Van papier naar praktijk

Transcriptie

1 Van papier naar praktijk Eerste evaluatie pilots arbeidstoeleiding kwetsbare jongeren RMC-regio Utrecht Johan Bokdam Mariska Roelofs Edwin Dubbelman

2

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Doel en aanpak van het onderzoek Onderzoeksvraag Deze rapportage Voorbereiding op arbeidsmarkt Inhoudelijke voorbereiding in het pro en vso Inhoudelijke voorbereiding in de entree-opleiding Tijdig en passend gebruik overdrachtsdossier Inzet gemeenten op scholen pro vso Goed van start: contactpersonen, scholenbezoeken en kortere lijnen Grote verschillen in kwaliteit opvolging gemeenten Versnippering en een brede aanpak Entreeopleiding en de overstaptafel Arbeidsmarkt, werkplekken en werkgevers Arbeidsmarktpositie Knelpunten Aanbevelingen Bijlage 1 Lijst betrokkenen Bijlage 2 Checklists... 24

4 4 Oberon&KBA

5 Van papier naar praktijk: 1 e evaluatie pilots arbeidstoeleiding kwetsbare jongeren RMC-regio Utrecht 5 1 Inleiding 1.1 Doel en aanpak van het onderzoek In 2015 hebben de onderwijspartners en gemeenten in de RMC-regio Utrecht afspraken gemaakt om te komen tot een sluitende en eenduidige aanpak die jongeren in een kwetsbare positie ondersteunt en begeleidt en leidt tot een grotere participatie. Concreet zijn twee sets van afspraken vastgelegd. De eerste gaat over de uitstroom van jongeren uit het praktijkonderwijs en voortgezet speciaal onderwijs (pro en vso) naar werk of dagbesteding. In dit convenant hebben scholen en gemeenten afspraken voor het schooljaar 2015/2016 gemaakt. Doel is een goede aansluiting op werk of dagbesteding mogelijk te maken door zoveel mogelijk regionale eenduidigheid te creëren bij de toeleiding vanuit pro en vso naar de gemeenten. Daarnaast is het streven gemeenten vroegtijdig te betrekken bij jongeren die uitstromen. De intentie is om een jongere in het laatste jaar voor uitstroom voor te sorteren op de uitstroomplek. De tweede set afspraken, over arbeidstoeleiding vanuit de verschillende entreeopleidingen, vloeit voort uit de (bredere) samenwerkingsovereenkomst Kansen voor Jongeren in een kwetsbare positie. Namens de regio heeft de gemeente Utrecht onderzoeksbureaus Oberon en KBA gevraagd de afspraken, de uitvoering en de resultaten te evalueren. De evaluatie omvat zowel een kwalitatieve procesmonitor als een kwantitatief meerjarige cohortonderzoek. Dit eerste tussenrapport bevat de uitkomsten van de eerste procesmonitor. Deze bestond uit interviews en deelname aan regionale bijeenkomsten. In juni tot en met augustus 2016 heeft het onderzoeksteam in een serie individuele interviews en groepsgesprekken gesproken met bijna 30 betrokkenen bij de regionale aanpak, vooral vanuit de verschillende onderwijsinstellingen en de gemeenten. Bijlage 1 bevat een lijst van de deelnemende instellingen en personen aan deze evaluatie. 1.2 Onderzoeksvraag De centrale onderzoeksvraag was hoe de uitvoering verloopt van de regionaal overeengekomen werkwijze ten aanzien van de uitstroom van jongeren vanuit vso, pro en vanuit de entreeopleidingen naar werk. Wat gaat er goed, wat zijn knelpunten en wat zijn aanbevelingen voor het verder vormgeven van de samenwerking? Deze vragen zijn uitgewerkt aan de hand van de afspraken zoals die in de volgende hoofdstukken worden weergegeven. Voor een checklist van de gesprekken zie bijlage Deze rapportage In dit rapport presenteren we aan de hand van de regionale afspraken de uitkomsten van de procesmonitor. Daarbij benoemen we ook genoemde knelpunten en verbeterpunten. Vanaf september 2016 start de uitvoering van het andere deelonderzoek, dat een regionaal beeld geeft van de uitstroom van een cohort kwetsbare schoolverlaters. Eind 2016 zijn de eerste resultaten hiervan beschikbaar.

6 6 Oberon&KBA

7 Van papier naar praktijk: 1 e evaluatie pilots arbeidstoeleiding kwetsbare jongeren RMC-regio Utrecht 7 2 Voorbereiding op arbeidsmarkt De eerste set van afspraken start met de notie dat praktijkscholen en vso-scholen jongeren tijdens de schoolperiode voorbereiden op de beoogde uitstroomplek, door bijvoorbeeld de laatste stage tevens de eerste duurzame arbeids- of dagbestedingsplaats te laten zijn. Daarnaast is afgesproken dat vso-scholen bij het uitschrijven van hun jongeren rekening houden met de start van de werk- of dagbestedingsplek zodat onderwijs en de uitstroomplek direct op elkaar aansluiten. 2.1 Inhoudelijke voorbereiding in het pro en vso In het praktijkonderwijs lopen leerlingen al vanaf het eerste jaar interne stages om te ontdekken welke sector of branche ze het meeste ligt. Vanaf het derde leerjaar worden doorgaans externe stages gelopen, gericht op voorbereiding op de arbeidsmarkt (plaatsingsstages). Ook wordt een definitieve keuze gemaakt voor een sector of branche en wordt onderzocht welke certificaten een leerling kan halen. Het vijfde en laatste jaar bestaat vaak uit een individueel pakket van stage, werken of leren. De praktijkscholen geven aan dat steeds beter wordt gekeken in welke sector er werk is voor leerlingen. Zo geven scholen bijvoorbeeld aan dat ze leerlingen proberen te stimuleren om niet te kiezen voor de sector zorg (kinderopvang of ouderenzorg) omdat hier steeds minder banen voor hen zijn. Ook gemeenten zien dat scholen steeds vaker kiezen voor stages die meer gefocust zijn op arbeidsmarktperspectief. In het vso vormen arbeidsvaardigheidstrainingen op school en interne en externe stages de voorbereiding op uitstroom naar de arbeidsmarkt. De intentie is om de leerling vanuit een stageplek uit te laten stromen, zodanig dat hij kan blijven werken bij het betreffende (stage)bedrijf. Op vso-scholen begint de inhoudelijke voorbereiding op uitstroom meestal pas in de bovenbouw. Betrokkenen geven zelf aan dat ze daar eigenlijk al eerder, in de onderbouw, mee willen beginnen. In het vso zijn de netwerkcontacten met werkgevers minder ontwikkeld dan in het praktijkonderwijs, maar er is sprake van een inhaalslag. Een deel van de vso-scholen investeert de laatste jaren veel in het opbouwen van een netwerk, waardoor deze scholen en bedrijfsleven elkaar steeds beter leren kennen. Tenslotte merken zowel betrokkenen in scholen als gemeenten op dat de mindset van ouders en leerlingen nog niet altijd is gericht op werk. In de praktijk kan het een opgave zijn om hen te overtuigen van het belang van werk of scholing. Er is enige bezorgdheid dat de WLZ (wet langdurige zorg) door ouders als sluiproute wordt gebruikt om in aanmerking te komen voor dagbesteding.

8 8 Oberon&KBA 2.2 Inhoudelijke voorbereiding in de entree-opleiding De entreeopleidingen binnen de regio verschillen sterk van elkaar wat betreft achtergrond, doelgroepen, opzet, omvang en uitstroombestemming van de studenten. De inhoudelijke voorbereiding op uitstroom en de aansluiting onderwijs arbeidsmarkt in de entree verschilt ook sterk per opleiding. Bij de ene entree opleiding stromen jongeren vooral door naar niveau 2, bij een andere grotendeels naar werk. Algemeen beeld is dat jongeren na afronding van de entreeopleiding eigenlijk nog niet klaar zijn om volledig zelfstandig op de arbeidsmarkt te functioneren. Het zou goed zijn als deze jongeren na hun opleiding eerst in een meer beschermde omgeving (leerwerkbedrijf) leren werken om ervaring op te doen met aspecten die van belang zijn voor betaald werk. Alleen bij de bol-entreeopleidingen van ROC Midden Nederland is de regionale afspraak van de grond gekomen om in de laatste fase van de entreeopleiding de jongeren die uitstromen naar werk daar specifiek op voor te bereiden. Studenten waarvan duidelijk is dat ze niet naar niveau 2 zullen doorstromen, kunnen het keuzedeel toeleiding arbeidsvaardigheden volgen, waarin werknemersvaardigheden aan bod komen.

9 Van papier naar praktijk: 1 e evaluatie pilots arbeidstoeleiding kwetsbare jongeren RMC-regio Utrecht 9 3 Tijdig en passend gebruik overdrachtsdossier Een tweede component van de eerste set afspraken is het gebruik van het regionaal overdrachtsdossier, waarmee de pro- en vso-scholen informatie over een leerling gestructureerd en eenduidig overdragen aan gemeenten. Bekend en in ontwikkeling Alle scholen en gemeenten in dit onderzoek zijn bekend met de regionaal overeengekomen werkwijze. De afspraken en procedures rondom het overdrachtsdossier worden doorgaans gevolgd. Wel geven scholen en gemeenten nog een verschillende invulling aan het gebruik. Gemeenten geven aan dat veel scholen de formulieren nog niet volledig gebruiken zoals beoogd. De eigen inbreng zit bijvoorbeeld in voor welke jongeren een formulier wordt ingevuld allemaal, alleen die jongeren waar de gemeente iets mee moet of alleen jongeren met uitstroomprofiel werk? Ook zoekt men nog naar de beste frequentie van invullen en bespreken één of twee keer per jaar? Scholen en gemeenten hebben behoefte om deze ontwikkelvragen eenduidig te beantwoorden, zodat helder is wat van wie verwacht kan worden en onnodige administratie te voorkomen. Dit wordt op dit moment ook regionaal opgepakt door een werkgroep. Lijvig maar nuttig Het huidige overdrachtsformulier wordt over het algemeen ervaren als een lijvig document, maar wel als een belangrijk kwaliteitsinstrument in de overdracht van jongeren. Aanvankelijk was er sprake van scepsis bij scholen om weer formulieren te moeten invullen: bureaucratische rompslomp. Door verbeterde werkrelaties tussen scholen en gemeenten is dit gevoel grotendeels verdwenen, zowel gemeenten als scholen zien het belang in: Het is een tijdsinvestering, maar geeft wel een helder overzicht. In de interviews zijn verder een aantal concrete verbeteringen aangedragen voor het regionaal overdrachtsdossier. Het overdrachtsformulier zo veel mogelijk stroomlijnen met het ABA-formulier van het UWV (Aanvraag Beoordeling Arbeidsvermogen). Uitbreiden gebruik van het overdrachtsdossier als jongeren vanuit het praktijkonderwijs overstappen naar entree. Graag betere aansluiting bij al gehanteerde formats van leerlingvolgsystemen en het ontwikkelingsplan (opp). De bekendheid van het regionaal overdrachtsdossier vergroten bij andere gemeentelijke afdelingen en diensten, zodat niet alleen werk&inkomen, maar ook de gemeentelijke afdelingen zorg en jeugd gebruik maken van de beschikbare kennis bij het onderwijs.

10 10 Oberon&KBA

11 Van papier naar praktijk: 1 e evaluatie pilots arbeidstoeleiding kwetsbare jongeren RMC-regio Utrecht 11 4 Inzet gemeenten op scholen pro vso Op basis van het overdrachtsdossier is afgesproken dat gemeente en school in het laatste jaar afstemmen over de toekomstige uitstroomplek van de jongeren en de mogelijke ondersteuning die de gemeente hierbij kan bieden. Iedere gemeente heeft daarvoor een contactpersoon die fungeert als eerste aanspreekpunt voor de scholen. Ook is afgesproken dat gemeenten de kennis en kunde van scholen benutten om een goede afweging te maken over een passende uitstroomplek. Iedere gemeente geeft een eigen invulling aan de inzet van preventieve middelen en het ondersteuningsaanbod (participatiewet). 4.1 Goed van start: contactpersonen, scholenbezoeken en kortere lijnen Alle gemeenten hebben bijna altijd in subregionaal verband - contactpersonen ingesteld. De meeste gemeentelijke contactpersonen hebben ervoor gekozen om aan het begin van het schooljaar de voor hen meest relevante pro- en vso-scholen te bezoeken. Doel van dit eerste bezoek was zowel om te bezien wie er wat voor de laatstejaars kan betekenen, als om kennis te maken. Door deze bezoeken kent men inmiddels elkaars gezichten, weet men elkaar beter te vinden en zijn de lijntjes korter aan het worden, zeggen zowel de gemeenten als de scholen. De scholen voor praktijkonderwijs geven aan dat de contacten met de gemeenten waar ze mee te maken hebben, doorgaans goed verloopt. Vso-scholen hebben doorgaans te maken met meer gemeenten, hier lopen de contacten moeizamer. De overdracht aan gemeenten betreft vooral jongeren met uitstroomprofiel werk of dagbesteding. Jongeren die naar een vervolgopleiding (entree) gaan, zijn niet direct een verantwoordelijkheid van de gemeente. Vaak is RMC wel in beeld, maar op afstand. Overigens is het de scholen vaak niet duidelijk wat er na de overdracht met de jongere verder gebeurt. Er lijkt nog maar weinig sprake van een terugoverdracht. Voor veel vso-scholen gaat het begeleiden naar arbeid maar om een paar leerlingen per jaar. Voor deze scholen is er weinig meerwaarde in het volgen en kennen van alle zich ontwikkelende regelgeving en regionale afspraken. De regelgeving wordt door betrokkenen in vso-scholen vaak als ingewikkeld en onduidelijk ervaren: We worden gek van alle regelingen, bij UWV en gemeenten. De ene keer is het zus, de andere keer is het zo. Al die verschillende regelingen maken het ingewikkeld. Er is geen eenduidige aanpak. 4.2 Grote verschillen in kwaliteit opvolging gemeenten Ondanks de verbeterde contacten tussen scholen en gemeenten, zijn scholen vooral in het vso - ontevreden over hoe een aantal gemeenten de afspraken en hun taken oppakken. Scholen zien grote verschillen in hoe gemeenten werken. Ze hebben verschillende prioriteiten,

12 12 Oberon&KBA passen de regels verschillend toe, beschikbare middelen variëren, contactpersonen zijn soms niet goed op de hoogte van de afspraken en procedures ( onkunde ) en houden scholen ook niet altijd even goed op de hoogte. Ook merkt zowel het pro als vso dat gemeenten tot voor kort onbekend waren met de doelgroep en dat zij geen goed beeld hebben van de beperkingen en problemen van jongeren in een kwetsbare positie. Het grotendeels wegvallen van het UWV uit de keten heeft in die zin grote gevolgen gehad voor de begeleiding en overdracht van deze groep jongeren. Veel gemeenten hebben voor de gekregen opdracht niet de deskundigheid en ervaring in huis. Bij een gemeente is slechts één iemand op de hoogte van werk en inkomen voor kwetsbare jongeren. Toen deze persoon afwezig was, was er niemand anders die me te woord kon staan Per 1 januari 2015 is de ondersteuning voor deze groep jongeren op z n gat gevallen. En dat is eigenlijk nog steeds zo. Ik weet bij aanmelding niet welk loket een jongere naar toe moet. Er is geen beleid gericht op wat goed is voor jongeren, maar wat binnen het budget past. Scholen constateren dat de samenwerking met name stokt als ze contactpersonen bij kleinere gemeenten erbij halen. In de praktijk proberen ze om dit probleem heen te werken door contact op te nemen met buurgemeenten of de centrumgemeente. Meer intergemeentelijke samenwerking kan deze kwetsbaarheden verkleinen, deskundigheid bij medewerkers vergroten en de contacten en overleggen makkelijker maken voor scholen. 4.3 Versnippering en een brede aanpak De verschillen verklaren scholen ook door de bril waarmee gemeenten naar het thema kijken. Kijken gemeenten vanuit de bril Jeugd en WMO (maatschappelijke betrokkenheid) of vanuit de bril Werk en Inkomen (economisch belang)? In de praktijk vinden scholen bijvoorbeeld dat binnen de gemeente Utrecht RMC en Werk en Inkomen goed afstemmen, maar dat de afstemming met Jeugdzorg en WMO verbetering behoeft, zeker voor de jongeren op het grensgebied tussen dagbesteding en arbeid. In de praktijk werkt de gemeente daar nog niet onschot voor de scholen. Gemeenten geven zelf aan dat het niet gemakkelijk is om intern binnen een gemeente alle partijen bij elkaar te krijgen. In de structuur van gemeenten zelf zitten nog veel belemmeringen, zoals de portefeuilleverdeling van wethouders. Er is wel het besef dat een bredere ontschotting van middelen nodig is, en gemeenten beseffen dat extra inspanningen nodig zijn om voor kwetsbare jongeren iets voor elkaar te krijgen. Scholen hebben hiervoor ook begrip. We zien ook dat het voor de gemeenten waarschijnlijk nog een zoektocht is en dat zij hun weg nog moeten vinden.

13 Van papier naar praktijk: 1 e evaluatie pilots arbeidstoeleiding kwetsbare jongeren RMC-regio Utrecht 13 5 Entreeopleiding en de overstaptafel De tweede set afspraken gaat specifiek over de arbeidstoeleiding vanuit de entreeopleidingen: Voor jongeren met diploma hebben de entreeopleidingen op tijd inzichtelijk welke jongeren ondersteuning nodig hebben - en willen - om door te kunnen stromen naar werk. Ze delen deze gegevens met de regionale contactpersoon. Voor de hele regio organiseert deze regionale contactpersoon een uitstap- en overstaptafel, waar deze jongeren worden besproken. De entreeopleidingen De entreeopleidingen binnen de regio verschillen sterk van elkaar, in historische achtergrond, opzet, doelgroepen, omvang en uitstroombestemming van de studenten. Een aantal instellingen is klein en zit nog in een opbouwfase. De entreeopleiding bij het Wellant kent bijvoorbeeld 7 studenten, bij het ID-College in Woerden gaat het om 20 studenten. Andere opleidingen, zoals de XL-variant van ROC Midden Nederland - een bbl-entreetraject van twee jaar voor moeilijk lerenden - kent een lange geschiedenis en een specifieke doelgroep (nu 100 tot 150 leerlingen, voornamelijk afkomstig uit het praktijkonderwijs). De opleiding en studenten binnen MBO Utrecht zijn sterk gericht op doorstroom naar niveau 2. ROC Midden Nederland kent als grootste aanbieder van entree (ongeveer 400 studenten) een breder palet aan entreeopleidingen en uitstroomoriëntaties. Samenwerking entree in de regio Utrecht Alle betrokkenen die we vanuit deze opleidingen spraken, geven aan goed bekend te zijn met de regionale afspraken. Mede als gevolg van de samenwerkingsovereenkomst hebben de entreeopleidingen afgelopen schooljaar de onderlinge regionale samenwerking geïntensiveerd. Zo is een gezamenlijke plaatsingscommissie opgezet om ingewikkelde intakes te bespreken. Gezamenlijk doel is de jongere op de juiste entreeopleiding te plaatsen. Betrokkenen spreken van een cultuurverandering, die breder in het mbo zichtbaar is. Men ziet elkaar niet meer zozeer als concurrent, maar als collega-opleider waar mee wordt samengewerkt aan een publieke taak. Overstaptafel entree De overstaptafel is afgelopen jaar drie maal bij elkaar gekomen, maar functioneert volgens alle betrokkenen niet zoals beoogd. Er zijn afgelopen jaar maar weinig casussen aangeleverd en besproken. De voornaamste reden is dat een aantal entreeopleidingen Wellant, ID-college en MBO Utrecht - nauwelijks uitstroom naar werk heeft en dus geen geschikte kandidaten heeft om te bespreken. De XL-opleiding geeft aan dat hun jongeren door de opzet van de opleiding bijna altijd direct doorstromen binnen hun leerwerkplek. De entreetafel kent daarmee een erg smalle opdracht en doelgroep - jongeren die de entreeopleiding succesvol afronden met uitstroomprofiel werk. Deze groep valt tussen twee grotere groepen in: aan de ene kant de jongeren die zonder diploma uitvallen uit de entreeopleiding, aan de andere kant de groep die na afronding van de entree doorstroomt naar mbo niveau 2.

14 14 Oberon&KBA Daarnaast speelt, in mindere mate, dat ook als jongeren wel baat zouden hebben bij begeleiding, het lastig blijkt om jongeren en hun ouders over te halen om te worden besproken op de overstaptafel. Ook is het betrokkenen op de entree vaak onduidelijk wat het concrete ondersteuningsaanbod van gemeenten is voor deze doelgroep. Verder zien betrokkenen in de scholen voor deze doelgroep weinig continuïteit in (gemeentelijk) beleid en personen, waardoor er geen laagdrempelig persoonlijk contact van de grond komt zoals in het pro en vso. Tot slot bespreekt de gezamenlijke plaatsingscommissie van de instellingen zelf ook steeds vaker jongeren die (tussentijds) uitstromen en specifieke ondersteuning behoeven. Als dit een structurele en gewenste ontwikkeling is, dan biedt dit een interessant alternatief platform voor de functies die aan de overstaptafel waren toegedacht. Daarbij kan het nuttig zijn om het overleg of de ondersteuning te verbreden naar alle jongeren die de entreeopleiding verlaten, zowel met als zonder diploma. De ongediplomeerde uitstroom uit de entree is een relatief grotere groep, waarvoor de overdracht tussen school en gemeente ook nog verbeterd kan worden.

15 Van papier naar praktijk: 1 e evaluatie pilots arbeidstoeleiding kwetsbare jongeren RMC-regio Utrecht 15 6 Arbeidsmarkt, werkplekken en werkgevers Het doel van de regionale afspraken is het vergroten van de participatie en zoveel mogelijk duurzame arbeid voor jongeren in een kwetsbare positie. In dit hoofdstuk gaan we in op de arbeidsmarktpositie van de jongeren en de knelpunten die zich hier voordoen. 6.1 Arbeidsmarktpositie Ondanks hun verschillen in achtergrond is de arbeidsmarktpositie voor jongeren die uitstromen uit het vso, pro of entree op punten gelijk. Voor werkgevers is niet altijd duidelijk wat een jongere wel of niet kan. Van alle uitstromers wordt ook gezegd dat ze na hun opleiding doorgaans nog niet klaar zijn om zelfstandig te functioneren op de arbeidsmarkt, dat ze nog bepaalde vaardigheden missen of beperkingen hebben (in cognitie of gedrag) om zonder ondersteuning aan het werk te gaan. In de praktijk is er daarom zelden sprake van duurzame uitstroom. Veelal komen de jongeren in de dezelfde (assisterende) beroepen terecht binnen de detailhandel (winkels), de groenvoorziening, in de logistiek, bij klein bedrijfjes in de bouw of schoonmaak of juist bij facilitair werk binnen grotere organisaties zoals scholen en ziekenhuizen. De indrukken verschillen rondom de ontwikkeling van het aanbod van dit type banen. Meerdere stagecoördinatoren zien dat ook simpele banen steeds complexer van aard worden. Werkgevers vragen steeds meer om multi-inzetbaarheid, terwijl hun doelgroep juist moeite heeft met complexe opdrachten en het werktempo. Anderen, vanuit entree, pro en vso, stellen dat er genoeg vraag is op arbeidsmarkt naar deze groep jongeren, maar dat er nog veel gedaan kan en moet worden om deze potentiële vraag goed te benutten. Allen geven aan dat het gaat om individuele indrukken. Er lijken geen betrouwbare cijfers op dit punt voorhanden. 6.2 Knelpunten Arbeidsmarktgerichtheid onderwijs De arbeidsmarktgerichtheid van het praktijkonderwijs en met name de vso-scholen is toegenomen. Nu het mbo-niveau 2 voor ongediplomeerde leerlingen niet of nauwelijks meer toegankelijk is, richt het praktijkonderwijs zich weer meer op de arbeidsmarkt. In het VSO leidt het werken met uitstroomprofielen tot scherpere keuzes, waaronder voor een deel van de leerlingen tot de keuze voor toeleiding naar de arbeidsmarkt. In die zin is er meer aandacht voor de arbeidsmarktgerichtheid van het onderwijs. Toch is er nog veel te winnen. Veelal gaat het om leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben in hun opleiding en die het ook op de arbeidsmarkt niet zonder steun redden. Arbeidsmarktgericht onderwijs houdt niet alleen in dat er aandacht is voor de inhoud van het onderwijs en voor stages, maar ook dat er

16 16 Oberon&KBA samenwerking is met bedrijven en met gemeenten. Dat is noodzakelijk om de jongeren ook in de overgang naar werk te kunnen begeleiden. Stageplekken Veel scholen vinden het moeilijk om goede stageplekken te vinden voor de doelgroep. Dat zijn in de woorden van betrokkenen: - ontwikkelingsgericht trajecten met begeleiding, waar leerlingen aan doelen kunnen werken en waar ze niet worden gebruikt als goedkope krachten. - Waar begrip is voor de ondersteuningsbehoefte, en waar de werkgever en werknemers affiniteit hebben met de doelgroep. Om deze plekken te realiseren moeten scholen investeren in de samenwerking met werkgevers: ervoor zorgen dat een werkgever met de juiste verwachtingen een jongere uit deze doelgroep aanneemt en leert hoe zij daarmee om moeten gaan. Onvoldoende begeleiding Ook het ontbreken van geschikte begeleiding op zowel de stage- als de werkplek is een struikelblok in de transitie van school naar duurzame arbeid. Scholen zien binnen hun bestaande formatie geen ruimte om deze taken goed op te pakken. Ik wil de leerlingen wel laten leren en werken tot hun maximum. Het mooiste zou zijn als er bedrijven zijn die dat doen, maar die zijn er niet. Mijn doel is die bedrijven te verleiden zoiets wel te doen. Bijvoorbeeld al bij de laatste stage. Daar heb ik geen gemeente bij nodig. Alleen om het te financieren. Een van onze leerlingen werkt bij de Albert Heijn met een jobcoach, betaald door Werk en Inkomen Lekstroom. Ik wil daar nog een leerling plaatsen, uit Utrecht, maar die krijgt geen jobcoach. De gemeente Utrecht zegt dat het gaat om onderwijs, dat moet je zelf doen. Nu zetten we uit armoe voor haar maar extra uren van onze eigen stagebegeleider in. Wijzen naar elkaar Het is voor scholen niet duidelijk wat ze van gemeenten kunnen verwachten, en vice-versa. We zien dat de verschillende instellingen wijzen naar elkaar - wat de ander niet goed doet of nalaat te doen. Scholen wijzen naar gemeenten, gemeenten naar scholen, entree naar pro, de verschillende gemeentelijke diensten naar elkaar en iedereen naar werkgevers. Er lijkt vooral op het einde van de transitiefase een gebrek aan regie wie heeft tijd en middelen om een kwetsbare jongere onder de hoede te nemen zodat een stage of baan behouden blijft? Onduidelijkheid over aanbod Vanuit gemeenten zijn er wel initiatieven om ondersteuning te bieden, maar die zijn vaak tijdelijk, waardoor ze geen vaste positie in het netwerk verwerven. Een voorbeeld is de inzet van de zogenaamde jobhunters die tijdelijk beschikbaar zijn vanuit het Actieplan Jeugdwerkloosheid. Deze jobhunters geven zelf aan dat zij vooral werken aan de arbeidsmarktvaardigheden van jongeren en hen daarna meestal doorsturen naar de accounthouders arbeid van gemeenten. Bij de scholen leeft daarentegen het idee dat de

17 Van papier naar praktijk: 1 e evaluatie pilots arbeidstoeleiding kwetsbare jongeren RMC-regio Utrecht 17 jobhunters een jongere onder de arm nemen en daadwerkelijk een geschikt bedrijf of werkplek gaan zoeken, met als doel plaatsing. Positie werkgevers Een onderliggend knelpunt ligt bij de bereidheid van werkgevers om te investeren in plekken voor kwetsbare jongeren. Het is bij veel betrokkenen onduidelijk hoe het bedrijfsleven aankijkt tegen deze groep jongeren en wat hen kan overhalen om meer jongeren een kans te geven.

18 18 Oberon&KBA

19 Van papier naar praktijk: 1 e evaluatie pilots arbeidstoeleiding kwetsbare jongeren RMC-regio Utrecht 19 7 Aanbevelingen Alle betrokkenen vinden de regionale samenwerking een stap in de goede richting. De afspraken zijn een jaar oud en het is nu zaak beleid en afspraken door te vertalen naar de uitvoering binnen scholen en gemeenten. Alle betrokken partijen zijn ook nog zoekende. Hoewel er veel aanbevelingen zijn te formuleren, is de overall opinie er een van een veelbelovende start. Een risico daarbij is dat betrokkenen te veel zelf binnen de eigen organisatie bezig blijven. Gezien de vraagstukken en knelpunten is het juist van belang om op beleids- en praktijkniveau over de eigen organisatiegrenzen krachten te bundelen. In het onderzoek zijn verschillende mogelijkheden genoemd die onderdeel kunnen uitmaken van een brede, gezamenlijke aanpak die gegeven de kenmerken van de doelgroep bijdraagt aan meer duurzame stage-, arbeids- en participatieplekken. Transitiedenken als uitgangspunt In het transitiedenken gaat het niet om het moment van overgang na het verlaten van school, maar om de transitie naar werk gedurende de laatste fase van de opleiding en de eerste periode op de arbeidsmarkt. Transitie gaat uit van de loopbaan van de jongere. Het omvat zowel een deel van de opleiding, als de overgang naar werk en het behoud van werk. Per definitie zijn daardoor verschillende partijen betrokken en mede verantwoordelijk, waaronder in elk geval de school, de gemeente en betrokken bedrijven. Het transitiedenken biedt een goed handvat om jongeren in de overgang naar werk te ondersteunen. Omdat transitie zich richt op de doorgaande loopbaan van de jongere (en niet op delen of momenten daarvan) vergt dit per definitie samenwerking. Dit krijgt in tegenstelling tot een ketenbenadering het beste vorm door samenwerking en ontwikkelruimte voor de uitvoeringspraktijk. Verbeteren onderwijs en stagebegeleiding Een eerste verbetering ligt in het onderwijs zelf. Zoals in hoofdstuk twee besproken zijn scholen steeds meer arbeidsmarktgericht, maar arbeidstoeleiding kan voor een aantal opleidingen en scholen in het curriculum nog naar voren worden gehaald en versterkt. Volgens een aantal betrokkenen kan het vso en het pro de stagebegeleiding verder verbeteren. Hier liggen lessen uit het mbo, bijvoorbeeld in het werken met heldere doelstellingen en het inhoudelijk structureren van de stages. Dit levert zowel voor leerlingen als voor leerbedrijven helderheid. Ook verdient het aanbeveling dat het vso en entree zich meer richten op het verder vergroten van hun netwerken onder bedrijven waar ze hun leerlingen kunnen plaatsen. Voor de meeste entreeopleidingen kan de inhoudelijke voorbereiding op uitstroom naar werk verder verbeterd. Tot slot, als een groep schoolverlaters nog geen reguliere werkplek heeft, kunnen scholen een verlengd schooljaar aanbieden. Ook hierin ligt het accent op stages bij werkgevers. Zodra er een passende vacature voorbij komt, stroomt de leerling alsnog uit. Overdrachtsdossiers In de interviews zijn een aantal concrete verbeteringen aangedragen voor het regionaal overdrachtsdossier.

20 20 Oberon&KBA Het overdrachtsformulier zo veel mogelijk stroomlijnen met het ABA-formulier van het UWV (Aanvraag Beoordeling Arbeidsvermogen). Uitbreiden gebruik van het overdrachtsdossier als jongeren vanuit het praktijkonderwijs overstappen naar entree. Graag betere aansluiting bij al gehanteerde formats van leerlingvolgsystemen en het ontwikkelingsplan (opp). De bekendheid van het regionaal overdrachtsdossier vergroten bij andere gemeentelijke afdelingen en diensten, zodat niet alleen werk&inkomen, maar ook de gemeentelijke afdelingen zorg en jeugd gebruik maken van de beschikbare kennis bij het onderwijs. Begeleiding bij de transitie van onderwijs naar werk De begeleiding van jongeren is vaak een struikelblok. Respondenten uit alle sectoren merken op dat het goed zou zijn als een jobcoach de jongere op de stageplek, en in de overgang van school naar werkplek, zou kunnen begeleiden. Partijen zouden gezamenlijk een rol kunnen spelen in de financiering van deze jobcoach. Zo n jobcoach zou werkgevers ook over de streep kunnen trekken bij het aannemen van kwetsbare jongeren en bedrijven kunnen begeleiden bij het anders aankijken tegen de doelgroep. Op dit moment is in ieder geval in één subregio dergelijke ondersteuning van leerlingen op hun stageplek beschikbaar voor een uur per week. Ontschotting en samenwerking gemeenten Gemeenten kunnen de uitvoering van de regionale afspraken verbeteren. Gemeentelijke contactpersonen leggen de regionale afspraken verschillend uit en hun beschikbare budget, formatie en expertise varieert. Meer intergemeentelijke samenwerking kan kwetsbaarheden verkleinen, deskundigheid bij medewerkers vergroten en de samenwerking voor scholen vergemakkelijken. Een regelmatig overleg van de contactpersonen zou een eerste stap daartoe zijn. Daarnaast kan worden ingezet op een bredere ontschotting van middelen over portefeuilles en domeinen heen. Zelf het goede voorbeeld geven Zowel scholen als gemeenten kunnen zelf het aanbod van stageplaatsen en werkplekken aan kwetsbare jongeren vergroten door: zelf actief stageplekken, leerwerkplekken en banen voor de doelgroep te creëren binnen gemeenten, schoolbesturen en publieke organisaties (jobcarving) social return bepalingen op te nemen bij opdrachten die worden uitgezet in de particuliere sector Informeren, activeren en ontzorgen werkgevers Gemeenten en met name werkgeversservicepunten kunnen een meer actieve rol spelen in het informeren en activeren van werkgevers gericht op het in huis halen van de doelgroep. Het is voor werkgevers vaak onduidelijk wat bijvoorbeeld een pro-leerling kan, in vergelijking met vso of entree. Een eerste stap is dat werkgevers beter op het netvlies krijgen wat de verschillende jongeren wel of niet aan werkzaamheden kunnen uitvoeren (onder welke begeleiding). Mogelijkheden om dit te bevorderen zijn specifieke teams binnen werkgeversservicepunten of

21 Van papier naar praktijk: 1 e evaluatie pilots arbeidstoeleiding kwetsbare jongeren RMC-regio Utrecht 21 bij afdelingen werk&inkomen gericht op de doelgroep, die optrekken met stagecoördinatoren uit scholen. Verschillende respondenten geven aan weinig maatschappelijke verantwoordelijkheid bij werkgevers te zien. Twee strategieën zijn hierbij te volgen. Enerzijds aansluiten bij bedrijven en netwerken van bedrijven - die al wel werken aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. De regio Zeist heeft een soort NL Doe-dag, waarbij bedrijven in school worden gehaald. Samen met de vso-leerlingen voeren zij klussen uit op school of in de tuin. Vertegenwoordigers van bedrijven en vso-leerlingen trekken deze hele dag samen op. De intentie is een winwinsituatie. Aan het eind van de dag zijn beide partijen een ervaring rijker. De bedrijven ervaren de doelgroep en hopelijk trekt ze dit over de streep om een jongere een werkplek te bieden. Anderzijds is het zaak bedrijven te overtuigen van de economische en financiële voordelen van deze groep potentiële werknemers. Bijvoorbeeld door het uitbreiden of het actief uitdragen van de duurzaamheid van financiële instrumenten (no-risk en bonusregelingen). Of door het ontzorgen van werkgevers. Werkgevers zien vaak op tegen praktische belemmeringen als het invullen van allerlei formulieren en het bijhouden van de verschillende subsidiemogelijkheden. Op dit punt is zeker behoefte aan meer werkgeversservice. Matching Tevens zouden gemeente en scholen samen een rol kunnen spelen in het mogelijk maken van combinaties tussen bedrijf en doelgroep, het matchen van vraag en aanbod specifiek gericht op de doelgroep. Concrete voorbeelden zijn het ontwikkelen van een regionaal vacatureoverzicht gericht op de doelgroep en het organiseren van bijeenkomsten waar werkgevers en jongeren elkaar kunnen ontmoeten. Betrekken (inzichten) potentiële werkgevers Het belangrijkste aandachtspunt dat in deze evaluatie naar voren kwam is de roep om te investeren in duurzame relaties met werkgevers, om bedrijven te activeren en zorg te dragen voor een betere match tussen vraag en aanbod specifiek gericht op de doelgroep. In de gesprekken is het veel gegaan over werkgevers, maar ze zijn zelf niet aan het woord geweest. Het actiever betrekken van werkgevers bij de regionale samenwerking is hier een belangrijke aanbeveling. Meer inzicht in kennis, motieven en inzichten van huidige en potentiële werkgevers voor deze doelgroep is daarvoor van belang. Het is te overwegen komend jaar een actiegerichte verkenning naar motieven en overwegingen van bedrijven uit te voeren.

22 22 Oberon&KBA

23 Van papier naar praktijk: 1 e evaluatie pilots arbeidstoeleiding kwetsbare jongeren RMC-regio Utrecht 23 Bijlage 1 Lijst betrokkenen Naam Angelique van der Zouw Christi Siderius Harry Pieters Frank Cok Hennie van de Boorn Astrid Lotte Ellen Ammerlaan Arjan van Roon Frits van den Bos Robert Lasschuijt Kees Carbo Tessa Quakernaat Jolanda van Maren-Brouwer Joke Pot Ank Jeurissen Bette Bouma Harry Mevissen Dick Schwegler en Gerda van Donselaar Jaco Ermstrang Christel Peek, Rian de Poorter en Truus van Neerbos Anja de Haas en Lazlo van Donkelaar Saskia Boldewijn Ali van Harten Mark Leeflang Functie en instelling uitstroomcoördinator Kranenburg uitstroomcoördinator Pouwer uitstroomcoördinator Futura directeur / stage&uitstroomcoördinator de Baanbreker uitstroomcoördinator Seyster Praktijkschool directeur Stip VSO stage&uitstroomcoördinator Ariane de Ranitz directeur / stage&uitstroomcoördinator Intermetzo Teamleider Kromme Rijn College Berg en Bosch De Sprong OPDC Stagedocent en stagecoördinator Kentalis Decaan, Stagedocent, Stagecoördinator Auris Directeur Samenwerkingsverband Sterk VO teamleider Entree ID college afdelingsmanager entree Wellant Entree XL, ROC Midden Nederland Projectleider Entree en MBO Utrecht team jongeren, werk en inkomen gemeente Utrecht subregio Utrecht Zuid RBL Utrecht Noordwest RSD Kromme Rijn Heuvelrug Jobhunter vso/pro

24 24 Oberon&KBA Bijlage 2 Checklists A Vragen voor pro en vso Hoe verloopt de uitvoering van de regionaal overeengekomen werkwijze ten aanzien van de uitstroom van jongeren vanuit pro en vso (pilot A) naar vervolgonderwijs, werk of dagbesteding? Bent u bekend met deze regionale werkwijze? In hoeverre worden de afgesproken procedures gevolgd? Ontvangt iedere leerling een uitstroomprofiel? Hoe is grofweg de verdeling van de uitstroomprofielen op uw school (onderwijs/werk/dagbesteding)? Over hoeveel jongeren gaat het jaarlijks? Hoe ziet de inhoudelijke voorbereiding op uitstroom eruit? Wanneer begint deze? Hoe verloopt de aansluiting onderwijs arbeidsmarkt? Hoe is het contact met bedrijven? Wat is het type banen waarin de verschillende jongeren terechtkomen? Wat zijn regionaal bruikbare definities van duurzame uitstroom naar werk? Hoe kan beter worden aangesloten op de regionale arbeidsmarkt voor deze jongeren? Hoe verloopt de overdracht (aanmelding en afhandeling) van jongeren van school naar gemeente/ buurtteams/sociale teams (onderwijs/dagbesteding). Hoe typeert u het contact met hen en de inzet van de verschillende gemeenten? Gebruik van het overdrachtsformulier? Wat is, gezien bovenstaande, het afgelopen jaar/periode veranderd? Dit in relatie met regionale afspraken? Waar liggen nog knelpunten en verbeterpunten? Hoe hebben veranderde wet- en regelgeving doorgewerkt in het (lokale en regionale) beleid? Welke effecten heeft het op uw school gehad? Wat bent u anders gaan doen? In hoeverre voelt u zich gesteund door de nieuwe mogelijkheden? In hoeverre geremd? Na interview bij respondent nagaan wat de mogelijkheden zijn wat betreft het aanleveren van achtergrondgegevens jongeren voor de monitor B Vragen voor entree Hoe verloopt de uitvoering van de regionaal overeengekomen werkwijze t.a.v. de uitstroom van jongeren vanuit de entree opleidingen (pilot B) naar vervolgonderwijs of werk? Bent u bekend met deze regionale werkwijze? In hoeverre worden de afgesproken procedures gevolgd? Kunt u aangeven welk deel van de jongeren uitstroomt naar vervolgonderwijs of werk? Is op tijd duidelijk welke jongeren aanvullende ondersteuning naar vervolgonderwijs of werk nodig hebben? Werkt u met een aangepast curriculum voor uitstroom naar vervolgonderwijs of werk? Hoe verlopen de contacten tussen school en andere betrokkenen bij de overgang naar werk? Wat is het type banen waarin de verschillende jongeren terechtkomen? Wat zijn regionaal bruikbare definities van duurzame uitstroom naar werk? Hoe kan beter worden aangesloten op de regionale arbeidsmarkt voor deze jongeren? Deelt u leerling-gegevens met contactpersonen bij gemeenten? Welke gegevens en met wie? Wat is de omvang en doelgroep jongeren die uit de entree bij de overstaptafel wordt besproken? Hoe functioneert in uw ervaring de overstaptafel? Hoe wordt door gemeenten opgevolgd? Wie zijn er vanuit uw school bij overstaptafel aanwezig?

25 Van papier naar praktijk: 1 e evaluatie pilots arbeidstoeleiding kwetsbare jongeren RMC-regio Utrecht 25 Waar liggen nog knelpunten en verbeterpunten? Hoe hebben veranderde wet- en regelgeving doorgewerkt in het (lokale en regionale) beleid? Welke effecten heeft het op uw school gehad? Wat bent u anders gaan doen? In hoeverre voelt u zich gesteund door de nieuwe mogelijkheden? In hoeverre geremd? Na interview bij respondent nagaan wat de mogelijkheden zijn wat betreft het aanleveren van achtergrondgegevens jongeren voor de monitor C Vragen voor gemeenten Algemeen Bent u bekend met de regionale werkwijze? In hoeverre worden de afgesproken procedures gevolgd? Hoe verloopt de uitvoering van de regionale afspraken. Wat betreft PRO en VSO: Inhoudelijke voorbereiding op uitstroomplek door scholen Vroegtijdig contact met scholen over uitstroomplek Preventieve middelen en ondersteuningsaanbod gemeenten Gebruik en rol van het overdrachtsformulier Overdracht van jongeren van school naar gemeente of buurtteams/sociale teams Hoe ziet u de rol van het UWV en hoe verloopt (eventueel) het contact (met name in het kader van de Wajong)? Wijzigingen afgelopen jaar, relatie met regionale afspraken? Waar liggen nog knelpunten en verbeterpunten? Hoe verloopt de uitvoering van de regionale afspraken wat betreft de entreeopleidingen? Aanmaak van preventief RMC-dossier? Overdracht nuggers aan regionale contactpersoon na drie maanden? Wie nemen deel vanuit gemeente aan de overstaptafel? Komen jongeren ook bij de gemeente aan na bespreking tafel? Waar liggen nog knelpunten en verbeterpunten? Hoe verloopt de aansluiting op de regionale arbeidsmarkt van jongeren vso/pro/entree op dit moment? Wat is het type banen waarin de verschillende jongeren terecht komen? Wat zijn regionaal bruikbare definities van duurzame uitstroom naar arbeid of plaatsing? Hoe kan beter worden aangesloten op de regionale arbeidsmarkt voor deze jongeren? Welk ondersteuningsaanbod of instrumenten zijn vanuit gemeenten beschikbaar voor de doelgroep? Wat bieden de verschillende sociale diensten/werk & inkomen feitelijk aan? Wat is de dekking hiervan (sub)regionaal? Waar liggen knelpunten en hoe zijn dit te verbeteren? Hoe hebben veranderde wet- en regelgeving doorgewerkt in het (lokale en regionale) beleid? Welke effecten heeft het op uw gemeente gehad? Wat bent u anders gaan doen? In hoeverre voelt u zich gesteund door de nieuwe mogelijkheden? In hoeverre geremd? Zijn verbeteringen mogelijk binnen de huidige regelgeving? (aanvullend aan bovenstaande vragen) Wat zou u aan regelgeving anders willen op korte en lange termijn?

26 26 Oberon&KBA

27 Postbus 1423, 3500 BK Utrecht t f info@oberon.eu Utrecht, september 2016 In opdracht van de gemeente Utrecht