Kennis & Werk #071. Economische agenda Leidse regio Huisstijl. 14 oktober maart 2013

Transcriptie

1 Kennis & Werk #071 Economische agenda Leidse regio oktober 2013 Huisstijl maart 2013

2

3 Kennis & Werk #071 Economische agenda Leidse regio 2020 Gemeenten Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest, Voorschoten en Zoeterwoude Met medewerking van: Koepel Leidse regio, Hogeschool Leiden, Kamer van Koophandel Den Haag, het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), ROC Leiden, de Universiteit Leiden en VNO-NCW Rijnland Vastgesteld door de stuurgroep Economische agenda op 14 oktober 2013

4 Leiden is een gewilde plek: de economie en bevolkingsomvang blijven groeien tot De mogelijkheden in de stad zelf zijn beperkt, maar de omliggende gemeenten kunnen en willen de ruimte geven. De Leidse economie ís de economie van de regio. Robert Strijk (Wethouder EZ van Leiden)

5 Voorwoord Een plek in de top van Europese kennisregio s, dat is een positie die we als Leidse regio hebben op het vlak van life sciences & health. Maar ook een plek die we elke dag moeten bevechten, omdat andere topregio s eveneens trekken aan talenten en bedrijven. De Leidse regio is een talenten regio.we vinden het een uitdaging om het MKB van de regio mee te laten profiteren van de sterke top. Nieuwe banen op alle niveaus en een arbeidsmarkt die klaar is voor de toekomst, dat is ons doel. Daar horen bij: onderwijs en ondernemerschap dat vooruit loop op vragen en eisen vanuit de samenleving in En een vestigingsklimaat dat uitnodigt om te ondernemen en om je thuis te voelen. Met gepaste trots presenteren wij u voorliggende Economische agenda voor de Leidse regio. Dit is het resultaat van een half jaar van intensieve samenwerking tussen vijf 071-gemeenten en vertegenwoordigers van ondernemerskoepels, onderzoek en onderwijs. Die samenwerking heeft al veel inspiratie opgeleverd. Het resultaat is een visie waarop we elkaar als bestuurders kunnen vinden en een groslijst van acties die we de komende jaren samen zouden kunnen oppakken. Dat neemt niet weg dat we ook graag met u onze achterban de dialoog aangaan om van u te horen of u zich kunt vinden in de lijnen naar de toekomst en de uitwerking daarvan. Vandaar deze testversie. Wat zijn úw prioriteiten? Het najaar van 2013 wordt gebruikt voor de dialoog met de gemeenteraden en de achterbannen van ondernemers en kennisinstellingen. Uw input verwerken we in de uiteindelijke Economische agenda Leidse regio: Kennis & Werk #071. Maar ondertussen gaan we al aan de slag met de acties die we de afgelopen maanden in gang hebben gezet. Immers: mensen maken samen de regio! Robert Strijk, Inge Adema, Mirjam Ates, Willem te Beest, Thea Dickhoff, Jan-Jaap de Haan, Johanna Haanstra, Jeroen Knigge, Ruud Kukenheim, Agnita Mur, Bastiaan de Roo, Jan Versteegh, Herbert Zilverentant, Wethouder van Leiden (voorzitter stuurgroep) Wethouder van Voorschoten Wethouder van Zoeterwoude Vice-Voorzitter College van Bestuur Universiteit Leiden Voorzitter Stichting Ondernemend Leiden, namens de Koepel Leidse regio Wethouder van Leiden Wethouder van Oegstgeest Voorzitter College van Bestuur ROC Leiden Directeur Research LUMC Lid College van Bestuur Hogeschool Leiden Regiodirecteur Kamer van Koophandel Den Haag Voorzitter VNO-NCW Rijnland Wethouder van Leiderdorp 5

6 Ambitie: duurzame plek in de top van Europese kennisregio s Economische structuur versterking Ondernemerschap & starters Onderwijs & Arbeidsmarkt Vestigings Klimaat, ruimte & mobiliteit Regiomarketing & acquisitie Life sciences, Health & Zorginnovatie Opleiden in ondernemen Informatie delen Werk landschappen Eenduidig profiel Verbinding stuwende & verzorgende economie Starters en doorgroeiers Aansluiting vraag - aanbod Bereikbaarheid hotspots Studenten aantrekken Verbreden portfolio Bedrijfs huisvesting Doorlopende leerlijnen Kanslocaties Acquisitie bedrijven Toegankelijke informatie Stages en leerwerk-plekken Digitale bereikbaarheid Congressen aantrekken Inclusieve arbeidsmarkt Harmoniseren regels Software vestigings klimaat Figuur 1: doelenboom Economische agenda Leidse regio

7 Samenvatting: Kennis & Werk #071 De Leidse regio is de meest kennisintensieve regio van ons land blijkt in onderzoeken. Een sterke positie die elke dag opnieuw verdiend moet worden. Daarvoor hebben de gemeenten Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest, Voorschoten en Zoeterwoude de handen ineen geslagen, samen met ondernemerskoepels en ondernemersverenigingen en met de besturen van Universiteit Leiden, Hogeschool Leiden, en regionale opleidingen centra. De gezamenlijke ambitie is een blijvende plek in de top van Europese kennisregio s met life sciences & health als speerpunten. Een sterke top zorgt voor een solide basis en andersom. Met de Economische agenda zetten we op weg naar 2020 in op internationale kennis én op nieuwe banen en nieuwe markten voor het midden- en kleinbedrijf in de regio zelf. De Leidse agglomeratie functioneert als een dagelijks systeem van woon-, werk- en winkelrelaties, maar veel mensen werken buiten de regio. Stad en ommelanden hebben elkaar hard nodig: Universiteit, Leiden Bio Science Park en medische centra zijn motoren van de kenniseconomie, maar de ruimte om te ondernemen en om te produceren is bescheiden. De regiogemeenten willen samen complementaire werklocaties en woonmilieus ontwikkelen. De Leidse regio ligt gunstig midden in de Randstad, is uitstekend bereikbaar, deels in het groene hart gelegen met duinen en kust om de hoek. Als kennisregio is de Leidse regio één van de hoekpunten van de Zuidvleugeleconomie en tegelijk nauw verbonden met de Schipholeconomie en de Noordvleugel. Die positie willen we de komende jaren verder uitbreiden: zelf het spel maken door verbindingen aan te gaan. De Economische agenda zet allereerst in op structuurversterking: versterken van onderscheidende topsectoren life sciences & health, biomedische toepassingen en zorg. Sterk gespecialiseerde regio s zijn kwetsbaar. Uitdaging is daarom de top te verbreden. De Leidse regio zoekt de verbreding in de samenwerking met greenports/agrarische sector voor wat betreft biobased economy en met Noordwijk en Delft op het vlak van space. De centrale ligging van Leiden is een kans voor zakelijke dienstverlening; de regio ziet vooral een niche voor spelers in de markt van gezondheid, pensioenen en verzekeringen. Creatieve economie en de cultuursector kunnen ook bijdragen aan structuurversterking. Belangrijk is dat de komende jaren betere aansluiting ontstaat tussen de stuwende economie en de dienstverlening c.q. verzorgende economie in de regio zelf. Het bij elkaar brengen van business en belangen zien wij als een belangrijke uitdaging. Met het oog op structuurversterking wil de samenwerking van gemeenten, bedrijfsleven en kenniswereld ondernemerschap stimuleren, kansen geven aan kennisstarters & opschaling van marktrijpe initiatieven, zorgen voor betere aansluiting tussen onderwijs, arbeidsmarkt en vragen vanuit de samenleving. De gemeenten werken aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat: campussen en onderscheidende werklandschappen, goed fysiek bereikbare economische hotspots, optimale digitale bereikbaarheid en het wegnemen van onnodige regeldruk voor ondernemers. De Leidse regio is een talentenregio. Het vinden & binden van bedrijven, kenniswerkers en studenten, dat is de uitdaging die kennisregio s de komende decennia aangaan. De kwaliteit van leven in de Leidse regio kan daarbij van doorslaggevende betekenis zijn. Goed zijn én het verhaal vertellen: de Economische agenda is het vertrekpunt voor gezamenlijke inspanningen op het vlak van marketing en acquisitie. Mensen maken samen de regio. Kennis & Werk #071 is een uitnodiging aan markt en samenleving om samen initiatief te nemen. Dat doen we op het niveau van de Leidse regio zelf, maar ook samen met de buren binnen Holland Rijnland en met de metropoolregio s van Zuidvleugel en Noordvleugel. Voorliggende Economische agenda is uitgewerkt naar een voorlopig uitvoeringsprogramma met een groslijst van concrete acties. Een deel is laaghangend fruit dat nog dit najaar kan worden geplukt. Andere acties veronderstellen nadere verkenning, het engagement van marktpartijen en financieel commitment van alle partijen. De samenwerking wil daar een faciliterende rol in blijven spelen. Nevenstaande doelenboom geeft een overzicht van de inhoud van de Economische agenda. 7

8

9 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Samenvatting: Kennis & Werk #071 7 Inhoudsopgave 9 1. Inleiding De meest kennisintensieve regio van Nederland Samen werken aan een Economische agenda Opbouw agenda en leeswijzer Economische analyse en maatschappelijke trends Economische analyse Maatschappelijke trends Visie op de economische ontwikkeling van de regio Concurrentiekracht van regio s Positiebepaling en uitdagingen Leidse regio Kompas voor Thematische uitwerkingen Economische structuurversterking Ondernemerschap & starters Onderwijs & arbeidsmarkt Vestigingsklimaat, ruimte & mobiliteit Regiomarketing & acquisitie Organisatie en uitvoering Sturing op de uitvoering van deze agenda Uitvoeringsorganisatie Programmering en monitoring Financiering 65 Literatuurlijst 67 Begrippenlijst 69 Overzicht deelnemers thematafel bijeenkomsten voorjaar Ambitie en lijnen naar de toekomst Ambitie Doelstellingen 31

10 Voor mij is het belangrijk er voor te zorgen dat bewoners van onze regio het beste tot hun recht komen en hun talenten optimaal kunnen benutten. Daar is goed onderwijs bij nodig en ruimte om te exploreren. 10 Mirjam Ates (Wethouder EZ van Zoeterwoude)

11 1. Inleiding 1.1 De meest kennisintensieve regio van Nederland Een strategisch tussen de Noordvleugel en Zuidvleugel van de Randstad gelegen, zeer kennisintensieve, zeer dichtbebouwde regio met een hoge woonaantrekkelijkheid, een gemiddelde economische kracht met een uitgesproken economisch profiel, een hoog welvaartsniveau en suburbane trekjes. Zo karakteriseert Peter Louter de Leidse regio in zijn onderzoek Geef kennis de ruimte (2013) dat in opdracht van de regiogemeenten is uitgevoerd en de basis vormde voor voorliggende Economische agenda. De meest kennisintensieve regio van ons land, gemeten naar gemiddeld opleidingsniveau van de beroepsbevolking én het type banen in de agglomeratie. Een sterke uitgangspositie, maar niet onbedreigd. Andere kennisregio s binnen en buiten Europa trekken namelijk ook aan talent. De beschikbare ruimte voor kennis en andere werkgelegenheid is schaars en duur in de regio. Bepaalde sectoren wijken uit naar de periferie van de Randstad of hebben juist een uitgesproken voorkeur voor meer metropolitane milieus. De werkloosheid is anno 2013 nog relatief laag, maar het verschil met het nationaal gemiddelde wordt kleiner. Een toppositie vraagt om onderhoud, om beweging die de regio prepareert op de toekomst. We kijken vooruit naar Samen werken aan een Economische agenda Een agenda op agglomeratieniveau Leiden vormt het centrum van een stedelijke agglomeratie waar ook de gemeenten Oegstgeest, Leiderdorp, Voorschoten en Zoeterwoude onderdeel van zijn. De inwoners van de Leidse regio maken gebruik van regionale voorzieningen in Leiden, zoals de ziekenhuizen, musea, onderwijsinstellingen en het culturele leven. Andersom heeft de woningmarkt een regionaal karakter en ontspannen de stedelingen in het groen van omliggende gemeenten. Ook de economie en de arbeidsmarkt functioneren voor een belangrijk deel op agglomeratieniveau. De Leidse regio vormt een eigen urbaan systeem met dagelijkse woon-, werk- en winkelrelaties. Tegelijk is er veel pendel tussen de agglomeratie en andere delen van de Randstad. De Leidse regio is geen eiland, maar ook onderdeel van Holland Rijnland, van de Zuidvleugel-economie en schakel naar Schiphol en de Amsterdamse regio. Samenwerkingsrelaties vanuit de Leidse regio met buurregio s zijn vaak net zo belangrijk als de relaties binnen de regio. Vanuit een scherp profiel als kennisregio, wil de Leidse regio zich verbinden met zowel de ommelanden als de metropoolregio s in de Randstad. Daarover gaat deze agenda op agglomeratieniveau. Intergemeentelijke samenwerking De economie doet niet aan gemeentegrenzen. Dat neemt niet weg dat de vijf gemeenten op agglomeratieniveau keuzen moeten maken. De opgaven op het vlak van economie, arbeidsmarkt, ruimte en mobiliteit zijn sterk met elkaar verknoopt en hebben een ander karakter dan bijvoorbeeld die van de Duin- en Bollenstreek, de Alphense regio of Haaglanden. De vijf gemeenten hebben gezamenlijke belangen en kunnen elkaar versterken met de Economische agenda als onderlegger. Samenwerking vanuit ieders kracht levert (economisch) meer op dan elkaar te beconcurreren. De gemeente Katwijk heeft aangegeven op onderdelen van deze Economische agenda graag samen te willen werken met de Leidse regio. Resultaat van samenwerking tussen ondernemers, onderwijs/onderzoek en overheid De urgentie om samen te investeren in een blijvende toppositie als kennisregio wordt ook gevoeld door ondernemers en onderwijs- en kennisinstellingen in de regio. Het initiatief voor deze Economische agenda is daarom mede genomen door VNO-NCW, de Kamer van Koophandel, de ondernemersverenigingen, de Universiteit Leiden, de Hogeschool Leiden, het ROC Leiden en het Leidse Universitair Medisch Centrum (LUMC). Het traject naar zo n gezamenlijke agenda telt op bij het uiteindelijke resultaat. Doel van de Economische agenda was om een inhoudelijke basis voor een duurzame samenwerking tussen partijen te leggen. Dat is gelukt: samen willen 11

12 Programma Kennisstad De Universiteit Leiden, het LUMC en de gemeente Leiden hebben opdracht gegeven aan Bureau Blaauwberg om een analyse te maken van wetenschapsterreinen in de Leidse regio die zich goed zouden kunnen lenen voor (nog) sterkere kennisvalorisatie. Dit in het kader van het Programma Kennisstad. Als speerpunten zijn daarbij benoemd: verbreding en verdieping van het bestaande rode life sciences & health cluster (medische biotechnologie en farmaceutica); verbindingen leggen tussen het life sciences & health cluster en de zorgbiotoop (onderzoek bij LUMC, Gedragswetenschappen UL, GGZinstellingen, TNO, Academische werkplaatsen en Medical Delta); opkomst van de groene, ofwel biobased, life sciences & health benutten om reden van de op termijn grote economische potenties; kansen benutten bij de vorming van een Spacecluster en de cross-overs met bijvoorbeeld de life sciences & health. De voorliggende Economische agenda sluit goed aan bij deze speerpunten. Zie de paragraaf over economische structuurversterking in hoofdstuk 5. 12

13 partijen de economische structuur, de innovatiekracht en het vestigingsklimaat van de Leidse regio versterken en zowel binnen de metropoolregio als (inter)nationaal meer positie nemen. Ondernemers, onderwijs en overheden onderschrijven deze Economische agenda en maken samen afspraken over de uitvoering. Uitnodiging voor initiatief De Economische agenda is niet het sluitstuk, maar in veel opzichten juist een begin van intensievere samenwerking binnen de triple-helix van ondernemersorganisaties, onderwijs- en onderzoeksinstellingen en gemeentebesturen. Dit economisch perspectief is daarom tegelijk een uitnodiging aan de samenleving bedrijven, maatschappelijke partners en burgers om te participeren of zelf initiatief te nemen. De vijf gemeenten zullen samen de dingen doen die binnen hun vermogen liggen om het economisch fundament van de kennisregio te versterken. Laaghangend fruit is het synchroniseren van beleid door de regiogemeenten en optimaliseren van de uitvoering. Continuïteit in beleid, minder en beter afgestemde regels en complementair aanbod van woon- en werklocaties horen daar bij. Deze Economische agenda 2020 wordt uitgewerkt naar een uitvoeringsprogramma voor de periode met concrete acties en rolverdeling tussen de partijen. Een voorlopig uitvoeringsprogramma met een groslijst van acties is het resultaat van thematafels van overheid, ondernemers en onderwijs/onderzoek. Samenhang en afbakening met ander beleid op agglomeratieniveau De Economische agenda heeft betrekking op economische structuur, innovatiekracht, arbeidsmarkt, vestigingsklimaat en de marketing van de regio. Onderdeel van het vestigingsklimaat zijn basics zoals ruimte om te ondernemen (werklocaties), attractieve woon- en werkomgeving en de bereikbaarheid van de regio. Op dat vlak wordt al samengewerkt in het publieke domein en zijn keuzes gemaakt (bijvoorbeeld over de Rijnlandroute). Bovendien wordt in 2013 ook een programma bereikbaarheid voorbereid door Leiden, Leiderdorp en Oegstgeest (LAB 071). Ruimte en infrastructuur zijn aparte dossiers met eigen trajecten en stakeholders. Er is voor gezorgd de processen zo goed mogelijk te verknopen. Dat geldt ook voor het regionale bedrijventerreinenbeleid. Samenhang is er ook met Leiden Kennisstad : de samenwerking tussen stad en kennisinstellingen. Deze sluit nauw aan bij de intenties van de Economische agenda, maar heeft een meer operationeel karakter. De Economische agenda Leidse regio sluit tevens aan op andere trajecten waar het LUMC bij betrokken is, zoals Medical Delta en Leiden Kennisstad. De Universiteit Leiden werkt bovendien niet alleen samen in de Leidse regio, maar ook op Zuidvleugelniveau (met Delft en Rotterdam), op Randstad niveau en met universiteiten wereldwijd. Lokale plannen Samenhang is er uiteraard ook met de lokale plannen van Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest, Voorschoten en Zoeterwoude. Het beleid is als uitgangspunt genomen. Aan de andere kant gaan we er vanuit dat het regionale beleid op termijn zijn doorvertaling krijgt in lokale programma s. Bij werklocaties en mobiliteit is dat bijvoorbeeld het geval. Holland Rijnland en Zuidvleugel De Leidse regio is onderdeel van Holland Rijnland en de Zuidvleugel: qua prioriteitstelling sluiten de regiogemeenten daar zoveel mogelijk op aan en in de uitvoering bekijken we welk schaalniveau het meest geëigend is. Het beleid in Holland Rijnland op het vlak van perifere detailhandel, bedrijventerreinen en kantoren geldt als kader voor de Economische agenda van de regio. Wanneer we buiten deze kaders treden, is dat expliciet in de tekst opgenomen. Op dit moment wordt volop gediscussieerd over de vorming van een metropoolregio op de schaal van Den Haag en Rotterdam. Dit zijn relevante ontwikkelingen voor de Leidse regio. Daar waar het de Economische agenda kan versterken, zal de Leidse regio vanuit eigen kracht aansluiten bij de samenwerking op dit (hogere) schaalniveau. Duurzame economische ontwikkeling Het streven naar een meer duurzame economie en het op een duurzame manier ruimte geven aan de economie met behoud van natuur en landschapswaarden is één van de grootste uitdagingen van onze tijd. Deze Economische agenda gaat uit van het principe van duurzame 13

14 Proces Economische agenda Leidse regio Het initiatief voor de Economische agenda is genomen door het bestuur van de gemeente Leiden, mede namens de regiogemeenten Leiderdorp, Oegstgeest, Voorschoten en Zoeterwoude. De gemeenten hebben een proces georganiseerd om private en maatschappelijke partners maximaal ruimte te geven voor een eigen invulling. Daarvoor is de basis gelegd tijdens een startbijeenkomst van bestuurders, ondernemers, Universiteit Leiden en Hogeschool Leiden op 21 november 2012 in Oegstgeest. Het proces van de Economische agenda is daarna vormgegeven door thematafels te organiseren. Voor elk van de vijf lijnen naar de toekomst uit de startbijeenkomst is een thematafel georganiseerd met deelnemers vanuit de overheid, ondernemers en onderwijs- en onderzoeksinstellingen. De vijf thematafels gingen over: 1. Economische structuurversterking 2. Ondernemerschap & starters 3. Onderwijs & arbeidsmarkt 4. Vestigingsklimaat, ruimte & mobiliteit 5. Marketing & acquisitie Elke thematafel is in de periode februari tot en met mei 2013 minsten drie keer bijeen geweest om samen te bepalen wat de doelstelling van het thema moest zijn, welke voornemens hierbij horen en mogelijk uit te voeren acties (uitvoeringsprogramma). De resultaten vinden zijn weerslag in voorliggende economisch agenda, vooral hoofdstuk 5, en bijbehorend uitvoeringsprogramma. 14

15 economische ontwikkeling. Dat is geen apart thema, maar de rode draad door de hele agenda. Als kennisregio wil de Leidse agglomeratie met voorrang schone technologie aan zich binden, bedrijventerreinen worden ontwikkeld als werklandschappen en duurzaam ondernemen wordt vanzelfsprekend gestimuleerd. Duurzaamheid is ook een markt waar aan verdiend kan worden. De kennis op het vlak van life sciences & health kan gecombineerd worden met praktijken in de agro en foodsector en op die manier bijdragen aan de zogenaamde biobased economy. Daar wil de Leidse regio op weg naar 2020 onder meer op inzetten. 1.3 Opbouw agenda en leeswijzer Opbouw van deze agenda Deze Economische agenda heeft betrekking op de periode tot De agenda bestaat uit één gezamenlijke ambitie en vijf met elkaar samenhangende thema s: 1. Economische structuurversterking 2. Ondernemerschap & starters 3. Onderwijs & arbeidsmarkt 4. Vestigingsklimaat, ruimte & mobiliteit 5. Regiomarketing & acquisitie Elk thema heeft een eigen doelstelling en is onderverdeeld in twee of meer voornemens om de doelstelling de komende jaren daadwerkelijk te kunnen waarmaken. Bij elk voornemen horen concrete acties voor overheid, ondernemers en/of onderwijs. Die worden uitgewerkt in een meerjarig uitvoeringsprogramma. Een voorlopig programma voor 2013 tot 2015 is een aparte uitgave bij deze Economische agenda. Het programma zal van jaar tot jaar worden geactualiseerd. Maar het is de bedoeling dat doelstellingen en voornemens in principe de hele beleidsperiode meegaan. Leeswijzer Hoofdstuk 2 van deze agenda geeft een samenvatting van de economische analyse, het arbeidsmarktonderzoek van Bureau Louter en van relevante maatschappelijke trends. Op basis daarvan wordt in hoofdstuk 3 een visie op de economische ontwikkeling gegeven: wat zijn de uitdagingen en het kompas voor 2020? Welke positie neemt de regio in het grotere geheel van de Randstad in? In hoofdstuk 4 is deze visie uitgewerkt naar doelstellingen. Het hart van deze Economische agenda is hoofdstuk 5. De verschillende thema s zijn daarin uitgewerkt op basis van gesprekken van ondernemers, onderwijsen kennisinstellingen met gemeentebestuurders en ambtenaren. Waar gaat het om en wat willen we samen bereiken? Tot slot wordt in hoofdstuk 6 ingegaan op de uitvoeringsfilosofie en de gezamenlijke organisatie die daarvoor nodig is. 15

16 De Economische agenda is voor mij een platform voor het afstemmen van bovenlokaal beleid en voorkomt postzegel denken. We profiteren van elkaars kennis en ervaring. 16 Inge Adema (Wethouder EZ van Voorschoten)

17 2. Economische analyse en maatschappelijke trends 2.1 Economische analyse Sterke punten van en kansen voor de Leidse regio zijn: De strategische ligging van de regio tussen de Noorden Zuidvleugel van de Randstad, met de A4 en de A44 als sterke assen. Van deze ligging kan worden geprofiteerd door de uitstekende bovenregionale verbindingen: veel hoogwaardig werk is hierdoor binnen handbereik. Combinatie vormt de kern van de economische kracht van de Leidse regio: door de aanwezigheid van hoger onderwijs én van een hoge woonaantrekkelijkheid én van veel baanmogelijkheden in de omgeving wordt human capital, de motor van de kenniseconomie, aangetrokken en vastgehouden. De regio heeft een grote woonaantrekkelijkheid, met verschillende typen woonkwaliteiten (binnenstedelijk, luxe suburbaan, suburbaan landelijk). De gemeenten Zoeterwoude, Leiderdorp, Oegstgeest en Voorschoten bieden een rustieke aanvulling als weidse groene dorpen rondom het stadse Leiden. De regio is de meest kennisintensieve regio van Nederland met de hoogst opgeleide beroepsbevolking (zowel gemeten naar opleidingsniveau van de werkzame personen in de regio als de woonachtige beroepsbevolking). De historische universiteitsstad Leiden is een magneet voor talent. Er is een groot aantal banen voor hoogopgeleide vrouwen bij bedrijven en instellingen in de regio. Het gemiddeld welvaartsniveau ligt ver boven het nationaal gemiddelde. De kracht van de regionale economie uitgedrukt in aantal arbeidsplaatsen, startende bedrijven en arbeidsproductiviteit - is bovengemiddeld. Naast kennis ook productie, bijvoorbeeld in Zoeterwoude (Heineken). De topsector life sciences & health heeft in geen andere Nederlandse regio zo n sterke relatieve vertegenwoordiging als in de Leidse regio en is goed georganiseerd. De regio biedt een goed klimaat voor hoogwaardige kantooractiviteiten, maar rekening houdend met de gunstige ligging en uitstekende ontsluiting - lijkt sprake van een onbenut potentieel voor kennisintensieve commerciële diensten. De regio biedt een excellent klimaat voor R&D, vooral voor kapitaalkrachtige ondernemingen die zich hogere grond- en huurprijzen kunnen permitteren. Zowel in fysiek als cultureel opzicht is de regio zeer gevarieerd. Tegelijk is een dergelijke koploperpositie kwetsbaar en zijn er zwaktes en bedreigingen voor de regio te signaleren: De regio heeft een zeer uitgesproken economisch profiel: vooral de non-profit sectoren onderwijs en zorg maar ook de topsector life sciences & health zijn sterk vertegenwoordigd. Een relatief eenzijdige economische structuur is kwetsbaar; zeker omdat life sciences & health van oudsher sterk afhankelijk zijn van overheidsmiddelen. De business-to-business tussen de top en het regionale MKB is nog niet krachtig ontwikkeld en zakelijke dienstverlening is ondervertegenwoordigd. De bereikbaarheid binnen de regio is niet overal op orde. De Leidse regio is veelal dichtbevolkt en heeft beperkte uitbreidings mogelijkheden voor nieuwe bedrijven. Hoge grond- en huurprijzen maken de regio minder geschikt voor minder kapitaalkrachtige talenten en ondernemers. De werkloosheid is relatief laag, maar het percentage bijstandsgerechtigden en de werkloosheid onder laag en middelbaar opgeleiden is ongunstiger dan in vergelijkbare kennisregio s. De kantorenleegstand in de regio Holland Rijnland ligt met 11% onder het landelijk gemiddelde, maar is de afgelopen jaren in hoog tempo toegenomen. Leiden (14%) heeft een onevenredig groot aandeel in de regionale leegstand. In Leiden bevindt zich een aantal kwetsbare locaties dat niet meer aan de wensen en eisen van de kantoorgebruiker voldoet. De regio heeft relatief gezien weinig startende ondernemers. De afgelopen decennia heeft de regio zich steeds wel sterker ontwikkeld van een woon- naar een woon- en werkregio. 17

18 Waar ik erg van onder de indruk ben is de energie en het enthousiasme van de deelnemers. Nu is het de kunst om die energie te verzilveren in concrete resultaten. Maar altijd met het besef dat de economie zich niets aantrekt van gemeentegrenzen en je dus open moet blijven staan voor nieuwe verbindingen. 18 Johanna Haanstra (Wethouder EZ van Oegstgeest)

19 De economische kracht van het MKB in de regio is niet heel sterk; in de Rabobank ranglijst (2012) van 40 Nederlandse regio s neemt de regio Leiden & Bollenstreek de 30e plaats in. Het regionale MKB scoort minder goed op nettowinstmarge, arbeidsproductiviteit en liquiditeit ten op zichte van Nederland. Op solvabiliteit en investeringsratio scoort de regio juist beter dan het gemiddelde van Nederland. 2.2 Maatschappelijke trends De economische ontwikkeling van de Leidse regio staat niet los van wat er in de wereld gebeurt. Verschillende trends en ontwikkelingen beïnvloeden de regio. Glocalisering De economie globaliseert. Concurrentie vindt plaats op wereldniveau. Tegelijkertijd neemt het belang van de herkenbaarheid en identiteit van de regio toe: glocalisering. Nieuwe economieën komen op, in het bijzonder de BRIClanden. De concurrentie voor de Westerse economieën neemt dus toe, wat het belang van een eigen en herkenbare Economische agenda onderstreept. Nederland transformeert naar diensten- en kenniseconomie, de maakindustrie komt terug Europese samenwerking en focus in onderzoek en innovatie worden steeds belangrijker om positie te behouden ten opzichte van opkomende economieën. Nederland hoort nog steeds tot de top van Europa. Omdat de lonen in lagelonenlanden stijgen en transportkosten zwaarder gaan wegen, komt een deel van de maakindustrie weer terug naar het westen. Het gaat hierbij niet alleen om grote en zware industrie, maar ook om kleinere specialistische bedrijven. Het gaat in de toekomst vaker om slimme verbindingen Vaak zijn de technologische oplossingen wel voorhanden voor het oplossen van maatschappelijke vraagstukken, maar zit de bottleneck voor innovatie in de toepassing en valorisatie van kennis. Daarbij zal het de komende decennia ook vaker gaan om zogenaamde convergerende technologieën : bijvoorbeeld slimme combinaties van nanotechnologie, biotechnologie, informatica en cognitieve technologie. Samenhangend arbeidsmarkt- en onderwijsbeleid randvoorwaarde kenniseconomie Een sterke kenniseconomie verlangt een flexibele arbeidsmarkt. Dit tegen de achtergrond van een krimpende beroepsbevolking en influx van buitenlandse kenniswerkers. Concurrentie zal de komende jaren vooral gaan om het opleiden, aantrekken en vasthouden van talentvolle mensen. Vergrijzing en zorg De demografie van Nederland verandert. Het aandeel van jongeren in de beroepsbevolking neemt af. Er zijn meer actieve ouderen en mensen worden gemiddeld ouder. Vergrijzing leidt tot een toename van zorgbehoeften. Zorg wordt dichter bij de mensen georganiseerd en levert kleinschalige werkgelegenheid op. Het energie- en klimaatvraagstuk In toenemende mate is sprake van een schaarste aan grondstoffen en energiebronnen. Alternatieve energiebronnen zijn vaak kleinschaliger en lokaal van aard. Stijging van de gemiddelde temperatuur, zeespiegelstijging en grote schommelingen in de waterafvoer van de rivieren leiden tot vermindering van het beschikbaar landoppervlak. In reactie hierop ontstaan er nieuwe duurzaamheidsinitiatieven. Met de overdracht van innovatie en kennis op het vlak van duurzame energie, watermanagement en duurzame voedselproductie kan Nederland een bijdrage leveren aan mondiale vraagstukken én de eigen positie in de wereldeconomie verstevigen. In relatie tot het energie vraagstuk en verduurzaming heeft de biobased economy toekomst Technologie en ICT Slimme technologie gaat bijdragen aan het verduurzamen van de samenleving. Nieuwe technologieën hebben daarnaast consequenties voor het nieuwe werken en scheppen mogelijkheden voor slimmere en veiligere mobiliteit: ICT systemen gericht op efficiency in 19

20 Ontwikkelingen Leidse regio tot 2030 Demografie De Leidse regio kent een stabiel aantal inwoners met een relatief jonge en hoop opgeleide bevolking. De regio telde in inwoners. De prognose is dat de regio in 2030 uit inwoners zal bestaan. Dit is een groei van 3% ten opzichte van 2012 (bron: Kerncijfers Leidse regio 2012/2013). De landelijke trend van vergrijzing en ontgroening speelt ook in de Leidse regio. In de periode zal het aandeel 65+-ers stijgen met 48% en het aandeel jongeren (20-) dalen met 5%. Rond 2018 heeft gemeente Leiden meer 65+ dan 20- inwoners. In de Leidse regio neemt de potentiële beroepsbevolking al in de nabije toekomst af. Werkgelegenheid Lange termijn scenario s van het Centraal Planbureau wijzen uit dat de komende tien jaar - en vooral vanaf de ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen lager zal zijn dan wat de afgelopen decennia gangbaar was. Zelfs in het meest optimistische scenario bedraagt de groei niet meer dan een half procent per jaar. Prognoses van Bureau Louter wijzen uit dat de nationale groei in de Leidse regio iets boven het nationaal gemiddelde zal liggen, maar dat de ontwikkeling van de werkgelegenheid in veel ruimte vergende sectoren, zoals industrie en groothandel duidelijk achter zal blijven bij het nationaal gemiddelde. Arbeidsmarkt Relevante trends op de arbeidsmarkt: In de Leidse regio wordt een duidelijke groei voorzien van het aandeel van hoogopgeleiden en een afname van het aandeel van laagen middelbaaropgeleiden. De Leidse regio stijgt in 2030 mogelijk zelfs naar een aandeel hoogopgeleiden van 65% waarvan op dit moment zelfs in een stad als Utrecht nog geen sprake is. Het arbeidsaanbod zal in en rond de Leidse regio veel minder sterk toenemen dan in het verleden (in veel andere regio s zal het zelfs afnemen). Van oudsher is de Leidse regio vooral op het stadsgewest Den Haag georiënteerd, maar de sterke economische groei in de Noordvleugel van de Randstad heeft er toe geleid dat ook de relaties met dat deel van de Randstad sterker zijn geworden, vooral wat betreft de arbeidsmarkt. Dat is een trend die mogelijk in de toekomst versterkt zal gaan worden. 20

21 goederenvervoer, automatisch gestuurde voertuigen, verkeersmanagement, beter benutting van bestaande weginfrastructuur, betere reisinformatie en elektrisch rijden. Vraag naar hoogstedelijke knooppuntmilieus en groene vestigingsplaatsen De vraag naar wonen, werken en voorzieningen raakt steeds meer gericht op enerzijds de hoogstedelijke en metropolitane milieus en anderzijds op werklandschappen en woonmilieus in een groene setting. Uiteraard blijven ook gemengde en meer modale werk- en woonmilieus relevant voor de verzorgende economie, maar het zijn de topmilieus die het verschil maken. Steden en regio s belangrijker in Europa en op wereldtoneel Allianties met andere steden en regio s binnen Europa, in de toetredende EU-landen en in opkomende wereldeconomieën zijn relevant. Met toenemend economisch belang winnen steden en regio s ook aan politiek belang ten opzichte van de natiestaten. Goed en samenhangend bestuur van stedelijke regio s is een pré om een toonaangevende rol te kunnen spelen in Nederland en in Europa. Door langjarige keuzes te maken wordt de bereidheid van het bedrijfsleven vergroot om te investeren. Het organiserend vermogen van regio s blijkt een relevante vestigingsplaatsfactor. Multilevel governance en participatie Ook bestuurlijk en in de publieke sector is verandering zichtbaar. De burger wordt mondiger wil steeds beter geïnformeerd worden en meepraten. Er is sprake van een toenemende decentralisering en deregulering. Waar de overheid financieel en juridisch terugtreedt, zal een sterker beroep worden gedaan op eigen verantwoordelijkheid en initiatieven die samen met bedrijfsleven, investeerders en belanghebbenden worden ontwikkeld. De verbindende capaciteiten van overheden op alle schaalniveaus - bepalen het succes van regio s. Het is mede vanuit deze achtergrond dat de Economische agenda een samenspel wordt van overheid, ondernemers en onderwijs- en onderzoeksinstellingen. Gericht op een verantwoorde en duurzame toekomst. 21

22 22

23 3. Visie op de economische ontwikkeling van de regio 3.1 Concurrentiekracht van regio s Versterking van de concurrentiekracht van Nederland is dé grote uitdaging in de regering. De ambitie om als Randstad tot de top van meest concurrerende regio s van Europa te willen behoren is niet alleen bestuurlijk ingegeven, maar ook een maatschappelijke noodzaak om werk en welzijn op langere termijn te kunnen garanderen. De Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) van het ministerie van Infrastructuur & Milieu plaatst het nationale topsectorenbeleid van het ministerie van Economische Zaken in ruimtelijk perspectief: stuwende werkgelegenheid is geconcentreerd in een beperkt aantal stedelijke regio s, waaronder de Leidse regio. Voor de concurrentiepositie van ons land zijn deze regio s cruciaal. Nederlandse regio s missen agglomeratiekracht Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft in 2013 een internationale vergelijking gemaakt van de concurrentiekracht van Nederlandse regio s. Belangrijkste conclusie is dat de Nederlandse regio s de urbanisatievoordelen missen van echte metropolen, zoals Londen of Parijs met een grote arbeidsmarkt, alle denkbare toeleveranciers, concentratie van voorzieningen én substantiële interne afzetmarkt. Het PBL noemt dit een gemis aan agglomeratiekracht. Zelfs Amsterdam of Rotterdam/Den Haag hebben elk voor zich te weinig massa om internationaal gewicht in de schaal te leggen en voor topbedrijven de grootste economische voordelen te behalen. Borrowed size en borrowed qualities De economische basis van steden kan worden vergroot door te denken vanuit regio s met omliggende gemeenten. Maar de agglomeratiekracht neemt pas serieus toe wanneer bij de buren geleend wordt in termen van arbeidsmarkt, topinstituten, topvoorzieningen, enzovoorts ( borrowed size ). Dat kan alleen wanneer de verbindingen tussen en binnen de regio s goed zijn: vestigingsplaatsvoordelen nemen dan sterk toe. De Leidse regio heeft wat dat betreft een uitstekende uitgangssituatie. Borrowed quality gaat over verbindingen binnen de (inter)nationale kennisinfrastructuur: niet elke regio kan zelf alle topkennis in huis hebben en slimme verbindingen met buurregio s kunnen helpen de aantrekkingskracht te vergroten. Als gespecialiseerde kennisregio is de Leidse agglomeratie één van de troeven van de Randstad-economie. De kracht van variatie midsize Slechts enkele regio s hebben de kansrijke combinatie om met borrowed size en qualities de Europese top in export en stuwende werkgelegenheid aan te trekken. De contramal van metropolitane vestigingsmilieus zijn gavarieerde midsize regio s die zich onderscheiden met kwaliteit van leven. Aantrekkelijke woonomgeving, aansprekend cultureel aanbod en de nabijheid van topvoorzieningen in een setting van rust en ruimte. Dat is de kracht van midsize. Ook in deze contramal-strategie is de Leidse regio kansrijk. Door de mix van stad en dorpen. Een letterlijke verademing. 3.2 Positiebepaling en uitdagingen Leidse regio Van stad naar regio Leiden is een toonaangevende kennisstad in Nederland en met de oudste universiteit van ons land, een vermaard academisch ziekenhuis en internationaal georiënteerde life sciences bedrijven ook een wereldspeler. Leiden is een gewilde plek. De economie en bevolkingsomvang blijven tot 2020 groeien. Maar de mogelijkheden in de stad zelf zijn beperkt en het zijn juist Leiderdorp, Oegstgeest, Voorschoten en Zoeterwoude die ruimte kunnen en willen geven aan kennis en kenniswerkers, zowel als woongemeenten als qua locatieaanbod voor bedrijven. Stad en regio hebben elkaar nodig. De praktijk is dat de Leidse agglomeratie zich als een eigenstandige kennisregio met complementaire werk- en woonmilieus ontwikkelt. Eigenstandig, maar nauw verbonden met het grotere geheel van de Randstad Holland, nog steeds dé economische motor van ons land. Positie: hoeksteen kenniseconomie en schakel tussen zuid- en noordvleugel De agglomeratie functioneert gedeeltelijk als een daily urban system een netwerkstad met onderlinge woonwerk- en winkelrelaties. Maar de dagelijkse relaties zijn niet exclusief. De Leidse agglomeratie is als systeem ook verbonden met Haaglanden, de Rotterdamse economie, de Schiphol economie, de Zuidas van Amsterdam en natuurlijk met de buurregio s in Holland Rijnland. Dat is de kracht van de Leidse regio: lokale cultuur en netwerken zijn ingebed 23

24 De kracht van de regiogemeenten Leiderdorp kenmerkt zich door een goed woon- en leefklimaat. De aantrekkelijkheid van Leiderdorp is haar veelzijdigheid: een bloeiend verenigingsleven, veel voorzieningen, een ruim en gevarieerd winkelaanbod, grote bedrijvigheid en tal van ontspanningsmogelijkheden. Stad en land bevinden zich op fietsafstand, met alle voordelen van dien. Wie zin heeft om uit te gaan of musea te bezoeken, is in een oogwenk in het historische centrum van Leiden. Wie rust zoekt in een natuurlijke omgeving, kan zijn hart ophalen in het Groene Hart. Alle reden om Leiderdorp Kloppend hart tussen stad en land te noemen. Oegstgeest is in 2011 en 2012 gekozen tot beste woongemeente van Zuid-Holland. Het dorp kenmerkt zich door het groene karakter en kleinschaligheid. Er is een grote verscheidenheid aan (sport)verenigingen, scholen, recreatie en culturele voorzieningen. Het dorp ligt strategisch aan de A44, heeft Corpus en Poelgeest als congreslocaties en heeft twee winkelcentra. Op economisch gebied biedt de ontwikkeling van het voormalige complex van het Marine Elektronisch Optisch Bedrijf MEOB en het Bio Science Park (locatie Oegstgeest) kansen aan zowel lokale, regionale en internationale ondernemers. Voorschoten is een groen dorp tussen de grote steden Leiden en Den Haag en in 2013 verkozen tot de beste woongemeente. Vanaf station Voorschoten ben je in afzienbare tijd in Den Haag of Schiphol. Deze centrale ligging en de internationale school maken Voorschoten zeer interessant voor expats. De kust, de landgoederen, de Vliet en het Groene Hart zijn recreatieve voorzieningen op fietsafstand. Voorschoten heeft een klein, maar veelzijdig centrum met veel voorzieningen zoals de historische Voorstraat waar de meeste horeca is gevestigd. Daarnaast heeft Voorschoten twee locaties waar ruimte is voor bedrijvigheid. De actieve ondernemersverenigingen in Voorschoten zorgen voor een sterke interactie onder ondernemers. De rustige en veilige omgeving midden in de Randstad geeft Voorschoten een uitstekend woon- en vestigingsklimaat. Zoeterwoude vormt een scharnier tussen stad en land, een groen hart in de stedelijke agglomeratie. Een woonen leefomgeving met verreweg het grootste aantal vierkante meters groen per inwoner. Naast de kern van Zoeterwoude-Dorp vind je er de typische lintbebouwing van buurtschappen als de Weipoort, het Westeinde, de Zuidbuurt en Gelderswoude. Innovatief in het vermarkten van het landschap, met boerenlandpaden en boerenlandgidsen; en innovatief in het vermarkten van de producten, zoals de Zoeterwoudse Boerengoudse. Daarnaast heeft de gemeente verreweg het grootste aantal arbeidsplaatsen per inwoner van de regio, met in Zoeterwoude-Rijndijk onder andere bedrijventerrein Grote Polder, Heineken en de Rijneke Boulevard. Innovatief in het samenwerken aan duurzame en aantrekkelijke werklocaties, die voorop lopen met parkmanagement, veiligheidsbeleid en duurzaamheidsprojecten. 24

25 in een metropolitane, internationale omgeving. Midden in de Randstad met de duinen, de kust en het Groene Hart om de hoek. Een kenniseconomie die één van de hoekpunten van de Zuidvleugel-economie is en logischerwijs óók van de Noordvleugel. Hoeksteen en schakelregio in één. Uitdaging: regio vanuit kracht verbinden met zuidvleugel én noordvleugel De kracht is tegelijk een bedreiging. Het onderscheid tussen schakelregio en tussengebied ( stuck in the middle ) is dun. De constatering dat de vestiging van zakelijke dienstverlening achterblijft bij wat je mag verwachten van zo n goed ontsloten regio, past in dat beeld. Blijkbaar kiezen hoofdkantoren voor meer metropolitane knopen in de Randstad en het risico bestaat dat de regio vaker overgeslagen wordt, ook door andere sectoren. Eerste uitdaging voor de regio is dan ook het definiëren van een onderscheidende economische positie en zich vanuit kracht verbinden met zowel de zuidvleugel als de noordvleugel. Zelf deel van het speelveld zijn en zelf het spel maken, daar gaat het op weg naar 2020 om. Onderscheidend: life sciences & health Het life sciences & health cluster vormt voor de Leidse regio op dit moment de belangrijkste economische sector en geeft de regio een onderscheidende positie binnen de Randstadeconomie en ten opzichte van andere Europese kennisregio s. Health is in het topsectorenbeleid verbonden met life sciences. In de Leidse regio manifesteert zich dat onder meer in relaties tussen rode biotechnologie (medische biotechnologie en farmaceutica) en het cluster rondom het LUMC. Een deel van het Leidse health cluster heeft een nationaal of zelfs internationaal bereik en zorgt net als life sciences voor stuwende werkgelegenheid 1. Neemt niet weg dat de werkgelegenheid in de gezondheidssector verhoudingsgewijs de omvangrijkste van de regio deels een verzorgend karakter heeft. De eerste uitdaging van onze economische strategie is het versterken van wat het sterkst is, met life sciences & health daarbij als dé sleutelsectoren. Uitdaging: diversifiëren van de regionale economie De ervaring leert dat regio s die zich uitsluitend op één of twee sectoren richten weliswaar heel succesvol kunnen zijn, maar over een langere periode vaak ook kwetsbaar. Want sterk gespecialiseerde regio s zijn kwetsbaar. Regio s met verschillende gerelateerde sectoren, maar tegelijkertijd voldoende inhoudelijke afstand om elkaar aan te kunnen vullen (gerelateerde variëteit) hebben doorgaans grotere groeikansen. Dit portfolio-effect van een breed samengestelde economie helpt de effecten van sectorspecifieke crisis op te vangen en creëert kansen voor kruisbestuiving. In discussies met ondernemers en onderwijsinstellingen is het beeld neergezet van een regio met life sciences & health als kern en tentakels naar andere topsectoren of pieken in de Randstad (figuur 2). Tweede uitdaging voor de regio is daarom het verbreden van het economisch profiel van de regio door in te zetten op stuwende sectoren, die wortelen in de Leidse kenniseconomie en kansrijk zijn om richting 2020 uit te groeien tot een vitaal eigen cluster. 1 Stuwende bedrijven opereren op de wereldmarkt en trekken inkomsten, mensen en bedrijven naar de regio. Verzorgende sectoren bedienen vooral mensen en bedrijven in de regio. De verzorgende sectoren leveren dan ook producten en diensten die lokaal geproduceerd en geconsumeerd worden, terwijl voor stuwende sectoren deze band tussen productie en consumptie niet op hoeft te gaan. 25

26 Figuur 2: Life sciences & health als kern met tentakels naar andere topsectoren

27 3.3 Kompas voor 2020 Opgave: verbinden over de regiogrenzen heen Leiden als hoeksteen van de Zuidvleugel-economie en schakel naar Schiphol, Amsterdam én mondiale netwerken, dat is ons kompas. Figuur 2 illustreert de krachtige positie van de Leidse regio met pieken op het vlak van life sciences & health tussen vrede & veiligheid in Haaglanden, de cleantech en haveneconomie van Rotterdam, high tech in Delft, het telecom- en mediacluster van de Amsterdamse Zuidas en de Greenport economie van Duinen Bollenstreek en Aalsmeer. Kansrijke cross-overs zijn er voor wat betreft de combinatie van Leidse life sciences met tuinbouw innovatie (Greenport) en biobased economy. Ook de ontwikkeling van het Holland Aerospace Cluster in Noordwijk is een perspectief voor Leidse life sciences. Kansrijk voor de agglomeratie is wellicht ook versterking van de zakelijke dienstverlening. De verschillende kansen willen we graag verzilveren met deze Economische agenda. Door een sterkere en vooral ook bredere top van stuwende bedrijven en instellingen, ontstaat tegelijk een stevigere basis voor verzorgende werkgelegenheid in de regio. De cross-overs laten zien dat de Leidse regio niet bij de gemeentegrenzen ophoudt. Samenwerking met buurgemeenten en buurregio s is noodzakelijk voor de economische ontwikkeling van de Leidse regio: borrowed size en borrowed qualities. Opgave: behouden plek in de top van Europese innovatieregio s Een toppositie als kennisregio is een sterke uitgangspositie voor de Leidse regio. Maar aan de top blijven is geen vanzelfsprekendheid. Andere regio s binnen en buiten Europa staan niet stil bij het aantrekken van topinstituten en topbedrijven en in the battle for talent. Alles draait de komende decennia om het versterken van de internationale concurrentiekracht van kennisregio s. De uitdagingen om vanuit een scherpe positie (life sciences & health) de regio te verbinden met de beide vleugels van de Randstad en tegelijk de regionale economie te diversifiëren is daarmee in lijn. Opgaven voor de Leidse regio zijn: Het versterken van de economische structuur door focus op bewezen sleutelsectoren life sciences & health en het portfolio van kennisintensieve bedrijven te verbreden. Het bevorderen van zakelijke relaties tussen de stuwende economie en de verzorgende economie: ook de productiebasis moet wel varen bij een sterkere kennistop en nieuwe banen opleveren op alle niveaus. Het toekomstgericht verstevigen van het economisch fundament de basics van de regio: genoeg ruimte voor kennis en productie, optimale bereikbaarheid, een arbeidsmarkt die in de pas blijft lopen met het innovatievermogen van bedrijven en een aantrekkelijk woon- en verblijfklimaat. Het werken aan de (internationale) herkenbaarheid van Leiden als leidende kennisregio op het vlak van life sciences & health en een regio die aantrekkelijk is voor internationale bedrijven en kenniswerkers. 27

28 (Inter)nationale positie van de Leidse regio 3 In de Atlas voor Gemeenten 2013 komt Leiden naar voren als een aantrekkelijke woonstad: Leiden neemt de 11e positie van de 50 grootste gemeenten van Nederland in. Een stad is volgens de Atlas aantrekkelijk om te wonen als er veel voorzieningen zijn, maar ook het aanbod van banen en woningen speelt mee. De hele regio kent een hoge woonaantrekkelijkheid. De gemeenten Voorschoten (nr. 9 van 408), Oegstgeest (nr. 15), Zoeterwoude (nr. 29) en Leiderdorp (nr. 42) staan allemaal in de top 50 van beste woongemeenten van Nederland (Elsevier 29 juni 2013). De woonaantrekkelijkheid is herkenbaar aan het grote aantal expats in deze gemeenten. Voorschoten en Oegstgeest bieden bovendien internationaal (basis) onderwijs. Leiden is vierde cultuurstad van Nederland volgens de cultuurindex van de Atlas voor Gemeenten (2012). Dat is bijzonder, omdat Leiden 23e stad is qua omvang. Museum Boerhaave staat als enige Nederlandse museum in de Times Top 50 van beste musea in de wereld (nr. 37, mei 2013). Het Bio Science Park scoort excellent op ranglijsten voor bedrijventerreinen. In 2009 is het door het vakblad Bedrijventerrein uitgeroepen tot het beste bedrijvenpark van Nederland. In de ranking kantoorlocaties 2013 van Jones Lange Lasalle steeg het park op basis van 42 criteria van de 37e plaats naar de 22e plaats van maar liefst 232 kantoorlocaties in Nederland. Uit onderzoek van Deloitte in 17 Nederlandse regio s blijken ondernemers het vestigingsklimaat van Leiden het hoogst te waarderen Er zijn verschillende organisaties die wereldwijd de prestaties van universiteiten meten. De Universiteit Leiden stond in 2012 op de 73e plaats van de 500 universiteiten wereldwijd op de Academic Ranking of World Universities (Shanghai-index). De Universiteit van Utrecht is de enige Nederlandse universiteit die hoger scoort (53e plaats) op deze ranglijst. Universiteit Leiden is de eerste Nederlandse universiteit in Ranking 2013 van Centre for Science and Technology Studies (CWTS). In deze ranking worden universiteiten geordend op de impact van hun wetenschappelijke werk. In de top-100 zijn zes Nederlandse universiteiten te vinden. Naast Leiden zijn dit de universiteiten van Utrecht, Wageningen, Eindhoven en Rotterdam en de Vrije Universiteit Amsterdam. Binnen Europa staat de Universiteit Leiden op plaats 13 en op het gebied van de natuurwetenschappen zelfs op de eerste plaats. Sinds 1901 zijn maar liefst 13 Nobelprijswinnaars afkomstig van de Universiteit Leiden. Zij hebben daar gestudeerd of gewerkt. Jaarlijks wordt de NWO- Spinozapremie toegekend aan maximaal vier wetenschappers. In de laatste vier jaar zijn 14 premies uitgereikt, waarvan vijf aan Leidse wetenschappers. De Leidse instrumentenmakers School (LiS) is door de keuzegidsgids MBO-studies 2013 gekozen tot de beste vakopleiding van Nederland. Over De LiS staat in het rapport: Bij de vakcolleges scoort de grote meerderheid hoger dan vergelijkbare opleidingen. Topper is de Leidse Instrumentmakers School, op de voet gevolgd door het CIBAP vakcollege in Zwolle en SVO, het opleidingsinstituut voor de voedingssector. 3 Bronnen: Atlas voor Gemeenten 2013, BOA Feitenblad Leiden Kennisstad, februari 2013, BOA Feitenblad Atlas voor Gemeenten, juni 2012, Cultuurkaart van de Atlas voor Gemeenten 2012, Elsevier onderzoek beste woongemeenten 2013 (29 juni 2013), website Universiteit Leiden, Deloitte Real Estate Advisory,