6,2. Werkstuk door een scholier 3869 woorden 8 november keer beoordeeld. Maatschappijleer

Transcriptie

1 Werkstuk door een scholier 3869 woorden 8 november ,2 32 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Orgaandonatie Inleiding Mijn werkstuk gaat over orgaandonatie. Het lijkt me heel erg als je moet wachten op een orgaan als je erg ziek bent. Vooral omdat je, tenminste in de meeste gevallen, weet dat er eerst iemand dood moet gaan voordat jij weer beter kunt worden. Eigenlijk wisten we er niet veel van af. Bij het zoeken naar een onderwerp leek me orgaandonatie interessant. Wij gaan in ons werkstuk de volgende hoofdvraag beantwoorden: Wat is orgaandonatie en wat komt er allemaal bij kijken? Deze hoofdvraag ga ik aan de hand van de volgende deelvragen beantwoorden Deelvraag 1: Wat is orgaantransplantatie en welke vormen orgaantransplantatie bestaan er? Deelvraag 2: Wanneer wordt er gebruik gemaakt van een synogene donor en wanneer van een allogene donor? Deelvraag 3: Welke soorten donoren zijn er? Deelvraag 4: Hoe wordt je donor en hoe is dat in de wet geregeld? Deelvraag 5: Wat kun je afstaan als donor en wat zijn de gevolgen voor de ontvanger? Deelvraag 6: Wat zijn de maatschappelijke aspecten van orgaandonatie? Conclusie Deelvraag 1 Wat is orgaantransplantatie en welke vormen orgaantransplantatie bestaan er? Orgaantransplantatie is het transplanteren van organen, weefsels en cellen tussen gelijke of verschillende diersoorten. Hierbij gaat het om het vervangen van een slecht of geheel niet meer functionerend orgaan of weefsel van een patiënt door dat van een donor. Er zijn drie vormen van orgaantransplantatie - Synogene transplantatie - Allogene transplantatie - Xenotransplantatie 1: Bij synogene transplantatie vindt er een orgaantransplantatie tussen dezelfde diersoort plaats, bijvoorbeeld tussen mens en mens, waarbij de donor en de ontvanger genetisch gezien nauw met elkaar verbonden zijn. Vaak is de donor dan genetisch sterk verwante familie van de ontvanger, een ouder, een broer, zus, tante of oom. Pagina 1 van 9

2 2: Bij allogene transplantatie vindt er een orgaantransplantatie tussen dezelfde diersoort plaats, bijvoorbeeld tussen mens en mens, maar deze zijn niet zo sterk aan elkaar verwant als bij synogene transplantatie. Bij dit soort transplantatie wordt er een donor gezocht, die geen directe verwant is van de ontvanger. 3: Bij xenotransplantatie vindt er een transplantatie van organen of weefsels tussen verschillende soorten (meestal tussen mens en dier) plaats. Deze vorm laat ik verder buiten beschouwing. Deelvraag 2: Wanneer wordt er gebruik gemaakt van een synogene donor en wanneer van een allogene donor? Synogene donor Het meest logisch lijkt het om als eerste te proberen of er geen synogene donor beschikbaar is, maar in sommige situaties kan men hier geen gebruik van maken. Denk maar eens aan een harttransplantatie. Je kunt moeilijk je levende broer vragen om zijn hart af te staan en een hart delen kan ook niet. In het geval van de nieren zou dit echter wel kunnen, want een mens kan prima leven met één nier en dan zou je broer dus een nier af kunnen staan die bij ingebracht wordt. Een andere vorm van synogene transplantatie is de beenmergtransplantatie. Ook hierbij gaat met in eerste instantie op zoek naar een synogene donor. Helaas zitten er ook nadelen aan synogene transplantatie, want hoewel de kans van afstoting bij dit soort transplantaties het kleinste is er zijn een aantal factoren waar men rekening mee moet houden. Zo speelt de bloedgroep een hele belangrijke rol, als je niet dezelfde bloedgroep hebt als je synogene donor, dan houdt het eigenlijk wel op, want dan is de kans zo groot dat je lichaam antistoffen gaat aanmaken tegen het nieuwe orgaan dat afstoting bijna onvermijdelijk is. Allogene donor Als een synogene donor niet mogelijk is of niet beschikbaar is gaat men op zoek naar een allogene donor. Een allogeen donororgaan is meestal afkomstig van iemand die nog maar net overleden is of hersendood is en voor zijn dood een donorcodicil heeft ingevuld. Hierop moet staan dat hij dat orgaan wat nodig is af wil staan na zijn dood. In het Centraal Donorregister staan alle mensen geregistreerd die een donorcodicil hebben ingevuld, waarin staat dat zij na hun dood hun organen en weefsels willen afstaan. Wanneer de dood is ingetreden bij de donor moet er door de artsen heel snel gehandeld worden. Zo snel als ze kunnen zorgen ze dat het benodigde orgaan uit het lichaam van de overledene wordt gehaald en in ijs wordt verpakt, dit gaat ontbinding tegen, want op het moment dat het hart gestopt is gaat het lichaam zich ontbinden (cellen sterven af). Intussen wordt de ontvanger klaar gemaakt voor operatie. Zo snel mogelijk zorgt een speciaal team ervoor dat het orgaan naar de ontvanger gebracht wordt. Het transport van organen wordt vaak per helikopter gedaan, omdat dit de snelste manier is van overbrengen. Als het orgaan dan in het juiste ziekenhuis is, staat er al een ploeg doktoren klaar in de operatiekamer om het orgaan bij de ontvanger in te brengen. Als de ontvanger dan weer bijkomt, zal hij een nieuw en gezond orgaan hebben, waarmee hij, als alles goed gaat, weer een hele poos normaal kan functioneren. Ook bij deze transplantatie is de bloedgroep de meest bepalende factor, komen de bloedgroepen van de donoren niet overeen, dan zal een orgaan afgestoten worden. Deelvraag 3: Welke soorten donoren zijn er? Er zijn drie soorten donoren, namelijk: heartbeating- en non-heartbeating donoren en living donors. Non-heartbeating donor Een non-heartbeating donor is iemand die overleden is aan een hartstilstand. In tegenstelling tot bij Pagina 2 van 9

3 heartbeating donoren komt het maar weinig voor dat een non-heartbeating donor op de intensive-care heeft gelegen voordat hij dood verklaard werd. Non-heartbeating donoren komen vaak via de eerste hulp het ziekenhuis in, bijvoorbeeld nadat iemand een hartaanval heeft gehad en wordt binnengebracht met een ambulance. Nadat een donor hartdood verklaard wordt is de zaak dat de organen zo snel mogelijk worden gekoeld en verwijderd en bij de ontvanger terecht komen, omdat na ongeveer 30 tot 45 minuten de ontbinding inzet en hoe verder een orgaan ontbind, hoe minder bruikbaar hij wordt voor transplantatie en hoe groter de kans op afstoting. Heartbeating donor Een heartbeating donor is een donor die hersendood is verklaard, maar nog wel een hartslag heeft. Heartbeating donoren hebben vaak al een tijdje op de intensive care gelegen, bijvoorbeeld na een hersenbloeding of een ongeluk waarbij ernstig hersenletsel is opgelopen. Zij worden kunstmatig beademt. Iemand wordt hersendood verklaard wanneer er op de hersenscans en alle meetapparatuur geen hersenactiviteit meer te meten is en het lichaam niet meer reageert op prikkels vanuit de hersenen. Een van die prikkels is het samentrekken van de pupil in het oog. Doktoren schijnen vaak met een lampje in de ogen van de donor om te kijken of er nog pupilreflex aanwezig is. Als de pupil dan niet samentrekt kan dit er op wijzen dat er geen hersenactiviteit meer is. Het voordeel van een heartbeating donor is dat het lichaam nog niet aan het ontbinden is. Doordat het hart nog steeds bloed rondpompt en de organen op die manier nog steeds alle stoffen krijgen die ze nodig hebben kan er geen ontbinding intreden en dit is erg gunstig voor de ontvanger. De kans bij afstoting door ontbinding is hier veel kleiner dan bij een non-heartbeating donor. Bovendien kunnen van een heartbeating donor veel meer organen gebruikt worden dan bij een non-heartbeating donor. Een heartbeating donor wordt vaak in zijn geheel naar het ziekenhuis, waar de ontvanger ligt, getransporteerd Living donor Een living donor is iemand die nog leeft terwijl hij een orgaan aftstaat. Deze persoon heeft én nog een hartslag én hersenactiviteit. Dit is vaak helemaal gunstig, omdat het absoluut niet mogelijk is dat er ontbinding is opgetreden. Het nadeel is echter dat er maar een heel klein aantal organen getransplanteerd kunnen worden van een living donor naar een ontvanger. Voorbeelden hiervan zijn een nier en het beenmerg. Deelvraag 4: Hoe wordt je donor en hoe is dat in de wet geregeld? Er zijn twee manieren om donor te worden. 1: Je kunt donor worden door een donorcodicil in te vullen. Op de donorcodicil die je invult en opstuurt naar het Centraal Donorregister vermeld je wie je bent en welke organen je bereid bent af te staan. Na je dood zal een arts bij het Donorregister na gaan of je er ingeschreven stond voor het afstaan van organen. 2: Je kunt ook donor worden wanneer je familie hier toestemming voor geeft. Als blijkt dat je niets hebt laten vastleggen over donor worden ja of nee, dan kan een arts de familie vragen wat zij willen. Als de familie er toestemming voor geeft kunnen zo ook je organen gebruikt worden voor donatie. Verder kun je ook nog donor worden door het te hebben vastgelegd in een testament, maar dit komt eigenlijk ook neer op het invullen van een donorcodicil, omdat dit ook bekend wordt gemaakt aan het Pagina 3 van 9

4 Centraal Donorregister, om na het intreden van de dood zo snel mogelijk bekend te hebben of iemand donor is of niet. Wet op de orgaandonatie De huidige wet betreft dit onderwerp is in werking gesteld sinds Toentertijd is er veel gedebatteerd over dit onderwerp in de Tweede Kamer. De meerderheid was eigenlijk voor een geen-bezwaar-systeem. Dit houdt in dat iedereen in principe donor is, en het zelf moet aangeven wanneer hij of zij GEEN donor wil zijn. Minister Borst vond het toch beter om een andere wet in te voeren. De huidige wet dus. Dit is een speciale wet waarmee men ook probeert het aantal donoren te vergroten en op deze manier heeft men meer beslissingsrecht over zijn of haar organen. In de wet staat beschreven dat iedereen in Nederland die 18 jaar of ouder is een brief thuisgestuurd krijgt over orgaandonatie. Bijgevoegd is een formulier waarop de persoon kan aangeven wat hij of zij met zijn of haar organen wil laten doen na zijn of haar overlijden. In eerste instantie kan gekozen worden uit 3 opties: Ja, Nee, of Beslissing overlaten aan de nabestaanden. Daarnaast kan aanggekruist worden welke organen en weefsels dan wel ter beschikking gesteld mogen worden in het geval dat het hokje met Ja is aangekruist. Het nadeel van dit systeem is, dat slechts ongeveer 40 procent van de personen die een brief hebben ontvangen, deze ook terugzenden. Het aantal dat de brief heeft teruggezonden en ook daadwerkelijk ja aangetekend heeft is slechts 55 procent. 35 procent zegt nee en 10 procent laat het liever over aan nabestaanden. Zo n 60 procent van de Nederlandse bevolking reageert dus al helemaal niet. Het komt er dus op neer dat er nog steeds veel te weinig organen ter beschikking worden gesteld want van de 22 procent van de Nederlanders van wie een orgaan gebruikt mag worden is een groot deel al niet bruikbaar door een verkeerde bloedgroep, aantasting door een ziekte, of het orgaan kan niet tijdig uit het lichaam verwijderd worden en is om die reden niet bruikbaar meer. De reden waarom zo n 60 procent van de bevolking de formulieren niet terugzendt is niet duidelijk. Dit is dan ook nooit duidelijk onderzocht. Naar deze redenen kunnen we alleen maar gissen. Sommigen denken dat het uit laksheid is. Uit opiniepeilingen blijkt namelijk steeds maar weer dat een grote meerderheid van Nederlanders VOOR orgaandonatie zou zijn. In dat geval zou het geen-bezwaar-systeem toch een prachtig alternatief voor de huidige wetgeving zijn. Maar misschien is deze conclusie iets te snel getrokken. Er zijn er vast ook nog andere redenen aan te wijzen. Misschien vinden mensen het toch gewoon te moeilijk om zulke beslissingen te nemen als het puntje bij het paaltje komt. Misschien willen ze niet over de dood nadenken omdat deze dan plotseling wel erg dichtbij lijkt te komen. Het idee dat je een dodelijk ongeluk zou kunnen krijgen. We weten nog steeds niet wat er na de dood is en die gedachte beangstigt ons. Sommige mensen hebben het gevoel dat ze misschien na hun dood hun organen nog nodig zullen hebben. Ze blijven liever intact. Weer een andere reden kan zijn dat ze misschien hun famillie niet willen opzadelen met zulke problemen. Het lijkt er in ieder geval op dat de wetgeving herzien moet worden. Veel partijen vinden het daar nog te vroeg voor. De wetgeving is pas 3 jaar van kracht en meestal kost het veel tijd voordat de wet ook daadwerkelijk uitgevoerd word. Deelvraag 5: Wat kun je afstaan als donor en wat zijn de gevolgen voor de ontvanger? Als donor kun je een hele hoop organen afstaan waaronder: Pagina 4 van 9

5 - weefsels: huid, botweefsel, pezen, kraakbeen, hoornvliezen, hartkleppen, bloedvaten. - organen: hart, nieren, lever, longen, alvleesklier, pancreas en darmen. Organen moeten na het overlijden van een donor zo snel mogelijk verwijderd worden en naar de ontvanger gebracht worden. Weefsels daar en tegen kunnen voor langere tijd bewaard worden en later gebruikt worden. Dit gebeurt bij Eurotransplant. De meest bekende vorm van weefseltransplantatie is, denk ik, wel het gebruiken van huid voor mensen die verbrand zijn. Gevolgen van orgaandonatie voor de ontvanger De ontvanger zal zeker iets merken van de transplantatie. Als het goed is, dan zal de grootste verandering zijn dat de ontvanger zich beter/ fitter gaat voelen. Het zieke orgaan is immers vervangen door een gezond orgaan. Na een transplantatie bestaat er een kans op afstoting van het orgaan. Als er afstotingsverschijnselen zijn dan zal de patiënt in de meeste gevallen opnieuw geopereerd moeten worden. Het donor orgaan wordt dan verwijderd. Wat is afstoting precies? Afstoting is een reactie van het lichaam op het nieuwe orgaan. Als het orgaan niet dezelfde genetische code heeft als de rest van het lichaam, dan wordt het door het lichaam niet herkend als eigen. Het orgaan wordt gezien als lichaamsvreemd en alles wat lichaamsvreemd is wordt gezien als een indringer. Het lichaam gaat dan in grote hoeveelheid antistoffen aanmaken tegen het orgaan. Door de antistoffen ontstaan er beschadigingen in de vaten die bloed naar het orgaan brengen. Hierdoor kunnen er stollingen ontstaan, waardoor een bloedvat afgesloten kan raken en waardoor het orgaan verstoken raakt van bloed. Hierdoor kan het orgaan beschadigd raken of zelfs afsterven. Een transplantatiepatiënt zal het de eerste tijd heel rustig aan moeten doen, om het nieuwe orgaan aan het lichaam te laten wennen. De patiënt zal in de meeste gevallen voor de rest van zijn leven afstotingsremmers moeten slikken. De afstotingsremmers zorgen er voor dat de patiënt de eerste tijd veel vatbaarder zal zijn voor infecties van buiten af als voor infecties vanuit het nieuwe orgaan. Het afweermechanisme van de patiënt wordt als het ware door de medicijnen tijdelijk uitgezet. Deelvraag 6: Enquête Tot slot heb ik een korte enquête gehouden onder 22 mensen, om voor mij zelf een beeld te krijgen wat de Nederlanders van orgaandonatie vinden. Ook was ik benieuwd naar eventuele andere problemen en aspecten van orgaandonatie. Ik stelde mijn Proef personen de volgende drie vragen: 1. Wat vindt u van orgaandonaties? Moet dat kunnen of is dat onnatuurlijk? 2. Zou u uw lichaam aan de wetenschap geven na je dood zodat men op jou onderzoeken kan uitoefenen of zodat leerlingen van universiteiten op u dissecties kunnen uitvoeren? Waarom wel / niet? 3. Zou u van een iedereen een ruilorgaan willen krijgen of zou het een rol spelen welke nationaliteit, achtergrond enz de donor heeft? Waarom? Bij vraag 1 kreeg ik de volgende reacties: Moet kunnen Twijfel Onnatuurlijk Aantal personen Opvallend veel mensen meenden wel orgaandonor te willen worden zolang het legaal zou gebeuren. Het Pagina 5 van 9

6 merendeel dat orgaandonor wilde worden, had niet het formulier teruggezonden. Velen dachten dat als zij bijvoorbeeld een ongeluk zouden hebben en zij zijn een potentiële donor dat dokters minder moeite zouden doen om hen te redden omdat er een of andere rijke stinkerd veel geld wil betalen voor hun ingewanden. Een iemand zei ook dat organen goedkoper moeten worden.. dus blijkbaar gaat het niet alleen om het feit of je ziek bent en de organen nodig hebt maar ook over het feit of je er voor wil betalen of niet. In het jeugdboek Chico van Roger H. Schoemans wordt uitvoerig beschreven hoe straatkinderen in Peru worden ontvoerd en hoe hun ingewanden er worden uitgenomen en hoe zij dan daarna ergens worden gedumpt. Sommige mensen blijken angst te hebben voor dergelijke taferelen hier in Nederland in het geval ze zich beschikbaar zouden stellen als donor. Op de vraag of orgaandonatie onnatuurlijk is antwoordden de meeste niet. Een iemand zei wel dat het even onnatuurlijk is als medicijnen. Zo denk ik er zelf overigens ook over. Ook de uitspraak dat je pas over orgaandonatie kunt oordelen als je iemand in de familie hebt die een orgaan moet krijgen, vind ik nogal raar. Alsof je er pas over moet beginnen nadenken als je er zelf mee te maken krijgt. Dat is wel heel egoïstisch. Meestal is het dan ook het egoïsme dat zorgt voor een tekort aan donoren is. Bij vraag 2 waren de reacties als volgt: Ja Twijfel Nee Aantal personen: Opvallend was dat veel mensen wel orgaandonor wilden zijn na hun dood maar niet hun lichaam aan de wetenschap wilden schenken omdat ze schrik hadden dat ze in de vuilbak zouden belanden. Blijkbaar weten dus velen niet wat er juist gebeurt wanneer je je lichaam aan de wetenschap schenkt. Bij de derde vraag kreeg ik de volgende uitslag: Van iedereen Niet van iedereen Aantal personen: 18 4 Sommige personen keken me verbouwereerd aan: We zijn toch allemaal mensen? en Dat maakt totaal geen verschil van wie je een orgaan krijgt? waren een aantal reacties. Maar toch waren er een ook aantal, zoals ik had verwacht, die niet zomaar van iedereen een orgaan wilden krijgen of toch niet goed wisten wat ze erover moesten denken. Dit is natuurlijk omdat we nog altijd niet weten wat er na de dood met onze geest gebeurt en of die blijft voortleven ja of nee. Ik denk dat vooral gelovigen het daar moeilijk mee hebben. Opvallend was dat niemand ter sprake bracht geen orgaan te willen hebben van een moordenaar. Persoonlijk lijkt me het niet prettig een orgaan te krijgen van een kindermoordenaar als Dutrout. Conclusie van de enquête: - Het merendeel van de personen is bereid om orgaandonor te worden, maar heeft het formulier niet teruggezonden. - Een ander probleem betreft het donorsysteem blijkt wel te zijn dat veel mensen ontzettend sceptisch staan tegenover de gang van zaken. Men heeft angst voor gruwelijke taferelen, een oorlog om organen. Het lijkt mij dat deze denkwijze bestreden zou moeten worden om meer nog meer donoren te werven. - Een belangrijke factor die eveneens het donorentekort bepaald is het egoïsme van de mens. - De bevolking moet beter ingelicht worden over ter donatie stelling van het lichaam voor de wetenschap. Men lijkt alleen de negatieve aspecten te kennen. Pagina 6 van 9

7 - Het blijkt niet uit te maken van wie een orgaan verkregen wordt. Hier hoeft dus geen streng beleid om gevoerd te worden. Conclusie Bij orgaandonatie gaat het om het vervangen van een slecht of geheel niet meer functionerend orgaan of weefsel van een patiënt door dat van een donor. Er zijn drie vormen van orgaantransplantatie namelijk: synogene transplantatie, allogene transplantatie en xenotransplantatie Als het mogelijk is zal men als eerste te proberen of er een synogene donor beschikbaar is, omdat deze genetisch gezien nauw verbonden is met de ontvanger. In sommige situaties kan men hier geen gebruik van maken, zoals bij een hart. Als een synogene donor niet mogelijk is of niet beschikbaar is gaat men op zoek naar een allogene donor. Een donororgaan van een allogene donor is afkomstig van iemand die nog maar net overleden of hersendood is en voor zijn dood een donorcodicil heeft ingevuld. Bij xenotransplantatie is de donor een dier. Deze vorm heb ik in mijn werkstuk buiten beschouwing gelaten Er zijn drie soorten donoren. Ten eerste een non-heartbeating donor. Dit is een overledene. Ten tweede een heartbeating donor. Dat betekent dat de donor hersendood is en op de Intensive Care aan de beademing ligt. Tenslotte een living donor, dit is een levende donor. Je kunt donor worden door een donorcodicil in te vullen of door toestemming van de familie na je dood. De Wet op de Orgaandonatie regelt dat organen alleen gebruikt mogen worden voor transplantatie in gevallen waar er een registratie in het Centraal Donorregister aanwezig is of wanneer de familie toestemming geeft. Daarnaast garandeert de wet een eerlijke verdeling Als donor kun je weefsels en organen afstaan. Organen moeten na het overlijden van een donor zo snel mogelijk verwijderd worden en naar de ontvanger gebracht worden. Weefsels kunnen voor langere tijd bewaard worden en later gebruikt worden. Als de transplantatie heeft plaats gevonden, zal de ontvanger zich beter gaan voelen, omdat het zieke orgaan vervangen is door een gezond orgaan. Wel is er kans op afstoting en om dat tegen te gaan zal de patiënt meestal zijn hele leven medicijnen moeten slikken. Plan van aanpak Onderwerp kiezen, plan van aanpak maken en info zoeken 1 ½ uur Info selecteren en hoofd- en deelvragen bedenken ¾ uur Inleiding schrijven + deelvraag 1 ½ uur Deelvraag 2 ½ uur Deelvraag 3 ½ uur Deelvraag 4 ½ uur Deelvraag 5 ½ uur Deelvraag 6 ½ uur Conclusie ½ uur Inhoudsopgave + logboek + bronnen + voorblad ¾ uur Logboek Onderwerp gekozen, plan van aanpak gemaakt en info gezocht 1 ½ uur Info selecteren en hoofd- en deelvragen bedenken ½ uur Pagina 7 van 9

8 Inleiding schrijven + deelvraag 1 ½ uur Deelvraag 2 ¾ uur Deelvraag 3 ¾ uur Deelvraag 4 ½ uur Deelvraag 5 ¾ uur Deelvraag 6 ¾ uur Conclusie ¾ uur Inhoudsopgave + logboek + bronnen + voorblad ½ uur Bronnen Bijlage: Invullen donorregistratie Stap 1 Invullen NAW-gegevens Vul hier uw persoonlijke gegevens in. Het is belangrijk dat u alle velden invult. Alleen dan kunt u verder met stap 2. * Voorletters Tussenvoegsel* * Achternaam** * Straat * Huisnummer Toevoeging*** * Postcode * Plaats * Geboortedatum * Geslacht M V dag mnd jaar * = Verplicht veld * Tussenvoegsel: dit is bijv. van, van de, van der, etc. ** Gehuwde vrouwen ook meisjesnaam vermelden *** Toevoeging: dit is bijv. SOUS voor souterrain, HS voor huis, of A,B,C etc., of I,II, of III etc. voor de etage. Bij geen toevoeging niets invullen Stap 2 Maak uw keuze! U kunt kiezen uit deze vier mogelijkheden. Een andere optie kunt u niet laten registreren. Keuze 1 Ik stel mijn organen en weefsels na mijn overlijden beschikbaar voor transplantatie. Pagina 8 van 9

9 Keuze 2 Ik stel mijn organen en weefsels na mijn overlijden niet beschikbaar voor transplantatie. Keuze 3 Ik laat de beslissing over aan mijn nabestaanden. Zij beslissen na mijn overlijden of mijn organen en weefsels wel of niet beschikbaar worden gesteld voor transplantatie. Keuze 4 Ik laat de beslissing over aan een specifieke persoon. Hij of zij beslist na mijn overlijden of mijn organen en weefsels wel of niet beschikbaar worden gesteld voor transplantatie. Pagina 9 van 9