EVALUATIE AANPAKPLAN TOERISME ZAANSTREEK

Transcriptie

1 (concept) EVALUATIE AANPAKPLAN TOERISME ZAANSTREEK Dienst Stad In opdracht van: Gemeenten: Zaanstad Wormerland Oostzaan Mei

2 1. INLEIDING De colleges van Zaanstad en Wormerland hebben opdracht gegeven om tot hun toeristische beleid te evalueren, te actualiseren en te vertalen in een nieuw meerjaren uitvoeringsplan. In februari 2011 stelden beide colleges de Startnotitie Procesvoorstel Uitvoeringsplan Toerisme vast; het spoorboekje om tot een nieuw uitvoeringsplan te komen. Fase1 in het procesvoorstel is een evaluatie van het Aanpakplan Toerisme AANLEIDING In 2007 wordt het Aanpakplan Toerisme Zaanstreek door de gemeenteraden van Zaanstad, Wormerland en Oostzaan vastgesteld. Het betekent de aftrap voor een andere kijk op toerisme. In de voorafgaande jaren is het beleid vooral gericht geweest op recreatieve voorzieningen voor eigen bewoners en bezoekers uit de directe omgeving; verbetering van voorzieningen in de openbare ruimte en vergroting van de toegankelijkheid van het landelijke gebied door de aanleg van fiets- en wandelpaden, de introductie van het fietsknooppuntennetwerk en wat voorzieningen voor de recreatievaart. Veel maatregelen komen in samenwerking met de Provincie Noord Holland tot stand. Het gaat daarbij eerder om maatschappelijk dan om economisch rendement. Des te opmerkelijker is het, dat de gemeente Zaanstad sinds jaar en dag subsidies verstrekt aan de Zaanse Schans, de toeristische trekpleister die jaarlijks bijna bezoekers trekt. Hoewel de waarde en betekenis van de Schans op zich niet ter discussie staan groeit met de jaren het ongenoegen binnen de Zaanse politiek, dat de gemeente investeert zonder dat de stad daar van méé profiteert. In 2006 keert het tij. In de coalitieakkoorden van de nieuwe colleges wordt versterking van de economische structuur een belangrijke prioriteit. Daarnaast zien we een herwaardering voor de Zaanse identiteit evenals een groeiende oriëntatie op de regio. In 2006 maken de gemeenten binnen de regio Amsterdam afspraken om de unieke combinatie van dorpen en steden, waterrijk en open landschap en waardevolle natuur te behouden, versterken en beter te benutten en o.a. samen te gaan werken op het gebied van vrije tijd, toerisme en marketing. Mede aanleiding hiervoor is het groeiende besef dat Amsterdam het als grote internationale toeristische magneet op eigen kracht niet meer redt. De stad loopt letterlijk tegen zijn grenzen aan. Bewoners in de binnenstad klagen over de groeiende overlast van toeristen en de stad heeft een groot tekort aan hotels. Bovendien is de regio veelzijdig genoeg om het toeristisch product unieker en sterker te maken. Het gaat de regiopartners vooral om de economische meerwaarde, die investeringen in de toeristische sector kunnen opleveren: meer bezoekers, meer inkomsten, meer werkgelegenheid. 1.2 AANPAK Lokaal In de Zaanstreek zijn nauwelijks onderzoeksgegevens over toerisme voorhanden. Het laatste onderzoek dateert uit 1999 en is alleen gericht op de Zaanse Schans. Er kan dus geen nulmeting plaatsvinden. Gekozen wordt voor een pragmatische aanpak. Gemeenten, partners en ondernemers brengen de actuele situatie via een SWOT-analyse zo goed mogelijk in kaart en bepalen op basis daarvan prioriteiten en keuzes. Er worden zes met elkaar samenhangende en deels overlappende speerpunten benoemd waaraan een aantal maatregelen wordt gekoppeld: promotie & marketing, erfgoed & industrieel toerisme, verblijfsaccommodaties & MICE (zakelijke) markt, water- en groenrecreatie, evenementen, Zaanse Schans. Snelle en zichtbare resultaten (quick wins) moeten de betrokkenheid en animo verder aanwakkeren en nieuwe initiatieven vanuit de markt aanjagen. De gemeenten zullen zich vooral inzetten voor meer samenwerking binnen de regio, externe subsidieverwerving en adequate randvoorwaarden, zoals dienstverlening aan ondernemers. Toerisme wordt één van de speerpunten van de partners, die verenigd zijn in de Zaanse Economische Raad (ZER). Het aanpakplan is ambitieus en vergt zowel bestuurlijk als ambtelijk een forse inzet van de Zaanstreekgemeenten; vooral van Zaanstad, die fungeert als trekker, aanjager en organisator. Hiervoor is 1, 1 formatieplaats binnen de gemeente Zaanstad beschikbaar. Onder de paraplu van de ZER wordt een Stuurgroep Toerisme ingesteld, die de voortgang van de uitvoering moet bewaken en zo nodig bijstellen. Deze stuurgroep wordt voorgezeten door de wethouder EZ van Zaanstad, die 2

3 tevens portefeuillehouder EZ is in het Dagelijks Bestuur van de Stadsregio Amsterdam. Verder hebben zitting: de verantwoordelijke wethouders van Oostzaan en Wormerland, de directeur Zaanse Schans, de Kamer van Koophandel/regio West, het Amsterdams Bureau voor Toerisme en Congressen (ATCB) en de beleidsambtenaar toerisme van Zaanstad. In de praktijk functioneert de stuurgroep meer als een klankbordgroep en niet zozeer als een sturend orgaan. Mede om die reden wordt besloten om de stuurgroep na de gemeenteraadsverkiezingen niet voort te zetten en te zoeken naar een werkwijze, die beter aansluit op nieuwe lokale en regionale ontwikkelingen, zoals de oprichting van de stichting Marketing Zaanstreek en - op regioschaal - de Economic Development Board Amsterdam (EDBA). De nieuwe gemeenteraad van Oostzaan besluit eind 2010 om zich vanwege bezuinigingen terug te trekken uit de toeristische samenwerking binnen de Zaanstreek. Regionaal / provinciaal / nationaal Niet alleen de Zaanstreekgemeenten werken in 2007 aan de totstandkoming van het aanpakplan. Ook andere overheden zijn bezig met het formuleren van nieuw toeristisch beleid. Ambtelijk en bestuurlijk wordt geprobeerd om ontwikkelingen zoveel mogelijk al tussentijds met elkaar te verbinden. Onder regie van de Stadsregio Amsterdam en in samenwerking met de provincie Noord-Holland organiseren gemeenten ui de regio inmiddels omgedoopt tot Metropoolregio Amsterdam - zich in de ambtelijke Werkgroep Toerisme. In 2008 wordt het Toeristisch Actieplan Metropoolregio Amsterdam (TAMA) vastgesteld in de Regioraad. De doelstelling van het actieplan is tweeledig: - groei van het aantal internationale bezoekers aan de Metropoolregio met 3,5% per jaar tot groei van 14 naar 20% van het aantal bezoekers aan Amsterdam, dat tenminste één activiteit buiten de stad bezoekt. Via het actieplan wil de regio een gezamenlijke marketingstrategie ontwikkelen. Amsterdam geldt als spil en paraplu van het regionaal toerisme; de regiogemeenten voegen daar hun eigen kwaliteiten aan toe. Provinciale Staten van Noord Holland stellen in 2008 de Agenda Recreatie en Toerisme vast. Het doel blijft: het bevorderen van het (binnenlands en buitenlands) toeristisch bezoek naar en binnen de provincie om daarmee de bestedingen te maximaliseren en de werkgelegenheid in de toeristisch recreatieve sector optimaal te ontwikkelen. De uitwerking loopt langs twee lijnen: - recreatie dicht bij huis voor de eigen bewoners, met aandacht voor de relatie met sport en bewegen (gezondheid) - ontwikkeling van Noord-Holland als toeristische trekpleister op gebied van de waterrijke cultuur (Noordzeekust, IJsselmeerkust, grachten Amsterdam, Zuiderzeestadjes, Stelling van Amsterdam) en watersport Medio 2008 presenteert de Staatssecretaris van Economische Zaken zijn Toerismebrief Holland, meesterwerk aan het water. Het Rijk wil de internationale branding van Nederland in het buitenland versterken en de toeristische promotie meer verbinden aan de bredere economische promotie van Nederland. Ten aanzien van productontwikkeling en innovatie wordt gezocht naar koppelingen met andere sectoren en met actuele thema s als duurzaamheid. In de beleidsbrief worden o.a. ook het concept van regionale beeldverhalen aangehaald als kansrijke formule. Voor de uitvoering van het beleid maakt het ministerie o.a. gebruik van het gebiedsgerichte economische programma Pieken in de Delta en de Europese Structuurfondsen. 3

4 2. RESULTATEN In dit hoofdstuk zoomen we verder in op de uitvoering van het aanpakplan. Welke maatregelen zijn gerealiseerd is en welke plannen zijn niet voldoende uit de verf is gekomen? In het aanpakplan waren zes speerpunten (dragers) opgenomen: - promotie & marketing - industrieel toerisme - verblijfsaccommodaties - groen- en water(!) recreatie - evenementen - de Zaanse Schans 2.1 VERBETERING PROMOTIE & MARKETING In 2007 is promotiemateriaal met toeristische informatie over de Zaanstreek slechts in beperkte mate en zeer versnipperd beschikbaar. In de jaren erna is hier verandering in gekomen. Bestaand materiaal is in kaart gebracht, beter gestroomlijnd, op diverse schaalniveaus op elkaar afgestemd en aangevuld met nieuwe producten. Een aantal voorbeelden: - nationaal/internationaal: In opdracht van de Zaanstreekgemeenten zorgde het Amsterdamse Toerisme en Congres Bureau (ATCB) er voor dat de Zaanstreek werd opgenomen in de Metropoolbrede internationale publiciteit via diverse social media, publicaties en via promotie op o.a. stations, VVV-locaties en Schiphol. Het ATCB voerde promotieactiviteiten uit, gericht op de Europese markten (Spanje, UK, Frankrijk en Duitsland) en de ver-weg markten (Rusland, China, India, Zuid Amerika). - provinciaal: In opdracht van de provincie Noord Holland verzorgde De Noord Holland Compagnie (NHC) meertalige toeristische berichtgeving over de Zaanstreek voor de dichtbij markten (Nederland, Duitsland, België) via onder andere de Waterrecreatiekaart, Recreatiekrant Noord Holland en via de verschillende toeristische websites van Noord Holland. - Metropoolregio Amsterdam: In opdracht van de Metropool Amsterdam coördineerde het ATCB meertalige VVV-brochures voor de bezoekers aan Amsterdam over toeristische bestemmingen in de Metropoolregio, waaronder de Zaanstreek en een OV-routekaart. Alle toeristische informatie werd gekoppeld aan de databases van de nationale en provinciale toeristische websites en aan de internationale promotiewebsite van de Metropool Amsterdam, - Zaanstreek: er verscheen nieuw promotiemateriaal, zoals de Water- en erfgoedroute folder, de Zaanstreekgids ; de Infotakefolder met route door de Zaanse Schans en omgeving, de Fietsroutekaart Zaanstreek Noord / Zaanse Schans en omgeving en de Capitoolgids (in co-productie Zaanse Schans). De meeste publicaties zijn meertalig. De gemeenten lanceerden de website ontdekdezaanstreek.nu. In de praktijk bleek het contentbeheer onvoldoende geborgd en was deze website te gebruiksonvriendelijk. Inmiddels is de website vervangen door een interactieve toeristische website met VVV-keurmerk en gekoppeld aan de bovenstaande bredere toeristische databases. In 2009 zorgden gemeente Zaanstad, Zaanse Schans/Zaans Museum, Vereniging Zaansche Molen en Vereniging Zaans Erfgoed samen voor promotie van de Zaanstreek tijdens de Uitmarkt in Amsterdam. In samenwerking met de Zaanse Schans gaf gemeente Zaanstad in 2010 acte de présence tijdens de Vakantiebeurs en de 50 plus Beurs. De Zaanstreek beschikt niet over een zelfstandig en volwaardig VVV-agentschap. Vanaf 2008 is er wel in iedere Zaanstreekgemeente een VVV-vestiging met VVV-informatiewebzuil en chatfunctie gerealiseerd. Bezoekers kunnen hier terecht voor persoonlijke VVV-dienstverlening, foldermateriaal, VVV-Cadeaubonnen en Dinercheques. In Zaandam werd de bestaande VVV-vestiging in gemeentekantoor Rail Point Office uitgebreid met een VVV-webzuil. In 2010 werd deze vestiging 4

5 verplaatst naar het Inntel Hotel Amsterdam Zaandam. Naast de vestigingen met VVV-webzuil zijn er op nog vier locaties stand-alone VVV-webzuilen - de zogenaamde VVV-I.points gerealiseerd; in Zaandam op de Zaanse Schans, in Café de Fabriek en in het informatiecentrum Inverdan op de Gedempte Gracht. Ook het bezoekerscentrum in het Twiske heeft sinds 2009 een VVV-webzuil. De toeristische mogelijkheden van de Zaanstreek zijn in kaart gebracht. Er is meer toeristische streekinformatie beschikbaar gekomen; zowel via brochures en folders als via websites en infozuilen; geschikt voor meerdere doelgroepen, zowel nationaal als internationaal. De functionaliteiten en mogelijkheden van de toeristische Zaanstreekwebsite zijn verbeterd. Het gebruik van multimediale technieken bij routes en toeristische bewegwijzering staat in de Zaanstreek nog in de kinderschoenen. 2.2 STERKERE PROFILERING VAN ERFGOED & INDUSTRIEEL TOERISME Industrie en industrieel erfgoed zijn bepalend geweest voor de ontwikkeling van de Zaanstreek en leveren bouwstenen voor een onderscheidend toeristische imago. Daarom is er voor gekozen om binnen de Metropoolregio de Zaanstreek voortaan vooral als industrieel erfgoed regio te promoten. De ERIH Hollandroute - onderdeel van de internationale European Route of Industrial Heritage (ERIH), die in verschillende landen locaties die van betekenis zijn geweest voor de industriële ontwikkeling met elkaar verbindt - speelt hierbij een belangrijke rol. De stichting Holland Route startte met een het uitrollen van een route door de Metropoolregio aan de hand van een aantal industriële locaties en een website met achtergrondinformatie. Vanaf 2011 krijgt de route eigen fysieke bewegwijzering. Het beoogde ERIH-bezoekerscentrum op het Hembrugterrein is nog niet gerealiseerd. Dat was niet alleen te wijten aan de complexiteit van het terrein. Ook de stichting slaagde er niet in voldoende financiële middelen bij elkaar te krijgen. Het ERIH-centrum werd in 2010 opgenomen als onderdeel van een brede aanvraag voor een opstarten van activiteiten op het Hembrugterrein. Deze procedure loopt nog. De beoogde kruisbestuiving tussen toerisme en First in Food is nog niet van de grond gekomen. Binnen First in Food was alle energie nodig voor de uitwerking van de projecten binnen het samenwerkingsverband. Het aanbod van georganiseerde bedrijfsbezoeken is niet gegroeid. De opening van het Verkadepaviljoen in 2009 kan gezien worden als stap in de goede richting. De bedrijfscollectie van Verkade staat symbool voor de industriële ontwikkeling van de Zaanstreek. Het aanbod aan activiteiten vanuit cultuurhistorische verenigingen (lezingen, rondleidingen, instandhouding bedrijvencollecties) is weliswaar divers, maar nog fragmentarisch en lijkt voornamelijk bekend onder Zaankanters. Ook de Open Monumentendagen en de twee edities van de Zaanse Erfgoedmarkt trokken vooral publiek uit de eigen regio. In 2010 startte de gemeente Zaanstad met steun van de provincie gidsentrainingen voor vrijwilligers. Het toeristische karakteristiek Industrieel Erfgoed past goed bij de Zaanstreek maar vraagt om een betere uitwerking in de vorm van een inspirerend verhaal en een daarmee samenhangend toeristisch aanbod, o.a. in samenwerking met ERIH, First in Food en stichting Marketing Zaanstreek. 2.3 MEER VERBLIJFSACCOMMODATIES & MICE MARKT In 2008 is het project Wakker worden in de Metropool' van start gegaan dat zich richt op uitbreiding van de hotelcapaciteit. Het project heeft als doel om in extra hotelkamers in de Metropoolregio te realiseren. Er kwam een brochure beschikbaar waarin de kansen voor ontwikkeling van vestigingslocaties voor nieuwe hotels worden aangegeven. De potentiële locaties en de vorderingen op het gebied van acquisitie en realisatie worden bijgehouden in de online Hotelmonitor. In de Zaanstreek is tot en met 2010 een uitbreiding van 61 kamers gerealiseerd, minder dan verwacht. Diverse malen is sprake geweest van initiatieven vanuit de markt, die tijdens de planologische procedures strandden. Momenteel zijn er vijf potentiële kandidaten voor nieuwe hotelvestigingen in Zaanstad. 5

6 Ontwikkeling aantal hotels In de Zaanstreek Aantal kamers Aantal bedden Aantal vestigingen 9 10 Op basis van een recente telefonische enquête is gemeten dat er naast hotels, per 1 januari 2011 Zaanstreek in totaal 13 Bed & Breakfasts aanwezig zijn, die samen over ca. 15 kamers en ca. 36 bedden beschikken. Verder zijn in de afgelopen jaren geen andere verblijfsaccommodaties gerealiseerd. In Oostzaan loopt nog een vergunningaanvraag voor 20 kampeerplekken nabij Haven de Roemer in het Twiske. Pogingen als deze om vanuit de recreatieschappen activiteiten te ontwikkelen die meer inkomsten genereren liepen tot nu toe stuk op bezwaarprocedures van bewoners. Het realiseren van een kleine (natuur)camping en camperplaatsen bleek in de hele Zaanstreek een bijzonder lastige opgave. Er werden diverse locatieonderzoeken gedaan, maar tot nog toe zonder resultaat. Ook de zoektocht naar tijdelijke locaties (minimaal 10 jaar) voor deze type voorzieningen heeft tot nu toe niets opgeleverd. In het najaar 2008 is het project Mice Meets Metropolis gestart, dat zich richt op het sterker positioneren van de regio's Amsterdam en Utrecht als bestemming voor de MICE-markt. MICE staat voor meetings, incentives, conventions en exhibitions'. Doel van het project is een toename van 20% internationale congressen en zakelijke bijeenkomsten in 2012 ten opzichte van Als onderdeel daarvan moet Amsterdam in 2012 minimaal één plek zijn gestegen op de internationale Top Tien van congresplaatsen door uitbreiding van het aanbod naar de regio (in 2006 stond Amsterdam op de negende plaats). Begonnen is met het in kaart brengen van het bestaande MICE-aanbod. Vervolgens is gewerkt aan kennisontwikkeling, productinnovatie en -bundeling, het koppelen van vraag en aanbod en gezamenlijke marketing, promotie en acquisitie. Uit het opgestelde databestand van bedrijven hadden zich tot begin 2010 in totaal 309 actief geïnteresseerde i bedrijven gemeld, waarvan 156 een bedrijfsprofiel op de website hebben aangemaakt. Tot nu toe zijn er 19 Zaanse bedrijven, die een profiel hebben aangemaakt op de interactieve website en actief deelnemen aan het gezamenlijk organiseren van zakelijke arrangementen. De capaciteit aan hotelkamers is toegenomen al blijft de groei achter bij de verwachtingen. Naast hotels en Bed & Breakfasts zijn geen andere toeristische verblijfsaccommodaties gerealiseerd. De gemeenten zijn onvoldoende in staat gebleken om initiatieven vanuit de markt adequaat te faciliteren. Voor het MICE-project is het nog te vroeg om conclusies te trekken over de deelname van Zaanse toeristische ondernemers. 2.4 VERBETERDE VOORZIENINGEN VOOR GROEN- EN WATERRECREATIE Binnen de toeristische sector is de riviercruisevaart een explosief groeiende bedrijfstak. Riviercruisevaart betreft schepen van gemiddeld 55 tot 130 meter lengte met minimaal 55 passagiers. Motorchartervaart gaat om schepen van maximaal 70 meter lengte en maximaal 60 passagiers. Zaanstad werkt sinds 2008 met Amsterdam Cruise Port (ACP), de provincie Noord Holland en acht gemeenten aan gezamenlijke promotie-activiteiten. Hierdoor moet het aantal aanlopen in Noord- Holland in de periode met minimaal 10% toenemen. Het aantal aanlopen van riviercruiseen motorchartervaart in Noord Holland is intussen al gestegen van in 2008 naar in 2010 (16%) 3. Amsterdam Cruise Port wijst er op, dat deze groei niet vanzelfsprekend verder doorzet. Daarom werd in 2010 besloten tot continuering van het programma. In Zaanstad steeg het aantal aanlopen voor de riviercruisevaart in 2009 met maar liefst 34% ten opzichte van 2008 naar een totaal van 250. De cijfers over 2010 waren nog gunstiger. Toen passeerden 405 schepen de sluizen in Zaandam 4. De aantrekkingskracht van het grote 1 bron: Onderzoek toeristische Verblijfsaccommodaties Stadsregio Amsterdam (2006); ZKA Consultants & Planners 2 stand per 1 juli 2010; bron:toerisme in Amsterdam (2010); Gemeente Amsterdam/dienst Onderzoek en Statistiek 3 Bron: presentatie Project riviercruise en motorchartervaart Noord Holland ; tussenstand en hoe verder? (2010) 4 Bron: overzicht dienst stadsbedrijven Zaanstad/Havens & Vaarwegen

7 waterevenement Sail is hierop ongetwijfeld van invloed geweest. Deze positieve resultaten zijn tevens te danken aan de extra aanlegvoorzieningen die zijn gerealiseerd in de Voorzaan bij de Burcht en het Zaantheater - aanpassingen aan kades, walstroomvoorzieningen en vuilwatervoorzieningen - en de verbeterde inzet en service van Havens en Vaarwegen Zaanstad. De al jaren geplande realisatie van de aanlegsteiger voor riviercruisevaart bij de Zaanse Schans liep vanwege beroepsprocedures vertraging op en is nog niet gerealiseerd. Vanuit het riviercruisevaartproject zijn het reserveringssysteem en de nautische website van Havens en Vaarwegen Zaanstad intussen gekoppeld aan die van de Amsterdamse haven. Hierdoor is Zaanstad veel toegankelijker geworden voor reserveringen en boekingen van met name de internationale touroperators en rederijen. Het aantal aanlopen van motorchartervaart bleef in 2009 achter bij de verwachtingen (daling van 95 naar 56 aanlopen), maar bleef daarmee nog ver onder de gemiddelde daling in de provincie van 33%. Belangrijke oorzaak hiervan is, dat Zaanstad tot nog toe over onvoldoende aanlegvoorzieningen beschikt. In 2010 ontving Zaanstad in het kader van het programma Water als Economische Drager (WED) van de provincie Noord Holland een subsidie van ,-- voor de aanleg van zeven nieuwe steigers/afmeerplekken voor de toeristische passagiersvaart in de Zaan en Voorzaan. In 2008 ging met financiële steun van Zaanstad de Zaanhopper van start volgens het hop-on hop-off concept, waarbij aangelegd wordt bij interessante erfgoedlocaties en -bezienswaardigheden. De nieuwe vaarverbinding trok het eerste jaar passagiers. In 2009 werd de dienstregeling uitgebreid van twee naar drie dagen en groeide het aantal passagiers van in 2009 naar in Zaanstad begeleidde vanaf 2008 een aantal vrijwilligers uit Zaandijk om een voetveerverbinding over de Zaan te realiseren vanaf de Zaandijkersluis naar molen Bonte Hen op de Zaanse Schans. Zaanstad zorgde voor de benodigde openbare aanlegvoorzieningen en bewegwijzering door middel van toeristische informatiepanelen. Deze verbinding stelt bezoekers in staat om gedurende het zomerseizoen een rondje Zaanse Schans/Oud-Zaandijk te maken. De stichting Voetveer ontvangt geen subsidie en het aantal gebruikers is sinds de start jaarlijks met ca passagiers gestegen (in 2008: , in 2009: en in 2010: ). Door de toename van het toeristisch-recreatief (mede-)gebruik van de Zaan is de veiligheid op het water een belangrijker issue geworden, bijvoorbeeld bij nautische evenementen als Zingen op de Zaan. Daarnaast dreigen conflicterende belangen tussen de recreatievaart en het wegverkeer rond met name de bruggen. Door gebrek aan publiek toegankelijke locaties is het lastig om meer (tijdelijke) aanlegplaatsen te realiseren voor de recreatievaart op de Zaan. Met steun vanuit de Provincie - zoals het project Recreatievaart Noord Holland konden een aantal doorgaande vaarroutes in de buitengebieden voor met name de (al dan niet gemotoriseerde) pleziervaart worden verbeterd door uitbreiding van openingstijden, bediening en doorvaart bij bruggen en sluizen, het geschikt maken van oeverbeschoeiïng en walkanten om aan te leggen en uitbreiding van afmeerlocaties. In het groene buitengebied pleegden de Zaanstreekgemeenten in de periode een aantal nieuwe investeringen. In Zaanstad werden rond Westzaan, Assendelft en in de Kalverpolder en de Krommeniër Woudpolder wandel-, fiets- en kanoroutes aangelegd, dan wel in voorbereiding genomen. De gemeente Wormerland stelde het Recreatieplan Wormer- en Jisperveld vast, dat zich onder andere richt op het realiseren van een aantal kleinschalige recreatieve voorzieningen. Zo komen er wandelpaden, bewegwijzering voor bestaande kanoroutes, picknickplaatsen en vogelkijkschermen. Ook is er aandacht voor natuur- en landschapseducatie. Het zuidelijk deel van het gebied is ontsloten voor kanoërs en de kleine recreatievaart. Op dit moment wordt in het gebied bewegwijzering aangebracht voor de vaarroutes. In 2012 is een nieuw wandelpad (Laarzenpad) gepland in het zuidelijk deel van het veld. Het terrein Kneppelsoord, gelegen aan noordelijke kant van t Zwet en tegenover het voormalige ijsbaanterrein in Wormer wordt ingericht voor natuurontwikkeling, natuureducatie en voor kleinschalige recreatie (vissteiger, bankjes). De bedoeling is om hier in het klein het ontwikkelingsproces van de beschermde veenmosrietlanden weer te geven. Dit gebeurt in overleg met Natuurmonumenten. Stichting de Poelboerderij Oostzaan onderzoekt in het Oostzanerveld de mogelijkheden voor het realiseren van kleinschalige recreatievoorzieningen waaronder een vaarrouteplan met bewegwijzering. 7

8 De Zaan wordt steeds belangrijker als toeristisch-recreatieve vaarroute. De riviercruise- en motorchartervaart is een groeimarkt, die de Zaanstreek steeds beter weet te vinden. Het toenemend gebruik van de Zaan vraagt om meer afstemming tussen de betrokken diensten binnen de gemeente. Het groene buitengebied is beter toegankelijk gemaakt, maar er zijn nog relatief weinig inkomstengenererende voorzieningen bij gekomen. 2.5 MEER EVENEMENTEN MET BOVENLOKALE AANTREKKINGSKRACHT In 2008 stelde de gemeenteraad van Zaanstad de evenementennota Zaanse Smaakmakers vast met o.a. als doelen een betere externe profilering van de Zaanstreek en meer economische spin-off door meer bestedingen. Sindsdien heeft het evenementenaanbod echter nog geen ingrijpende wijzigingen ondergaan. Van drie evenementen is meer bekend over de achtergrond van de bezoekers: Zingen op de Zaan Dam tot Damloop Moise Festival Gemiddelde leeftijd Bezoekers uit Zaanstad 76% 60% 82% Bezoekers uit A dam e.o. 4,5% 12% 5,5% Bezoekers uit Noord Holland 15% 17% 6,5% Van recente aard is de aansluiting bij evenementen, die vanuit Amsterdam en de Metropoolregio georganiseerd worden, zoals de Havensafari en de Fotobiënnale. Op die manier kan Zaanstad/ Zaanstreek zich met relatief weinig eigen middelen toch op de kaart te zetten. De gemeenteraad besloot in 2010 in het kader van bezuiniging op gemeentelijke uitgaven tot halvering van het evenementenbudget. De Zaanse evenementen trokken tot nu toe voornamelijk publiek uit de eigen gemeenten en directe omgeving. Alleen de Dam tot Damloop heeft een groter bereik. 2.6 VERSTERKING VAN DE ZAANSE SCHANS ALS TOERISTISCH TRANSFERPUNT In 2008 werd een aantal ontwikkelingen in gang gezet, die essentieel waren voor de beoogde versterking van de Zaanse Schans. Het bestuur van de stichting besloot tot verkoop van het merendeel van de panden op de Schans om zo de weg vrij te maken voor een financieel gezondere exploitatie en minder afhankelijkheid van de gemeente. Met behulp van een eenmalige subsidie van de gemeente Zaanstad kreeg een aantal panden eerst een opknapbeurt. De gemeenteraad ging daarna in 2009 akkoord met verkoop aan de net opgerichte N.V. Stadsherstel Zaanstreek. Daarna voltrokken zich ook een aantal organisatorische wijzigingen. In 2010 werden nieuwe statuten vastgesteld, (oud-) wethouders die lange tijd deel uitmaakten van het bestuur trokken zich terug en vervolgens trad een geheel nieuw bestuur aan. In 2009 diende het toenmalige bestuur van de Schans een subsidieaanvraag in bij het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). De inkomsten uit de verkoop van de panden stelden het bestuur in staat om ook eigen middelen in te zetten. Gemeente Zaanstad leverde cofinanciering, waarmee een gecombineerde aanpak met de naastgelegen Kalverpolder tot stand kwam. De aanvraag werd begin 2010 gehonoreerd en leverde in totaal 1, 9 miljoen aan provinciale en EUsubsidie op. In 2010 werd gestart met de eerste fase van de uitvoering: verbetering van voorzieningen in de openbare ruimte. De gemeente Zaanstad stelde via een intensief interactief proces de planologische en cultuurhistorische kaders vast, die duidelijkheid bieden over toekomstige ontwikkelmogelijkheden. De gemeenteraad besloot in 2010 om de gemeentelijke subsidie in de komende jaren af te bouwen. In de afgelopen jaren werd een aantal maatregelen getroffen, die de zichtbaarheid en bereikbaarheid van de Zaanse Schans hebben verbeterd, waaronder uitbreiding van de OV-bereikbaarheid, het plaatsen van toeristische bewegwijzering in het gebied Station Koog Zaandijk - Oud Koog- Gortershoek - Zaanse Schans. 8

9 Gemeente Zaanstad stelde een pakket van planologische, cultuurhistorische en financiële randvoorwaarden samen, waarmee de Zaanse Schans duidelijkheid heeft en in staat wordt gesteld om op een cultuurhistorisch verantwoorde manier haar toeristische product en transferfunctie in de komende jaren dóór te ontwikkelen. 2.7 WAT IS ER NOG MEER GEBEURD / GEDAAN? Oprichting Stichting Marketing Zaanstreek De Zaanstreek-gemeenten namen in 2008 het initiatief om samen met bedrijfsleven en maatschappelijke partners de Zaanstreek beter op de kaart te zetten. In de aanloop naar de oprichting van de Stichting Marketing Zaanstreek onderzocht TNS-NIPO het externe imago van de Zaanstreek. Hieruit bleek, dat de streek nog weinig bekend is als bestemming voor bezoekers en vestigingsplaats voor bewoners en ondernemers. In juli 2010 werd de stichting Marketing Zaanstreek opgericht 5. De partners hebben een gezamenlijke marketingstrategie voor de Zaanstreek vastgesteld, die in samenspraak met marketingteams per doelgroep (bewoners, bedrijven, bezoekers) zal worden ingevuld en toegepast. Inverdan als nieuwe toeristische trekpleister Het nieuwe stadshart van Zaandam met zijn toegepaste, aan de Zaanse houtbouw gerelateerde, iconenarchitectuur manifesteert zich steeds meer als zelfstandige toeristische trekpleister. De opening van het nieuwe Inntel hotel met zijn façade van Zaanse geveltjes kreeg veel aandacht in de landelijke media. Externe subsidieverwerving De inspanningen vanuit de gemeente Zaanstad om extra subsidiegelden te genereren hebben resultaat opgeleverd. Voor de Zaanse Schans kwam in totaal 1,9 miljoen beschikbaar. Vanuit de Subsidieregeling Water als Economische Drager stelde de provincie Noord Holland beschikbaar voor de aanleg van afmeerplekken langs de Zaan. Een subsidieaanvraag bij het ministerie van Economische Zaken voor activiteiten op het Hembrugterrein is momenteel nog in behandeling. Jaarlijkse netwerkbijeenkomsten Het aanpakplan was in 2007 aanleiding om lokale toeristische ondernemers bij elkaar en met elkaar in contact te brengen. Dit initiatief werd door alle partijen als nuttig en zinvol ervaren. De gemeenten organiseerden daarom in 2009 en 2010 opnieuw netwerkbijeenkomsten. Oostzaan beëindigt de toeristische samenwerking De gemeenteraad van Oostzaan besloot eind 2010 om vanwege bezuinigingen de samenwerking op het gebied van toerisme te beëindigen. Dit roept afstemmingsvragen op, aangezien de samenwerking op andere aanpalende terreinen, zoals First in Food en marketing Zaanstreek, doorloopt. Groeiende regionale samenwerking binnen de Metropoolregio Amsterdam Buitenlandse toeristen, die Amsterdam bezoeken, gaan nog relatief weinig naar een bestemming in de omgeving van Amsterdam. Het project Amsterdam Bezoeken, Holland Zien', dat in 2009 van start is gegaan, beoogt daar verandering in te brengen. Het project bevat een groot aantal uiteenlopende acties om zowel het imago van de regio als toeristische bestemming te versterken als de toeristen meer over het gebied te verspreiden. In 2008 bracht 14% van de toeristische bezoekers aan Amsterdam ook een bezoek aan de regio. Dat moet in 2015 zijn toegenomen tot 20%. Het project richt zich vooral op de internationale herhaalbezoeker 6. Doelstellingen zijn verder: een stijging van de economische bijdrage aan de regio van 16,7% (van 822 naar 960 miljoen), een stijging van de toeristische werkgelegenheid met 7,8% en de eerder genoemde extra hotelkamers. De aanpak is gericht op promotie van de veelzijdigheid van de regio, verbetering van de bereikbaarheid van 5 Partners in de stichting zijn momenteel Albert Heijn, RABO bank Zaanstreek, ForboFlooring, Loders Croklaan, Kamer van Koophandel en woningcorporatie Parteon;de burgemeester van Zaanstad treedt op als voorzitter 6 De internationale herhaalbezoeker heeft geen Nederlandse nationaliteit, geen zakelijke hoofdreden voor bezoek aan Nederland en heeft al eerder het land bezocht (definitie ATCB) 9

10 toeristische locaties, ontwikkeling en bewegwijzering van toeristische routes en promotie van evenementen. Jaarlijks wordt een activiteitenplan vastgesteld. De samenwerking heeft inmiddels de volgende producten opgeleverd: - Metropoolkaart, waarop de toeristische karakteriseringen van alle deelgebieden met een eigen huisstijl iconisch in beeld worden gebracht. De Zaanstreek heeft als karakterisering Industrieel erfgoed. - Metropoolgids, die verdere informatie biedt over de toeristische karakteriseringen per deelgebied - Toeristische OV-routekaart, waarop te zien is hoe toeristische attracties - in beeldtaal van de karakterisering - per trein, tram of metro binnen de Metropoolregio te bereiken zijn. - Start regionale bewegwijzering van de Holland Route (ERIH) in Festivalpromotie (in 2010 rond Sail en Giro d Italia; vanaf 2011 rond het themajaar Dutch DNA ) - Uitgave Buiten Amsterdam : kleine geschiedenis van de Metropoolregio - Monitor buitenlandse bezoekers binnen de Metropoolregio Begin 2011 werd de Economic Development Board Amsterdam (EDBA) opgericht. In dit nieuwe adviesorgaan werken bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden samen aan versterking van de economie en het toekomstige verdienvermogen van de Metropoolregio Amsterdam. Innovatie en duurzaamheid vormen de generieke basisthema s voor alle activiteiten. De agenda van de board wordt uitgewerkt in zeven deelclusters en programma s, waaronder toerisme en congressen. Het deelprogramma bestaat uit een clustertafel, waarin experts uit het bedrijfsleven, kennissector overheid en relevante organisaties en instellingen zitting hebben en een klankbordgroep, waaraan ook meerdere regionale partijen kunnen deelnemen. De secretaris van de ambtelijke werkgroep toerisme is tevens secretaris van de EDBA- clustertafel Toerisme. Ontwikkeling monitoring instrumentarium Bij de vaststelling van het aanpakplan heeft geen nulmeting plaatsgevonden. Er waren op dat moment nog nauwelijks onderzoeksgegevens voorhanden. Er zijn geen kwantitatieve doelstellingen geformuleerd die achteraf getoetst kunnen worden. Deze evaluatie dient daarom tevens om na te gaan welke relevante gegevens voortaan gemonitord moeten worden. Vanaf medio 2008 neemt Zaanstad deel aan het jaarlijkse onderzoek Toeristisch bezoek aan steden van het NBTC-NIPO, waarin gegevens van 31 deelnemende steden met elkaar worden vergeleken. Dit onderzoek levert vooral een aantal kwalitatieve gegevens op. Onder toeristisch bezoek wordt verstaan: alle bezoeken aan een stad (niet de eigen woonplaats) die voor ontspanning en/of plezier worden gemaakt, zoals het bezoeken van een museum, een attractie of evenement, winkelen voor plezier, e.d. Bezoeken om zakelijke redenen, alsmede bezoek aan familie, vrienden of kennissen blijven buiten beschouwing. Intussen zijn over twee jaar gegevens beschikbaar. Deze periode is echter nog te kort om conclusies te kunnen trekken. 10

11 3. EFFECTEN In het Aanpakplan Toerisme zijn de volgende effectdoelstellingen opgenomen: Meer bezoekers Langer verblijf Meer toeristische inkomsten/bestedingen Toename werkgelegenheid Positiever imago Zoals al eerder is aangegeven heeft in 2007 geen nulmeting plaatsgevonden en zijn er onvoldoende gegevens voorhanden om effecten te kunnen meten. Bovendien valt moeilijk te bepalen in hoeverre deze daadwerkelijk het gevolg zijn van beleidskeuzes op lokale/regionale schaal. Aan de hand van de beschikbare gegevens kunnen we wel laten zien hoe het Zaanse toerisme zich in de afgelopen heeft ontwikkeld, waar de groeikansen liggen en in hoeverre toerisme ook voor de toekomst als een economisch kansrijke sector voor de Zaanstreek kan worden beschouwd. 3.1 TOERISTISCHE ONTWIKKELING IN AMSTERDAM Het Aanpakplan Toerisme kwam tot stand in een periode, waarin de toeristische markt mondiaal flink in de lift zat. De economische crisis, de dure euro, de gevolgen van de vliegtaks en de onzekerheid over de Mexicaanse griep zorgden daarna voor een dramatische teruggang. Het inkomende toerisme was in 2009 wereldwijd 4,2 % lager dan in Het toerisme in Zaanstad wordt sterk beïnvloed door ontwikkelingen in Amsterdam. De afgelopen vijf jaar zijn turbulent geweest voor de Amsterdamse toeristische sector. De dalende trend in het toerisme was relatief eerder merkbaar in Amsterdam dan elders in Nederland, Er was sprake van een daling van het aantal hotelgasten en overnachtingen in 2008, die zich echter in de loop van 2009 weer enigszins herstelde. In 2009 werd het niveau van het topjaar 2007 nog niet gehaald, maar liep Amsterdam met een groei van 3% wel vóór op de landelijke trend (-3%). Deze groei was toe te schrijven aan o.a. Nederlandse bezoekers,die in 2009 de grootste groep hotelgasten vormden: één op de vijf! Daarna kwamen Duitsers, Fransen, Belgen en Chinezen. Amsterdam trok in ,3 miljoen hotelgasten, goed voor 9,7 miljoen overnachtingen. Dit waren niet alleen 1,2 miljoen overnachtingen meer dan in 2009 (deze groei van 14% was ruim het dubbele van de landelijke groei), maar ook overnachtingen boven het recordniveau van De groei in 2010 is deels te danken aan SAIL. Ook nam de hotelcapaciteit in de hoofdstad sneller toe dan landelijk, waardoor er in drukke periodes steeds meer gasten kunnen overnachten. De toeristische sector is zich sinds het begin van de economische crisis weer aan het herstellen. Het Nederlandse Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC) voorspelt, dat 2011 een toeristisch topjaar wordt. Het toerisme trekt in Amsterdam sterker aan dan elders in Nederland. 3.2 MEER BEZOEKERS Zaanstad trekt vanwege de Zaanse Schans en de gunstige ligging ten opzichte van Amsterdam relatief veel (internationale) bezoekers vanuit Amsterdam. De Schans behoort tot de grotere toeristische trekpleisters in Nederland. Veel bezoekers zijn (internationale) toeristen, die in Amsterdam verblijven. In 2009 was de Schans 16 e op de ranglijst van 20 belangrijkste toeristische attracties in Nederland en daalde daarmee 3 plaatsen t.o.v Fluctuaties op de Amsterdamse toeristische markt, c.q. de gevolgen van de economische recessie, hebben onmiddellijk hun weerslag op bezoekersaantallen van de Zaanse Schans. Dit heeft geresulteerd in een afname van bezoekers in 2008 ( t.o.v in 2007) en Het bestuur van de Schans verwacht, dat vanaf 2010 weer sprake is van een stijgende lijn. 11

12 Het ATCB heeft in 2010 onderzoek gedaan naar vraag en aanbod van toerisme in de Metropoolregio Amsterdam. Conclusie was, dat de Zaanse Schans ten aanzien van de internationale bezoekers vooral nieuwkomers trekt en weinig herhaalbezoekers. Verder bleek, dat de Zaanse Schans bovenaan staat in de lijst van meest genoemde toeristische iconen in de regio. Dat maakt duidelijk dat de Schans een sterk zelfstandig trekkend karakter heeft. Onder toeristisch icoon wordt verstaan: attracties die zelfstandig nieuwe toeristen kunnen aantrekken van buiten de Metropoolregio Amsterdam. Zij zijn zo bekend dat zij geen ondersteunende elementen nodig hebben om een toerist over te halen de attractie te bezoeken. In Noord-Holland was in 2010 de daling van het aantal binnenlandse vakanties met 5,2% groter dan elders in andere provincies. Ook hier was sprake van een sterke daling (bijna 30%) van het aantal vakanties op vaste standplaatsen. Daar staat tegenover, dat het aantal nieuwe bezoekers steeg met 2,3%. Deze groei kwam vooral voor rekening van de regio Zuid-Kennemerland. De grootste daling deed zich in 2010 voor in de Amsterdamse regio (waartoe de Zaanstreek behoort): 20,8%. Jaarverslagen van door de gemeenten gesubsidieerde organisaties en instellingen bieden informatie over bezoekersaantallen en geven een indicatie hoe vraag en aanbod zich in de afgelopen jaren tot elkaar hebben verhouden: Bezoekersaantallen attracties, musea, evenementen, recreatiegebieden Zaanse Schans Nog niet bekend Zaans Museum Czaar Peterhuisje Molenmuseum en molen t Pink Nog niet bekend Recreatiegebied Twiske Recreatieschap Alkmaarder- en Uitgeestermeer De opvallende bezoekersstijging van het Zaans Museum heeft te maken met de opening van de Verkade-vleugel. Volgens cijfers van het CBS is het bezoek aan evenementen in de afgelopen jaren fors gestegen. Het CBS spreekt van een groei van 18% in tien jaar tijd. Of in de Zaanstreek ook sprake is van een groei valt moeilijk vast te stellen. Er zijn geen objectieve metingen verricht. Van de Dam tot Dam loop is bekend, dat de belangstelling voor deelname nog steeds onverminderd groot is. In 2010 waren er zo n deelnemers. Het muziekevenement Welcome to the Future in recreatiegebied t Twiske trok in 2010 circa bezoekers. Het aantal bezoekers aan Zaanse toeristische attracties daalde in de afgelopen jaren, mede als gevolg van de economische crisis. Het bezoek aan Zaanse evenementen lijkt redelijk stabiel. De Dam tot Damloop is nog steeds absolute koploper. 3.3 LANGER VERBLIJF Volgens het ATCB Bezoekersprofiel 2009 Noord Holland verbleef de gemiddelde dagbezoeker 4,6 uur in de provincie. De duur van het bezoek is in de afgelopen jaren gestegen. De gemiddelde verblijfsduur van een verblijfstoerist in de provincie bedraagt 7,36 nachten. Deze verblijfsduur wordt sterk bepaald door het type accommodatie, waarin men verblijft (gemiddeld 3 nachten in een hotel; 8 nachten in een bungalow of vakantiehuisje en 12 nachten op een camping). Vanaf 2010 genereert het NBTC/NIPO stedenonderzoek onderzoeksgegevens over de bezoekersduur van Nederlandse dagjesmensen. 40% de (Nederlandse) respondenten, die aangaven in 2010 Zaanstad te hebben bezocht, bleef tussen de 2 en 4 uur. De gemiddelde verblijfsduur van Nederlandse dagbezoekers in Noord Holland stijgt. Nederlanders, die de Zaanstreek bezochten, bleven gemiddeld zo n 2 tot 4 uur. 7 bron: De Zaanse Schans, gebaseerd op het parkeerinkomsten in een inschatting van het aantal bezoekers, dat lopend, per fiets of met het openbaar vervoer komt op basis van onderzoeksgegevens uit

13 3.4 MEER TOERISTISCHE BESTEDINGEN / INKOMSTEN Het inkomend toerisme bracht de Nederlandse economie in miljard euro op. 1,4 miljard euro werd vooraf uitgegeven aan het vervoer en de accommodatie. Het resterende deel kwam voor het grootste deel ten goede aan accommodaties, horeca en winkelen. Een buitenlandse vakantieganger besteedt gemiddeld 404 per verblijf en ca. 182 per dag (bron: NBTC). De besteding van een binnenlandse vakantieganger is afhankelijk van het type vakantie. Tijdens vakanties op een vaste standplaats wordt minder uitgegeven. De gemiddelde uitgave aan een vakantie in Noord Holland bedroeg in ,20 per persoon (bron: CVO 2010). Voor de Nederlandse dagbezoeker is funshoppen doorgaans de belangrijkste reden om een stad te bezoeken, maar de scores per stad zijn sterk afhankelijk van het aanwezige aanbod. In Zaanstad bedroegen de inkomsten uit toeristenbelasting in de afgelopen jaren circa hotels In 2007 bedroeg het totale aantal hotelovernachtingen in de Metropoolregio 8,8 miljoen. In 2008 daalde dit aantal naar 8,3 miljoen. In 2009 was weer sprake van een stijging naar 8,6 miljoen. Deze toename was vooral te danken aan de recreatieve bezoekers. In de eerste drie maanden van 2010 nam het aantal hotelovernachtingen in Amsterdam verder toe (+14% t.o.v. landelijke stijging van 6%). Het grootste aantal overnachtingen vond plaats in Amsterdam. In 2009 vonden in de overige gemeenten van de Metropool 2,9 miljoen overnachtingen plaats. Daarmee daalde het aantal overnachtingen in alle deelgebieden van de Metropool, behalve in Amsterdam (+3%) en Flevoland (+9%). De hotels in de regio waren gemiddeld ook minder bezet (57%) dan Amsterdamse hotels (op jaarbasis tussen 50-80%). Het prijsniveau in de regio lag circa 7% onder het niveau van de hoofdstad. De prijsverlaging, die een aantal Amsterdamse hotels doorvoerde, zette de regionale hotelprijzen extra onder druk. Hoteliers in de regio hadden daardoor meer concurrentie vanuit Amsterdam en merkten dat hun gasten een korter verblijf boekten dan vroeger 8. De daling van het aantal hotelovernachtingen is verhoudingsgewijs in de Zaanstreek het hardst aangekomen, zoals blijkt uit onderstaande tabel 9 : Percentage stijging/daling hotelovernachtingen in de Metropoolregio t.o.v. voorafgaande jaar Groot Amsterdam -7% +3% Haarlem e.o. -3% -2% IJmond +22% -8% Gooi & Vechtstreek -4% -16% Flevoland +33% +9% Zaanstreek -22% -19% De in verhouding sterke afname van het aantal overnachtingen in de Zaanstreek kan samenhangen met de daling van het aantal zakelijke bezoekers binnen de Metropoolregio, maar heeft waarschijnlijk ook te maken met de diversiteit en kwaliteit in het aanbod van de Zaanstreek. riviercruisemarkt De bestedingen in de riviercruisevaart groeiden tussen 2003 en 2008 met circa 70% (van 25,8 miljoen naar 43,7 miljoen). Deze toename werd grotendeels veroorzaakt door het fors toegenomen aantal riviercruiseschepen dat Amsterdam aandeed. Passagiers van riviercruiseschepen geven gemiddeld ongeveer 80 à 100 per dag uit. Dit kan verschillen per stad en is sterk afhankelijk van het aanwezige aanbod en de voorzieningen. Er zijn nog geen cijfers over bestedingen in Zaanstad beschikbaar. 8 bron: Toerisme in Amsterdam (2010); Gemeente Amsterdam/Dienst Onderzoek & Statistiek 9 Het effect van de komst van het nieuwe spraakmakende hotel Inntel wordt pas in 2010 zichtbaar 13

14 zakelijke markt Een zakelijke bezoeker geeft per persoon per verblijf anderhalf keer meer uit dan een buitenlandse vakantieganger en per persoon per dag 2,5 keer meer. Dit laatste komt door de meestal kortere verblijfsduur. De gemiddelde besteding per persoon per verblijf ligt op een bedrag uit van 502. Per dag besteedt de internationale zakenreiziger gemiddeld 312. Een buitenlandse MICE-bezoeker geeft meer uit (gemiddeld 694 per verblijf) dan een individueel zakelijke bezoeker. Het aantal overnachtingen met een zakelijke reden daalde in Amsterdam in de periode met 8%. Het aandeel zakelijke overnachtingen daalde van 40% naar 35%. Circa 14% van de zakelijke hotelovernachtingen is verbonden aan internationale zakelijke bijeenkomsten. Het aantal daarvan nam in Amsterdam in de periode met 21% af. Het aantal grootschalige internationale bijeenkomsten nam wel toe, evenals het aantal kleinere congressen (bron: Statistiek & Onderzoek Amsterdam). Er zijn geen cijfers over het aantal zakelijke bezoekers in Zaanstad. De indruk bestaat, dat een substantieel deel van de gasten in de Zaanse hotels zakelijke bezoekers zijn. evenementen In de Zaanse evenementenmonitor over 2009 en 2010 zijn bezoekers onder andere gevraagd naar de hun besteding. Het gemiddelde lag op zo n 20. De inkomsten uit hotelovernachtingen in de Zaanstreek zijn de laatste jaren gedaald. De streek profiteerde niet mee van het herstel, dat zich in Amsterdam al heeft ingezet. Het aantal aanlopen van riviercruisevaart in de Zaanstreek is flink gestegen, maar over lokale bestedingen van deze doelgroep zijn (nog) geen gegevens bekend. De inkomsten uit toeristenbelasting in Zaanstad vertonen geen verschuivingen. 3.5 TOENAME TOERISTISCHE BEDRIJVIGHEID WERKGELEGENHEID Toeristische bedrijven zijn in vergelijking met veel andere economische sectoren relatief kleinschalig in omvang. In vergelijking met de gemiddelde bedrijfsgrootte van alle bedrijven in Nederland zijn bedrijven met 2 tot maximaal 20 werkzame personen relatief oververtegenwoordigd en bedrijven met maar 1 werkzame persoon juist in de minderheid. Het aandeel deeltijdwerknemers en flexibele werknemers ligt fors hoger dan gemiddeld. De werkgelegenheid in de toeristische sector in Nederland bedroeg in 2008 zo n banen, verdeeld over ca werkzame personen. Dat is een aandeel van ruim 4% in de totale werkgelegenheid 10. De toeristische sector heeft net als veel andere bedrijfstakken te lijden van de economische recessie. Meestal reageert de werkgelegenheid met enige vertraging op economische veranderingen, maar bij de toeristische sector is vaak een snellere en heftiger reactie te zien. In de Metropoolregio stagneerde de groei van de werkgelegenheid in de toeristische sector. Het aantal grote banen (12 uur en meer per week) nam af. Het aantal kleine banen (minder dan 12 uur per week) nam wel licht toe. Opvallend is de banenafname van meer dan 12 uur in de logiesbedrijven, ondanks de toename van het aantal hotels. Tot en met 2009 was in Zaanstad sprake van een opgaande lijn in de werkgelegenheid binnen de sector Horeca en Recreatie 11. In 2010 was voor het eerst sinds jaren sprake van een daling: 10 Ter vergelijking: het aantal werkzame personen in de toeristische sector is groter dan in de land- en tuinbouw of de banksector en het verzekeringswezen. 11 De cijfers van Zaanstad laten zich moeilijk vergelijken met die van Amsterdam. In Amsterdam worden de volgende branches tot de toeristische sector gerekend: horeca, cultuur en recreatie (o.a. musea, amusement), personenvervoer (o.a. taxi), reisbureaus, detailhandel in souvenirs e.d. In de categorie Horeca en Toerisme van de Zaanse werkgelegenheidsmonitor is o.a. geen personenvervoer en geen toeristische detailhandel waaronder op de Zaanse Schans (!) opgenomen 14

15 Ontwikkeling Werkgelegenheid in de Zaanstreek Horeca en Recreatie TOTAAL Het aandeel van de sector op de totale werkgelegenheid in de Zaanstreek bedroeg in 2008 ruim 3% (onder het landelijk gemiddelde); in 2010 lag dit percentage onder de 3%. In de Zaanse werkgelegenheidsmonitor vallen overigens personenvervoer en toeristische detailhandel waaronder op de Zaanse Schans niet in de categorie Horeca en Toerisme. Cijfers van het Kenniscentrum Horeca laten zien, dat het aantal bedrijven in de restaurantsector in Zaanstad is gedaald van 63 naar 59 bedrijven. De toeristische sector is sinds 2007 licht gegroeid. De sector levert een relatief kleine bijdrage aan de werkgelegenheid in de Zaanstreek. 3.6 POSITIEVER IMAGO In absolute aantallen lijkt de economische betekenis van de toeristische sector beperkt. Toch moet de gerelateerde indirecte werkgelegenheid van onder andere toeleveringsbedrijven, de aanzuigende werking van toeristische bedrijven en zeker ook de positieve beeldvorming van een sterke toeristische sector voor bewoners en bezoekers niet onderschat worden. Medio 2010 werd de stichting Marketing Zaanstreek opgericht. De stichting heeft een analyse gemaakt over de aantrekkingskracht van de Zaanstreek onder potentiële bewoners, bedrijven en bezoekers. Conclusie daaruit is, dat de activiteiten zich in de komende jaren vooral moeten richten op de zogenaamde opwaarts mobielen. Het is nog te vroeg om conclusies te trekken over verbetering van het imago van de Zaanstreek. 15

16 4. CONCLUSIES Toerisme heeft na de vaststelling van het Aanpakplan Toerisme Zaanstreek flink te lijden gehad van de economische crisis, maar trekt vanaf 2009 als economische sector weer aan. De groei manifesteert zich vooral sterk in Amsterdam. De nabijheid en aantrekkingskracht van Amsterdam bieden daarom bij uitstek kansen voor de Zaanstreek om mee te profiteren. De evaluatie laat zien, dat in de afgelopen jaren veel tot stand is gekomen. Vrijwel alle maatregelen uit het aanpakplan zijn uitgevoerd, dan wel in uitvoering. Op hoofdlijnen kunnen we concluderen: op het gebied van promotie en marketing zijn lokaal en regionaal veel acties in gang gezet om meer doelgroepen te bereiken, maar het is te vroeg om al te kunnen spreken van aantoonbare effecten; regionale afstemming en samenwerking blijven essentieel het predicaat industrieel erfgoed voor de Zaanstreek is weliswaar potentieel een sterk merk, maar is nog onvoldoende vertaald in een samenhangend en inspirerend toeristisch aanbod de Zaanstreek heeft nog veel te weinig aanbod van toeristische verblijfsaccommodaties (qua omvang en diversiteit), waardoor bezoekers relatief kort verblijven; de gemeenten bieden in de randvoorwaardelijke sfeer onvoldoende mogelijkheden de waterrecreatie- en riviercruisevaart groeien en bieden kansen op meer bezoekers en meer bestedingen, mits de gemeenten ook hier zorgen voor adequate dienstverlening en voldoende faciliteiten de Zaanse Schans heeft als zelfstandige attractie voldoende economische potentie en groeimogelijkheden, maar de transferfunctie naar de rest van de streek is nog beperkt. 16