Klinische behandelvormen: Systeemtherapie

Transcriptie

1 Klinische behandelvormen: Systeemtherapie Mensen hebben nooit in hun ééntje een probleem! Docent: Freek Sarink

2 Verbonden met elkaar

3 Praktisch Sheets te downloaden via mijn website: Mobieltjes uit (het zicht) Niet alleen uit mijn zicht, maar vooral uit jullie zicht J Interactief Stel vragen Wacht met vragen tot einde van mijn sheet Na +/- 45 minuten: pauze

4 Agenda van vandaag Wat is systeemtherapie Ontstaan en stromingen Inzoomen op structureel en intergenerationeel Systeemtherapie in de behandelkamer Oefenen met casuïstiek

5 4 stellingen: Mee eens = gaan staan Mee oneens = blijven zitten 1. Elk zichzelf serieus nemende psycholoog zou systeem therapeutisch moeten werken! 2. Systeemtherapie is effectiever dan individuele therapie! 3. Als je echt systemisch wilt werken, dan kan je alle individuele problematiek in therapie achterwege laten! 4. Ouders zijn verantwoordelijk voor de psychische problemen van hun kinderen!

6 Systeemtherapie: wat is het? Individuele therapie vs Systeemtherapie Individueel probleem vs systeemprobleem (gezin, relatie, hele familie, bedrijf) Symptoomgericht vs Focus op interactie individu met zijn/haar context Overdracht- en tegenoverdracht als gouden weg voor therapie vs probleemgedrag als symptoom voor problemen in de relatie, communicatie en geschiedenis van het systeem Ø Implicatie voor systeembehandeling: Ø het gaat dus niet over het symptoom van het individu maar over een onderliggend probleem waar niet over gesproken wordt/ waar het systeem geen oplossing voor heeft. Symptoom heeft signaalfunctie. Ø Therapie niet (alleen) door onderzoek van ontstaansgeschiedenis van emotioneel (onbewust) conflict, maar vooral door onderzoek en verandering in het emotioneel conflict in huidige relaties.

7 Systeemtherapie: ontstaan Maatschappelijke ontwikkeling Industrialisatie & urbanisatie: meer aandacht voor welzijn van gezinnen WO I en WO II: hoe kunnen grote groepen mensen zich zo laten beïnvloeden? Kurt Lewin > groepsdynamica Family Therapy in USA vanaf 1950 onder invloed van theorie en praktijk Theorie: grote invloed cybernetica Praktijk: beperkingen in individuele behandeling

8 Systeemtherapie: ontstaan Cybernetica = informatieverwerking & bestuderen v systemen: q Principe van terugkoppeling van systemen = Zelfregulatie= Stabilisatie Ø Afwijking? > automatische correctie = homeostase q Geen lineaire causaliteit, maar circulaire causaliteit q Systeemtheorie is niet alleen maar cybernetica q Systemen niet alleen homeostatische neiging q Ook creatief, spontaan actief en vele manieren om organisatie te handhaven q Zowel weerstand tegen als zoeken naar verandering q Spanningsveld, soms conflict in gezinnen

9 Stromingen (vanaf +/- 1950)

10 Stromingen East Coast Europese invloeden. Praktijkgericht Ackermann Bowen Nagy Whitaker Minuchin West Coast Vernieuwend, experimenteel, gekke dingen mogelijk, vooral theoretisch Palo Alto (1952), oa Jackson Bateson Jay Haley Palo Alto 2.0 (1960) Paul Watzlawick Virginia Satir Richard Fish

11 Eastcoast Ackerman vanaf jaren 30 eerste input systeemdenken Verbinding psychodynamisch denken met systeem theorie Gezinsproblemen hangen samen met/ zijn gevolg van conflicten, mn wanneer er verwarring is over de rol van de gezinsleden. Conflicten kunnen individueel en relationeel zijn, ook tussen gezin en buitenwereld Intergenerationele verbindingen en conflicten Belang van emotie binnen gezinsstructuur Autoriteitsverdeling tussen ouders Ook Bowen en Nagy van origine psycho-analytisch Zetten zich er van af Ontwikkelden systeemkant

12 East Coast Bowen erg belangrijk: introduceerde concept differentiatie van het Zelf, het ontwikkelproces van baby > volwassene. Differentiatie van het intellectuele en het emotionele zelf. Differentiatie van het individuele zelf en rol als gezinslid. Wars van psychiatrische diagnostiek. Meer heil in onderzoek menselijke interacties Introductie term triangulatie: om een conflict tussen 2 personen te verleggen betrekt men een 3 e persoon.

13 Nagy: East Coast Loyaliteiten: trouw en vertrouwen belangrijk om familie bijeen te houden! Loyaliteitsconflict kinderen (zeker bij gescheiden ouders)+ split loyality Trouw aan familiecultuur wordt probleem als familiecultuur van partner verschillend en tegenstrijdig is: invisible loyality Lastig om zelf moeder te zijn als je nog vooral dochter bent Werken met genogrammen Salvador Minuchin: kwam pas later, was jonkie van de groep Reductionist: moeilijke zaken simpel maken Structureel model: nadruk op posities en structurele kant van gezinsorganisatie Los zand/ kluwen gezin Coalitie, mn begrippen dyade en triade belangrijk Invoegen als therapeut

14 East Coast Whitaker: humanistisch, eigenzinnig, spontaan en provocatief Nadruk op hier en nu ipv verleden of toekomst Als therapeut ook kwetsbaar kunnen opstellen Spontaniteit heel belangrijk om cliënt vrijheid te geven spontaner te worden. Niet overdraagbaar, aan therapeut gebonden kwaliteit of valkuil Ø Provocative Therapy van Frank Farrelly is wel een manier geworden om overdraagbaar te zijn van therapeut op therapeut.

15 West Coast (Palo Alto) Bateson Bruggenbouwer tussen systeemtheorie, cybernetica, sociale wetenschappen en gedragswetenschappen Gelaagdheid communicatie: 1. Berichtwaarde van de boodschap 2. Manier waarop informatie moeten worden opgevat Manier waarop = belangrijker dan berichtwaarde! Watzlawick vertaalde dit naar: 1. Inhoud van de boodschap 2. Betrekking tussen de communicerende personen Concept Meta-communicatie is geboren! Double Bind theorie (altijd eerlijk, maar niet over mijn kleding)

16 West Coast Satir gaf ook een grote impuls humanistisch Generatie overschrijdende patronen en problemen Gezinsopstellingen (inspiratie voor Hellinger) Eerste opleider van systeemtherapeuten Haley: strategische stroming Problemen in het gezin draaien om impliciete of expliciete strijd om macht

17 West Coast Palo Alto belangrijk Maar nooit gezinnen gezien! Deel van de theorieën verrijking Deel van de theorieën grote valkuil Schuld van schizofrenie lag volgens hun bij de ouders Double bind theorie is erg verrijkend, maar werd gebruikt als causale verklaring voor ontstaan schizofrenie: schuldvraag. Mensen zijn bij problemen altijd op zoek naar schuld. NB in systeemtherapie werk je met circulaire causaliteit, niet met lineaire causaliteit Boek van Palo Alto in Europa: inspiratie voor cybernetische stroming in Europa Individu onbelangrijk, ging alleen om systeem Koude, afstandelijke/ technische benadering

18 Europa Boeken uit USA bereiken Europa en beïnvloeden therapeuten. Milanese school eind jaren 70: cybernetisch, gebaseerd op ideeën van Bateson en de cybernetica Gezinnen waarin pathologie aanwezig is, zitten vast in hun eigen wereld van dysfunctionele regels. Om verbetering te bereiken moet de therapeut helpen om de huidige regels te doorbreken en te veranderen. Paradoxale interventie belangrijk instrument Veel gebruik van team van therapeuten achter de doorkijkspiegel Ook in Europa steeds meer weerklank tegen de psychiatrie In jaren 70 en 80 komt systeemtherapie tot wasdom in USA en Europa

19 Mijn invloed Rick Pluut: van pathologica naar logica. Werken met stellen Andolfi: huis van andolfi & provoceren=oproepen Farrelly: provocative therapy In behandelkamer: Structureel Intergenerationeel (veel repetition compulsion) Werken met genogrammen, modelling, actief Aandacht voor individu en systeem Autonomie in verbondenheid Altijd aanwezig spanningsveld Als de balans doorslaat ontstaan problemen

20 Structureel en intergenerationeel Coalities, grenzen, loyaliteiten Huis van Andolfi Piramide van verwijdering: Combinatie van Jurg Willi, collusietheorie en Rick Pluut: leeftijdladders van een relatie Ook plek voor intergenerationeel werken, individuele psychische problemen en voor culturele verschillen Scorebord principe als bevorderende of belemmerende factor in gezonde dynamiek autonomie en verbondenheid / verwijdering

21 Huis van Andolfi

22 Structuur, semipermeabele grenzen en dynamiek

23 Piramide van verwijdering q Verkering is spontaan, niet al te veel planning q Als je verkering serieuzer wordt kom je in volgende fase tegen q Nieuwe fase, vraagt nieuwe vaardigheden als stel = crisis q Onderscheid Chronologische fase als stel, en Relationele ontwikkeling fase als stel (Rick Pluut) q Onbewuste verwachting om eigen emotioneel conflict op te lossen in relatie gaat rol spelen: collusietheorie (Jurg Willi) q Individuele verschillen, intergenerationele loyaliteiten, externe gebeurtenissen hebben invloed op gemak om crisis samen te overwinnen. q Helpen om stel crisis van ene naar volgende fase te overbruggen. Niet door te vermijden maar door nieuwe vaardigheden te leren.

24

25 Pauze 15

26 Casuïstiek 3 x Overleg in 2- of 3tallen met je buren Na 5 minuten plenair Is oefening, alle antwoorden zijn goed! Sheet naar voren, of naar achteren? Roep maar!

27 Situatie: Casus 1 Vader (35 jr) komt op intake. Hij is erg overstuur. Zijn vrouw en hij hebben 2 dochters. De oudste dochter is 5 jaar, de jongste is 1,5 jaar. Op dit moment ligt jongste dochter in het ziekenhuis omdat moeder veel zorgen heeft over de gezondheid van dochter. Vader deelt die zorgen niet, de artsen kunnen niets vinden en delen de zorgen ook niet. De situatie zorgt voor veel spanning: Verdeeldheid tussen vader en moeder. Moeder heeft veel steun van haar moeder (oma) die haar zorgen niet alleen deelt, maar aanwakkert. Zij is wijkverpleegkundige geweest. Uit de intake blijkt oma vroeger ook heel regelmatig met moeder naar ziekenhuis geweest te zijn. Oudste dochter is tot 2 jaar geleden ook altijd ziekenhuis in- en uit geweest. Vaak overbodig. Nu gaat het goed met oudste dochter. Maar door spanningen thuis slaapt en eet ze slecht en is erg ongerust. Vader heeft zijn ouders uit USA laten overkomen om hem te steunen. Vader weet zich geen raad. Reageert vaak boos en zoekt steun bij specialisten.

28 Vragen: Welke principes uit structureel perspectief haal je uit deze casus? Welke principes uit intergenerationeel perspectief kan je onderscheiden? Zou je vader individueel blijven zien? Waarom wel/niet? Wat zou je eerste stap zijn als systeemtherapeut? Wat zou je in therapie kunnen doen? Wat zou er besproken moeten worden?

29 Vragen & antwoorden Welke principes uit structurele perspectief haal je uit deze casus? Coalitievorming Triangulatie Huis Andolfi Welke principes uit Intergenerationeel perspectief kan je onderscheiden? Repetition compulsion Loyaliteit aan familiecultuur/ aan oma Zou je vader individueel blijven zien? Waarom wel/niet? Ja, als je vader autonoom wil maken en leren accepteren dat zijn vrouw onder invloed blijft van haar moeder óf besluit om te gaan scheiden. Biedt geen oplossing voor onderliggend probleem. Nee, als je onderliggend probleem bespreekbaar wilt maken en gezinsleden wilt leren om ander gedrag in te zetten om met hun individuele en hun relationele conflicten om te gaan.

30 Vragen & antwoorden Wat zou je eerste stap zijn als systeemtherapeut? Uitnodigen moeder Eventueel uitnodigen grootouders Wat zou je in therapie kunnen doen? Sterker maken van coalitie vader-moeder Afgrenzen rol grootouders Wat zou er besproken moeten worden? Waarom is het belangrijk om loyaal te blijven aan eigen opvoeding, aan gezin van herkomst?

31 Casus 2: BJZ meldt een meisje van 9 jaar aan. Laten we haar Ellen noemen. Ellen is het afgelopen anderhalf jaar steeds stiller geworden in de klas. Voorheen was ze vrolijk en deed ze goed mee. Nu trekt ze zich terug, speelt minder met andere kinderen. Bovendien begint ze steeds meer achter te lopen met haar schoolwerk. Leerkrachten kunnen dat niet verklaren vanuit cognitief functioneren. Zij merken dat het de afgelopen twee jaar steeds lastiger wordt om met beide ouders afspraken te maken over Ellen. Sinds een half jaar is het zelfs zo erg dat ouders niet meer samen willen praten maar dat ze beiden apart een afspraak willen met de leerkrachten. Zij hebben aan de bel getrokken bij BJZ. Haar ouders zijn in vechtscheiding. Sinds 3 jaar zijn ze uit elkaar. Hoewel ze beiden hele redelijke mensen zijn als je ze apart spreekt, blijft er van de redelijkheid niets over als ze samen moeten praten over zakelijke afspraken (geld, vakantie, kopen kleding, etc.). Als het gaat over de zorgen over Ellen, dan spreken ze beiden uit het beste voor haar te willen. Alleen wat het beste is, dat verschillen ze wel in In de emotioneel beladen intake maken we afspraken over het doel van de behandeling waar ouders en Ellen alle drie bij aanwezig zijn. Ouders spreken uit zich aan de afspraken te willen houden. De volgende sessie lijkt het allemaal goed gegaan te zijn. We spreken af dit te vervolgen. De 3e sessie blijkt de bom gebarsten. Moeder was te laat met het informeren van vader over wijziging van plan in het weekend. Nu betaalt vader de alimentatie niet. Tijdens deze sessie zit Ellen, zoals altijd tussen vader en moeder in. Ouders zijn zo druk bezig met hun eigen frustraties dat ze niet doorhebben dat Ellen steeds dieper in haar stoel zakt.

32 Vragen Als je kijkt hoe ouders en Ellen zitten in de behandelkamer, wat valt dan op? Wat kan de manier waarop zij zitten zeggen over de emotionele situatie van ouders en Ellen? Waar zou Ellen emotioneel gezien behoefte aan kunnen hebben? Wat zou je in deze 3 e sessie kunnen doen om de situatie zo aan te passen dat er een verandering plaatsvindt voor Ellen (en ouders)?

33 Vragen en antwoorden Als je kijkt hoe ouders en Ellen zitten in de behandelkamer, wat valt dan op? Ellen zit tussen ouders in. Ze lijkt klem te zitten. Krijgt weinig zuurstof. Zonder zuurstof kan je niet groeien Wat kan de manier waarop zij zitten zeggen over de emotionele situatie van ouders en Ellen? Ellen wordt verdrukt onder de spanning van ouders. Er is geen plaats voor Ellen. Ze kan zich maar beter terugtrekken. Voor ouders is Ellen misschien een stootkussen waardoor zij elkaar niet te hard te lijf kunnen gaan. Zolang Ellen er tussenzit, loopt het niet uit de hand.

34 Vragen en antwoorden Waar zou Ellen emotioneel gezien behoefte aan kunnen hebben? Ontslagen worden van de verantwoordelijkheid/ druk om tussen ouders in te zitten, escalatie te voorkomen Ruimte krijgen voor eigen groei. Kijken wat realistisch gezien haar rol is in het gezin, niet de rol die ze op zich neemt voor ouders. Wat zou je in deze 3 e sessie kunnen doen om de situatie zo aan te passen dat er een verandering plaatsvindt voor Ellen (en ouders)? Ellen niet tussen ouders laten zitten. Daar laten zitten waar zij aangeeft zich prettiger te voelen. Vervolgens praten met haar over de vraag waarom het prettiger is om daar te zitten. Wat dat zegt over de situatie thuis/ tussen ouders. Wat zij aan ouders zou wil vragen dat ze voor haar doen.

35 Casus 3: Een stel komt op intake. Hij is 50, zij is 48. Zij heeft een zoon van 16 jaar. Zij zijn nu 6 jaar bij elkaar. Na 1 jaar zijn ze getrouwd. Ze hebben elkaar leren kennen op een symposium in het buitenland en werden meteen verliefd. Bij terugkomst in NL sloeg de vlam verder in de pan. Zij kwam uit een relatie met een agressieve man, vader van haar zoon. Hij kwam uit een relatie met een bazige vrouw, samen ondernamen zij niets. Tijdens de intake blijkt dat ze beiden het gevoel hebben enorm van elkaar verwijderd te zijn geraakt. Beiden zijn ze zich de afgelopen 3 jaar steeds meer gaan richten op hun werk en minder op elkaar. De vakanties samen zijn leuk, soms doen ze nog leuke dingen samen in het weekend. Maar het is allemaal veel minder dan de eerste 2 a 3 jaren. Vaak hebben ze ruzie over de kleinste dingen. Bij navraag blijkt dat het echt moeizamer werd tussen hun twee toen zij 3 jaar geleden besloten om omwille van haar zoon toch nog een tijdje apart te wonen. Wat ook uit de intake blijkt is dat hij in haar zo leuk vond dat ze actief en spontaan is. Voor haar was de rust die hij over zich heen had zo n ontzettende verademing in de relatie.

36

37 Vragen: Wat is mogelijkerwijs een belangrijk onbewust emotioneel motief geweest om met elkaar een relatie aan te gaan? Welke factoren kan je noemen uit de casus die een belemmerende werking hebben op de gezamenlijke groei in de relatie? Wat kan je doen om het tij te keren?

38 Vragen en antwoorden: Wat is mogelijkerwijs een belangrijk onbewust emotioneel motief geweest om met elkaar een relatie aan te gaan? Voor haar, de rust na alle relatiestrubbelingen in vorige relatie Voor hem, een vrouw die actief is en aan wie hij het actief zijn en de voortouw nemen in dingen kan delegeren Welke factoren kan je noemen uit de casus die een belemmerende werking hebben op de gezamenlijke groei in de relatie? Al na 1 jaar getrouwd: weinig tijd om aan elkaar te wennen Puberzoon beïnvloedt keuzes Delegeren van taken betekent het niet zelf ontwikkelen van die taken. Volgens collusie theorie gaat dat een keer wringen. Heeft te maken aan individuatie binnen de relatie. Niet geleerd om te praten, wel om te vermijden door meer te gaan werken.

39 Vragen en antwoorden: Wat kan je doen om het tij te keren? Inzicht in fasen van relatie Inzicht in werking van collusie in hun relatie Laten praten over verwachtingen en behoeften Leren praten over verschillen Verwijten leren vertalen in verwachtingen

40 Vragen?

41 Contactgegevens Website: Sheets te downloaden op downloadpagina adres:

42 Bedankt voor de aandacht!

43