Personalised medicine

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Personalised medicine"

Transcriptie

1 Personalised medicine Verkenning farmacogenetica in de eerstelijn Project Personalised medicine: eligible or not? Dr Tessel Rigter, RIVM/VUmc Dr Marleen Jansen, RIVM/VUmc Dr Wendy Rodenburg, RIVM Prof dr Martina Cornel, VUmc

2 Inhoud 1. Achtergrond project 2. Plan van aanpak 3. Geplande output

3 Het RIVM & Personalised Medicine (PM) Beleidsvoorbereidend onderzoek Community genetics and public health genomics Wetenschap Innovatie vanuit Wetenschap Kennis uit de praktijk Vragen vanuit beleid Praktijk RIVM Beleid Begeleidingscommissie: samenwerking vanuit de drie pijlers

4 Achtergrond project Therapeutisch advies voor 80 geneesmiddelen door werkgroep farmacogenetica (KNMP) Veelal oncologie (tweede-/derdelijn) toxische behandeling vermijden/effectiviteit Eerstelijn: veel patiënten = winst op public health niveau Onderzoeksvraag: Is farmacogenetica geschikt voor toepassing in de eerstelijn?

5 Plan van aanpak Objective A: Selecteren van gen-geneesmiddel interacties relevant voor de huisartsenpraktijk & inzicht verkrijgen in (argumenten voor) klinische utiliteit van farmacogenetische testen in de eerstelijn Werkgroep farmacogenetica Expertmeeting & eerste peiling onder huisartsen Literatuurstudie Objective B: Retrospectief en longitudinaal evalueren geneesmiddelgebruik en vaststellen van genotype-geneesmiddel mismatches Doetinchem cohort en Pharmo database Genotypering Objective C: Onderzoeken van public health implementation Focusgroepen, expertmeetings en interviews stakeholders Schriftelijke Delphi

6 A: Relevante gen-geneesmiddel interacties CYP2D6 CYP2C19 CYP1A2 VKORC1 SLCO1B1 HLA-B*5701 Metoprolol, Codeine, Oxycodon, Tramadol, Amitriptyline, Clomipramine, Doxepine, Imipramine, Nortriptyline, Paroxetine, Venlafaxine, Haloperidol, Risperidon Lansoprazol, Esomeprazol, Omeprazol, Pantoprazol, Rabeprazol, Imipramine, Citalopram, Escitalopram Clozapine Fenprocoumon, Acenocoumarol Atorvastatine, Simvastatine Flucloxaciline Dus: Statines, Bètablokker, PPI s, Opiaten, Coumarine-derivaten, Psychofarmaca, Peniciline

7

8 Evaluatie van een genetische test

9 A: Literatuurstudie Statines als case-study Welke argumenten voor klinisch nut worden er gebruikt? Vooral relaties genotype/(bij)werking (ORs) Vaak onduidelijk waar het over gaat (welke SNPs & wanneer te testen) Weinig maten berekend voor klinische validiteit (sensitiviteit, specificiteit, PPV, NPV) Ook moeilijk meta-analyses te doen, o.a. doordat andere uitkomstmaten worden gebruikt (bijwerking verschillend gedefinieerd) Voor klinische utiliteit ook andere maten nodig (PAF, number needed to genotype/number needed to treat)

10 B: Retrospectieve analyse Doetinchem cohort Sinds 1987 Rond de deelnemers (41-80 jaar oud) Om de 5 jaar lichamelijk onderzoek, vragenlijst, fysiologische parameters DNA & bloedmonsters Mogelijk om extra informatie bij huisarts op te vragen Pharmo-database Voorschrijfgeschiedenis van geneesmiddelen: Datum verstrekking, voorschrijver, voorgeschreven doseringsregime, hoeveelheid verstrekt etc.

11 B: Analyse Doetinchem/Pharmo Statines als case-study Had (bij)werking voorspeld kunnen worden o.b.v. genotype? Statine gebruikers selecteren Vroegtijdig stoppen/switchen/doseringsaanpassing? Genotyperen

12 Samenwerking Universiteit Utrecht Farmacoepidemiologie & Klinische farmacologie Dr. Susanne Vijverberg Dr. Patrick Souverein Dr. Anke-Hilse Maitland-van der Zee Prof. dr. Olaf Klungel & vanaf februari 2015 master stagiair farmacie: Thom Fleur

13 Onderzoeksvragen Wat zijn de opinies van stakeholders m.b.t. de rol van eerstelijns zorgverleners op het gebied van farmacogenetica? & Welke factoren hebben invloed op de mogelijke implementatie van farmacogenetica in de eerstelijns zorg?

14 C: Public health implementation Theoretische kaders: implementatiestudies/transities en multistakholderbenadering (o.a. te lezen in proefschrift T. Rigter) Focusgroepen factoren van invloed op implementatie vanuit de praktijk Expertmeeting acties nodig op organisatorisch niveau om de (ethische en praktische) wensen/vragen vanuit de praktijk te realiseren Delphi prioritering benodigde acties

15 Samenwerking Beleidsmedewerkers KNMP: Ka Chun Cheung Sin Ying Chuah & vanaf februari 2016 stagiair gezondheidswetenschappen (Jordy de Groot)

16 Geplande output Position paper (eind 2017): Aanbevelingen voor implementatie van farmacogenetische testen voor behandeling op maat in de huisartsenpraktijk

Farmacogenetica bij de KNMP. Mandy van Rhenen BO3 bijeenkomst 8 maart 2016

Farmacogenetica bij de KNMP. Mandy van Rhenen BO3 bijeenkomst 8 maart 2016 Farmacogenetica bij de KNMP Mandy van Rhenen BO3 bijeenkomst 8 maart 2016 Inhoud presentatie Ondersteuning Farmacogenetica Medicatiebewaking Overige ondersteuning Beleidskader Horizon2020 Rol KNMP Toekomst

Nadere informatie

Farmacogenetica en bijwerkingen Personalised medicine: een huisartsen visie op farmacogenetica

Farmacogenetica en bijwerkingen Personalised medicine: een huisartsen visie op farmacogenetica Farmacogenetica en bijwerkingen Personalised medicine: een huisartsen visie op farmacogenetica Symposium 25 jaar Lareb Dr. Isa Houwink, Huisarts en Postdoc onderzoeker Afdeling Klinische genetica, Sectie

Nadere informatie

GFO. Farmacogenetica. Madelon Butterhoff Ziekenhuisapotheker Klinisch farmacoloog i.o

GFO. Farmacogenetica. Madelon Butterhoff Ziekenhuisapotheker Klinisch farmacoloog i.o 18-4-2019 1 GFO Farmacogenetica Madelon Butterhoff Ziekenhuisapotheker Klinisch farmacoloog i.o. 18-4-2019 2 Therapie op maat 18-4-2019 3 Voorkennis vraag 1 Farmacogenetica berust op a) Farmacokinetische

Nadere informatie

Informatie over de antidepressiva-test. Advies op maat over medicijnen tegen depressie, psychose of angststoornis

Informatie over de antidepressiva-test. Advies op maat over medicijnen tegen depressie, psychose of angststoornis Informatie over de antidepressiva-test Advies op maat over medicijnen tegen depressie, psychose of angststoornis www.antidepressiva-test.nl M e d i c a t i e l a b Met deze folder willen wij u informeren

Nadere informatie

Farmacogenetica - workshop RCH -

Farmacogenetica - workshop RCH - Farmacogenetica - workshop RCH - Maureen ter Laak, ziekenhuisapotheker 8 en 16 november 2017 Disclosure belangen spreker Geen (potentiele) belangenverstrengeling: Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties

Nadere informatie

Kan ik farmacogenetica al toepassen?

Kan ik farmacogenetica al toepassen? Kan ik farmacogenetica al toepassen? Thema-avond KNMG district ZOB 21 november 2018 dr. Maarten J. Deenen ziekenhuisapotheker klinisch farmacoloog Catharina Ziekenhuis Eindhoven DNA-paspoort Vraag 1 Een

Nadere informatie

NHG-Standpunt Farmacogenetisch onderzoek in de huisartsenpraktijk

NHG-Standpunt Farmacogenetisch onderzoek in de huisartsenpraktijk NHG richtlijn NHG-Standpunt Farmacogenetisch onderzoek in de huisartsenpraktijk Carolien Hooymans, Monique Verduijn, Jako Burgers Farmacogenetisch onderzoek vindt in Nederland steeds vaker plaats. Huisartsen

Nadere informatie

Farmacogenetica in de eerstelijnszorg

Farmacogenetica in de eerstelijnszorg Stand van zaken Farmacogenetica in de eerstelijnszorg Toepassing en toekomstverwachtingen Elisa J.F. Houwink, Tessel Rigter, Jesse J. Swen, Martina C. Cornel, Anne Kienhuis, Wendy Rodenburg en Marjolein

Nadere informatie

APOTHEKERSORGANISATIE

APOTHEKERSORGANISATIE FARMACOGENETICA EN DE APOTHEKER APOTHEKERSORGANISATIE FEITEN Farmacogenetica is het onderzoeksgebied naar de genetische variaties die de geneesmiddelenrespons en bijwerkingen kunnen beïnvloeden. Hoe een

Nadere informatie

Overdracht van CYP2D6 genotyperingsuitslagen voor psychiatrische patiënten naar huisarts en openbare apotheek

Overdracht van CYP2D6 genotyperingsuitslagen voor psychiatrische patiënten naar huisarts en openbare apotheek Overdracht van CYP2D6 genotyperingsuitslagen voor psychiatrische patiënten naar huisarts en openbare apotheek Mirjam Simoons MSc, apotheker/onderzoeker Simoons et al. Pharmacogenomics 2017 Disclosure belangen

Nadere informatie

Buro NVKC Utrecht. Betreft: Aanmelding Farmacogenetica project t.b.v. Publieksprijs NVKC Geachte Commissie,

Buro NVKC Utrecht. Betreft: Aanmelding Farmacogenetica project t.b.v. Publieksprijs NVKC Geachte Commissie, Afdeling Klinische Chemie Internationaal Expertisecentrum Farmacogenetica www.erasmusmc.nl/farmacogenetica Buro NVKC Utrecht Telefoonnummer 010-7033119 Faxnummer 010-7044895 Kamernummer Na-420 E-mail r.vanschaik@erasmusmc.nl

Nadere informatie

Alert levels. KKGT Discussiedag 12 april Dr. Jan van der Weide, Klinisch Chemicus Drs. Jochem G. Gregoor, AGIKO

Alert levels. KKGT Discussiedag 12 april Dr. Jan van der Weide, Klinisch Chemicus Drs. Jochem G. Gregoor, AGIKO Alert levels KKGT Discussiedag 12 april 2011 Dr. Jan van der Weide, Klinisch Chemicus Drs. Jochem G. Gregoor, AGIKO Variability in drug response 2 Most drugs don t work 3 4 Psychofarmaca en metabolisme

Nadere informatie

NHG-Standpunt Farmacogenetisch onderzoek in de huisartsenpraktijk

NHG-Standpunt Farmacogenetisch onderzoek in de huisartsenpraktijk NHG-Standpunt Farmacogenetisch onderzoek in de huisartsenpraktijk November 2018 2018 Nederlands Huisartsen Genootschap 030-282 35 00 info@nhg.org Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of

Nadere informatie

HANDLEIDING. Uitleg vertaling labuitslagen naar medicatiebewaking in het apotheekinformatiesysteem (AIS) in de eerste lijn INLEIDING LABUITSLAG

HANDLEIDING. Uitleg vertaling labuitslagen naar medicatiebewaking in het apotheekinformatiesysteem (AIS) in de eerste lijn INLEIDING LABUITSLAG HANDLEIDING INTERPRETATIE EN VASTLEGGING FARMACOGENETICA Uitleg vertaling labuitslagen naar medicatiebewaking in het apotheekinformatiesysteem (AIS) in de eerste lijn INLEIDING Steeds meer patiënten hebben

Nadere informatie

Interacties tussen voeding en geneesmiddelen. Milou van Heuckelum Keuzestage Farmacie-M 24 juni 2014

Interacties tussen voeding en geneesmiddelen. Milou van Heuckelum Keuzestage Farmacie-M 24 juni 2014 Interacties tussen voeding en geneesmiddelen Milou van Heuckelum Keuzestage Farmacie-M 24 juni 2014 Programma Algemene inleiding Definities Geneesmiddel-nutriëntinteracties Top 10 geneesmiddelen in de

Nadere informatie

Interacties met Psychofarmaca. Drs. G. Nap, Ziekenhuisapotheker MHA Apotheek Parnassia Groep 14 november 2016

Interacties met Psychofarmaca. Drs. G. Nap, Ziekenhuisapotheker MHA Apotheek Parnassia Groep 14 november 2016 Interacties met Psychofarmaca Drs. G. Nap, Ziekenhuisapotheker MHA Apotheek Parnassia Groep 14 november 2016 Disclosure belangen spreker Gert Nap (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk

Nadere informatie

Farmacogenetica is bloedstollend

Farmacogenetica is bloedstollend Farmacogenetica is bloedstollend Dr. Arne Risselada Ziekenhuisapotheker, epidemioloog, klinisch farmacoloog Wilhelmina Ziekenhuis Assen Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor

Nadere informatie

Toepassing van Farmacogenetica

Toepassing van Farmacogenetica Toepassing van Farmacogenetica Kansen en uitdagingen Marjolein Weda Centrum voor Gezondheidsbescherming; RIVM Aanleiding 2 Personalised medicine PM is een containerbegrip 3 Personalised therapy Factoren

Nadere informatie

Lijst voorkeursgeneesmiddelen

Lijst voorkeursgeneesmiddelen Lijst voorkeursgeneesmiddelen 2015 Binnen een groep onderling vervangbare geneesmiddelen wijzen wij op basis van de laagste prijs één of meerdere middelen aan als voorkeursgeneesmiddel. U hebt dan binnen

Nadere informatie

THERAPEUTIC DRUG MONITORING Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers -- Commissie Analyse en Toxicologie

THERAPEUTIC DRUG MONITORING Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers -- Commissie Analyse en Toxicologie SELECTIEVE SEROTONINE HEROPNAME REMMERS Geldt voor Indicatiegebied Monstermateriaal Afnametijdstip Bewaarcondities Inzending Interpretatie doelgroepen: volwassenen depressie en angststoornissen grote buis

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Inleiding De reactie op een geneesmiddel kan sterk verschillen tussen patiënten. Zo is wel gesuggereerd dat het percentage patiënten dat goed reageert op een behandeling met een

Nadere informatie

Bewaking op bijwerkingen in de (ziekenhuis)apotheek. Jean Conemans

Bewaking op bijwerkingen in de (ziekenhuis)apotheek. Jean Conemans Bewaking op bijwerkingen in de (ziekenhuis)apotheek Jean Conemans Nierfunctie Farmacogenetica Interacties Spiegelbepalingen Klinische chemie Clinical rules Medicatieveiligheid Meldmodule LAREB Aspecten

Nadere informatie

hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3

hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Samenvatting 147 148 Samenvatting Verschillende acute en chronische longaandoeningen met variabele stadia van fibrose zijn beschreven en worden over het algemeen aangeduid als diffuse of interstitiële

Nadere informatie

Standaard planning TDM bepalingen Laboratorium Klinische Farmacie & Toxicologie

Standaard planning TDM bepalingen Laboratorium Klinische Farmacie & Toxicologie Standaard planning TDM bepalingen Klinische Farmacie & Toxicologie Datum: 9 februari 209 Disclaimer: Van deze planning wordt wel eens afgeweken. Indien een cito bepaling gewenst is kan dit in overleg met

Nadere informatie

University of Groningen. Polymorphic drug metabolising enzymes Tamminga, Willem Jan

University of Groningen. Polymorphic drug metabolising enzymes Tamminga, Willem Jan University of Groningen Polymorphic drug metabolising enzymes Tamminga, Willem Jan IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please

Nadere informatie

27-11-14. Polyfarmacie KENNISMAKING POLYFARMACIE. Programma. Doel. Casus 1. Kennismaking. Doel. Polyfarmacie. Moderne Dementiezorg.

27-11-14. Polyfarmacie KENNISMAKING POLYFARMACIE. Programma. Doel. Casus 1. Kennismaking. Doel. Polyfarmacie. Moderne Dementiezorg. Programma Polyfarmacie Kennismaking Doel Polyfarmacie Moderne Dementiezorg Wilma Knol Marjorie Nelissen-Vrancken Dementie Voorkomen en aanpak problemen Aan de slag in de praktijk 25 november 2014 Doel

Nadere informatie

Itemnummer Omschrijving Koppelingen 104 Interacties nog niet beoordeeld Gekoppeld: - Gemtuzumab ozogamicine - Burosumab - Voxilaprevir

Itemnummer Omschrijving Koppelingen 104 Interacties nog niet beoordeeld Gekoppeld: - Gemtuzumab ozogamicine - Burosumab - Voxilaprevir Geachte collega, Hierbij weer een overzicht van de wijzigingen van het G-Standaardbestand van juli 2018. Deze maand zijn er wijzigingen op de volgende gebieden: Interacties Verminderde nierfunctie Farmacogenetica

Nadere informatie

Farmacogenetica in de dagelijkse klinische praktijk

Farmacogenetica in de dagelijkse klinische praktijk Farmacogenetica in de dagelijkse klinische praktijk Dr. R. van Westrhenen, psychiater&klinisch farmacoloog (MD, PhD) Erasmus MC PsyQ Psychiaterdag 9 Feb 2017 Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

HANDLEIDING VOOR DE VOORSCHRIJVER

HANDLEIDING VOOR DE VOORSCHRIJVER HANDLEIDING VOOR DE VOORSCHRIJVER Handleiding voor de voorschrijver CERDELGA is geïndiceerd voor de langetermijnbehandeling van volwassen patiënten met de ziekte van Gaucher type 1. Deze handleiding is

Nadere informatie

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 3.1 Hoofdstuk 3.2

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 3.1 Hoofdstuk 3.2 SAMENVATTING Coumarinederivaten (coumarines) zijn geneesmiddelen die worden toegepast bij een verhoogde neiging tot bloedstolling, zoals bij trombose, sommige hartziekten (bijvoorbeeld boezemfibrilleren)

Nadere informatie

KNMP ONDERZOEKS- PROGRAMMA 2020

KNMP ONDERZOEKS- PROGRAMMA 2020 KNMP ONDERZOEKS- PROGRAMMA 2020 SPEERPUNT OPENBARE FARMACIE KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TER BEVORDERING DER PHARMACIE APOTHEKERSORGANISATIE COLOFON KNMP Onderzoeksprogramma 2020 2019 KNMP Alexanderstraat

Nadere informatie

EVALUATIE REGIONALE TRANSMURALE AFSPRAKEN COPD

EVALUATIE REGIONALE TRANSMURALE AFSPRAKEN COPD EVALUATIE REGIONALE TRANSMURALE AFSPRAKEN COPD Mari-Liis Päeva Begeleiders: dr. I. Looijmans, A. Borgdorff, prof. dr. N. de Wit Stageperiode P6 P7 2017 Inhoud Regionale transmurale afspraken (RTA) RTA

Nadere informatie

Geachte collega, INTERACTIES

Geachte collega, INTERACTIES Geachte collega, Hierbij weer een overzicht van de wijzigingen van het G-Standaardbestand van februari 2019. Deze maand zijn er wijzigingen op de volgende gebieden: Interacties Verminderde nierfunctie

Nadere informatie

MEDICATIEBEOORDELING bij patiënten met een verstandelijke beperking: HOE? drs. Marianne van den Berg Apotheker te Alphen aan den Rijn

MEDICATIEBEOORDELING bij patiënten met een verstandelijke beperking: HOE? drs. Marianne van den Berg Apotheker te Alphen aan den Rijn MEDICATIEBEOORDELING bij patiënten met een verstandelijke beperking: HOE? drs. Marianne van den Berg Apotheker te Alphen aan den Rijn Disclosure relevante belangen trainer Marianne van den Berg heeft geen

Nadere informatie

Publicatieprijs 1997 voor arts-assistenten

Publicatieprijs 1997 voor arts-assistenten Publicatieprijs 1997 voor arts-assistenten Het bestuur van de Stichting Tijdschrift voor Psychiatrie en de Commissie Wetenschappelijke Activiteiten van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie hebben

Nadere informatie

Zie voor meer informatie over de beoordeling en onderbouwing de bijbehorende risicoanalyses op de KNMP Kennisbank.

Zie voor meer informatie over de beoordeling en onderbouwing de bijbehorende risicoanalyses op de KNMP Kennisbank. Geachte collega, Hierbij weer een overzicht van de wijzigingen van het G-Standaardbestand van maart 2019. Deze maand zijn er wijzigingen op de volgende gebieden: Interacties Contra-indicaties aandoeningen

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 22913 19 december 2011 Regeling van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van 9 december 2011, nr. GMT/MVG-3096198,

Nadere informatie

Diagnostiek met vragenlijsten in de eerstelijn

Diagnostiek met vragenlijsten in de eerstelijn Diagnostiek met vragenlijsten in de eerstelijn drs. G.J. Kloens RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN DIAGNOSTIEK MET VRAGENLIJSTEN IN DE EERSTELIJN Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Psychologische,

Nadere informatie

Lijst preferente middelen 2012

Lijst preferente middelen 2012 Wij behouden ons het recht voor om de lijst met preferente middelen gedurende 2012 uit te breiden in gevallen waarin deze lijst niet voorziet. Deze mogelijke uitbreiding zal zich beperken tot maximaal

Nadere informatie

G-Standaard transparantiedocument: Farmacogenetica

G-Standaard transparantiedocument: Farmacogenetica G-Standaard transparantiedocument: Farmacogenetica Dit document beschrijft hoe de inhoud van het onderdeel Farmacogenetica in het Bewakingenbestand van de G-Standaard tot stand komt. Werkwijze In het kader

Nadere informatie

Meer geneesmiddelen! Meer melden! Meer bijwerkingen? Corrie Hermann prijs Utrecht, 30 maart 2019 Agnes Kant

Meer geneesmiddelen! Meer melden! Meer bijwerkingen? Corrie Hermann prijs Utrecht, 30 maart 2019 Agnes Kant Meer geneesmiddelen! Meer melden! Meer bijwerkingen? Corrie Hermann prijs Utrecht, 30 maart 2019 Agnes Kant Meldpunt bijwerkingen Kenniscentrum Onafhankelijke stichting Subsidie VWS CBG CBGoverheid Kerntaak

Nadere informatie

2 E NATIONAAL CONGRES PRECONCEPTIEZORG

2 E NATIONAAL CONGRES PRECONCEPTIEZORG 2 E NATIONAAL CONGRES PRECONCEPTIEZORG 18 september 2009 10.00 16.30 uur NBC Nieuwegein INLEIDING Er wordt op veel plaatsen hard gewerkt aan de implementatie van preconceptiezorg: sinds het vorige congres

Nadere informatie

B elangenverklaring. Persoonlijke gegevens aanvrager

B elangenverklaring. Persoonlijke gegevens aanvrager B elangenverklaring In het kader van de Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling wordt alle beoogd betrokkenen bij de totstandkoming van wetenschappelijke adviesrapporten

Nadere informatie

Rapport. Cardiovasculair risicomanagement. Simvastatine: keuze en dosering 2009-2010

Rapport. Cardiovasculair risicomanagement. Simvastatine: keuze en dosering 2009-2010 Rapport Cardiovasculair risicomanagement Simvastatine: keuze en dosering 2009-2010 Colofon Auteur Daniëlla Theunissen, apotheker Met medewerking van Marianne Nijpels, apotheker Illustratie Len Munnik september

Nadere informatie

Farmacogenetisch testen op CYP450-enzymen

Farmacogenetisch testen op CYP450-enzymen Labquiz Farmacogenetisch testen op CYP450-enzymen Ron H.N. van Schaik, Isa Houwink en Teun van Gelder Wat te doen met farmacogenetische uitslagen? In dit artikel nemen wij farmacogenetische testen onder

Nadere informatie

Richtlijn gegevensuitwisseling e-lab

Richtlijn gegevensuitwisseling e-lab Richtlijn gegevensuitwisseling e-lab NEDERLANDSE PATIËNTEN CONSUMENTEN FEDERATIE Datum: 27 september 2010 Versie: 1.00 Status: definitief Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 1.1 doel e-lab... 3 1.2 achtergrond...

Nadere informatie

Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA

Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA Casus 4 Op de wachtpost komt een oproep binnen van wanhopige

Nadere informatie

Lijst voorkeursgeneesmiddelen 2016

Lijst voorkeursgeneesmiddelen 2016 Lijst voorkeursgeneesmiddelen 2016 Binnen een groep onderling vervangbare geneesmiddelen wijzen wij op basis van de laagste prijs één of meerdere middelen aan als voorkeurs geneesmiddel. U hebt dan binnen

Nadere informatie

Geachte collega, INTERACTIES

Geachte collega, INTERACTIES Geachte collega, Hierbij weer een overzicht van de wijzigingen van het G-Standaardbestand van oktober 2016. Deze maand zijn er wijzigingen op de volgende gebieden: Interacties Contra-indicaties aandoeningen

Nadere informatie

Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker

Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker Inhoud workshop Inventarisatie vragen Waar of niet waar Medicatie en hun bijwerkingen Pijnbestrijding Antidepressiva Benzodiazepinen

Nadere informatie

Voorschrijven door internisten en cardiologen

Voorschrijven door internisten en cardiologen Cardiologie_Cardiologie 29-10-12 15:18 Pagina 1 Voorschrijven door internisten en cardiologen Beknopte weergave van de verkenning naar oorzaken van verschillen in voorschrijven van cholesterolverlagers

Nadere informatie

Farmacotherapie bij 80+ers. Cholinesteraseremmers bij M. Alzheimer. Waar zijn we eigenlijk mee bezig?

Farmacotherapie bij 80+ers. Cholinesteraseremmers bij M. Alzheimer. Waar zijn we eigenlijk mee bezig? Farmacotherapie bij 80+ers Cholinesteraseremmers bij M. Alzheimer Waar zijn we eigenlijk mee bezig? Cholinesteraseremmers bij M. Alzheimer Waar zij we eigenlijk mee bezig? David Jansen, AIOS klinische

Nadere informatie

Lijst voorkeursgeneesmiddelen

Lijst voorkeursgeneesmiddelen Lijst voorkeursgeneesmiddelen 2016 Binnen een groep onderling vervangbare geneesmiddelen wijzen wij op basis van de laagste prijs één of meerdere middelen aan als voorkeursgeneesmiddel. U hebt dan binnen

Nadere informatie

Lijst voorkeursgeneesmiddelen

Lijst voorkeursgeneesmiddelen Lijst voorkeursgeneesmiddelen 2017 Binnen een groep onderling vervangbare geneesmiddelen wijzen wij op basis van de laagste prijs één of meerdere middelen aan als voorkeursgeneesmiddel. U hebt dan binnen

Nadere informatie

Chapter 6 Samenvatting

Chapter 6 Samenvatting Chapter 6 Samenvatting 127 In hoofdstuk 1 van dit proefschrift wordt een beschrijving gegeven van geneesmiddel-geïnduceerde extrapyramidale stoornissen en wordt het doel van het proefschrift uiteengezet.

Nadere informatie

Is geslacht een risicofactor voor het optreden van bijwerkingen?

Is geslacht een risicofactor voor het optreden van bijwerkingen? Corrie Hermann Symposium 30 maart 2019 Is geslacht een risicofactor voor het optreden van bijwerkingen? Loes Visser, Ziekenhuisapotheker / Klinisch-epidemioloog Inhoud Aanleiding voor het onderzoek ZonMw

Nadere informatie

CHAPTER 9. Samenvatting

CHAPTER 9. Samenvatting CHAPTER 9 Samenvatting Samenvatting 143 Samenvatting Ondanks dat de kwaliteit van de antistollingsbehandeling met vitamine K antagonisten door de jaren heen is verbeterd, bestaat er nog steeds het risico

Nadere informatie

Lijst voorkeursgeneesmiddelen 2017

Lijst voorkeursgeneesmiddelen 2017 Lijst voorkeursgeneesmiddelen 2017 Binnen een groep onderling vervangbare geneesmiddelen wijzen wij op basis van de laagste prijs één of meerdere middelen aan als voorkeursgeneesmiddel. U hebt dan binnnen

Nadere informatie

Optimizing treatment with psychotropic agents through precision drug therapy Berm, Elizabeth Jacoba Johanna

Optimizing treatment with psychotropic agents through precision drug therapy Berm, Elizabeth Jacoba Johanna University of Groningen Optimizing treatment with psychotropic agents through precision drug therapy Berm, Elizabeth Jacoba Johanna IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's

Nadere informatie

Overzicht preferente geneesmiddelen

Overzicht preferente geneesmiddelen Overzicht preferente geneesmiddelen 2014-2015 Avero Achmea Lijst met aangewezen preferente geneesmiddelen Achmea vanaf 1 januari 2014* * ook geldig in 2015 Dit is de lijst met door Achmea aangewezen preferente

Nadere informatie

Farmacogenetica: dagelijkse praktijk of sciencefiction?

Farmacogenetica: dagelijkse praktijk of sciencefiction? bas schouwenberg Farmacogenetica: dagelijkse praktijk of sciencefiction? Stelt u zich een spreekuur voor van een internist zoals ik, maar het kan eigenlijk net zo goed het spreekuur zijn van welke andere

Nadere informatie

Lijst voorkeursgeneesmiddelen 2014

Lijst voorkeursgeneesmiddelen 2014 De beste zorg volgens CZ Alles voor betere zorg Lijst voorkeursgeneesmiddelen 2014 Werkzame stof Toedieningsweg Sterkte ZI-nummer Alendroninezuur 70 mg 15702804 Aurobindo Pharma B.V. 1-jan-14 31-dec-15

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Zowel beleidsmakers en zorgverleners als het algemene publiek zijn zich meer en meer bewust van de essentiële rol van kwaliteitsmeting en - verbetering in het verlenen van

Nadere informatie

13-5-2014 PROGRAMMA KEUZEMODULE THERAPIETROUW OPDRACHT. Invullen 0-meting: Vragenlijst Kennis huisarts-apotheker over therapietrouw

13-5-2014 PROGRAMMA KEUZEMODULE THERAPIETROUW OPDRACHT. Invullen 0-meting: Vragenlijst Kennis huisarts-apotheker over therapietrouw KEUZEMODULE THERAPIETROUW Samenwerking van ZEL, ZELA, GSK & Novo Nordisk 1 PROGRAMMA 19.00 uur Opening en presentatie Keuzemodule Therapietrouw Bart Bakkers, apotheker 19.30 uur Verdieping kennis over

Nadere informatie

Toolkit Farmacie voor professionals Gericht op cholesterol, maagzuurremmers en bloeddrukverlagers

Toolkit Farmacie voor professionals Gericht op cholesterol, maagzuurremmers en bloeddrukverlagers CZ, MCC OMNES, MEDITTA, ORBIS MC, HUIS VOOR DE ZORG, VAL EN SERVICEAPOTHEKEN Toolkit Farmacie voor professionals Gericht op cholesterol, maagzuurremmers en bloeddrukverlagers Simone Schoffeleers 26-9-2014

Nadere informatie

Pharmacogenetic testing: why and when?

Pharmacogenetic testing: why and when? Pharmacogenetic testing: why and when? Teun van Gelder Afdelingen Interne Geneeskunde en Apotheek Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam Klinische Farmacologie Pharmacotherapy in special populations Children,

Nadere informatie

Zie voor meer informatie over de beoordeling en onderbouwing de bijbehorende risicoanalyses op de KNMP Kennisbank.

Zie voor meer informatie over de beoordeling en onderbouwing de bijbehorende risicoanalyses op de KNMP Kennisbank. Geachte collega, Hierbij weer een overzicht van de wijzigingen van het G-Standaardbestand van februari 2018. Deze maand zijn er wijzigingen op de volgende gebieden: Interacties Contra-indicaties aandoeningen

Nadere informatie

Samenvatting Samenvatting Bij patiënten die met antikanker geneesmiddelen worden behandeld wordt een grote interindividuele variabiliteit gezien in de antitumor werking en de bijwerkingen. Naast klinische

Nadere informatie

Medicatiebewaking op Contra-indicaties en labresultaten

Medicatiebewaking op Contra-indicaties en labresultaten Medicatiebewaking op Contra-indicaties en labresultaten Michael Tan Productmanager Nictiz 7 juni 2011 Medicatiebewaking algemeen Voor- Schrijven Verstrekken Toedienen voorschrift verstrekking Check Medicatie

Nadere informatie

Reikwijdte Bestemd voor interne (NWZ specialisten) en externe aanvragers

Reikwijdte Bestemd voor interne (NWZ specialisten) en externe aanvragers Doel Aanwijzingen voor het aanvragen van bloed- en urinespie bepalingen van geneesmiddelen in geval van therapeutic drug monitoring (reguliere controle) of toxicologie. Reikwijdte Bestemd voor interne

Nadere informatie

WORKSHOP: DE ROL VAN DE OPENBAAR APOTHEKER IN 2025

WORKSHOP: DE ROL VAN DE OPENBAAR APOTHEKER IN 2025 WORKSHOP: DE ROL VAN DE OPENBAAR APOTHEKER IN 2025 INSPIRE klantenevenement 14 november 2013 Inhoud Farmacie 2013 Workshop scenario analyse Toekomstbeeld VJA Praktijkvoorbeelden Visiedocument Jonge Zorgverleners

Nadere informatie

Laboratorium uitslagen, clinical rules, indicatie, dossierhouderschap en ICA gegevens voor de apotheek

Laboratorium uitslagen, clinical rules, indicatie, dossierhouderschap en ICA gegevens voor de apotheek Laboratorium uitslagen, clinical rules, indicatie, dossierhouderschap en ICA gegevens voor de apotheek Geboren als apotheker In 1979 begonnen met automatisering 30 jaar leiding gegeven aan (coöperatief)

Nadere informatie

Transmurale zorg: Casus geriatrie 1/02/2018. Achtergrond. Thuismedicatie. Casus. Andreas Capiau, ZAIO3 Apotheek UZ Gent

Transmurale zorg: Casus geriatrie 1/02/2018. Achtergrond. Thuismedicatie. Casus. Andreas Capiau, ZAIO3 Apotheek UZ Gent Andreas Capiau, ZAIO3 Apotheek UZ Gent Achtergrond Klinische farmacie op dienst geriatrie: Door ZAIO2, vier maanden dezelfde ZAIO (drie ZAIO s per jaar) Twee halve dagen per week (0,2 FTE) Transmurale

Nadere informatie

Polyfarmacie (in de laatste levensfase)

Polyfarmacie (in de laatste levensfase) Polyfarmacie (in de laatste levensfase) David Jansen Klinisch geriater, klinisch farmacoloog i.o. Verpleegkundig Specialisten Oncologie 4 de Voorjaars Symposium Disclosure belangen spreker (potentiële)

Nadere informatie

Benchmark Voorschrijven in vergelijking met MVH en KISS-matrix

Benchmark Voorschrijven in vergelijking met MVH en KISS-matrix Benchmark Voorschrijven in vergelijking met MVH en KISS-matrix Overeenkomsten en verschillen De Benchmark Voorschrijven is ontwikkeld door de Stichting Farmaceutische Kengetallen in samenwerking met de

Nadere informatie

Toekomstverkenning genetisch onderzoek: maatschappelijke vraagstukken en screening

Toekomstverkenning genetisch onderzoek: maatschappelijke vraagstukken en screening Toekomstverkenning genetisch onderzoek: maatschappelijke vraagstukken en screening Mw. Prof. dr. Martina C. Cornel Hoogleraar community genetics & public health genomics PI Centre for Society and Genomics

Nadere informatie

Klinisch Farmacologische en Toxicologische bepalingen voor externe aanvragers

Klinisch Farmacologische en Toxicologische bepalingen voor externe aanvragers Klinische Farmacologie en Apotheek VUmc Stichting Epilepsie Instellingen Nederland (SEIN) Klinisch Farmacologische en Toxicologische bepalingen voor externe aanvragers In de onderstaande tabel staan de

Nadere informatie

Maagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108

Maagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108 Maagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum 04-03-2014 Doel Verlagen

Nadere informatie

Interactiemeldingen: wegklikken of niet? Kees Kramers, internist, Klinisch Farmacoloog UMC St. Radboud Afd. Farmacologie-Toxicologie.

Interactiemeldingen: wegklikken of niet? Kees Kramers, internist, Klinisch Farmacoloog UMC St. Radboud Afd. Farmacologie-Toxicologie. Interactiemeldingen: wegklikken of niet? Kees Kramers, internist, Klinisch Farmacoloog UMC St. Radboud Afd. Farmacologie-Toxicologie. Interacties Kinetisch of Dynamisch Interacties Kinetisch Absorptie

Nadere informatie

Preventie door de eerstelijn van langdurige afwezigheid op het werk

Preventie door de eerstelijn van langdurige afwezigheid op het werk Preventie door de eerstelijn van langdurige afwezigheid op het werk dr. Inge Neyens & prof. dr. Chantal Van Audenhove (LUCAS KU Leuven) Met de steun van dr. Saskia Decuman & Dr. Patrick Verheijen (Kenniscentrum

Nadere informatie

Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae

Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae 9 SAMENVATTING Hoofdstuk 1 bevat een korte inleiding over het diagnostische proces en er worden twee van de meest gebruikte diagnostische beeldvormende

Nadere informatie

Interpolis ZorgActief Geneesmiddelen 2013

Interpolis ZorgActief Geneesmiddelen 2013 Interpolis ZorgActief Geneesmiddelen 2013 Lijst met aangewezen preferente geneesmiddelen Dit is de lijst met door Achmea aangewezen preferente geneesmiddelen vanaf 1 januari 2013. Ook staan hier de middelen

Nadere informatie

Een kwestie van maatwerk

Een kwestie van maatwerk Medicamenteuze interventies ter vermindering van agressief gedrag Een kwestie van maatwerk Dr Rob Heerdink Pharmacoepidemiology & Clinical Pharmacology Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences Universiteit

Nadere informatie

Farmacokinetiek en dynamiek

Farmacokinetiek en dynamiek Farmacokinetiek en dynamiek Het toepassen van informatie uit het farmacotherapeutisch kompas Douwe van der Meer Ziekenhuisapotheker 20-03-2018 Wie schrijf het Kompas? VWS ZI Verzekeraars Wat is de bron?

Nadere informatie

Stay in or drop out. 10 november Dit project wordt mogelijk gemaakt door:

Stay in or drop out. 10 november Dit project wordt mogelijk gemaakt door: Stay in or drop out 10 november 2011 Dit project wordt mogelijk gemaakt door: Promotie onderzoek 2010-2014 Symptom dimensions in youth on the pathway to drop-out Prof. Dr. Frans Feron Dr. Petra Verdonk

Nadere informatie

Lijst met aangewezen preferente geneesmiddelen vanaf 1 januari 2016

Lijst met aangewezen preferente geneesmiddelen vanaf 1 januari 2016 Lijst met aangewezen preferente geneesmiddelen vanaf 1 januari 2016 Dit is de lijst met door ons aangewezen preferente geneesmiddelen vanaf 1 januari 2016. De lijst met aangewezen preferente geneesmiddelen

Nadere informatie

In dit nummer: ERS Amsterdam: voorproefje Bronkhorst Colloquium Longartsenweek

In dit nummer: ERS Amsterdam: voorproefje Bronkhorst Colloquium Longartsenweek Officieel orgaan van de NVALT Jaargang 22, nummer 2, juni 2011 In dit nummer: ERS Amsterdam: voorproefje Bronkhorst Colloquium Longartsenweek Polymorphisms in interstitial lung diseases: Friend or foe?

Nadere informatie

Rob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische Farmacoepidemiologie Universiteit Utrecht

Rob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische Farmacoepidemiologie Universiteit Utrecht Hoe vertaal ik resultaten uit de medische literatuur en richtlijnen naar de dagelijkse praktijk? Interpretatie van resultaten van geneesmiddelenonderzoek Rob Heerdink Universitair Hoofddocent Klinische

Nadere informatie

De ethiek van de farmacogenetica

De ethiek van de farmacogenetica De ethiek van de farmacogenetica 13de KKGT-discussiedag in de Reehorst te Ede Jan van der Weide, Ziekenhuis St Jansdal, Harderwijk Jochem G. Gregoor, GGz Centraal, Amersfoort 16 april 2013 Er zijn veel

Nadere informatie

A6-folders om mee te geven bij EU rijgevaarlijke geneesmiddelen

A6-folders om mee te geven bij EU rijgevaarlijke geneesmiddelen A6-folders om mee te geven bij EU rijgevaarlijke geneesmiddelen Op pagina 3 en 4 van dit document staat een informatiefolder op A6-formaat. De folder staat 4 maal in de tekst, zodat u hem op A4-formaat

Nadere informatie

Lijst met aangewezen preferente geneesmiddelen vanaf 1 januari 2016

Lijst met aangewezen preferente geneesmiddelen vanaf 1 januari 2016 Lijst met aangewezen preferente geneesmiddelen vanaf 1 januari 2016 Dit is de lijst met door ons aangewezen preferente geneesmiddelen vanaf 1 januari 2016. De lijst met aangewezen preferente geneesmiddelen

Nadere informatie

8 e Post O.N.S. Meeting. Unraveling the mystery of the CYP450 pathway. Sophie Bunskoek, Verpleegkundig specialist, Medische oncologie, UMCG

8 e Post O.N.S. Meeting. Unraveling the mystery of the CYP450 pathway. Sophie Bunskoek, Verpleegkundig specialist, Medische oncologie, UMCG 8 e Post O.N.S. Meeting Unraveling the mystery of the CYP450 pathway Sophie Bunskoek, Verpleegkundig specialist, Medische oncologie, UMCG Wie heeft veel te maken met cytochroom P450 (CYP450) enzymen bij

Nadere informatie

Casemanagement. in de palliatieve zorg. Annicka van der Plas Quest, 7 september 2010

Casemanagement. in de palliatieve zorg. Annicka van der Plas Quest, 7 september 2010 Casemanagement in de palliatieve zorg Annicka van der Plas Quest, 7 september 2010 Inhoud Aanleiding: waarom casemanagement in de palliatieve zorg? Evaluatie onderzoek Eerste resultaten van het Expert

Nadere informatie

Arbeidsre-integratie van werknemers met burn-out:

Arbeidsre-integratie van werknemers met burn-out: Arbeidsre-integratie van werknemers met burn-out: ontwikkeling van een zorgpad 21-09-2017 Dr. Lotje Lambreghts Prof. Dr. Lode Godderis Achtergrond Burn-out: een syndroom dat bestaat uit (vooral) gevoelens

Nadere informatie

GENERIEKE NAAM SLIKKLACHTEN SONDEVOEDING

GENERIEKE NAAM SLIKKLACHTEN SONDEVOEDING Medicatie via sonde GENERIEKE NAAM SLIKKLACHTEN SONDEVOEDING acenocoumarol acetylcysteïne bruistablet. bruistablet acetazolamide aciclovir overleg met apotheker; eventueel suspensie 40 mg/ml verkrijgbaar

Nadere informatie

Onderwerp: Achmea Voorschrijf Flits 1 Het voorschrijven van generieke statines

Onderwerp: Achmea Voorschrijf Flits 1 Het voorschrijven van generieke statines & GEZONDHEID Achmea divisie Zorg & Gezondheid, Postbus 19, 3800 HA Amersfoort Storkstraat 12 3833 LB Leusden www.achmeazorg.nl Aan: Raad van Bestuur Datum: Juli 2014 : Onderwerp: Achmea Voorschrijf Flits

Nadere informatie

GIDS VOOR DE VOORSCHRIJVER

GIDS VOOR DE VOORSCHRIJVER De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in handel brengen van het geneesmiddel Cerdelga. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan deze informatie

Nadere informatie

(Telefonische) Start Begeleiding

(Telefonische) Start Begeleiding (Telefonische) Start Begeleiding Dr. Marcel Kooij, apotheker Service Apotheek Koning, Amsterdam Docent/onderzoeker Universiteit Utrecht Wat is therapietrouw? De mate waarin het gedrag van een patiënt overeenstemt

Nadere informatie

Modelterugkoppeling: Het Cytochroom P450 systeem, polymorfisme en interacties

Modelterugkoppeling: Het Cytochroom P450 systeem, polymorfisme en interacties Modelterugkoppeling: Het Cytochroom P450 systeem, polymorfisme en interacties Metabolisme van geneesmiddelen Voordat een geneesmiddel uit het lichaam uitgescheiden kan worden moet het vaak eerst gemetaboliseerd

Nadere informatie

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Gezondheidsraad H e a l t h C o u n c i l o f t h e N e t h e r l a n d s Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Onderwerp : Briefadvies Amendement bij het onderzoek naar NIPT voor prenatale

Nadere informatie