombineerde sportaccommodaties met een compacte omvang, een kleine veldvoorziening 35

36 (kunstgras) gecombineerd met een zaalaccommodatie waarin ook commerciële sportaanbieders ruimte kunnen vinden. Een combinatie met onderwijsvoorzieningen heeft daarbij de voorkeur. Een regionale aanpak is nodig voor accommodaties van grotere omvang, zoals zwembaden, golfbanen, atletiekaccommodaties en dergelijke. Dit thema komt terug in het Regionaal Woon- en Leefbaarheidsplan Conclusie De gemeente Vlagtwedde wil de leefbaarheid op peil houden of zelfs vergroten, onderwijs en economie bevorderen, toeristen en recreanten uitnodigen om langer in het gebied te blijven, de zelfredzaamheid van de burgers waarborgen, goed naoberschap stimuleren en ondersteunen. Kortom, we staan de komende jaren voor een grote uitdaging. Dat we die uitdaging graag aangaan, zal duidelijk zijn. In het volgende hoofdstuk bespreken we hoe we de handschoen zullen oppakken. 36

37 37

38 3 De ambities en hoe nu verder? In de voorgaande hoofdstukken is in grote lijnen de situatie uiteen gezet zoals die zich nu voordoet in de gemeente Vlagtwedde. We hebben onze ambities geformuleerd op de beleidsterreinen die direct samenhangen met wonen en leefbaarheid. Die ambities liegen er niet om, we leggen de lat hoog. Dat betekent: niet denken maar doen. 3.1 Verantwoordelijkheid nemen Als we alle ambities bij elkaar nemen, wordt duidelijk dat het speerpunt is: leefbaarheid en participatie van burgers en organisaties. Op de meeste van de genoemde beleidsterreinen zijn wij als gemeente in feite niet de eerst verantwoordelijke. Immers, we zijn geen eigenaar van woningen, noch van winkels, we exploiteren niet het openbaar vervoer en we besturen geen sportverenigingen. We zijn niet de werkgever van zorgverleners, technici en welzijnswerkers. Toch voelen we ons medeverantwoordelijk voor de kwaliteit van wonen, welzijn, sport en cultuur. Omdat we als gemeente wél verantwoordelijk zijn voor de leefbaarheid als geheel. Verantwoordelijkheid nemen we door op al die terreinen de vinger aan de pols te houden. Doordat we niet altijd directe partij of belanghebbende zijn, kunnen we het overzicht bewaren en problemen en knelpunten tijdig signaleren. 38

39 Bij al het beleid dat we ontwikkelen en uitvoeren, zetten we actief in op samenwerken. Dat doen we om meerdere redenen maar vooral: samenwerken om van elkaar te leren. We hoeven niet zelf het wiel uit te vinden, daarom werken en denken we samen met onze collega s uit de andere krimpregio s (vooral van de Oost-Groninger gemeenten) zodat we elkaar kunnen ondersteunen en van elkaar kunnen leren. Samenwerken willen we niet alleen met buurgemeenten, overheden en organisaties, maar ook met alle inwoners, bedrijven, maatschappelijke instanties en bestuurders. Iedereen zal ermee te maken krijgen. Iedereen zal dus ook op zijn of haar eigen manier een bijdrage moeten leveren. We willen dan ook dat de burgers actief meedenken, participeren in overleg en in handelen om onze dorpen leefbaarder te maken. Initiatieven en ideeën van de inwoners nemen we serieus. Waar mogelijk zoeken we naar duurzame en kwalitatief goede oplossingen voor kwesties die vanuit de bevolking worden aangedragen. We willen waar mogelijk wel de regie houden, dus zullen we steeds blijven kijken naar wie eigenaar is van een probleem of situatie. Het resultaat is op zich duidelijk: de leefbaarheid in onze gemeente op peil houden of brengen. Wat niet vaststaat, is de weg ernaartoe. Deze wordt vooral bepaald door onze intentie om, waar nodig en mogelijk, wonen en leven in de gemeente Vlagtwedde op kwalitatief hoog niveau te houden of te brengen. Met creativiteit, lef en een andere manier van denken, zoeken wij met alle betrokkenen naar oplossingen, zowel wat betreft de inhoud als qua proces en rolinvulling. 39

40 40

41 Het is niet niks: we willen op verschillende niveaus samenwerken, een actieve rol spelen als facilitator en regisseur, mensen bij elkaar brengen. Op een groot aantal terreinen doen we dat al met (maatschappelijke) organisaties en in beperkte mate met de lokale bevolking. Communicatie is het sleutelwoord. Een groot deel van het welslagen van onze ambities is afhankelijk van de kwaliteit van de communicatie op tal van manieren en in alle lagen van die samenwerking. Binnen de eigen gemeente, in de regio en in de provincie: we zorgen ervoor dat iedereen weet wat er gebeurt, gebeuren moet en gebeuren gaat. De open houding, gericht op samenwerking met zoveel mogelijk lokale partijen, heeft wel enkele randvoorwaarden. We kiezen voor het werken met (hoofd)kernen waar we de gemeentelijke fysieke voorzieningen zoveel mogelijk in stand willen houden of concentreren. Het zal op elke locatie maatwerk worden, waarbij de menselijke maat niet uit het oog wordt verloren. Ook is hierbij de financiële ruimte die wij als gemeente hebben maatgevend. We kunnen niet meer uitgeven, dan dat we hebben. Naast de eigen financiële middelen zal er ook worden gekeken naar wat anderen kunnen en willen bijdragen. Dit kan in middelen zijn, maar ook in zelfwerkzaamheid. En we willen in beeld krijgen welke financiële ondersteuning er beschikbaar is vanuit provincie, rijk en Europa. 3.2 Het verdere proces Om de visie aan te scherpen en uit te werken tot een uitvoeringsprogramma, kiezen wij voor een 3-sporen aanpak. Elk spoor is van gelijke waarde en zal op hetzelfde tijdstip starten. Het gaat om 1 intern 41

42 spoor en 2 externe sporen. Elk spoor is gekoppeld aan de in de visie genoemde thema s: leefbare dorpen, wonen en openbare ruimte, zorg, economie, onderwijs, arbeidsmarkt, recreatie, toerisme, cultuur en sport. 1. Het interne spoor: (alle thema s) Beleid maken en uitvoeren gerelateerd aan krimp is een dynamisch proces dat reeds eerder in gang is gezet. Zoals ook in de tussenevaluatie is aangegeven, doen we al veel om te anticiperen op de verwachte demografische veranderingen. Tijdens het opstellen van deze visie zijn ook veel concrete maatregelen bedacht. Deze zijn nog niet in de visie opgenomen omdat we ze willen uitwerken in samenspraak met organisaties en inwoners. Als deze maatregelen aansluiten bij de wensen en de mogelijkheden van het werkveld en de inwoners, dan komen ze op tafel. Wel zijn er ook voldoende maatregelen genoemd, die we wel alvast via afzonderlijke voorstellen naar voren kunnen brengen. Het betreft dan acties en maatregelen op terreinen waar we wel primair verantwoordelijk voor zijn. Voorbeeld is het project Rotte Kiezen naar Vlagtwedde halen. Het aanschrijven / handhaven van verpauperende panden is iets wat alleen wij kunnen doen. Door dit te koppelen aan Waardebehoud Onroerend Goed en andere lopende trajecten, moet dit tot een Vlagtwedder rotte-kiezen-aanpak leiden. 42

43 In de komende periode zullen we deze concrete maatregelen verder uitwerken in afzonderlijke actieplannen. Hierbij moet de integrale en interactieve aanpak gewaarborgd worden. 2. Extern spoor 1: thematische benadering met organisaties (de thema s: wonen en openbare ruimte, zorg, economie, onderwijs, arbeidsmarkt, recreatie, toerisme, cultuur en sport) Voor elk thema wordt een bijeenkomst georganiseerd met organisaties die op dat gebied actief zijn in onze gemeente. Er wordt zoveel mogelijk aangesloten bij bestaande overleggen. Tijdens deze bijeenkomsten wordt met name gesproken over en ligt de nadruk op het betreffende thema. Vragen die naar voren komen zijn: - wat vinden jullie van onze ambitie; - hebben jullie zelf ambities op dit terrein; - andere terreinen waar we ambities op hebben geformuleerd zijn zijn deze ook van belang voor jullie; - wat kunnen we voor elkaar betekenen; - zijn er concrete acties/maatregelen te benoemen; - gaan we samen verder op dit thema, zo ja op welke wijze. De bijeenkomsten moeten een actief karakter krijgen en leiden tot acties en vervolgstappen. De methode en inhoud voor deze bijeenkomsten moeten verder uitgewerkt worden. 43

44 Bij elk thema zal de verantwoordelijke wethouder de opening en inleiding verzorgen, daarnaast is de verantwoordelijke beleidsambtenaar aanwezig, samen met de procesleider(s). 3. Extern spoor 2: gebiedsgerichte benadering met bewoners(organisaties) (het thema: leefbare dorpen) Leefbare dorpen is het thema waar de burgers en bewonersorganisaties aan bod komen. Op basis van de visie en de ervaringen die opgedaan zijn bij de pilot activerende dorpsanalyes heeft het de voorkeur om dit thema in meerdere bijeenkomsten te bespreken. Daarmee wordt aangesloten bij de directe woon- en leefomgeving van de burger en sluiten we aan bij onze eigen keuzes. Hierbij denken we aan 3 bijeenkomsten. Ter Apel apart; het is het grootste dorp, met meerdere wijken en belangenverenigingen. Bourtange, Vlagtwedde, Sellingen en Ter Apelkanaal bij elkaar. De kleinere buitendorpen bij elkaar (Harpel, Veele, Jipsinghuizen, e.d.) Ten slotte Krimp raakt iedereen en bij het formuleren en uitvoeren van de opgaven die eruit voortvloeien, willen we een beroep doen op iedereen in onze gemeente. Daartoe hebben we deze visie opgesteld. Het vervolgproces start in de 2 e helft van 2013 of zoveel eerder als mogelijk is. We nodigen iedereen alvast van harte uit daaraan mee te doen. 44