Werken en Wonen in het Waddengebied

Transcriptie

1 Werken en Wonen in het Waddengebied Presentatie in de reeks Wadden lezingen van de Volksuniversiteit Fryslân, Bibliotheek Centrale Leeuwarden, 3 maart 2015 Jouke van Dijk Voorzitter directie Waddenacademie Portefeuille Economie Hoogleraar Regionale Arbeidsmarktanalyse, Rijksuniversiteit Groningen Ecosysteem Economie Jouke.van.dijk@waddenacademie.nl Website: Uniek natuurgebied in een regio waar mensen wonen die werk en inkomen nodig hebben Waddenacademie Leeuwarden Symposium 1

2 Trilateral Waddensea area UNESCO-Worldheritage site since 2009 Netherlands Germany Denmark Trilaterale Waddenzee Regio: 25 bewoonde eilanden Het totale oppervlak van de eilanden is ca km 2 en de Waddenzee zelf omvat ca km 2. Het vasteland is één van de oudste en meest complexe cultuurlandschappen van Europa en is al meer dan bewoond. Eerst bouwden mensen dijken om zich tegen de zee te beschermen, later inpoldering voor landbouw. Daarna volgt een periode van nadruk op natuurbescherming. Nu wonen er 1 miljoen mensen op de eilanden en in de administratieve regio s die direct grenzen aan de Waddenzee. Naar schatting 3,5 miljoen inwoners leven in het gebied van 17,500 km 2 op minder dan 5 m boven of soms zelfs beneden zeeniveau, d.w.z. met serieus overstromingsgevaar. World Delta Summit 2011 Yantai 12 September Waddenregio ligt in dichtbevolkt gebied! Platteland?? transformatie van productieruimte (landbouw) naar consumptie ruimte (wonen, recreatie) Source: EU-Commision (November 2010), Investing in Europe s future, 5-th Report on Economic, Social and Territorial Cohesion Mens en Natuur in de Waddenregio Gaswinning: rapport Ruimte voor de Wadden van de Adviesgroep Waddenzeebeleid (Cie. Meijer, 2004) Afschaffen moratorium geen aardgaswinning in het Waddengebied. Nu winnen volgens het principe Hand aan de Kraan met continue monitoring van bodemdaling, etc. Instelling Waddenfonds (800 miljoen euro) uit de gasopbrengsten met als doel de duurzame ecologische en economische ontwikkeling van het Waddengebied te bevorderen Veel kennislacunes op ecologisch en sociaal-economisch terrein en de interactie tussen economie en ecologie instelling Waddenacademie 8 Wadden is UNESCO Werelderfgoed sinds In 2014 is het uitgebreid met het Deense deel en stukken boven de Duitse eilanden Maar: de Nederlandse eilanden en de estuaria die toegang geven tot de grote havens horen er niet bij! Portefeuilles Geowetenschap Maatschappij en cultuurhistorie Klimaat en water Ecologie Sociale en ruimtelijke economie 2

3 Taken Waddenacademie AGENDEREN: het identificeren van domein-overstijgende kennisleemtes ten behoeve van de duurzame ontwikkeling van het Waddengebied en het articuleren van voor het Waddengebied relevante onderzoeksvragen; De Wadden Zee Regio covers an area, which encompasses the coastal zones, the Wadden Sea with its islands and sands and the relevant parts of the Exclusive Economic Zones (EEZ) of Denmark, Germany and the Netherlands. (WSF/CWSS) PROGRAMMEREN: het bevorderen van een samenhangende onderzoeksprogrammering op regionaal, nationaal en internationaal niveau; integrale systeembenadering INFORMEREN: het bevorderen van informatievoorziening en kennisuitwisseling in en tussen de kenniswereld, overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. 16 Voorbeelden belangrijke sociaal economische issues Krimp en vergrijzing, leefbaarheid Hoge (jeugd) werkloosheid, veel laag inkomen en veel uitkeringen Relevante gebiedsgebonden sectoren: Visserij, Toerisme, Energiewinning, Landbouw Footloose sectoren: Zorg en Welzijn, Zakelijke diensten Wat is het relevante gebied vanuit sociaaleconomische perspectief? Demarcation of the Wadden area (LAU-2 classification), Wadden is UNESCO Werelderfgoed sinds Werkingsgebied Waddenfonds In 2014 is het uitgebreid met het Deense deel en stukken boven de Duitse eilanden Maar: de Nederlandse eilanden en de estuaria die toegang geven tot de grote havens horen er niet bij! Waddenacademie Leeuwarden

4 Hoe staan we ervoor? Stand en groei informatie gerichte activiteiten(zak.+fin.diensten,hoofdkant., R&D) Economische ontwikkeling Bron: Tordoir & Louter, Ontwikkeling werkgelegenheid Bron: Louter, 2011 Stand en groei persoons gerichte activiteiten (cultuur/toerisme/recre,onderw,zorg) 20 Bron: Tordoir & Louter, Stand en groei materiaal gerichte activiteiten (industrie,bouw,transp,distributie) Steeds meer ZZP-ers 24 Bron: Tordoir & Louter,

5 Functional Urban Areas Region of Northern Netherlands The Netherlands Leeuwarden Groningen Kilometres Noord-Nederland: twee Functional Urban Areas : Leeuwarden en Groningen (OECD, 2014) Werkloosheidverschillen tussen landsdelen worden kleiner Legend 28 Maar: grotere werkloosheidsverschillen binnen landsdelen! Bron: UWV, Werkgelegenheidsontwikkeling per streek Doelgroepen Participatiewet: WWB, Wajong en WSW Zuiden van Fryslân doet het beter dan de Waddenkust, Waddeneilanden houden zich goed in de crisis!

6 Bron: Friesch Dagblad, zaterdag 1 november, Ontwikkeling werkgelegenheidsstructuur (CBS, statline/bewerking RUG) Nederland Noord-Nederland MBO MBO Veel van de ca.1 miljoen banen in NL op MBO 2 en 3 niveau zullen verdwijnen 32 Werkloosheid %, Source: EU-Commission (July 2014) Investment for jobs and growth, 6-th Report on Economic, Social and Territorial Cohesion 33 6

7 Bevolkingsontwikkeling jarigen Demografische ontwikkelingen: krimp, vergrijzing en migratie Drachten Groningen Leeuwarden Heerenveen Assen Vergrijzing grotere impact dan krimp! Bron: CAB, Bevolkingsontwikkeling Totale bevolking Bevolking Prognose bevolkingsgroei per gemeente 2022 Vergrijzing grotere impact dan krimp! Ontwikkeling totale bevolking Drachten Assen Groningen Leeuwarden Heerenveen Bron: CAB,

8 Ruimtelijke uitsortering via het roltrap model: jongeren gaan naar de stad voor hoger onderwijs 43 Waar willen we wonen? 46 Haren nr. 1! Bron: Bureau Louter, Waar willen we wonen Migratiesaldo naar leeftijd en streek: Leeuwarden wint 15-25! Waddeneilanden stabiel, NO-Fryslân verliest in alle leeftijden Scores Woonfactoren Ommeland/Stad Woonomgeving + - Basisvoorzieningen - + Plusvoorzieningen - + Overlast&Veiligheid Smaken verschillen! Bron: Bureau Louter, Waar willen we wonen Hoe kleiner het dorp, hoe beter de leefbaarheid Hoger opgeleiden concentreren zich in de stedelijke gebieden Bron: Gardenier,

9 Voorzieningen niet cruciaal voor tevredenheid Proefschrift Rixt Bijker 52 (januari 2013): Er zijn ook veel migranten naar de minder populaire rurale gebieden! Als je maar wel snel naar de stad kunt, dus goede verbindingen cruciaal, inclusief snel internet Bron: Gardenier, Fryslân scoort hoog op leefbaarheid Grote forensen stromen over steeds langere afstanden van van vooral hoger opgeleiden (Power couples): ZZP-ers + het Nieuwe Werken: geen vaste werklocatie cruciaal: + Mooi Wonen + Broadband ICT Bron: Stad en Land, CPB, 2010 De stad wint, maar er is ook sprake van ruimtelijke uitsortering: men verhuist naar hetzelfde dorpstype! Ofwel: soort zoekt soort! Verhuisde personen naar dorpstype Niet overal is goed ICT Broadband en dat is noodzakelijk! Zie ook RUG rapport Breedband op het platteland van Koen Salemink en Dirk Strijker ( 2/final_breedband.pdf ) en Nieuwsuur-uitzending Platteland digitaal achterlijk gehouden ( platteland-digitaalachterlijk-gehouden.html ) 54 Bron: SCP, Dorpenmonitor,

10 Trilaterale ontwikkelingen Population Average annual change (%) per LAU 2 region between 2002 en 2013 Waddenacademie Leeuwarden SOURCE: Sijtsma et al. (2014) WaLTER rapportage (in druk) Bevolkings in het trilaterale Wadden gebied Beroepsbevolking daalt vooral snel in Nederlands waddengebied Vergrijzing gaat vooral in Nederlands waddengebied snel Arbeidsmarktindicatoren voor het Wadden gebied Jobs Perc. job growth 1000 annual % Employment function Unemployment rate Percentage of jobs in 2011 in % % agric. manuf touris edu. health m Wadden area Wadden islands Netherlands Wadden area Wadden islands Germany Wadden area Wadden islands Denmark

11 Employment Rate Number of jobs (%) per inhabitant in the age group per municipality in 2011 SOURCE: Sijtsma et al. (2014) WaLTER rapportage (in druk) 64 Werkgelegenheidsstructuur Waddenregio s t.o.v. de nationale structuur, 2011 Other services Culture, sport, recreation Health care Education Public sector Low skilled business services High skilled business services Real estate Financial institutions ICT Accommodations Transport Trade Construction Water prod/distrib Utilities prod/distrib Manufacturing Mining Agriculture Wie moet wat gaan doen? 6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 Danish Wadden rel. to nat. German Wadden rel. to nat. Dutch Wadden rel. to nat Doelgroepen Participatiewet: WWB, Wajong en WSW 63 11

12 Pulskor ipv Boomkor in garnalenvisserij Gaswinning Bodemdaling Aardbevingen Bron: KNMI 70 Nieuwe (kolen)centrales Eemshaven en Duitsland: koelwater, baggeren, banen? 71 Gaswinning bodemdaling Blue energy Onafhankelijk review van de monitoring van de gaswinning op Ameland door de Waddenacademie + publieke verantwoording 69 12

13 Bodemdaling & verzilting: pootaardappels Wadden Sea World Heritage Perspectives for socio-economic development Analysis of 878 World Heritage Sites Source: Rebanks 2010: World Heritage Status. Is there opportunity for economic gain? 74 Bron: Dagblad van het Noorden, 26 november 2014 Nieuwe activiteiten? Gevolgen voor natuurwaarden? Planet Texel

14 Seizoensverlenging: economische impuls!

15 Hoog gewaarde plaatsen voor toerisme in wadden gemeenten in 2013 Hoog gewaardeerde gebieden in de Wadden volgens de hotspotmonitor 85 Sources: Sijtsma et al. (2014) WaLTER rapportage Waar komen de mensen vandaag die de Wadden aantrekkelijk vinden? Afstand speelt een rol, maar in Duitsland veel minder dan in Nederland! 86 De hotspotmonitor: wat zijn attractive gebieden? ( Toerisme: veel verschillende doelgroepen 90 S. de Vries, A. Buijs, F. Langers, H. Farjon, A. van Hinsberg, F.J. Sijtsma (2013). Measuring the attractiveness of Dutch landscapes: identifying national hotspots using Google Maps. Applied Geography. Volume 45, December 2013, Pages F.J. Sijtsma, H. Farjon, S. van Tol, A. van Hinsberg, P. van Kampen and Arjen Buijs (2013). Evaluation of landscape changes - Enriching the economist's toolbox with the Hotspotindex. In: W. Heijman, & C. M. J. v. d. Heide (Eds.), The Economic Value of 87 Landscapes. Chapter 8, pp London: Routledge. Welke doelgroep komt naar naar de Wadden? 90 15

16 Duits strandvertier Provincie Noord-Holland, 21 juni Duits strandvertier Kustscenario s: ondenemers De sliktoerist versus de zandtoerist (Geurt Busser, Waddenschilder) Kurort

17 Juist: paardeneiland Vliegen naar de Duitse Waddeneilanden:

18 Nordeich Holwerd aan Zee? Pier bij Holwerd 104 Holwerd aan Zee! Zie:

19 Súd Ie: Combinatie van: -Toerisme - Natuur - Visserij - Landbouw (Bodemdaling gaswinning, verzilting, vogels, paling, krimp) Lauwersoog: visserij & toerisme 109 Toerisme Súd Ie Esonstad Maar één zwaluw maakt geen zomer! Er is een regionaal concept nodig, inclusief 111 restaurants, uitgaan, arrangementen etc. etc. Waddenacademie Leeuwarden

20 115 Het wordt een stuk warmer!! Great Barrier Reef, Australië

21 124 Regional quality of life Index: we hebben het prima! (Bron, PBL, 2014) Het Waddengebied ligt centraal in Europa! Sociaal economische uitdagingen Wadden Demografie: krimp, vergrijzing, migratie uitsortering Regionale economie en arbeidsmarkt: banen, (jeugd)werkloosheid, inkomen, opleiding. Leefbaarheid, wonen, welzijn (well-being, OECD) Interactie Economie Ecologie, in sectoren als visserij, landbouw, energie, toerisme, havens en daaraan gerelateerd activiteiten als scheepsbouw, baggeren en industrie; stimuleren Wadden neutrale economie sectoren Nodig: verbeteren regionale aandeel in de waarde keten, meer innovatie en ondernemerschap; ICT Breedband Meer economische profijt van de UNESCO Werelderfgoed status: ontwikkelingen toeristische concept 125 Werken en Wonen in het Waddengebied Presentatie in de reeks Wadden lezingen van de Volksuniversiteit Fryslân, Bibliotheek Centrale Leeuwarden, 3 maart 2015 Jouke van Dijk Voorzitter directie Waddenacademie Portefeuille Economie Hoogleraar Regionale Arbeidsmarktanalyse, Rijksuniversiteit Groningen Jouke.van.dijk@waddenacademie.nl Website: