Kan ik farmacogenetica al toepassen?

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Kan ik farmacogenetica al toepassen?"

Marina van der Linden
5 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Kan ik farmacogenetica al toepassen? Thema-avond KNMG district ZOB 21 november 2018 dr. Maarten J. Deenen ziekenhuisapotheker klinisch farmacoloog Catharina Ziekenhuis Eindhoven

3 DNA-paspoort

Vraag 1 Een patiënt meldt zich op uw spreekuur met een DNApaspoort en vraagt uw advies. De uitslag is CYP2D6 *1/*4. Wat doet u? A. Ik geef voor de belangrijkste geneesmiddelen advies op maat B.

4 Vraag 1 Een patiënt meldt zich op uw spreekuur met een DNApaspoort en vraagt uw advies. De uitslag is CYP2D6 *1/*4. Wat doet u? A. Ik geef voor de belangrijkste geneesmiddelen advies op maat B. Ik duik de literatuur in (en vraag de patiënt om over 2 weken terug te komen) C. Ik verwijs door naar een specialist D. Ik leg de patiënt uit dat farmacogenetica een hype is (die wel overwaait)

5 Wat is farmacogenetica? Doel: Farmacogenetica onderzoekt het effect van genetische mutaties op de behandeluitkomst van geneesmiddelen. Toepassing: DNA test vóór start van behandeling om tot een juiste keuze, en een juiste dosering van een geneesmiddel te komen.

6 Casus: codeine en borstvoeding moeder geeft borstvoeding en gebruikt codeïne icm paracetamol voor tegen de pijn kindje overlijdt na 13 dagen oorzaak?

7 verklaring CYP3A4 codeïne norcodeïne (normaal: 80%) CYP2D6 codeïne morfine (normaal: 10%) morfine morfine-3-glucuronide en -6-glucuronide glucuronidering moeder is ultrarapid metabolizer voor CYP2D6 neonaten ontwikkelen in eerste levensjaar enzymactiviteit: oa glucuronidering

8 Farmacogenetica DNA Test 100% Dose Drug A 50% Dose Drug A Drug B

9 Metabolism of drugs

10 Metabolism of drugs

11 Metabolism of drugs CYP2C9 CYP2C19 CYP2D6 CYP3A4 TPMT... Liver Blood

12 Metabolism of drugs Blood CYP2C9 CYP2C19 CYP2D6 CYP3A4 TPMT.. Liver Blood

13 Wat gebeurt er met een geneesmiddel? Farmacokinetiek Absorptie influx / efflux transporters Metabolisme CYP-enzymen, maar ook andere (UGT1A1, GST, DPD, etc..)

14 Cytochrome P450 enzymes: 80% of all drugs ( Anti-depressives Clopidogrel (Plavix) Proton Pump Inhibitors CYP2C19 8% CYP2E1 4% CYP2B6 3% CYP2A6 3% Oncology drugs Psychiatric drugs Cyclosporin, CYP3A4tacrolimus & many, 36% many more CYP1A2 11% CYP2C9 16% Anti-coagulation (warfarin, acenocoumarol) CYP2D6 19% CYP2D6 19% CYP3A4 36% Anti-depressives Antipsychotics Beta-blockers Tamoxifen

15 Farmacokinetiek van geneesmiddelen Geneesmiddel spiegel in het bloed Pil Tijd Trage afbraak Ultra-snelle afbraak Pil Bijwerkingen Therapeutisch window Geneesmiddel werkt onvoldoende

16 Concentration Concentration Concentration Concentration Effect van farmacogenetische variatie op farmacokinetiek UM EM IM PM Time Time Time Time Therapeutic window

17 Dosisaanpassingen

18 Vraag 2 Genetische variatie kan de reactie op een geneesmiddel beïnvloeden A. Eens B. Oneens Ter vergelijk: een verminderde nierfunctie kan de reactie op een geneesmiddel beïnvloeden

19 Vraag 3 Wie heeft er de afgelopen 6 maanden een nierfunctie test aangevraagd? Wie heeft er de afgelopen 6 maanden een farmacogenetische test aangevraagd?

Stanek, CPT 2012:450-458 ; Bank, Pharmacogenomics 2017:18(3):215-225 Enquête arts en apotheker 97,6% van de artsen en 99,7% van de apothekers is ervan overtuigd dat genetische variatie

20 Stanek, CPT 2012: ; Bank, Pharmacogenomics 2017:18(3): Enquête arts en apotheker 97,6% van de artsen en 99,7% van de apothekers is ervan overtuigd dat genetische variatie de reactie op een geneesmiddel kan beïnvloeden Wie heeft in de afgelopen 6 maanden een farmacogenetische test aangevraagd of aanbevolen? Ja 4% Nee Nee 15% ~400 huisartsen 667 apothekers

21 Stand van zaken Wanneer? 2018 Reactief z Wat? Toxiciteit? Recept? Hielprik? Preemptive CYP2D6 Single gene CYP2D6, CYP2C19, CYP2C9, DPYD Panel GAGAACAGGTCAGCCACCACTATGCCAGGTTC.. WES / WGS

22 Stand van zaken regio ZOB 2018 Standaard vóór start van behandeling: DPYD bij capecitabine / 5-FU UGT1A1 bij irinotecan TPMT bij azathioprine Regelmatig GGZ: CYP2D6 en CYP2C19 bij psychiatrische medicatie CYP2C19 bij clopidogrel Casuïstiek verklaring toxiciteit / onvoldoende werkzaam

23 Vraag 4 Hoe vaak komt het voor dat iemand relevante mutaties heeft? A. zeldzaam (1-2%) B. vrij zeldzaam (2-5%) C. redelijk vaak (25-50%) D. bijna iedereen heeft wel een actionable variant 23

24 Actionable genotypes 100% 80% 60% 40% 20% 0% 95% van de patiënten heeft tenminste 1 actionable genotype 10% heeft er 4 Dunnenberger, Annu Rev Pharmacol Toxicol 2015

Dutch PGx Working Group (DPWG) guidelines (N=84) Amitriptyline Aripiprazol Atomoxetine Carvedilol Citalopram Clomipramine Clozapine Codeine Doxepine Flecainide Flupentixol Haloperidol Imipramine

25 Dutch PGx Working Group (DPWG) guidelines (N=84) Amitriptyline Aripiprazol Atomoxetine Carvedilol Citalopram Clomipramine Clozapine Codeine Doxepine Flecainide Flupentixol Haloperidol Imipramine CYP2D6 Metoprolol Mirtazapine Nortriptyline Olanzapine Oxycodone Paroxetine Propafenon Risperidone Tamoxifen Tramadol Venlafaxine Zuclopenthixol DPYD Capecitabine / 5-FU CYP2C9 Acenocoumarol Phenprocoumon Phenytoin Glibenclamide Glicazide Glimepride Tolbutamide UGT1A1 Irinotecan VKORC1 Acenocoumarol Phenprocoumon CYP3A5 Tacrolimus CYP2C19 Citalopram Clopidogrel Imipramine Lansoprazol Moclobemide (es)omeprazol Pantoprazol Rabeprazol Sertraline Voriconazol TPMT Azathioprine Mercaptopurine Thioguanine Swen et al, CPT 2008;83(5):781 Swen et al, CPT ;89(5):662-73

26 Kan ik farmacogenetica al toepassen?

27 Courtesy Dr. J.J. Swen; Prof. dr. H.-J. Guchelaar

Wat is het bewijs dat het werkt? Brixner, J Med Econ, 213-228.

28 Wat is het bewijs dat het werkt? Brixner, J Med Econ, Finkelstein, PGx and Pers Med 2016: Elliot, PLoS One Feb 2;12(2):e

29 Beslisboom NHG standpunt

30 NHG standpunt tabel 2

32 Waarom en hoe gegevens vast te leggen? Farmacogenetische medicatiebewaking!..ten behoeve van betere (veilige), geïndividualiseerde behandeling met geneesmiddelen

33 Invoeren gegevens genetisch paspoort

34 Bij voorschrijven wordt automatisch melding getoond

nl/ 4 ml EDTA bloed of speeksel ~ 100 per

35 Hoe test aanvragen? 16 geaccrediteerde labs 4 ml EDTA bloed of speeksel ~ 100 per gen, ~ 500 panel Vergoed bij ernstige bijwerkingen of onverwacht ineffectief

Boodschap Succesvolle transitie van onderzoek naar patiëntenzorg in ziekenhuis and still ongoing NL = uniek met integratie PGx adviezen bij voorschrijven en afleveren geneesmiddelen Test

36 Boodschap Succesvolle transitie van onderzoek naar patiëntenzorg in ziekenhuis and still ongoing NL = uniek met integratie PGx adviezen bij voorschrijven en afleveren geneesmiddelen Test ontwikkeling: Single gene Panel --> Sequensen Reactief Preemptive Plaatsbepaling? Farmacogenetica is: niet iets zeldzaams niet iets academisch, voor de toekomst etc. Samenwerken arts en apotheker essentieel

Dank voor jullie aandacht! Verdere bronnen www.huisartsengenetica.nl www.pgx-net.nl www.farmacogenetica.

37 Dank voor jullie aandacht! Verdere bronnen Mede met dank aan - dr. J.J. Swen, LUMC - dr. B. Deiman, CZE Contact: maarten.deenen@catharinaziekenhuis.nl

Vergelijkbare documenten

Farmacogenetica bij de KNMP. Mandy van Rhenen BO3 bijeenkomst 8 maart 2016

Farmacogenetica bij de KNMP. Mandy van Rhenen BO3 bijeenkomst 8 maart 2016 Farmacogenetica bij de KNMP Mandy van Rhenen BO3 bijeenkomst 8 maart 2016 Inhoud presentatie Ondersteuning Farmacogenetica Medicatiebewaking Overige ondersteuning Beleidskader Horizon2020 Rol KNMP Toekomst