Jaargang D-Bulletin. Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

Transcriptie

1 201 Jaargang D-Bulletin Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

2 3 INHOUDSOPGAVE 04 Redactioneel 04 3D-Bulletin 201 Dennis Boersma 17 Programma verenigingsdag 179 en 180 Verenigingsdata 2015 Jaap van Loon 18 Driedimensionaal 06 Verenigingsnieuws 06 Verslag van de 177 e verenigingsdag (Open Dag) 27 september 2014 Roland de Raeve 06 Adobe Photoshop Lightroom Workshop 08 Verslag van de 178 e verenigingsdag 29 november 2014 Roland de Raeve maal Regio West Johan Steketee 12 Competitieregels NVvS Het projectieteam 18 Stereofoto-competitie 2014 Dennis Boersma 22 Fibonacci, Gulden Snede en Plastisch Getal Job van de Groep 42 De juiste resolutie en navigeren in PicturesToExe Johan Steketee 43 Anagliefen Roland de Raeve 50 3D-projectie van Oculus Rift beelden? Job van de Groep 52 Stereofoto s delen via Phereo Jeffrey Sipma 14 Agenda ALV 2015 / Jubilarissen Het bestuur 15 Mededelingen Bibliotheek N.V.v.S. Sophieke Nijhuis-Bouma 56 Boekbespreking Jan Broeders 57 ISU-congres 2015 in Busan, Zuid-Korea Dennis Boersma 15 Mentor - Leerling oproep 58 Content / Wegwijzer 16 Verenigingsdagen 59 Vraag & Aanbod 16 Routebeschrijving t Visnet Ledenmutaties / N.V.v.S. e-groep Jan Broeders Foto voorpagina: Stokstaartjes Dennis Boersma Foto achterzijde: Fluitspeler Johan Steketee

3 4 Redactioneel 3D-Bulletin 201 Bent u ook benieuwd waarnaar de stokstaartjes hiernaast en op de omslag staan te turen? Speuren ze misschien de horizon af naar een blik op het nieuwe jaar? Een van de dingen die dit jaar verwacht wordt is de consumentenversie van de Oculus Rift Virtual Reality bril. Alhoewel bedoeld om door een 3D virtuele wereld te bewegen in principe ook geschikt om stereofoto s te bekijken. Job van de Groep heeft al kennis gemaakt met een ontwikkelversie in het Westfries Museum in Hoorn en denkt na over wat hij ermee zou kunnen doen. Wilt u komend jaar meer gaan doen aan het delen van uw stereofoto s via internet of zou u toegang willen krijgen tot een grote collectie oude en nieuwe stereofoto s dan is Phereo misschien iets voor u. Jeffrey Sipma is een enthousiaste gebruiker die hierover uitleg geeft. En dit jaar weer een ISU-Congres. Dit keer in Busan, Zuid-Korea. Maar in dit bulletin ook wat terugblikken op het afgelopen jaar. Regio West had dit jaar de honderdste bijeenkomst. Johan Steketee doet verslag van de viering. Heeft u ook wat te melden over uw regiobijeenkomsten of wilt u uw regio onder de aandacht brengen, om bijvoorbeeld nieuwe regioleden te werven, neem dan contact met mij op of stuur een artikel. Ik plaats het graag. Afgelopen jaar is de fotocompetitie nieuw leven ingeblazen. Dit leverde een mooie serie foto s op welke op de verenigingsdag in november zijn getoond. Op deze dag werden de winnaars bekend gemaakt en kregen ze een oorkonde uitgereikt. In dit bulletin een verslag hiervan en natuurlijk de ingezonden foto s zodat ook degenen die niet in Huizen aanwezig konden zijn een indruk krijgen. Hopelijk prikkelt het u om dit jaar ook zelf mee te doen aan de fotocompetitie. Het bezit van een stereocamera is geen vereiste. Zelfs met een monocamera of smartphone zijn prachtige stereofoto s te maken. Zie bijvoorbeeld de herfstfoto s welke Gert-Jan Wolkers met zijn iphone heeft gemaakt. Dit bulletin heeft ook nog een aantal tijdloze onderwerpen. Wat de breedte-hoogte verhouding van uw foto s betreft geeft Job van de Groep een interesante beschouwing over de Gulden Snede en de relatie met wiskundige onderwerpen zoals de Rij van Fibonacci en het Plastisch Getal. Maakt u bij het (digitaal) inramen gebruik van een anaglief beeld en zit u dan ook steeds te puzzelen of een bepaalde roodcyaan verschuiving nu voor of achter het schijnraam zit? Roland de Raeve heeft het nog eens op een rijtje gezet. Johan Steketee geeft een aantal tips voor de instellingen van PicturesToExe zodat uw show voor het projectieteam goed te projecteren is. Tot slot wil ik u attenderen op de Algemene Ledenvergadering op de komende verenigingsdag in januari in Huizen met zowel een terugblik op het afgelopen jaar als een vooruitblik op het komende jaar. De beste wensen voor 2015 en veel leesen kijkplezier. Dennis Boersma

4 Stokstaartjes door Dennis Boersma 5

5 6 Verenigingsnieuws Verslag van de 177 e verenigingsdag (Open Dag) 27 september 2014 Op deze heerlijk zonnige dag, geschikt voor een familie-uitstapje, kon onze voorzitter toch een talrijk publiek welkom heten. Er waren zelfs meer belangstellenden dan vorig jaar. Ook enkele nieuwe leden hebben zich bij Jan Broeders aangemeld. Op een open dag staan gewoonlijk reeds vertoonde presentaties op het programma, die Jaap van Loon op de server van de vereniging heeft staan, aangevuld met enkele nieuwe series. Het resultaat van zijn keuze was een heel gevarieerd programma van een hoog kwalitatief niveau. Bij de opsomming beperk ik me tot de nieuwe bijdragen. Job van de Groep toonde ons mooie opnamen van het Griekse eiland Nisyros. Jan Menzinga, die gewoonlijk series laat zien over interessante plaatsen in Nederland, vertoonde nu fraaie beelden van Zwitserland. Van Mark Brennan uit Sydney zagen we een rodeo in Cow-Cow. Heel leuk. In de serie Het Loo van Jos Post waren het Paleis en de tuinen te bewonderen. Mooi. In maart liet Gerard de Boer zijn definitieve versie van Strandbeesten zien. Gelukkig heeft hij zich niet aan zijn woord gehouden, want we zagen nu Animaris Anabellis met een charmant verhaaltje over de kunstenaar met zijn dochtertje. Heel creatief! Het was weer een heerlijke verenigingsdag. Roland de Raeve Adobe Photoshop Lightroom Workshop In 3D-Bulletin 197 heb ik een aankondiging geplaatst voor een workshop Adobe Photoshop Lightroom. Het was er nog niet van gekomen deze daadwerkelijk te laten plaatsvinden. Regio t Gooi heeft aangeboden deze workshop op één van hun bijeenkomsten te houden. De workshop zal worden gehouden op woensdag 11 februari om uur in Vleuten. Bent u geen lid van Regio t Gooi dan kunt u zich aanmelden voor deelname aan de workshop middels een aan: voorzitter@stereofotografie.nl. Dan krijgt u de details van de locatie en wordt u op de hoogte gehouden van eventuele wijzigingen. Aan nietleden van Regio t Gooi wordt een kleine bijdrage voor de zaalhuur gevraagd. Adobe Photoshop Lightroom is een programma waarmee je foto s kunt ordenen, bewerken en delen. Bij het ordenen kunnen foto s gegroepeerd worden in catalogi. Een foto kan in meerdere catalogi voorkomen terwijl er toch maar één bestand op de computer hoeft te staan. Bij het bewerken is het prettige dat het originele fotobestand niet gewijzigd wordt. Alle bewerkingen worden apart opgeslagen. Van het eindresultaat is dan weer een nieuw fotobestand te maken. De workshop wordt gegeven door Ap Bernhart. Hij maakt beroepsmatig gebruik van Lightroom en als ervaren stereofotograaf heeft hij tevens tips hoe je optimaal gebruik kan maken van dit programma bij het opslaan en bewerken van stereofoto s. Dennis Boersma

6 Nisyros door Job van de Groep 7

7 8 Verslag van de 178 e verenigingsdag 29 november 2014 Op deze wat zonnige dag was de opkomst boven verwachting hoog. Onze voorzitter opende de verenigingsdag met de mededeling dat de jury van de fotocompetitie 2014 tot een einduitslag gekomen was (zie het verslag op pagina 18 - red.). Gert-Jan Wolkers beet de spits af met sfeervolle mistfoto s in Op weg naar Huizen. Hij vertoonde ook Herfst met de iphone (zie fotopagina s 13, 54 en 55 - red.), Hadrians Wall (Romeinse muur in Engeland) en Memento Mori (een oude begraafplaats, ik veronderstel in Rome), alle van hoge fotografische kwaliteit met aangepaste muziek. Een mooie Herfst zagen we ook van Jan Menzinga. Van Ad van Rossum zagen we een video over een waterspektakel Flyboarden en een serie Valkenburg en omstreken. Job van de Groep had een tentoonstelling over 3D-schilderijen van de kunstenaar Patrick Hughes bezocht en liet ons meegenieten. Hij had ook de opnamen aangevuld met pseudo s, vandaar de titel Reverse Perspective (zie ook het artikel van Job in 3DB198 over het reverspectief - red.). Vliegende portretten met leuke effecten was een serie van Jaap Karman. Jos Post liet Hotel in zijn omgeving zien, over een merkwaardig hotel op palen, en Eemshaven. Treinstations in Nederland was een nostalgische lezing met lichtbeelden met gesproken commentaar van Gerrit Frijlink. Een interessante architectonische rondleiding. Weer zagen we een wiskundig intermezzo van Jaap Zonneveld met zijn mooie Lorenz Kromme. De 3D-werkgroep onder leiding van Jaap van Loon vertoonde Kasteel de Haar, waarbij Ineke Deckers de gesproken commentaar voor haar rekening nam. Van Ineke zagen we ook Bezoek Artis. Ronald Schalekamp gaf een beeld van de massale belangstelling van scouts op de World Jamboree In Rome van Erwin Dammers met mooie opnamen, zagen we een unieke foto waarop Erwin de hand schudde van de paus! Miniworld van Matthieu van der Sluis liet een soort Madurodam zien, maar dan van Rotterdam. De herdenking van de invasie was te zien in Landingskust Normandië van Gerard Coumou, met gesproken commentaar. Maassluis 400 jaar, een hybride-presentatie van Jaap van loon, bevatte een goed gefilmd videofragment van de lasershow op het einde van die feestelijke dag. Ondergetekende vertoonde het actuele item Sinterklaas, de politiek incorrecte versie en verder New York en Washington. De voorzitter deed ter afsluiting een oproep aan de leden die geïnteresseerd zijn in het ISU-congres volgend jaar, om met hem contact op te nemen voor een eventuele deelname via een reisbureau ingeschakeld door de Duitse vereniging. We hebben weer genoten van een heerlijke verenigingsdag met een perfecte projectie! Roland de Raeve

8 Sinterklaas door Roland de Raeve 9

9 maal Regio West Maandag 3 november 2014 kwam de Regio West weer bijeen in het Luxor Theater in Maassluis, de nieuwe locatie sinds mei 2014 toen de Kuiperij in de Ankerstraat onbetaalbaar werd door het vervallen van de gemeentelijke subsidie aan de Stichting Kuiperij Maassluis. Het Luxor Theater is een vroeger bioscoopje maar tegenwoordig het onderkomen van de CJV Maassluis, die het tegen een schappelijke prijs ook verhuurt aan andere verenigingen of gezelschappen. De voorzitter, Johan Steketee, verwelkomde de meer dan 20 aanwezigen, onder wie Job van de Groep, die voor het eerst na zijn zware operatie weer van de partij kon zijn. Johan hoopte dat we weer spoedig prachtige series van hem kunnen bewonderen. Ook een woord van welkom was gericht aan de vroegere voorzitter van de NVvS, Coen Holten, die samen met zijn zoon onze regiobijeenkomst eens wilde bijwonen. De voorzitter vertelde dat hij deze middag pas tot de ontdekking kwam dat dit de 100ste bijeenkomst van de Regio West was, maar dat de bakker bereid was om voor ons toch nog een prachtige taart te bakken. Hij kon ook de Presentielijst van 4 september 1995 nog laten zien en las een deel van het verslag voor dat in het 3D-Bulletin van oktober 1995 verscheen over deze eerste bijeenkomst. Dankzij het monnikenwerk van Ap Bernhart kunnen we dat nu allemaal nog nalezen op de 3D-Bulletins verzamel-dvd die we bij het 40-jarig bestaan van de NVvS kregen uitgereikt (3D-Bulletin blz. 9). Voor de pauze werd een deel van de tijd besteed aan het bespreken en becommentariëren van een serie die door Eric Doorn en Claudia Harkema was ingediend. Omdat in een aantal beelden nogal wat voorgrond-misère voorkwam, zoals Hugo de Wijs dat placht te noemen, werd behalve advies ter verbetering ook de vraag gesteld of men het storend vond om een plaatje te bekijken waarin een brugstijl voor het schijnraam hangt terwijl hij door het beeldmasker wordt geamputeerd. Tot grote verrassing bleek slechts een kwart van het publiek het erg storend gevonden te hebben. Bij navraag kwam naar voren dat de aandacht zo sterk werd getrokken naar wat er achter die brugstijl te zien was, dat niet gelet werd op de fout in het beeld. Wat niet wegneemt dat het raadzaam is om dit soort fouten te voorkomen om iedereen te laten genieten van mooie stereobeelden en niet alleen slechts driekwart van het publiek. De projectie werd verzorgd door Jaap van Loon, die bij het presenteren van plaatjes voortdurend geplaagd werd door storende vensters in de beelden, die met Cam2PC werden vertoond. Later bleek dat voor Cam2PC, dat tot nu toe altijd gratis gebruikt kon worden, tegenwoordig betaald moet worden, waaraan je op deze hinderlijke manier herinnerd wordt. Nadat overgeschakeld werd op IrfanView, bleken er weer andere problemen op te duiken. Al met al heeft Jaap er slecht door geslapen, ondanks het feit dat we hem een extra stukje taart hadden aangeboden om het leed wat te verzachten. Ondanks de korte tijd heeft de bakker er toch iets moois van weten te maken.

10 In de pauze was er gratis koffie met taart en zorgde Eric Doorn spontaan voor feestelijke achtergrondmuziek op de piano in onze royale lounge. Tijdens deze bijeenkomst zagen we mooie beelden van kasteel de Haar, gemaakt door Jaap, Ninette en Wietse van Loon en van commentaar voorzien door Ineke Deckers. Volgens Jaap is zij een veelbelovende Wingsleerling van hem. Jaap had ook een prachtig videoverslag van de lasershow Maassluis 400 jaar. Een knappe prestatie omdat je bij zo n lasershow niet alleen moet letten op de juiste belichting, maar ook waar je precies op moet richten voor de volgende lasertekst in de Cloud verschijnt. Gerard de Boer had een soort try-out-versie van zijn video over Rio Tinto waarin duidelijk naar voren kwam, wat er nog aan verbeterd moet worden alvorens hem aan te bieden in Huizen. Dat is ook een van doelstellingen van onze regiobijeenkomsten. Matthieu van der Sluis, in 1995 de initiatiefnemer voor het oprichten van de Regio West, vertoonde zijn serie Miniworld en Ineke Deckers had ook nog mooie beelden van Artis. Menno Bakker had zijn Lytro Illum camera meegenomen, een veel geavanceerdere versie van de Lytro Light field, waarover hij zijn ervaringen publiceerde in 3D-Bulletin 196 blz en Johan Steketee een artikel schreef over de theoretische achtergrond van de plenoptische camera (3D-Bulletin 196 blz ). Met deze nieuwe camera (momenteel te koop voor 1599) kun je nu ook direct stereobeelden samenstellen, waarvan Menno enkele voorbeelden had meegebracht. Ondanks wat technische storingen was het een zeer genoeglijke avond en wie graag eens een Regio West-avond wil bijwonen is van harte welkom op maandag 5 januari Neem van te voren even contact op met Jaap van Loon (zie pag. 2 Regio s ) dan krijg je een routebeschrijving naar het Luxor Theater toegestuurd. Johan Steketee 11 De taart wordt wetenschappelijk verantwoord verdeeld door Prof. Steketee. Eric Doorn zorgt voor passende muziek.

11 12 Om wat meer leven in de brouwerij te brengen is tijdens de Algemene Ledenvergadering op 25 januari 2014 het voorstel om weer eens een (nu tweedelige) competitie in te stellen enthousiast toegejuicht. Inzendingen kunnen het hele jaar door aan het projectieteam worden gestuurd (neem voor details contact op met Jaap van Loon, zie pagina 2). Minute Of Fame -competitie Een korte serie wordt op de verenigingsdag in mei door een publieksjury beoordeeld op verschillende facetten zoals compositie, techniek, inhoud, enz. Korte serie van ongeveer 1 minuut (met een bepaalde lijn erin), al of niet met video, audio of commentaar. Anoniem, uit de serie mag niet blijken wie de maker is (bv. aftiteling of commentaarstem moeten aangepast zijn). Projectieformaat 3840x1080 Inleveren voor 1 mei. Stereofoto -competitie Een deskundige jury oordeelt op de verenigingsdag in november over individuele stereofoto s onderverdeeld in een aantal categorieën. Inleveren voor 1 november of eerder, de stereofoto s worden dan de eerstvolgende verenigingsdag vertoond. Aantal: maximaal 10, maar minder heeft de voorkeur. Categorieën: Landschappen, Macro, Mensen, Architectuur, Bewerkte plaatjes en de Vrije categorie. Afhankelijk van het aantal inzendingen kunnen de categorieën bijgesteld worden zodat er in iedere categorie voldoende foto s zijn voor een serieuze competitie. De jury bestaat uit een aantal nader te benoemen deskundigen die op verschillende facetten zullen gaan beoordelen. Bijvoorbeeld compositie, techniek, enz. De jury zal bij de einduitslag niet alle stereofoto s laten zien, afhankelijk van de hoeveelheid inzendingen. Juryleden mogen niet hun eigen stereofoto s beoordelen. Projectieformaat 3840x1080 Opmerking bij projectieformaat 3840x1080: Linker- en rechterbeeld in full-hd formaat van 1920x1080 pixels. Bij afwijkend formaat van de opname het beeld aanvullen met zwarte balken (het linker- en rechterbeeld wel gecentreerd houden in het midden van het linkeren rechterdeelvlak van 1920x1080). De uitslag van de Stereofoto-competitie 2014 was op de vereningsdag in november (zie pagina 18 in dit 3D-Bulletin). Vanaf nu kunnen foto s voor de Stereofoto-competitie 2015 worden ingestuurd. De uitslag van de Minute Of Fame -competitie is op de vereningsdag in mei. Door de late aankondiging was het aantal voor mei 2014 ingestuurde Minute Of Fame -shows te weinig voor een serieuze competitie. Deze shows blijven bewaard voor de competitie in mei Blijf dus ook nieuwe Minute Of Fame -shows insturen!

12 Herfst met de iphone door Gert-Jan Wolkers 13

13 14 Algemene Leden Vergadering 2015 Zaterdag 24 januari 2015 te Huizen 1. Opening door de voorzitter. 2. Vaststellen van de agenda. 3. Verslag ALV 2014 door de secretaris. 4. Ingezonden stukken. 5. Jaarverslag 2014 door de secretaris. 6. Jaarverslag 2014 door de penningmeester. 7. Verslag van de kascommissie. 8. Begroting voor het jaar 2015 door de voorzitter. 9. (Her)verkiezing van de kascommissie. 10. Toekomstplannen bestuur door de voorzitter. 11. Bestuurswisselingen. 12. Uitreiken Gouden speldjes voor 25 jaar lidmaatschap. 13. Erelidmaatschap. 14. Rondvraag. 15. Sluiting. Het verslag van de ledenvergadering van 2014 en de aanvullende financiële verantwoording zal vanaf 10 uur in de zaal ter voorbereiding voor u beschikbaar zijn. Het verslag van de ledenvergadering van 2014 staat ook in 3D-Bulletin jaar lid in 2014 De Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie eert haar trouwe leden door bij een lidmaatschap van 25 jaar een gouden speld te overhandigen. Het is gebruikelijk om de jubilarissen uit te nodigen om de gouden speld tijdens de algemene ledenvergadering te laten uitreiken door onze voorzitter. De jubilarissen in 2014 (lid geworden in 1989) zijn de volgende leden: Jac. Cornet A. Klein W.J.H.M. Dorresteijn J.H.M. Vermeulen W. Horstink W.J. Wester E.A. de Jong De lijst van jubilarissen wordt met zorg samengesteld. De gegevens voor het samenstellen van deze lijst worden onttrokken uit onze ledenadministratie. Ondanks onze zorgvuldigheid kan het voorkomen dat u ten onrechte niet op deze lijst voorkomt. Daarvoor bij voorbaat onze excuses. Indien u vindt ook in aanmerking te komen voor onze jubileumspeld voor 25 jaar lidmaatschap geeft u dan onze secretaris daarvan een bericht. Jan M. Broeders penningmeester NVvS

14 Mededelingen Bibliotheek N.V.v.S. 15 In 3D-Bulletin 200 schreef Jan Broeders een artikel over een recent verschenen boek over de Eerste Wereldoorlog, dit jaar honderd jaar na het begin ervan. Het besproken boek is inmiddels voor uitleen aangeschaft voor de NVvS-bibliotheek. Front 14/18 Der Erste Weltkrieg - De Groote Oorlog The Great War ISBN Front 14/18, Volker Jakob en Stephan Sagurna, Tecklenburg Verlag, 2014, 240 p. Het boek is vanaf heden te leen uit de bibliotheek of te koop bij Jan Broeders ( 24,80, incl. stereokijker). Sophieke Nijhuis-Bouma Bibliothecaris Een boek over de Eerste Wereld in het Nederlands, Engels en Duits is al best bijzonder. Wat het boek nog meer bijzonder maakt, zijn de 3D foto s gemaakt door de twee jonge Duitse frontofficieren Karl Busshoff ( ) en Otto Mötje ( ). De auteurs Volker Jakob en Stephan Sagurna belichten deze oorlog vanuit historisch perspectief. Ook anderen geven een bespiegeling op de Eerste Wereldoorlog. De stereo-opnamen zijn destijds gemaakt op glasnegatiefplaten, o.a. met de Voigtländer-Stereflektoscop en de Franse Stéréo-Panoramique Leroy. Ruim 160 stereofoto s geven ons een indrukwekkend beeld van de oorlogsomstandigheden en de gevolgen van de gevechtshandelingen. Sophieke Nijhuis-Bouma Mentor-Leerling oproep Een van de doelstellingen van de vereniging is het uitwisselen van kennis en ervaring tussen de leden. Dit kan tijdens de pauzes op de verenigingsdagen in Huizen of op de bijeenkomsten van de Regio s. Maar zit je met een acute vraag over bv. het gebruik van een computerprogramma zoals SPM, COSIMA, WINGS, PtE,..., dan zou je graag direct contact willen hebben met iemand met kennis op dat gebied. Zoekt u hulp op specifieke gebieden, bv. het inramen van stereoparen met StereoPhoto Maker, het verbeteren van foto s in Photoshop of het maken van een show of wilt u uw kennis en ervaring met medeleden delen, neem dan contact met mij op. Dan zal ik zo goed mogelijk proberen u met elkaar in contact te brengen. Voor zowel mentor als leerling geldt: het is uw hobby dus het moet voor beiden leuk blijven. Mocht het dus niet klikken tussen mentor en leerling dan moet dat zonder problemen aangegeven en geaccepteerd kunnen worden. Dennis Boersma / voorzitter@stereofotografie.nl

15 16 Hoe komt u in t Visnet te Huizen? Met de auto vanuit Amsterdam of Amersfoort over de A1. Afslag Huizen nemen. Na het passeren van de gemeentegrens bij het tweede stoplicht naar rechts. Na 100 meter links afslaan. Alvorens de De Ruyterstraat in te gaan, kunt u uw auto al parkeren. Openbaar vervoer: Neem vanaf station Naarden-Bussum de regioliner bus 100 richting Blaricum (vertrekt op het hele en halve uur, reistijd 12 minuten). Uitstappen halte Prins Bernhardplein te Huizen. Loop richting de ING Bank (50 m links), alwaar u rechtsaf de De Ruyterstraat inloopt. t Visnet bevindt zich na ongeveer 80 m aan de linkerzijde. Het adres van Zalencentrum t Visnet: De Ruyterstraat 7, 1271 SR Huizen. Telefoon: Ledenmutaties Nieuwe leden: Ruud Korswagen, Hilversum Alexander Baglikov, Nieuwegein Verhuisd: Peter Swertz, Maassluis Ereleden: Henk Reijnders Hugo de Wijs Klaas Zuidersma Jaap van Loon Johan Steketee Gert-Jan Wolkers Word lid van de N.V.v.S. e-groep! Sedert juni 2009 bestaat de nvvs e-groep. De e-groep heeft als doel informatie sneller naar de leden te krijgen en ook de onderlinge communicatie tussen de leden te bevorderen. Zo wordt het mogelijk om tussen het verschijnen van de 3D-Bulletins door zaken als interessante 3D activiteiten bekend te stellen. Word dus snel lid! Hoe is dat mogelijk? 1. Ga naar 2. In de zoekbox nvvs intypen. 3. Klik op het blauwe veld aan de rechterzijde waarop staat Join this Group!. 4. Volg de verdere aanwijzingen. Jan M. Broeders Ledenadministrateur N.V.v.S. Voor de duidelijkheid: Alleen N.V.v.S. LEDEN kunnen lid worden van de e-groep.

16 Verenigingsdagen Programma verenigingsdag 179 en Zaterdag 24 januari uur: Opening door de voorzitter uur: ALGEMENE LEDEN VERGADERING (ALV) uur (of later): Lunchpauze uur: DIGITAAL BLOK uur: Theepauze uur: DIGITAAL BLOK uur: Sluiting door de voorzitter. Zaterdag 28 maart uur: Opening door de voorzitter uur: DIGITAAL BLOK uur: Lunchpauze uur: DIGITAAL BLOK 2. De invulling van de projectieblokken wordt een aantal dagen van tevoren gepubliceerd op de website van de NVvS: Bijdragen voor de verenigingsdagen dienen tijdig te worden ingeleverd bij Jaap van Loon. Neem voor de wijze van versturen van grote bestanden contact op met Jaap (zie pagina 2 voor contactgegevens) uur: Theepauze uur: DIGITAAL BLOK uur: Sluiting door de voorzitter. Jaap van Loon N.V.v.S. - verenigingsdata 2015 Zaterdag 24 januari 2015 (ALV), Zaterdag 28 maart 2015, Zaterdag 30 mei 2015, Zaterdag 26 september 2015 ( OPEN DAG!) en Zaterdag 28 november 2015.

17 18 Driedimensionaal Stereofoto-competitie 2014 Om wat meer leven in de brouwerij te brengen is tijdens de Algemene Ledenvergadering op 25 januari 2014 voorgesteld om weer eens een competitie in te stellen. Er zijn twee competities: de stereofoto-competitie voor losse foto s en de Minute of Fame (MoF) competitie voor korte shows (van 1 minuut). Afgelopen verenigingsdag in november was de uitslag van de stereofoto-competitie. Uiteindelijk waren er 10 deelnemers die gezamenlijk 66 foto s hebben ingezonden: Menno Bakker (10 foto s) Robert van den Brink (4 foto s) Job van de Groep (10 foto s) Ernest van Loon (5 foto s) Jaap van Loon (10 foto s) Jos Post (7 foto s) Ronald Schalekamp (5 foto s) Johan Steketee (5 foto s) Jan Menzinga (6 foto s) Erwin Dammers (4 foto s) We zien dit als een mooie start en hopen dat dit aantal volgend jaar toeneemt. Verder hebben we twee juryleden bereid gevonden de foto s te beoordelen. Beiden zijn erelid en hebben een lange staat van dienst: Hugo de Wijs, onder andere professioneel stereofotograaf en leverancier van stereokijkers. Gert-Jan Wolkers, actief hobbyist die steeds weer de stereoscopische kwaliteiten van nieuwe camera s wil testen. Zij kregen de foto s als genummerde exemplaren zonder verdere informatie over de maker. Zo konden zij zonder aanzien des persoons de foto s beoordelen, al dient eerlijkheidshalve gezegd te worden dat voor trouwe bezoekers van de verenigingsdagen en lezers van het 3D-Bulletin van sommige foto s wel in te schatten is wie de maker is. Beiden hebben op hun eigen wijze de ingezonden stereofoto s van een waardering voorzien. Hugo heeft eerst een grove schifting gemaakt en uit de beste een top 5 samengesteld. Gert-Jan heeft de foto s eerst apart op 3 aspecten beoordeeld: 1. Compositie: trekt het plaatje de aandacht? 2. Techniek en Bewerking: geen pseudo, storende fouten in het schijnraam, vlekken en dergelijke, en is met nabewerking het beste uit de opname gehaald. 3. Projecteerbaarheid: Heeft de opname niet te veel of te weinig diepte. Om dit objectief te beoordelen heeft hij de parallax door Cosima laten berekenen. Zijn eindbeoordeling is een gewogen som van deze criteria waarbij de compositie het zwaarst woog. Aan Jaap van Loon en mij was de taak om op basis hiervan een eindklassement op te stellen. Het was moeilijk om de foto s in categorieën onder te brengen. Of het werden heel veel categorieën met een beperkt aantal deelnemers per categorie. Of het werden grove categorieën waarbij foto s bij meerdere categorieën ingedeeld zouden kunnen worden. Daarom is uiteindelijk besloten het totaal te beoordelen. Ook hebben we besloten om als meerdere foto s van dezelfde deelnemer hoog eindigden, alleen de beste foto in het eindklassement op te nemen. Dit eindklassement leverde een top 3 met daarin de beste foto volgens Hugo, de beste foto volgens Gert-Jan en als winnaar de beste gecombineerde beoordeling van Hugo en

18 19 Gert-Jan. Naast de top drie was er nog een vierde foto die zowel door Hugo en Gert-Jan hoog gewaardeerd werd en die tevens verrassend en creatief is. Jaap en ik hebben besloten die een eervolle vermelding te geven. Op de verenigingsdag werden eerst alle foto s gegroepeerd per deelnemer geprojecteerd. Daarna volgde de prijsuitreiking: een oorkonde en eeuwige roem. De eervolle vermelding ging naar de weggeblazen jongen van Robert van den Brink. Een knappe en grappige trucage. De derde prijs kreeg de hoogste waardering van Hugo en werd ook door Gert-Jan hoog gewaardeerd op compositie. Dit is het Afrikaanse groepsportret van Job van de Groep. De tweede prijs kreeg van Gert-Jan de hoogste waardering door de compositie en dieptewerking. Dit is de macro opname van aardbeien van Erwin Dammers. De eerste prijs zit hoog in de beoordeling van zowel Hugo als Gert-Jan. Dit is de opname van de Harpa Concert Hall (ook bekend als het nieuwe operagebouw in Reykjavik) van Ronald Schalekamp. Na afloop maakte Hugo de Wijs de terechte opmerking dat het heel moeilijk was een top vijf van beste foto s aan te wijzen. Hij was blij verrast door de hoge kwlaiteit van de inzendingen. Het betekent dat er een zekere mate van subjectiveit en willekeur zit in het aanwijzen van de beste foto s én het betekent dat de foto s die buiten de prijzen gevallen zijn, zeker niet slecht waren. Dat is ook de reden dat besloten is de prijzen te laten bestaan uit de eer en de waardering van de leden plus een oorkonde als tastbaar aandenken. Na het zien van alle deelnemende foto s waren de winnaars zelf ook verrast en vereerd dat hun foto gekozen was. Tenslotte wil ik Jaap van Loon bedanken voor zijn inzet voor het organiseren van deze fotocompetitie. En de deelnemers hartelijk dank voor het inzenden van de foto s zonder welke we geen competitie zouden hebben. Naast de winnende foto s op de hiernavolgende fotopagina s vindt u in dit 3D-Bulletin ook de overige foto s uit de competitie. Dennis Boersma Oorkonde voor de eerste prijs.

19 Winnaars Stereofoto-competitie Eerste prijs: Harpa Concert Hall (het operagebouw in Reykjavik) door Ronald Schalekamp. Tweede prijs: Macro opname van aardbeien door Erwin Dammers.

20 Winnaars Stereofoto-competitie Derde prijs: Afrikaans groepsportret door Job van de Groep. Eervolle vermelding: Trucage van weggeblazen jongen door Robert van den Brink.

21 22 Fibonacci, Gulden Snede en Plastisch Getal In eerste instantie wilde ik eigenlijk alleen maar een klein artikeltje schrijven als toelichting bij een paar foto s van objecten die op de een of andere manier verband houden met een, ook voor niet-kenners, buitengewoon interessante rij getallen, namelijk de Rij van Fibonacci. Echter, als je het over de Rij van Fibonacci hebt, komt onmiddellijk ook de Gulden Snede om de hoek kijken en blijkt er een verrassend verband te bestaan tussen die twee fenomenen. Beeldende kunstenaars, dus ook fotografen, architecten enz. kennen de Gulden Snede als een bijzonder verhoudingsgetal dat eventueel gebruikt kan worden bij de compositie van hun schilderij, foto of bouwwerk: het op een bepaalde manier verdelen van lijnstukken en vlakken en het rangschikking van objecten in het kunstwerk, zoals het plaatsen van een horizon e.d. Bij de Gulden Snede zou het gaan om een zogenaamde ideale verhouding, die min of meer een echt mooi resultaat garandeert, als je daar maar rekening mee houdt. Denk daarbij ook aan de Regel van Derden. De compositie/vormleer is dan ook meteen de link met stereofotografie (en een legitimatie voor het schrijven van een artikel in het 3D-Bulletin...). Medelid Ingo Ton heeft met zijn artikelenreeks Compositie in Stereo in de 3D-Bulletins 131 e.v. (v.a. 1997) en 188 e.v. (v.a. 2010) het grote belang van aandacht van de stereofotograaf voor de opbouw van een fotografisch beeld beschreven. Rij van Fibonacci Fibonacci (Figlio Bonacci: zoon van Bonacci), Leonardo van Pisa was een Italiaanse wiskundige die leefde van ca tot ca Van die beroemde getallenreeks 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89,... is elk getal in de rij telkens de som van zijn twee directe voorgangers, op de eerste twee startgetallen na. De formule die bij dit voorschrift hoort, Afbeelding 1. De groei van de konijnenpopulatie.

22 luidt dan a i+2 = a i + a i+1 (bijv. a 7 = a 5 + a 6 -> 13 = 5 + 8). In zijn boek Liber abaci (1202) formuleert Fibonacci de vraag hoeveel nakomelingen een konijnenpaar heeft, wanneer aan de voorwaarden wordt voldaan dat ieder konijnenpaar vanaf de leeftijd van twee maanden geslachtsrijp is en vanaf die leeftijd maandelijks zelf ook weer een konijnenpaar ter wereld brengt (dat dan na twee maanden eveneens elke maand weer één konijnpaar produceert ). In dit gedachte-experiment gaat geen konijn dood (dus vraag je je af of het misschien om goochelkonijnen gaat...) (zie foto 1). Het diagram op de pagina hiernaast (afbeelding 1) laat schematisch de groei zien van zo n konijnenpopulatie over een periode van 6 weken. De Rij van Fibonacci ontstaat als dit voortplantingsproces zich volgens bovenstaand recept voortzet. Fyllotaxis Verrassend genoeg kunnen er ook verbanden gelegd worden tussen de Rij van Fibonacci en de natuur. De manier waarop blaadjes van een plant aan de stengel groeien (de wetenschap die zich daar mee bezig houdt heet Fyllotaxis ), het aantal kelkblaadjes van sommige bloemen, bladspiralen bij planten (slangenden, foto 2), groenten (bleekselderie) en fruit (ananas), enz. Een voorbeeld: Op een ananas blijken de vlakjes op de buitenkant gerangschikt te kunnen worden in de vorm van spiralen en wel in drie richtingen (zie foto 3). Op de foto zijn die drie richtingen met verschillende kleuren aangegeven. Er zijn precies 5 spiralen in de gele richting rondom de ananas en 8 in de rode richting en er kunnen in totaal 13 spiralen in de blauwe richting worden geteld. Die 5, 8 en 13 zijn opeenvolgende getallen in de Rij van Fibonacci! Dat blijkt bij nagenoeg alle ananassen het geval te zijn. De verdroogde, verharde bloemblaadjes van een dennenappel kunnen op eenzelfde manier gegroepeerd worden (zie foto 4). Als de dennenappel gesloten is, kunnen de spiralen gemakkelijk worden geteld (zie foto 5). Aan de onderzijde van de dennenappel zijn de drie richtingen spiralen duidelijk zichtbaar. De aantallen in elke richting zijn ook nu weer drie opeenvolgende getallen uit de Rij van Fibonacci (zie foto 6). Als de blaadjes van een dennenappel genummerd worden volgens opeenvolgende groeipunten, dan blijken de blaadjes met een nummer uit de Rij van Fibonacci vrijwel boven elkaar te liggen (zie foto 7). Nog een ander prachtig voorbeeld van spiraalvormige fyllotaxis is de zonnebloem, waarin spiralen in het bed van zonnepitten kunnen worden ontdekt. In de zonnebloem op de foto kunnen, met enig geduld, 55 spiralen linksom en 89 spiralen rechtsom worden geteld (zie foto 8). Ja, inderdaad ook weer opvolgende Fibonaccigetallen! Maar er zijn ook zonnebloemen gevonden met wel 89 en 144 spiralen! Dezelfde spiralen zijn terug te vinden bij Madeliefjes, die familie zijn van de zonnebloem (zie foto 9). Er zijn ook uitzonderingen gevonden. Meestal komen de aantallen dan overeen met de getallen in de zogenaamde Rij van Lucas: 1, 3, 4, 7, 11, 18, 29, 47, 76, 123,... De bladeren van de Aloë polyphylla, een plant die alleen in Lesotho (enclave in Zuid-Afrika) schijnt voor te komen, vertoont eveneens die spiraalstructuur. De vijf spiralen linksom zijn eenvoudig te herkennen, maar de spiralen rechtsom daarentegen zijn zeer lastig te tellen (zie foto 10 die ook op de omslag van 3D-Bulletin 171 heeft gestaan). Het voert te ver in dit artikel te bespreken hoe het komt dat de natuur in een aantal gevallen (overigens meer niét dan wél!!) getallen oplevert die behoren tot de Rij van Fibonacci of de rij van Lucas. Gelukkig is daarover op internet een rijkdom aan informatie te vinden (trefwoorden: phyllotaxis, 23

23 Foto s bij Fibonacci, Gulden Snede en Plastisch Getal 24 Foto 1 Foto 2 Foto 3 Foto 4

24 Foto s bij Fibonacci, Gulden Snede en Plastisch Getal 25 Foto 5 Foto 6 Foto 7 Foto 8

25 26 Afbeelding 2. De Rij van Fibonacci meetkundig gegenereerd.

26 Fibonacci). Maar pas op, want er wordt ook veel onzin over geschreven en valse profeten staan in de rij om allerlei uitspraken over de rij van Fibonacci te doen, die in veel gevallen te herleiden zijn tot wishful thinking. Fibonacci-rechthoeken Op de pagina hiernaast (afbeelding 2) wordt op een andere, maar nu meetkundige manier, de Rij van Fibonacci gegenereerd. Tegen twee basis vierkantjes (voor de duidelijkheid groen gekleurd), die elk de zijde 1 hebben, past precies een vierkantje met zijde 2. Vervolgens kan er dan weer een vierkantje met zijde 3 getekend worden tegen het vierkantje met zijde de 2 en één startvierkantje. Daarna past een 5 (vierkantje met zijde 5) precies tegen de 3 en de 2 samen, en daarna een 8 tegen een 5 en een 3, enzovoort. In de eerste kolom van de tabel in dezelfde figuur staan de maten ( namen ) van die vierkantjes in opeenvolgende groottes, zoals in de Rij van Fibonacci. In de tabel ernaast zijn de verhoudingsgetallen genoteerd als van de rechthoeken die op deze manier ontstaan (2 bij 1, 3 bij 2, 5 bij 3, 8 bij 5, 13 bij 8, 21 bij 13, enz.) de lengte door de breedte wordt gedeeld. Naarmate de afmetingen van die rechthoeken groter worden, dus als de Rij van Fibonacci langer wordt, lijkt dat verhoudingsgetal steeds nauwkeuriger te worden, omdat de decimalen die nog veranderen, steeds verder van de komma komen te liggen. De drie puntjes achter die getallen betekent dat de rij decimalen achter de komma eigenlijk oneindig ver doorloopt. Met enige wiskundige kennis kan aangetoond worden dat het resultaat van die deling (van de lengte gedeeld door de breedte) convergeert naar het getal 1, Afgerond op drie decimalen achter de komma wordt dit getal (1,618) al bereikt bij deling van het negende (34) en tiende getal (55). De derde kolom getallen laat zien dat als de breedte van zo n rechthoek door de lengte wordt gedeeld bijna dezelfde getallen ontstaan als in de tweede kolom, maar dan zonder de 1 voor de komma. Anders gezegd (beetje kort door de bocht, maar dit is dan ook geen wiskunde-leerboek...): 1 gedeeld door 1, = 0, Ook tamelijk verrassend! Er doet zich nog een bijzonder fenomeen voor. Als je met twee willekeurige andere startgetallen eenzelfde soort rij getallen gaat maken, dan blijkt dat de verhouding tussen twee opeenvolgende (hele grote) getallen hetzelfde quotiënt (1, ) benadert. Net zoals de Rij van Lucas. Probeer maar! Voorbeeld: 11, 3, 14, 17, 31, 48, 79, 127, 206, 333, 539, 872, 1411, 2283, 3694, en 5977 : 3694 = 1,61803 (afgerond). En dát is toch op z n minst opvallend! Groeifactor Omdat hun lengte-breedteverhouding vrijwel even groot is, zijn de grotere rechthoeken bij benadering dus allemaal gelijkvormig en zou je kunnen zeggen dat elke volgende rechthoek verkregen kan worden door de voorgaande met 1, te vermenigvuldigen. Dat is de factor, waarmee de rij rechthoeken (ofwel de getallen uit de Fibonacci-rij) groeit. Een vergelijkbare gelijkvormigheid kennen we ook van bekende papierformaten: de helft van een A4-tje (dus een A5-je) heeft exact dezelfde lengte-breedteverhouding als een vel A4. Dat geldt ook voor een A6- je, voor een vel A3-papier, enz. Die verhouding is (benaderd): 1, : 1 (l : b). Exact: 2 : 1 (de wortel uit 2 staat tot 1). Dat betekent dat hier ook sprake is van een groeifactor, namelijk de factor 2 (de oppervlakte van een vel A0 is exact 1 m 2 ). We gaan terug naar de Rij van Fibonacci-rechthoeken en kijken naar twee opeenvolgende exemplaren, ergens hoog in de rij, die horen bij de (grote) getallen a, b en c. Hier zijn a en b de breedte en de lengte van de eerste rechthoek en b en c de 27

27 28 breedte en lengte van de tweede. Als we veronderstellen dat die twee rechthoeken niet ongeveer, maar exact gelijkvormig zijn, dan betekent dat voor verhoudingen a : b en b : c, dat die ook exact gelijk. Dus a : b = b : c en a : b = b : (a + b) omdat c het getal is dat in de Rij van Fibonacci ná b komt (c = a + b). Met eenvoudige algebra kan uitgerekend worden dat de verhouding a : b exact gelijk is aan (½ 5 - ½); benaderd is dat ongeveer 0, en dat b : a = (½ 5 + ½) = 1, Afbeelding 3. De Gulden Rechthoek. Gulden Snede Nu verschijnt de Gulden Snede ten tonele. De bovenstaande verhouding tussen a en b, en tussen b en (a + b) is namelijk precies zoals de Gulden Snede is gedefinieerd. Ter verduidelijking. Stel dat een lat van 100 cm in twee stukken (a en b) wordt gezaagd die 35 en 65 cm lang zijn. Dan geldt de verhouding a : b = 35 : 65 = 7 : 13 (= 0, ) en b : (a + b) = 65 : 100 (= 0,65). Als die lat echter in twee stukken van 40 en 60 cm wordt verdeeld, dan zijn die verhoudingen a : b = 40 : 60 = 2 : 3 (= 0, ) en b : (a + b) = 60 : 100 (= 0,6). Deze twee verhoudingen komen al dichter bij elkaar. Het is niet zo raar te bedenken dat er dus ook een verdeling van die lat moet zijn waarbij die twee verhoudingen precies gelijk zijn aan elkaar. Dat is het geval als die meter wordt verdeeld in twee stukken van (ongeveer) 38,20 cm en 61,80 cm. De verhouding a : b is dan ongeveer 0, of 1, als het grootste stuk door het kleinere wordt gedeeld (b : a). Deze wel heel speciale verdeling/verhouding wordt de Gulden Snede genoemd, waarvoor de Griekse letter φ (phi) wordt gebruikt. Dus φ 1, en 1/φ 0, Dit zijn benaderingen! Als φ exact uitgerekend wordt, geeft dat de reeds eerder genoemde irrationale getallen (½ 5 + ½) en 1/φ = (½ 5 - ½). In afbeelding 3 is aangegeven hoe de Gulden Snede geconstrueerd kan worden, uitgaande van een vierkant met zijde 1. Er ontstaat dan een Gulden Rechthoek. Meteen wordt dan ook duidelijk dat er een rechthoek met dezelfde lengte-breedte verhouding overblijft als van een Gulden Snede-rechthoek een zo groot mogelijk vierkant af wordt gehaald. Het recept dat gebruikt is om steeds grotere rechthoeken te tekenen (weergegeven in afbeelding 2) wees eigenlijk al naar deze eigenschap van een Gulden Rechthoek. In die figuur is ook een (benadering van de) zogenaamde Gulden Spiraal getekend waarvan door sommigen wordt beweerd dat die spiraal grote overeenkomsten vertoont met de structuur van een nautilusschelp. Dergelijke beweringen vallen echter in de categorie navelstaren (zie ook De Ontstelling van Pythagoras verderop in dit artikel). Het bovenstaande maakt duidelijk dat de Gulden Snede en de getallenrij van Fibonacci een innige relatie onderhouden. Het gaat dan ook om een wel heel bijzondere verhouding. Het is niet verwonderlijk dat bouwers, architecten en beeldende kunstenaars zich door de eeuwen heen door de Rij van Fibonacci en de Gulden Snede hebben laten inspireren. Een recent voorbeeld is de gevelpartij van het sportcentrum ( Gymnasion ) van de Radboud Universiteit Nijmegen (zie foto s 11 en 12 van mede NVvS-lid Chris Vissers). Het vierkantenpatroon hebben we al eerder in dit artikel voorbij zien komen in afbeelding 2.

28 Foto s bij Fibonacci, Gulden Snede en Plastisch Getal 29 Foto 9 Foto 10 Foto 11 Foto 12

29 30 Pentagram De Griekse wiskundige Euclides heeft al omstreeks 300 v. Chr een verhandeling over de verhouding van de Gulden Snede gegeven. Vermoedelijk kenden de Babyloniërs en Egyptenaren de verdeling 1, al, want in de regelmatige vijfhoek (pentagram) - in die tijd ook al lang en breed bekend - komt dit getal ook nadrukkelijk voor in de verhouding waarin diagonalen elkaar verdelen. Dat geldt dus ook voor lijnstukken op lichaamsdiagonalen in het driedimensionale model van een regelmatig twintigvlak, waarin ook een dodecaëder (12-vlak) is besloten (zie foto 13). Vanaf ongeveer het eind van de Middeleeuwen verschijnen er met grote regelmaat wiskundige werken die over dit onderwerp gaan. De verdeling heeft echter niet altijd bekend gestaan onder de naam Gulden Snede. Euclides sprak over de verdeling in uiterste en middelste reden en aan het eind van de Middeleeuwen en vanaf de Renaissance sprak men wel van de Divina Proportia: de Goddelijke Verhouding. Deze laatste aanduiding duidt op een speciale verering van de Gulden Snede. Wegens ontbreken van schriftelijke bewijzen (zoals bouwtekeningen) is het helemaal niet zo zeker of die verering er ook al in de oudheid, bij de Egyptenaren en bij de Grieken was. Hoogstwaarschijnlijk niet, hoewel er wel bij de bouw van piramiden en tempels vermoedelijk (soms) wel gebruik is gemaakt van die verhouding, maar niet persé als esthetisch ideaal. Bij het nameten van de Piramide van Cheops zou de conclusie getrokken kunnen worden dat bij de bouw op verschillende manieren de Gulden verhouding is gehanteerd. De hoogte en breedte van het front van het Parthenon op de Acropolis bij Athene zouden deze verhouding eveneens tonen (zie foto 14). Wishful thinking en navelstaren Er wordt wel eens beweerd dat gulden rechthoeken de mooiste verhouding hebben, (om)dat de Gulden Snede iets natuurlijks heeft. De Rij van Fibonacci komt immers ook in de natuur voor? Sommige mensen, veelal navolgers van de Duitse filosoof Adolf Zeising ( ), geloven zelfs dat het menselijk lichaam tot in details volgens de Gulden Snede is verdeeld. Zeising zag later ook in het dierenrijk en bij de planeten van ons zonnestelsel Gulden Sneden. Ook nu nog zijn er mensen die beweren dat heel ons bestaan gerelateerd is aan de Gulden Snede. Leonardo Da Vinci s overbekende tekening van een man, die met gestrekte armen in een cirkel en een vierkant staat (zie foto 15), heeft, in tegenstelling tot wat veel mensen denken, daar overigens weinig mee te maken. Da Vinci wilde alleen aangeven dat de lengte van mensen (gemiddeld) vrijwel gelijk is aan de afstand tussen de vingertoppen van de linker en rechter hand. In zijn gezaghebbende boek De ontstelling van Pythagoras, over de geschiedenis van de goddelijke proportie maakt Albert van der Schoot, estheticus en cultuurfilosoof aan de Universiteit van Amsterdam, na diepgaand onderzoek korte metten met ideeën zoals van Zeising. Hij laat zien dat (niet alleen bij Zeising) de vooraf bepaalde norm van de Gulden Snede en de observatie ervan volledig door elkaar lopen (van wishful thinking tot zelfbedrog) en geeft daarbij voldoende, vooral cultuurfilosofische, argumenten die verklaren waarom de leer van Zeising in de Romantiek tot een cultus rond de Gulden Snede leidde. Van der Schoot laat overtuigend zien dat de Gulden Snede als esthetisch ideaal geen erfenis van de oudheid is, maar eigenlijk pas in de Romantiek (negentiende eeuw) uitgevonden is! De stelling dat de veronderstelde (!) alomtegenwoordigheid van de gulden snede in de natuur tevens een verklaring zou zijn voor de esthetische voorkeur/herkenning in de kunst, is eveneens zeer discutabel. Je zou jezelf moeten afvragen hoe het mogelijk is dat zoveel mensen, die vaak met succes een academische opleiding hebben genoten, beweringen als die van Zeising volgden. Blijft natuurlijk de vraag of er een dergelijk soort schoonheidsideaal bestaat. Een ideale proportie. Vind je die terug als je aan proefpersonen diverse vormen voorlegt? Hebben

30 Foto s bij Fibonacci, Gulden Snede en Plastisch Getal 31 Foto 13 Foto 14 Foto 15 Foto 16

31 32 kunstenaars de Gulden Snede intuïtief toegepast of alleen bewust? Het onderzoek naar de esthetische voorkeuren vanaf 1850 en van analyses van schilderijen is in elk geval een mooie aaneenschakeling van opmerkelijke vondsten en allerhande tegenwerpingen. Het voert hier nu te ver om uitgebreid stil te staan bij die onderzoeken, maar een paar opmerkingen zijn in dit verband wel van belang: Als je veel kunstwerken onderzoekt, vind je er altijd wel een paar waarbij de kunstenaar bewust (of intuïtief?) van de Gulden Snede gebruik heeft gemaakt. Die laat je dan natuurlijk graag zien. 0,7; 0,67; 0,6; 0,55 zijn en worden veelvuldig, maar uiteraard ten onrechte, Gulden Snede verdeling genoemd. Ofwel iets uit het midden voldoet. In de compositieleer wordt de Regel van Derden (bijvoorbeeld het plaatsen van belangrijke lijnen, zoals een horizon op ongeveer een derde of tweederde (0, ) van onderen) en de Gulden Snede nogal eens door elkaar gebruikt. Als je in een kunstwerk (klassieke schilderijen) eerst zogenaamde Gulden Snede lijnen aanwijst of in bouwwerken zogenaamde Gulden Rechthoeken, valt achteraf vaak altijd wel een interpretatie te vinden. Dat neemt niet weg dat het idee dat schoonheid samenhangt met een belangrijke wiskundige verhouding kunstenaars erg aansprak en vanaf 1850 is het veelvuldig en op diverse manieren toegepast (Seurat, Dali, Mondriaan en veel anderen). Plastisch getal Tot nu toe is het steeds gegaan over verhoudingen en verdelingen in het tweedimensionale vlak. 3D-geïnteresseerden vragen zich natuurlijk af of er ook zoiets als een gulden snede bestaat voor de driedimensionale ruimte. We moeten daarvoor kijken bij architecten, die immers de ruimte indelen. De Frans-Zwitserse architect Le Corbusier ontwierp in de Modulor, een maatstelsel dat gebaseerd is op verhoudingen in het menselijk lichaam en een opbouw heeft die lijkt op een Fibonacci-rij. Voor de Modulor-rij geldt dan a i = 2 a i-3 en a i = a a i+4. We gaan hier niet verder op in. De Nederlandse architect Hans van der Laan (een priester die vooral kloosters en kerken ontwierp en nu via de Bossche School veel navolging vindt in de woningbouw) vond de Modulor alleen voor tweedimensionale vlakken geschikt - Le Corbusier gebruikte de Modulor inderdaad vooral voor in- en verdelingen van gevelvlakken - en ontwierp een 3D-maatstelsel met lengte, breedte én hoogte waarvoor geldt dat l : b = h : l = (b + l) : h = p. Die verhouding noemde hij het Plastisch Getal p, ook wel aangeduid met de Griekse letter ψ (psi). De rij getallen (zoals die van Fibonacci) die daaruit ontstaat, bevat de wetmatigheden a i = a i-2 + a i-3 en a i = ψ a i-1. Deze zijn te herleiden tot de vergelijking ψ 3 = ψ + 1 waarvan de oplossing ψ = 1,325 is (benaderd). Getallenvoorbeeld: l = 13,25 m, b = 10 m en h = 17,56 m. Een van de vele gebouwen waarbij het plastische getal een belangrijke rol speelt, is het verbouwde voormalige stadhuis (nu kantoor) in Vessem, NB (zie foto 16). Is dat een mooi gebouw? Over smaak (bijvoorbeeld of iets een mooie evenwichtige verhouding is) en geloof (bijvoorbeeld of de Gulden Snede een goddelijk gegeven is) kan je zeker wél twisten, maar dat ga ik hier niet doen... Schoonheidsbeleving heeft vaak te maken met een tijdsbepaald evenwicht tussen orde en verrassing. Succes met het maken van mooie, evenwichtige en uitgebalanceerde 3D-foto s. Job van de Groep Bij het schrijven van dit artikel heb ik dankbaar gebruik gemaakt van o.a. De Gulden Snede van Wim Kleijne en Ton Konings, Epsilon uitgave en van De ontstelling van Pythagoras van Albert van der Schoot, Kok Agora.

32 Stereofoto-competitie Ernest van Loon 33

33 34 Appendix bij Fibonacci,... - Zelfonderzoek Zoals eerder is opgemerkt, houden wij ons als serieuze fotograaf ook bezig met beeldformaten, bijvoorbeeld bij het maken van uitsneden van onze foto s. We zien tijdens het fotograferen, bij het inramen en de presentaties verschillende breedte-hoogte-verhoudingen voorbij komen: 3:2 (het vertrouwde kleinbeeldformaat), 4:3 (de standaard instelling van veel digitale camera s), 16:10 (= 1920:1200 is de beeldverhouding van de Dell beamers van de vereniging - deze verhouding komt aardig in de buurt van de Gulden Snede..!), 16:9 (1920x1080 is het full HD beeldformaat van de meeste TV s - waarom geen 8:5 als de gulden snede als de mooiste verhouding wordt beschouwd?), maar uiteraard ook het vierkant. De keuze van de uiteindelijke verhouding heeft weliswaar ook een technisch aspect (i.v.m. de beamerprojectie en het optimale gebruik van het projectiescherm), maar zou m.i. vooral ingegeven moeten zijn door het beeld, door het tafereel dat is vastgelegd. De Duitse experimenteel psycholoog G.T. Fechner ( ) heeft de voorkeur voor rechthoeken met diverse verhoudingen onderzocht. De rechthoeken (van vierkant t/m langwerpig) waren gemaakt van wit karton, alle met dezelfde oppervlakte van 64 cm 2. Hij liet proefpersonen de aantrekkelijkste rechthoek aanwijzen. Met het overzicht van die rechthoekjes (zie afbeelding 4) (aangevuld met een HD-rechthoekje ) kan je - heel globaal - je eigen voorkeur onderzoeken. Draai de pagina ook eens een kwart slag naar links - de rechthoeken zie je nu in portretstand - en ga na of je keuze nu anders is/wordt. Op grond van zijn onderzoekresultaten concludeerde Fechner dat de Gulden Rechthoek en de rechthoeken die daarvan het minst afwijken de hoogste waardering genoten. De conclusie dat de Gulden Snede dus een esthetisch ideale verhouding zou zijn, werd echter door vervolgonderzoekers zowel aangevuld en/of onderschreven, maar ook nadrukkelijk tegengesproken op grond van de methode waarop het onderzoek was uitgevoerd. Expositie met een vleugje 3D Voor deelname aan haar afscheidstentoonstelling Weid(s)e Blik heeft Susanne Weide, conservator van het Stedelijk Museum Vianen, meer dan 40 kunstenaars uitgenodigd die ooit onder haar regime in het museum hebben geëxposeerd. Vanwege de zeer succesvolle expositie Beleef Vianen in 3D, van september 2010 tot - na een verlenging met drie maanden - eind maart 2011, zijn ook Hugo de Wijs en Job van de Groep uitgenodigd mee te doen. Naast hun gezamenlijke inbreng (twee anagliefe foto s en twee 3D-kijkkasten met elk 21 stereodia s), is er van 25 januari tot eind maart ook veel ander interessant werk met een enorme diversiteit te zien. Een aanrader en niet alleen voor 3D-geïnteresseerden!