Verzelfstandiging van sportcentra en diensten na het gemeentedecreet

Transcriptie

1 DISCUSSIEGROEP SPORTDIENSTEN CONGRES IN WOORD DISCUSSIEGROEP SPORTDIENSTEN Verzelfstandiging van sportcentra en diensten na het gemeentedecreet Het nieuwe gemeentedecreet doet vragen rijzen rond het beheer van sportcentra en gemeentelijk sportdiensten. Kan het huidige beheerssysteem met diensten en beheersvzw s blijven bestaan? En hoe zit het met beheer in de vorm van een autonoom gemeentebedrijf? Wat zijn de nieuwe beheersvormen die het gemeentedecreet invoert, zoals het budgethouderschap en het privaatrechtelijk agentschap, en kunnen we hiermee iets in de sportsector aanvangen?

2 Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer 53 N 193

3 13 CONGRES IN WOORD DISCUSSIEGROEP SPORTDIENSTEN SPORTDIENSTEN Over AGB s, VZW s, IVA s en EVA s... VERSLAG WERKGROEP SPORTDIENSTEN OMTRENT VERZELFSTANDIGING VAN SPORT- CENTRA EN HET GEMEENTEDECREET Het gemeentedecreet is een belangrijk item op lokaal vlak. In de voorbije nummers van het Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer (VTS) kon men hieromtrent reeds diverse artikels lezen. Ook op het voorbije ISB-congres te Leuven werd in een van de werkgroepen aandacht geschonken aan de impact van deze nieuwe wetgeving op de werking van de sportdiensten en het beheer van lokale sportinfrastructuur. Meer specifiek werd er ingegaan op de mogelijkheden van verzelfstandiging in het nieuwe decreet. Dit verslag gaat vooral in op de juridische knelpunten en de kritische aandachtspunten. Voor een volledige theoretische achtergrond verwijzen we naar de artikels in het VTS nrs 189 en Verzelfstandiging in de sportsector is niets nieuws. Reeds vanaf de jaren 70 zijn er talrijke vzw s voor sportpromotie of het beheer van sportinfrastructuur. Ook bij onze noorderburen is verzelfstandiging ruim aanwezig. De momenteel verhoogde aandacht voor verzelfstandiging hangt ongetwijfeld samen met volgende tendensen: bedrijfsmatiger denken bij overheden, de discussies over de kerntaken van de overheden,... en niet in het minst: fiscale redenen en voordelen. De presentatie werd gegeven door prof. Dr. Frederik Vandendriessche, advocaat bij Stibbe en prof aan de universiteiten van Antwerpen en Gent. De spreker maakte ook een studie van het nieuwe gemeentedecreet in relatie met verzelfstandiging van gemeenschapscentra en culturele centra in opdracht van de Vereniging Vlaamse Cultuurcentra (VVC). Doel van de werkgroep was om met een zuiver juridische bril het toekomstige gemeentedecreet te bekijken en een theoretisch kader te schetsen voor de sportsector. Ook werden een aantal knel- Frederik Vandendriessche hoogleraar aan de universiteiten van Antwerpen en Gent advocaat en vennoot kantoor Stibbe Trefwoord(en): ISB-congres, gemeente, sportdiensten, wetgeving, beheer

4 punten aangehaald op het juridische vlak, maar ook in de praktijk op het werkveld. De wetgeving werd ook getoetst aan het decreet sportdiensten van 95 en het toekomstige decreet op het lokaal sportbeleid. Belangrijkse reglementaire bepalingen en subsidievereisten bij verzelfstandiging in de lokale sportsector Het meest algemeen van toepassing zijnde decreet is het Cultuurpactdecreet van De voorschriften van het cultuurpactdecreet bepalen o.a. de samenstelling van beheers- of bestuursorganen voor culturele (dus ook sportieve) infrastructuren, instellingen en diensten, opgericht door of resorterend onder de overheid. Er bestaan hiervoor drie mogelijkheden: Een evenredige vertegenwoordiging van de politieke strekkingen en een vaste commissie van advies met vertegenwoordiging van alle vertegenwoordigde verenigingen van gebruikers en de strekkingen. Verening van afgevaardigden van de overheid met de vertegenwoordigers van de gebruikers en de strekkingen. Zelfstandige vereniging van specialisten of gebruikers. Ook het decreet sportdiensten van 95 is natuurlijk van toepassing. Hoewel een nieuw decreet in voorbereiding is, geldt momenteel nog het oude decreet. Tijdens de werkgroep werd met een juridische bril naar het momenteel in voege zijnde sportdecreet gekeken. Belangrijkste punt is dat het sportdecreet een subsidieen erkenningsdecreet is. Gemeenten zijn dus niet algemeen verplicht om aan de eisen hiervan te voldoen. Wanneer men echter er niet aan voldoet, ontvangt de gemeente geen subsidies. Wat betreft de infrastructuur, dient het beheer in handen te zijn van de organiserende overheid of een vzw. De vzw heeft een beheersovereenkomst en het bestuur bestaat uit 50% vertegenwoordigers van de organiserende overheid en 50% afgevaardigden van de erkende sportraad. Er werd opgemerkt dat er geen juridische grondslag is voor een vzw sportpromotie, hoewel deze in de praktijk toch frequent aanwezig is. Een gemeentelijke vzw voor het beheer is wel toegestaan door het sportdecreet, doch elders bestaat er geen algemene juridische grondslag voor een gemeentelijke vzw. Met het nieuwe gemeentedecreet komt hier verandering in. Het nieuwe decreet lokaal sportbeleid was op het moment van het ISB-congres nog in ontwikkeling, doch uit de voorbereidende teksten blijkt dat er geen specifieke bepalingen zullen komen over het beheer van sportinfrastructuur. De gemeentewetgeving waarover deze werkgroep gaat is ten eerste de Nieuwe Gemeentewet, wat de momenteel in voege zijnde wetgeving is en dewelke de organisatie van de gemeenten regelt. Ten tweede is er het Gemeentedecreet van 15 juli 2005, waaraan men nu nog bezig is met de uitvoeringsbesluiten en dat de komende maanden de Nieuwe Gemeentewet zal vervangen. Hoewel verwarrend, is de Nieuwe Gemeentewet dus de huidige nog geldende wetgeving en is het Gemeentedecreet de komende wetgeving met de nieuwe bepalingen omtrent budgethouderschap, IVA s en EVA s (waarover verder meer). Gemeentelijke verzelfstandiging Inleidend werd het principe verzelfstandiging toegelicht. In de grondwet wordt gesteld dat alle machten op de door de grondwet bepaalde wijze moeten worden uitgeoefend. Hieruit vloeit voort dat de bevoegdheden die aan een overheid worden toegekend in beginsel onoverdraagbaar zijn. Voor de gemeenten betekent dit dat alle gemeentelijke bestuurstaken in beginsel moeten uitgeoefend worden door de traditionele gemeentelijke organen (gemeenteraad, college, burgemeester). De gemeente is in deze benadering één bestuurlijk geheel, centraal geleid door haar organen. Een volledig gecentraliseerde structuur dreigt echter al snel onwerkzaam te worden. Steeds is er in min of meerdere mate een zeker bevoegdheids- of gezagsspreiding of anders uitgedrukt verzelfstandiging. Elke verzelfstandiging vormt dus een uitzondering op de grondwet en is slechts mogelijk indien een wet hiertoe de toelating verleent en de randvoorwaarden ervan bepaalt. Organisatievormen onder de Nieuwe Gemeentewet Prof. Vandendriessche besprak vervolgens de drie meest voorkomende vormen van verzelfstandiging onder de Nieuwe Gemeentewet en toetste deze aan de overige gerelateerde wetgeving. In dit verslag geven we de belangrijkste aandachtspunten mee. Allereerst werd het gewone gemeentelijke beheer vermeld. Hierbij is er normaal een politiek samengesteld beheersorgaan en een vertegenwoordiging van gebruikers en strekkingen via een vaste adviescommissie (sportraad) in navolging van het Cultuurpactdecreet. Meest voorkomende vorm van verzelfstandiging is het vzw-beheer, waarbij het beheersorgaan paritair is samengesteld tussen politiek en gebruikers/strekkingen. Er werd gewezen op het feit dat er eigenlijk geen wettelijke of decretale machtiging is, in bijvoorbeeld de Nieuwe Gemeentewet, voor gemeenten om te verzelfstandigen via een gemeentelijke vzw. Tot slot is er het Autonoom Gemeentebedrijf (AGB), dat in de Nieuwe Gemeentewet en via enkele KB s in de socio-culturele sector in principe enkel van toepassing is voor de exploitatie van infrastructuur. In het decreet sportdiensten van 95 is er nog geen sprake van een AGB als mogelijke beheersvorm voor sportinfrastructuur. In afwachting van een nieuwe decreet lokaal sportbeleid Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer 55 N 193

5 CONGRES IN WOORD DISCUSSIEGROEP SCHEPENEN wordt er het beheer van sportinfrastructuur door een AGB pragmatisch aanvaard door de Vlaamse Overheid. Organisatievormen onder het Gemeentedecreet Na een situatieschets van de huidige wetgeving werd verzelfstandiging in de sportsector bekeken in de context van het toekomstige gemeentedecreet. Allereerst is er het budgethouderschap. Een vorm van interne verzelfstandiging, waarbij er een, beperkte, budgetaire verzelfstanding is. Juridisch probleem is dat er in principe hier geen beheersorgaan conform aan het Cultuurpactdecreet mogelijk is. Aangezien er één budgethouder is, zijnde één persoon die het beheer zou toegewezen krijgen, kan het effectieve beheer niet gebeuren via hoger vermelde mogelijkheden. Er kan wel een adviesorgaan zijn. Vervolgens is er het beheer via een intern verzelfstandigd agentschap (IVA). Interne verzelfstandigde agentschappen zijn diensten zonder eigen rechtspersoonlijkheid die door de gemeente belast zijn met welbepaalde beleidsuitvoerende taken van gemeentelijk belang en die beschikken over een operationele autonomie. Juridisch haalde Vandendriessche hier hetzelfde probleem aan als bij het budgethouderschap. Aan het hoofd van een IVA staat namelijk één persoon en dit kan in principe niet conform zijn aan de eisen van het Cultuurpactdecreet. Naast deze vormen van interne verzelfstandiging, zijn er ook vormen van externe verzelfstandigde agentschappen (EVA) in het Gemeentedecreet mogelijk. Ten eerste is er het Autonoom Gemeentebedrijf (AGB), dat een EVA is met publiekrechterlijke rechtspersoon. Een AGB kan beleidsuitvoerende en beleidsvoorbereidende taken uitoefenen. Vandendriessche merkte op dat er wel een motiveringsplicht is, waarbij men eerst moet bewijzen dat gemeentelijk beheer of beheer met een IVA niet dezelfde mogelijkheden biedt. Het aantal leden van de raad van bestuur bedraagt bij een AGB ten hoogste de helft van het aantal gemeenteraadsleden, maar met een absoluut maximum van twaalf. De leden worden benoemd door de gemeenteraad. Wanneer in de raad van bestuur vertegenwoordigers van de gebruikers wensen opgenomen te worden, stoot men op het feit van onverenigbaarheid. Dit principe sluit uit dat bestuurders (voorzitters, bestuursleden,...) van rechtspersonen (bv. sportclubs,...) in hetzelfde beleidsdomein een plaats hebben in de bestuursorganen van de verzelfstandigde entiteiten. Tot slot werd aangehaald dat tussen de gemeenteraad en het AGB een beheersovereenkomst dient te worden afgesloten met een concretisering van de doelstellingen van het AGB, de financiële aspecten van het beheer, de verplichtingen enz. Tot slot is er het extern verzelfstandigd agentschap met een privaatrechterlijke vorm. Dit kan een vzw zijn, maar ook een NV of BVBA. In de werkgroep werd er ingegaan op een vzw-structuur. Net zoals een AGB kan het EVA met vzw-vorm beleidsvoorbereidend en uitvoerend werk doen. De motiveringsplicht gaat hier nog een stapje verder, daar men moet aantonen dat ook beheer via een AGB niet dezelfde voordelen biedt. De gemeenteraad draagt de meerderheid van de leden van de raad van bestuur voor, doch hier is er geen maximum op het aantal leden. Ook hier geldt het principe van onverenigbaarheid. Ten opzichte van het decreet van 95 op de sportdiensten stuiten we op het feit dat daar een 50/50- verdeling moet zijn overheid/sportraad of gebruikers, terwijl het Gemeentedecreet een meerderheid van de gemeenteraad vereist. In het nieuwe decreet lokaal sportbeleid worden geen specifieke bepalingen verwacht. Er kan wel gewerkt worden met de eerste 2 mogelijkheden van het Cultuurpactdecreet (zie hoger). Inwerkingtreding nieuwe regeling De Vlaamse Regering bepaalt voor elk artikel (of onderdeel ervan) van dit decreet, de dag waarop het in werking treedt. Er wordt verwacht dat dit tegen 2007 zal gebeuren. Er wordt ook melding gemaakt van een overgangsperiode. Er is een overgangstermijn van 3 jaar na de in werkingtreding voorzien, uitgezonderd voor de formele motivering en openbaarheid, de onverenigbaarheden en de ter beschikkingstelling van middelen en personeel. De regelgeving is ook onder voorbehoud van de toepassing van andere wettelijke of decretale bepalingen. Belangrijkste conclusies Prof. Vandendriessche stelde juridische vraagtekens bij de huidige, in de Nieuwe Gemeentewet geldende, verzelfstandigde beheersvormen. Ten eerste is er het juridische vacuüm omtrent gemeentelijke vzw s, dit in tegenstelling tot het massaal voorkomen in de praktijk. Ten tweede is er het ontbreken van een bepaling voor een AGB in het huidige decreet op de sportdiensten en de beperking op een vzw-vorm voor sportpromotie. Wat betreft het toekomstige Gemeentedecreet wijst hij op de niet-toepasbaarheid van het Cultuurpactdecreet (medebeheer door gebruikers) bij de beheersvorm budgethouderschap en de IVA s, waarbij telkens in principe één persoon eindverantwoordelijke is. Voor het AGB zijn er juridische onduidelijkheden wat betreft de mogelijke activiteiten (enkel beheer van infrastructuur of ook bijvoorbeeld sportpromotie?). Ook stellen zich voor de sportsector problemen omtrent de onverenigbaarheid en het toegelaten maximum van 12 bestuursleden. Ook de motivering voor een AGB, t.o.v. gewoon gemeentelijk beheer, budgethouderschap of een IVA zal niet eenvoudig zijn. Tot slot is er de afwezigheid van een bepaling voor een AGB in het decreet van 95 voor de sportdiensten. Voor een EVA met vzw-structuur stellen zich ook volgende juridische problemen: toegelaten activiteiten, 56

6 de onverenigbaarheid, de moeilijke motiveringsplicht en het ontbreken van een bepaling in het decreet van 95 op de sportdiensten. Aanbevelingen Tot slot deed de spreker enkele aanbeveling naar de decreetmakers: Een actualisering van het Cultuurpactdecreet. Het op elkaar afstemmen van samenstellingsvereisten van de raden van bestuur van de diverse beheersvormen in het Gemeentedecreet met het nieuwe decreet op lokaal sportbeleid en het Cultuurpactdecreet. Een evenwaardige keuze toestaan tussen een gemeentelijk beheer, een AGB of een vzw. Aanpassing van de voorschriften voor AGB s inzake gewaarborgde vertegenwoordiging van gemeenteraadsleden of het maximum aantal bestuursleden. Het opheffen van de onverenigbaarheid voor bestuurders in de sportsector voor het beheer van sportinfrastructuur. Nog heel wat vragen... Ondanks het feit dat dit gemeentedecreet een complexe materie is, die bovendien nog enkele onduidelijkheden verbergt, worden heel wat sportdiensten er in de praktijk reeds mee geconfronteerd. De werkgroep werd dan ook elke congresdag afgesloten met enkele interessante vragen uit het werkveld. Enkele vragen werden reeds verwerkt in bovenstaande tekst, andere kan u hieronder nog eens nalezen. Kunnen sportraadsleden zetelen in de bestuursorganen van een AGB of EVA? Heelwat aanwezigen stelden zich de vraag of leden van bestuur van de sportraad mogen zetelen in de raad van bestuur, binnen het wetgevend kader van het gemeentedecreet, van een AGB of een EVA onder de vorm van bijvoorbeeld een vzw? Juridisch gezien is dit uitgesloten, daar er een onverenigbaarheid geldt. Deze sluit uit dat bestuurders (voorzitters, bestuursleden,...) van rechtspersonen (sportclubs,...) in het zelfde beleidsdomein een plaats hebben in de bestuursorganen van de verzelfstandigde entiteiten. Logica achter deze regel is het vermijden dat bijvoorbeeld projectontwikkelaars of bouwpromotoren in de bestuursorganen van AGB s voor stadsontwikkeling komen te zitten. Voor de socio-culturele sector is deze regel echter minder logisch... Ander aandachtspunt hierbij is het aantal bestuursleden van een AGB. Wanneer het AGB ook verantwoordelijk zal zijn voor andere domeinen dan sport, en men zodoende ook uit deze domeinen gebruikers wenst op te nemen in de raad van bestuur, dreigt het aantal bestuursplaatsen onvoldoende te zijn. We melden tot slot dat uit de praktijk blijkt dat de raden van bestuur momenteel enkel politici bevatten... Kan een sportfunctionaris zetelen in de raad van bestuur van een AGB of EVA? Het is mogelijk dat een ambtenaar zetelt in de raad van bestuur. Doch werd er gewezen op de moeilijke positie van de ambtenaar, zijnde beslissingnemer als bestuurslid en uitvoerder als ambtenaar. In de praktijk kan een rol als secretaris of waarnemer een mogelijkheid zijn. Dit alles is ook afhankelijk van het doel (enkel sport of ook andere domeinen) en de beheersovereenkomst (welke taken) van het agentschap. Kan gemeentepersoneel ter beschikking gesteld worden van een AGB? Het gemeentedecreet bepaalt dat de gemeente aan haar gemeentelijke extern verzelfstandigde agentschappen personeel ter beschikking kan stellen of overdragen mits de terzake geldende rechtspositieregeling nageleefd wordt. Dit doet echter geen afbreuk aan de bestaande regelgeving. Voor het contractueel gemeentepersoneel betekent dit dat slechts tot terbeschikkingstelling kan worden overgegaan overeenkomstig artikel 144bis van de Nieuwe Gemeentewet. Dit artikel stelt dat het moet gaan om werknemers met een arbeidsovereenkomst bij een OCMW, een sociale huisvestingsmaatschappij of een vzw. De gemeente heeft dus doorgaans niet de mogelijkheid om contractueel personeel ter beschikking te stellen van bijvoorbeeld een AGB voor hun beheer van sportinfrastructuur. Het statutair personeel kan ter beschikking worden gesteld voor zover het personeelsstatuut hierin voorziet. David Nassen stafmedewerker ISB Trefwoord(en): ISB-congres, gemeente, sportdiensten, wetgeving, beheer Referenties: Vandendriesche F; Jochems S, 2005, Verzelfstandiging van cultuurcentra- en gemeenschapscentra & het gemeentedecreet (Juridisch rapport in opdracht van VVC), 70 pag. + bijlagen. Blockerije A, 2005, Het gemeentedecreet over de verzelfstandigde agentschappen, deel 1, Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer 189, pag Blockerije A, 2006, Het gemeentedecreet over de verzelfstandigde agentschappen, deel 2, Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer 191, pag Vlaams Tijdschrift voor Sportbeheer 57 N 193