Welkom in het Antropoceen. Aan de slag met duurzaamheid.
|
|
- Jeroen Bakker
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 an de slag met duurzaamheid. Welkom in het ntropoceen Het IVN laat je leren van de natuur en verrijkt daarmee jouw leven. Hoe groot is het probleem en hoe is het ontstaan? Wat hebben we van de natuur geleerd; visie IVN Hoe kunnen duurzaamheidsdoelen en sociale doelen elkaar versterken? Kringlopen, wat kunnen wij van onze bodem leren? rie oersma d Havermans 10 oktober Genesis I:26 God sprak: Laat ons de mens maken als ons beeld, op ons gelijkend; hij heerse over de vissen der zee, de vogels in de lucht, de viervoetige dieren, en over heel de aarde met alles wat er kruipt. Genesis 9:1-3 Toen zegende God Noah met zijn zonen, en sprak tot hen: Weest vruchtbaar en vermenigvuldigt u en bevolkt de aarde. Vrees en schrik voor u zal heersen bij alle dieren op de aarde en bij alle vogels in de lucht; al wat over de aarde kruipt en alle vissen in de zee zijn onderworpen aan uw macht. lles wat beweegt en leeft, zal u tot voedsel strekken; met het groene gewas geef Ik dit alles aan u. 3 4 e wet van Liebig of wet van het minimum: de opbrengst van een gewas wordt bepaald door de voedingsstof die relatief het minste aanwezig is. eze voedingsstof heet dan "limiterend". Paus Franciscus 2015 ls er dus één bouwstof ontbreekt, bijvoorbeeld fosfaat (PO43 ) of stikstof (NO3 ), dan kan de plant slechts zo snel groeien als die bouwstof toelaat e grenzen aan de groei The limits to growth 5 6 1
2 Waar komt stikstofoverschot terecht? MacKenzie et al Millenium Ecosystem ssessment, 2005, Executive summary pp 5 safe operating space for humanity 2010 Probleem klimaatverandering: geleidelijkheid. Samenleving reageert enkel op grote schokken 1 5. Systeem aarde schakelt naar een nieuw evenwicht Menselijke samenleving stort ineen 4. Terugkoppelingen brengen klimaat uit evenwicht, abrupte veranderingen, ernstige gevolgen voor de mensheid 3. Verdwijnen Groenland ijskap 2. Groot biodiversiteitsverlies; verdwijnen koralen 2 1. Zekere klimaatverandering 3 7 Steffen Kantelpunten overschreden?? Vervuiling, beïnvloeding kringlopen: stikstof Stikstofproductie in 1860 en 1990 in gigaton/jaar Omvang zomerijs Noordpool 130 gigaton voor voedselproductie Maar 13 gigaton is nodig IP limate change 2013 The physical science base 9 10 Waar komt teveel aan N terecht? Zesde uitsterfgolf (is biologisch maar ook cultureel) 11 Uitsterfsnelheid: 1000* sneller dan natuurlijke snelheid en versnelt. Versimpeling ecosystemen = lagere weerstand bij verandering (resilience) ombinatie met klimaatverandering. 12 2
3 Versnippering fname soorten On 25 September 2015, the 193 countries of the UN General ssembly adopted the 2030 evelopment genda titled Transforming our world'.' Niet lineaire relaties 1.End poverty in all its forms everywhere 2.End hunger, achieve food security and improved nutrition and promote sustainable agriculture 3.Ensure healthy lives and promote well-being for all at all ages 4.Ensure inclusive and equitable quality education and promote lifelong learning opportunities for all 5.chieve gender equality and empower all women and girls 6.Ensure availability and sustainable management of water and sanitation for all 7.Ensure access to affordable, reliable, sustainable and modern energy for all 8.Promote sustained, inclusive and sustainable economic growth, full and productive employment and decent work for all 9.uild resilient infrastructure, promote inclusive and sustainable industrialization and foster innovation 10.Reduce inequality within and among countries 11.Make cities and human settlements inclusive, safe, resilient and sustainable 12.Ensure sustainable consumption and production patterns 13.Take urgent action to combat climate change and its impacts 14.onserve and sustainably use the oceans, seas and marine resources for sustainable development 15.Protect, restore and promote sustainable use of terrestrial ecosystems, sustainably manage forests, combat desertification, and halt and reverse land degradation and halt biodiversity loss 16.Promote peaceful and inclusive societies for sustainable development, provide access to justice for all and build effective, accountable and inclusive institutions at all levels 17.Strengthen the means of implementation and revitalize the global partnership for sustainable development 13 antal soorten 14 brupte verandering in ecosysteem Mondiale kantelpunten Vertragingseffect Kantelpunt Tijd Mondiale kantelpunten? Wat hebben we van de natuur geleerd? Schellnhuber
4 IOMIMIRY e natuur is al eeuwenlang een inspiratiebron voor mensen. Voorbeelden Grote klit Vliegtuigvleugels osbodem irculaire economie an de slag met organismen Leren van de natuur (IVN) betekent: Wij zijn onderdeel van het systeem aarde, Respect en verantwoordelijkheid voor medebewoners van het systeem aarde, Handelen met een minimale impact op de aarde, e natuur als inspiratiebron (her)ontdekken, onderliggende ontwerpprincipes (her)kennen, e natuur als model, maatstaf en mentor, e onderliggende intenties en filosofie bespreekbaar maken Niche IVN met betrekking tot duurzaamheid. Leren van de natuur. iversiteit uitbouwen (bio-diversiteit bevordert stabiliteit). Voortbouwen op bestaande verbanden. ctiveren richting betrokkenheid. Leren van inspirerende voorbeelden. Multi-functionaliteit benoemen. raagvlak bevorderen. iversiteit bevordert stabiliteit. etrek mensen van diverse pluimage: romers: visievorming en verbeelding Planners: organisatie oeners: realisatie en als onderwerp van beschouwing Feestvierders: complimenten maken, schrijven van evaluaties, maken van fouten, kansen
5 Werk met de successie mee. Oude verhalen vertellen ouw voort op bestaande structuren en sociale verbanden Nieuwe verhalen activeren betrokkenheid Nieuwe verhalen vertellen Nieuwe verhalen vertellen Vergroot rand, draagvlak en communicatie Onderken meerdere functies bij een project. Verbetering van bepaalde situaties etekenisvolle samenwerking Publieke zichtbaarheid Verdieping, verbreding, spin-offs
6 31 32 odem en duurzaamheid Het jaar van de bodem. Wat is een bodem? e bovenste laag van de aardkorst voor zover die door planten beworteld is of kan worden, en /of voor zover die onder invloed van fysische, chemische of biologische processen is veranderd Een mengsel van minerale gronddeeltjes, organisch materiaal, water en lucht oelen: Iedereen doordringen van het grote belang van de bodem voor het menselijk leven; Educatie over de cruciale rol van de bodem in voedselveiligheid, aanpassing en beïnvloeding van klimaatverandering, belangrijke ecosysteemdiensten, verkleining armoede en duurzame ontwikkeling; ctief bodembescherming ondersteunen; Investeringen ondersteunen in duurzaam bodembeheer en behoud van gezonde bodems; Ondersteunen van de duurzame ontwikkelingsdoelen en de post 2015 agenda; Ondersteunen van de uitbouwvan kennis over bodems (regionaal, nationaal en mondiaal). Water Lucht Organismen Wortels Minerale delen Organisch materiaal 5% Minerale korrels N P K Voedingsstoffen a Mg S Spore-elementen Fe u Zn Vertaling H van website
7 odemvormende processen Toevoegingen Neerslag plus ionen, vaste deeltjes, organisch materiaal odemtype Hoe een bodem heet is afhankelijk van bodemclassificatiesysteem: FO/UNESO Soil Map of the World US Soil Taxonomy Nederlands bodemclassificatiesysteem van de akker en Schelling odem Omvorming Organisch materiaal humus hemische omvorming mineralen Veel voorkomende bodems op de zandgronden van zuid Nederland Verplaatsing Humus, klei, ionen, kiezelzuur Verlies ionen, kiezelzuur Verplaatsing ionen, kiezelzuur eekeerdgrond Veldpodzol uinvaaggrond Haarpodzol onder stuifzanddek Enkeerdgrond e bodem is een ecosysteem e veelheid aan bodemorganismen Indeling bodemfauna naar grootte = gelijk aan Eén gram bodem kan miljoenen individuele en verschillende duizenden soorten bacteriën bevatten. (Torsvik et al., 1994). Indeling naar voedingsniveau (trofisch niveau) Organisch materiaal circuleert door de bodem en daarmee ook O 2 Gezonde bodem: toevoer en verlies van organisch materiaal in evenwicht. e bodem als O 2 opslagplaats Resten planten Plantenwortels Mest ompost Toevoer fbraak (O 2) Soorten regenwormen Pendelaars (rode kop, grijs lichaam) odembewoners (grondeter en geheel grijs) Strooiselbewoners (rood gekleurd) odem organisch materiaal Verlies Erosie Uitloging Pendelaar: Lumbricus terrestris odembewoner: porrectodea caliginosa Strooiselbewoner: Lumbricus rubellus 41 7
8 Springstaarten Mijten odem en duurzaamheid odemdegradatie: een ernstig mondiaal duurzaamheidsprobleem Wij hebben de bodem hard nodig als: asis voor ons voedsel Filter, buffer(b.v. O 2 ) Leefgebied en genenpool Fundering ron van grondstoffen uurzaamheidspoblemen met Nederlandse bodems: Vervuiling Verlies biodiversiteit Verlies organisch stofgehalte Verlies door bebouwing/infrastructuur fname organisch stofgehalte: een onderschat probleem (afname van bodembiodiversiteit ook) fname organisch materiaal leidt tot: afname bodemvruchtbaarheid. verslechtering fysisch, chemische en biologische eigenschappen afname van microbiële activiteit. eze activiteit is van groot belang voor de beschikbaarheid van planten voedingsstoffen en de voedselkringloop Geen bewustzijn van probleem in de maatschappij
9 Grote uitdaging 2050-mondiale duurzaamheid Wereldbevolking 9 miljard (nu 7,4 miljard) Groei voedselbehoefte 70% (voedingspatroon) Eist intensievere, maar duurzame landbouw met veel aandacht voor de bodem: Niet kerende landbouw Naar gesloten kringlopen (precisiebemesting, nieuwe sanitatie,.) Verbeterd groen water management Geen omzetting meer van natuur naar landbouwgrond (behoud biodiversiteit/o 2 uitstoot) (verstandige biotechnologie) (voorkomen voedselverlies) (minder vleesconsumptie) (integratie ecologische principes in landbouw) ( ) Wat kan ik als natuurgids met de bodem? andacht geven aan de bodem als onderdeel van natuur en landschap. odemwandeling/bodemfietstocht Thema s zijn te ontlenen aan deze presentatie. In veld: gebruik grondboor, bodem en landschap, laten zien / laten doen (eenvoudige proefjes) ij natuur- en milieu-educatie: idem oel vd dag: ideeën om de bodem (en haar duurzaamheidsprobleem) aandacht te gaan geven Wat kan ik als natuurgids met de bodem? ijvoorbeeld aandacht voor het bodemleven e natuur leest als een boek erlese trechter
De bodem waarvan wij leven
De bodem waarvan wij leven Hilvarenbeek Ad Havermans adhavermans@concepts.nl 18 mei 2015 1 Inhoud van de presentatie 1. 2015 Het jaar van de bodem 2. Over geologie en bodemkunde 3. Bodemvormende processen
Nadere informatieDe bodem waarvan wij leven
De bodem waarvan wij leven Venray Ad Havermans adhavermans@concepts.nl 18 april 2016 1 Inhoud van de presentatie 1. 2015 Het jaar van de bodem 2. Over geologie en bodemkunde 3. Bodemvormende processen
Nadere informatieNaam van de organisatie: Datum: Handtekening (naam + functie):
The Shift wil het Belgisch verzamelpunt worden voor mensen en organisaties die samen de maatschappij van morgen willen vormgeven en duurzame projecten willen realiseren die het verschil kunnen maken voor
Nadere informatieOverzicht van de multilaterale prioriteiten 1ste e semester van 2018 CCIM Stakeholder Dialogue 25 januari 2018
Overzicht van de multilaterale prioriteiten 1ste e semester van 2018 CCIM Stakeholder Dialogue 25 januari 2018 Annemarie Van der Avort FOD BuZa (MD8) Multilaterale kalender 1ste semester - Klimaat - UNFCCC
Nadere informatieSustainable Development Goals bieden business perspectief Door:
Sustainable Development Goals bieden business perspectief Hoe kunnen bedrijven de Sustainable Development Goals benutten om hun toegevoegde waarde zichtbaar te maken en om te sturen op positieve impact?
Nadere informatieCopyright 2019 CIFAL Flanders. All rights reserved cifal-flanders.org
Agenda 2030 en de 17 duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties Agenda 2030 and the 17 sustainable development goals of the United Nations 5P s 5Ps MENSEN PEOPLE We zijn vastberaden
Nadere informatie5P s 5Ps. Copyright 2018 CIFAL Flanders. All rights reserved cifal-flanders.org
Agenda 2030 en de 17 duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties Agenda 2030 and the 17 sustainable development goals of the United Nations 5P s 5Ps MENSEN PLANEET PEOPLE PLANET We zijn
Nadere informatieDuurzaamheidscompetenties
Duurzaamheidscompetenties Welke vlag dekt de lading? Gent, 01 februari 2019, Biobased onderwijs, met onderwijs naar een duurzame toekomst Les deux garçons VUCA World: snelle, onzekere, complexe en vage
Nadere informatieWageningen University & Research. Wageningen, 14 Oktober 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus
Wageningen University & Research Wageningen, 14 Oktober 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus 2017 Het begon in 1918 Van Landbouwhogeschool tot University & Research of the Life Sciences 1960s: primair
Nadere informatieWageningen University & Research. Wageningen, 04 November 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus
Wageningen University & Research Wageningen, 04 November 2017 Prof. dr Arthur Mol, Rector Magnificus 2017 Het begon in 1918 Van Landbouwhogeschool tot University & Research of the Life Sciences 1960s:
Nadere informatieOndergrond over de grens: over kennis en kansen voor samenwerking
Ondergrond over de grens: over kennis en kansen voor samenwerking Ondergrond over de grens: over kennis en kansen voor samenwerking Programma Ontwikkelingen Europa Linda Maring (Deltares) Kennisagenda
Nadere informatieDe bodem draagt de bio-economie
De bodem draagt de bio-economie Bio-economie gaat over het geheel aan producten uit biomassa: voedsel, veevoer, energie, materialen, chemicalien, etc. 1 Hoeveel biomassa kan de wereld produceren? Voldoende
Nadere informatieBODEMLEVEN, GROND & BEMESTING
BODEMLEVEN, GROND & BEMESTING Wat gaan we doen De bodem Bodemleven Voorstellen van verschillende groepen Wat doen deze beestjes in de bodem Goede bodemkwaliteit Regenwormen Petra van Vliet Blgg - Oosterbeek
Nadere informatieStichtingsplan Connect to Share
Stichtingsplan Connect to Share 1. Inleiding The expert in anything was once a beginner 1 Of je nu uit Nederland, Italië of Oeganda komt, experts zijn we allemaal! Als we om ons heen kijken en mensen leren
Nadere informatieLandschap en duurzame ontwikkeling. Ad Havermans 2 december 2015
Landschap en duurzame ontwikkeling Ad Havermans adhavermans@concepts.nl 2 december 2015 1 Juli 2015 Opzet a) Het begrip duurzame ontwikkeling (d.o.) b) Waarom duurzaamheid moet c) Landschap en duurzaamheid
Nadere informatieWater crisis - kunnen ingenieurs nog iets bijbrengen?
Water crisis - kunnen ingenieurs nog iets bijbrengen? James.Leten@siwi.org Wereldwijds Opportuniteiten Regionaal - Stroomgebied Lokaal: checklist 2000 2015 millennium ontwikkelingsdoelstellingen 2000 2015
Nadere informatieOrganisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar
17-1- Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar BODEM De Bodem Van Groot naar Klein tot zeer klein 2 1 17-1- Bodemprofiel Opbouw van de bodem Onaangeroerd = C Kleinste delen = 0 en A Poriënvolume
Nadere informatieEMAS, een stap dichter bij het waarmaken van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen
EMAS, een stap dichter bij het waarmaken van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen Prof. dr. Sandra Rousseau Centrum voor Economie en Duurzaam Ondernemen CEDON Brussel, 4 oktober 2016 Sustainable development
Nadere informatieVerduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief
Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Conferentie Keuzes voor landbouw en veehouderij Huidige mondiale impact van veehouderij Biodiversiteit, aandeel 30% in mondiaal verlies
Nadere informatieEcosysteemdiensten. Blok 1 Mariene omgeving. Marieke Verweij (ProSea) Dag 1 de zee en mijn werk / 24 september Duurzaam werken op Zee
Ecosysteemdiensten Blok 1 Mariene omgeving Marieke Verweij (ProSea) Dag 1 de zee en mijn werk / Duurzaam werken op Zee NASA Duurzaam werken op zee 2 Maar al dat water is niet eindeloos veel We weten meer
Nadere informatieupspiral randerij -
meer nieuwe banen voor uw regio (100 den) meer grondstoffen meer biodiversiteit meer klimaatcontrole meer vruchtbare bodem meer schone lucht meer schoon water meer veerkracht meer gezondheid meer plezier
Nadere informatieSymbiont1.0. Tool voor biologische bodemkwaliteit. Daan Kuiper
Nutriënten Management Instituut B.V. Postbus 250, 6700 AG Wageningen T: 088 8761280 E: nmi@nmi-agro.nl I: www.nmi-agro.nl Symbiont1.0 Tool voor biologische bodemkwaliteit Daan Kuiper Biologische bodem
Nadere informatieToekomstgerichte aardappelteelt Groene gewasbescherming. Carlos Nijenhuis 18 juni 2018
Toekomstgerichte aardappelteelt Groene gewasbescherming Carlos Nijenhuis 18 juni 2018 Agenda Visie en ambitie Nefyto Politiek Agrifood Innovatie gewasbeschermingsmiddelen Wat kunt U doen? Wij ontwikkelen
Nadere informatieBodemleven & bodemindicatoren - Effecten van grondbewerking-
Bodemleven & bodemindicatoren - Effecten van grondbewerking- Mirjam Pulleman Vakgroep Bodemkwaliteit Wageningen Universiteit 3 september 2013 Inhoud 1. Duurzaam bodemgebruik - waarom interesse in bodemleven?
Nadere informatieStephan Mantel, Hoofd Wereldbodemmuseum. ISRIC World Soil Information, Wageningen. KNAG Onderwijsdag 2014
De wereld van bodems en de bodems van de wereld Stephan Mantel, Hoofd Wereldbodemmuseum ISRIC World Soil Information, Wageningen Wat is bodem? Bodem bovenste, losse deel van de aarde, waarin de plantenwortels
Nadere informatieBiodiversiteit, levende bodem in relatie tot plantengroei
Biodiversiteit, levende bodem in relatie tot plantengroei Biodiversiteit 3 Principes: A) Repertoire: Organismen werken stap voor stap. (Kaas Houtstof) B) Interacties: Anderen zijn nodig (zetmeel afbreken
Nadere informatieBio-based economy programma's onder. Horizon mei Koos de Korte
Bio-based economy programma's onder Horizon 2020 21 mei 2013 Koos de Korte Een nieuw programma 2007-2013 2 2014-2020 Innovatie essentieel voor Europa Europe 2020 strategie: - Respond to the economic crisis
Nadere informatieDe indeling van de sector Landbouw & Natuurlijke omgeving
De indeling van de sector Landbouw & Natuurlijke omgeving Elke sector is opgedeeld in vijf tot acht subsectoren. Deze sector is ingedeeld in vijf subsectoren: 1 Landschap 2 Voedsel en dierhouderij 3 Biologie
Nadere informatieEen gezonde bodem. Dr. Marianne Hoogmoed Wetenschappelijk medewerker afdeling Kennis & Ontwikkeling
Een gezonde bodem Dr. Marianne Hoogmoed Wetenschappelijk medewerker afdeling Kennis & Ontwikkeling 1 Introductie Afdeling Kennis en Ontwikkeling Precisielandbouw Bodem en Bemesting Vergroening en Gewasbescherming
Nadere informatieSustainable Tourism Duurzaam Toerisme. dr. Anja de Groene lector duurzaamheid en water Hogeschool Zeeland
Sustainable Tourism Duurzaam Toerisme dr. Anja de Groene lector duurzaamheid en water Hogeschool Zeeland Programma 15.15 uur: Inleiding duurzaam toerisme door Dr. Anja de Groene 15.35 uur: Cradle to Cradle
Nadere informatieEcosysteem voedselrelaties
Ecosysteem ecologie Ecosysteem voedselrelaties Oceanen: voedselweb + energiestromen Ga naar Mypip.nl en open de oefening 3 voedselketen - voedselweb Doe de oefening en maak vervolgens de aangeleverde vragen.
Nadere informatieDe kustpolders: Hoe behoud een essentiële stap is richting duurzame ontwikkeling
De kustpolders: Hoe behoud een essentiële stap is richting duurzame ontwikkeling Prof. dr. Patrick Meire Universiteit Antwerpen Ecosystem management research group De polders, tussen de kust en zandig/zandlemig
Nadere informatieNieuwe strategieën voor mondiale biodiversiteit. Prof. dr. Maarten Hajer
Nieuwe strategieën voor mondiale biodiversiteit Prof. dr. Maarten Hajer Waarom deze studie? 2 Convention on Biological Diversity (CBD) Rio de Janeiro 1992 193 landen, 3 doelen 18-29 oktober 2010: COP10
Nadere informatieOnderwijs en Kennisoverdracht
Onderwijs en Kennisoverdracht Ontwikkelingen in de duurzame landbouw in Suriname Prof. Tiny van Boekel, Decaan voor Onderwijs/Vice-rector, Wageningen University & Research Centre, NL Inhoud lezing Ontwikkelingen
Nadere informatieBy: Arianne F.M. de Bye. Rural Development towards Decent work in the Rural Economy, ILO 11 dec 2017
By: Arianne F.M. de Bye Rural Development towards Decent work in the Rural Economy, ILO 11 dec 2017 Introduction - MSc. Zootechnics (Animal Science) - More then 15 years experience - Quality management
Nadere informatieVLIZ Jaarverslag Jan Mees algemeen directeur
VLIZ Jaarverslag 2012 Jan Mees algemeen directeur VLIZ Jan Mees algemeen directeur Navigating the Future IV 1. NAVIGATING THE FUTURE A
Nadere informatieNWA WORKSHOP SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS. NWA Circulaire Economie en SDG Ardi Dortmans
NWA WORKSHOP SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS NWA Circulaire Economie en SDG Ardi Dortmans NWA CIRCULAIRE ECONOMIE EN GRONDSTOFFENEFFICIËNTIE Een duurzame circulaire economie gaat uit van volledige herbruikbaarheid
Nadere informatieSchaarste van grondstoffen. Energie en grondstoffen. Politieke doelen. Klimaatverandering 10-10-2011
Energie en grondstoffen Bas Eickhout Europarlementarier Schaarste van grondstoffen Energieschaarste beheerst de politieke agenda Maar de agenda is breder: water en vruchtbaar land Hoe dit breed aan te
Nadere informatieBodemkunde. Datum: vrijdag 24 juni 2016 V 2.1. V3.1 V4.1
Bodemkunde Datum: vrijdag 24 juni 2016 V 2.1. V3.1 V4.1 Bodems en hun eigenschappen 3 Bodems en hun eigenschappen Opdracht: - Zoek op wat het bodemprofiel is waar je zelf woont / werkt / stage loopt 4
Nadere informatieVeilig werken. Duurzaam bodemgebruik in de landbouw
Veilig werken Duurzaam bodemgebruik in de landbouw Programma voor vandaag: Duurzaam bodemgebruik in de landbouw Kahoot Oefentoets bodemgebruik Veilig werken & Duurzaam bodemgebruik? Veilig werken & Duurzaam
Nadere informatieBodem, dood substraat of levend ecosysteem? Joeke Postma, Wageningen Plant Research Congres Beter Bodembeheer, 4 oktober 2016
Bodem, dood substraat of levend ecosysteem? Joeke Postma, Wageningen Plant Research Congres Beter Bodembeheer, 4 oktober 2016 Bodem - samenstelling Minerale delen 43% Lucht 24% Water 22% Organische stof
Nadere informatieInleiding Civiele Techniek
Inleiding Civiele Techniek 11 september 2012 Nick van de Giesen n.c.vandegiesen@tudelft.nl 1 Inleiding Civiele Techniek Wat? Wie? Grote wateropgaves Klimaat Nederland Ontwikkelingslanden 2 1 Wat? Wie?
Nadere informatieVisie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector. Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans
Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans Introductie Mark Heijmans LTO Nederland Vereniging met 60.000 agrarisch
Nadere informatieNATUUR EN BIODIVERSITEIT
NATUUR EN BIODIVERSITEIT Wat hebt u eraan? Biodiversiteit is de verscheidenheid van leven op onze planeet. Het is het fundament van ons welzijn en de economie. We zijn van de natuur afhankelijk voor ons
Nadere informatieEvenwicht in de volkstuin? april 1, 2014 DLV Plant
Evenwicht in de volkstuin? Evenwichtige bemesting Bodemmonster Belangrijk om te weten: Algemeen: Fosfaat, kali, magnesium Op zand: ph en o.s. Op klei: % slib Bodemmonster Fosfaat laag: voldoende bemesten
Nadere informatieSamenvatting Biologie Hoofdstuk 3
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 3 Samenvatting door een scholier 1018 woorden 18 januari 2017 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Biologie samenvatting H3 3.1 Ecosysteem: afgebakend gebied met
Nadere informatieSTEENMEELBEMESTING. Een andere kijk op bodemvruchtbaarheid. Bron:
STEENMEELBEMESTING Een andere kijk op bodemvruchtbaarheid Bron: www.slideshare.net Kennis uit het verleden Justus von Liebig (19 e eeuw) Vindt procedé kunstmest uit. Wijst later op de gevaren bij aanhoudend
Nadere informatiePermacultuur. Ontwerpen met de natuur. D.P. Beerda MSc
Permacultuur Ontwerpen met de natuur D.P. Beerda MSc. www.permacultuurnederland.org douwebeerda@gmail.com 06-36141205 Inhoudsopgave Permacultuur als ontwerpsysteem Geschiedenis en ontwikkeling Hoe werkt
Nadere informatieBODEM ALS BASIS VOOR ECOSYSTEEMDIENSTEN
BODEM ALS BASIS VOOR ECOSYSTEEMDIENSTEN Jan Staes, Universiteit Antwerpen We weten nu dat bodems in feite unieke ecosystemen zijn. Gevormd door processen die lopen over honderden jaren. Maar in recente
Nadere informatieWaterprojecten Rotary een helikopterview. Chris Engelsman Rotary District Waterplatform
Waterprojecten Rotary een helikopterview Chris Engelsman Rotary District 1570 - Waterplatform wereld heeft nog steeds een probleem The UN's Sustainable Development Goals, launched in 2015, include a target
Nadere informatieOrganische stof: stof tot nadenken
Wereld Bodemdag Organische stof: stof tot nadenken Steven Sleutel Universiteit Gent Vakgroep Bodembeheer Bodem organische stof (BOS) O,H C S P N Landbouwgrond organische koolstof (OC) voorraad 0-30cm Bron:
Nadere informatieUtopia-avond. Onderzoekers uit diverse disciplines stellen hun utopische toekomstdroom voor de samenleving voor
Utopia-avond Onderzoekers uit diverse disciplines stellen hun utopische toekomstdroom voor de samenleving voor 19.30-21.30 uur, refter Hollands College Utopia Revisited 2016 = 500 jaar publicatie Thomas
Nadere informatieNutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal. Jan Peter Lesschen. Kimo van Dijk en Oene Oenema
Nutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal Jan Peter Lesschen Kimo van Dijk en Oene Oenema Introductie Bodemvruchtbaarheid ongelijk verdeeld in de wereld Natuurlijke
Nadere informatieUNITING THE ORGANIC WORLD
International Federation of Organic Agriculture Movements Principles of Organic Agriculture 1 Beginselen van de Biologische Landbouw De Beginselen vormen de wortels, waaruit de biologische landbouw groeit
Nadere informatieBiodiversiteitsmonitor Meetlat voor belonen van boeren voor resultaten op biodiversiteit
Biodiversiteitsmonitor Meetlat voor belonen van boeren voor resultaten op biodiversiteit Jacomijn Pluimers (WNF) en Jeen Nijboer (Rabobank) [logo] Melkveehouderij grootste gebruiker van land Titel (tekst)
Nadere informatieWie is wakker op de akker? Veranderingen in bodemkwaliteit meten bij landbouwbodems
Wie is wakker op de akker? Veranderingen in bodemkwaliteit meten bij landbouwbodems Bart Vandecasteele, Thijs Vanden Nest, Tommy D Hose, Jane Debode, Greet Ruysschaert, Koen Willekens CriNglooP Collectief
Nadere informatieUNESCO Masterclass Waarom deze masterclass? 2. Samenwerking 3. Aandacht voor actie tegen armoede en honger en voor duurzame ontwikkeling
UNESCO Masterclass 2016 1. Waarom deze masterclass? 2. Samenwerking 3. Aandacht voor actie tegen armoede en honger en voor duurzame ontwikkeling UNESCO Masterclass 2016 - inhoud 1. De SDG s: een vernieuwde
Nadere informatieHet bodemleven helpt ons. Hoe helpen wij het bodemleven?
Het bodemleven helpt ons. Hoe helpen wij het bodemleven? SAMEN ZORGEN VOOR HET BEHOUD VAN DE KWALITEIT VAN ONZE BODEMS http://levendebodem.eu/ Gera van Os Lector Duurzaam Bodembeheer Een transitie is nodig
Nadere informatieMilieu- en klimaatuitdagingen voor de 21ste eeuw: van Europese visie naar lokale betekenis en actie. Hans Bruyninckx, Mortsel, 9 oktober 2105
Milieu- en klimaatuitdagingen voor de 21ste eeuw: van Europese visie naar lokale betekenis en actie Hans Bruyninckx, Mortsel, 9 oktober 2105 Presentation by Dr. Hans Bruyninckx, Executive Director, EEA
Nadere informatieWat is biodiversiteit? Hoeveel biodiversiteit is er (wereldwijd en
Biodiversiteit Cursus Natuur-in-zicht 1 Inhoud Wat is biodiversiteit? Hoeveel biodiversiteit is er (wereldwijd en bij ons)? Waar komt die biodiversiteit vandaan? Waarom is biodiversiteit belangrijk? Hoe
Nadere informatie1 Voedingselementen Voedingselementen Zuurgraad Elektrische geleidbaarheid (EC) Afsluiting 14
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Voedingselementen 9 1.1 Voedingselementen 9 1.2 Zuurgraad 12 1.3 Elektrische geleidbaarheid (EC) 13 1.4 Afsluiting 14 2 Kunstmeststoffen 15 2.1 Indeling kunstmeststoffen
Nadere informatieDe wereld kan op lange termijn alleen biologisch gevoed worden
De wereld kan op lange termijn alleen biologisch gevoed worden Jan Willem Erisman 10 oktober 2016 Stikstof (nutriënten) hebben goede en Te weinig slechte kanten Te veel Voor 1 kg zuivere stikstof is 135
Nadere informatieDiversiteit van regenwormen. Effecten van grondbewerking en akkerranden
Diversiteit van regenwormen Effecten van grondbewerking en akkerranden Mirjam Pulleman, Steve Crittenden, Joana Frazão, Wageningen Universiteit, Vakgroep Bodemkwaliteit. 4 november 2013 Duurzame productie
Nadere informatieBodemmonster Bodemmonster
Evenwicht in de volkstuin? Evenwichtige bemesting Bodemmonster Bodemmonster Belangrijk om te weten: Fosfaat laag: voldoende bemesten Kali laag: voldoende bemesten of bijsturen Magnesium laag: bijsturen
Nadere informatieVERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST. ir. Koen Willekens
VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST ir. Koen Willekens INHOUD Compost en ziekteweerbaarheid Agro-ecosysteem Compost Compostthee Proeven met compost en compostthee
Nadere informatieLevende Grond; Voedsel Gezond! Stichting Wervel. De Zonnekouter. Machelen-aan-de-Leie 29 november 2014
Levende Grond; Voedsel Gezond! Stichting Wervel De Zonnekouter Machelen-aan-de-Leie 29 november 2014 De De boer boer de de dokter dokter van van de de toekomst toekomst?? De boer de dokter van de toekomst?
Nadere informatieOrganische stof: Impact op bodem en bodemleven
Organische stof: Impact op bodem en bodemleven Aad Termorshuizen Gouden Gronden, 26 januari 2018, Aduard Even voorstellen Aad Termorshuizen Specialist bodemkwaliteit en plantenpathogenen 20 jaar als docent
Nadere informatieWat is het effect van NKG op het bodemleven? En hoe beinvloedt dit het functioneren van de bodem?
Masterclass, februari 21 Wat is het effect van NKG op het bodemleven? En hoe beinvloedt dit het functioneren van de bodem? Mirjam Pulleman, vakgroep bodemkwaliteit Mijn achtergrond: WU: Promotie bodemstructuur
Nadere informatieJPI Oceans Gezonde en productieve zeeën en oceanen
JPI Oceans Gezonde en productieve zeeën en oceanen www.jpi oceans.eu OVERZICHT Terrein Governance Operationeel maken Strategic Research and Innovation Agenda Belgische deelname en interesse Outlook SRIA
Nadere informatie1 Grond Bodem Minerale bestanddelen Organische bestanddelen De verschillende grondsoorten 16 1.
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Grond 9 1.1 Bodem 9 1.2 Minerale bestanddelen 11 1.3 Organische bestanddelen 13 1.4 De verschillende grondsoorten 16 1.5 Afsluiting 17 2 Verzorging van de bodem 19 2.1
Nadere informatieBIODIVERSITEIT. RECHTSTREEKSE BEDREIGING DOOR DE MENS VERsnippering, VER. ONRECHTSTREEKSE BEDREIGING DOOR DE MENS Klimaatsverandering
BIODIVERSITEIT RECHTSTREEKSE BEDREIGING DOOR DE MENS VERsnippering, VER ONRECHTSTREEKSE BEDREIGING DOOR DE MENS Klimaatsverandering DUURZAME ONTWIKKELING INTEGRAAL WATERBEHEER BIODIVERSITEIT Wat? Belang?
Nadere informatieDe bodem onder de kringloop Hou rekening met organische stof
Nutriënten Management Instituut B.V. Postbus 250, 6700 AG Wageningen T: 088 8761280 E: nmi@nmi-agro.nl I: www.nmi-agro.nl De bodem onder de kringloop Hou rekening met organische stof Marjoleine Hanegraaf
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2, Mens en Milieu
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2, Mens en Milieu Samenvatting door een scholier 1017 woorden 30 juni 2004 7,4 42 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Atlantis H2 De milieugebruiksruimte op
Nadere informatieDilemma's rondom de water en sanitatiegerelateerde. ontwikkelingsdoelen
Dilemma's rondom de water en sanitatiegerelateerde duurzame ontwikkelingsdoelen GroenLinks en de Sustainable Development Goals, 4 Okt 2014 Stef Smits, Senior Programme Officer, IRC Supporting water sanitation
Nadere informatieBodembiologie: praktische handvaten voor het behoud van een productieve bodem
Bodembiologie: praktische handvaten voor het behoud van een productieve bodem Gera van Os PPO-Bollen, Bomen & Fruit Introductie Bodem is de basis voor een goede teelt: Opbouw en afbraak organische stof
Nadere informatieSafe production of Marine plants and use of Ocean Space. 2de Nederlands-Belgische Zeewierconferentie: DE MULTIFUNCTIONELE NOORDZEE
Safe production of Marine plants and use of Ocean Space 2de Nederlands-Belgische Zeewierconferentie: DE MULTIFUNCTIONELE NOORDZEE Waarom dit project? De 2050 Challenge 2050: 10 billion people Voedsel Water
Nadere informatieMeer theorie over bodem & compost
Basiscursus Ecologische Moestuin Meer theorie over bodem & compost Inhoud van de presentatie 1. Waarom biologisch? 2. Waar een moestuin aanleggen? 3. Inleiding bodem 4. Bodem: Minerale bestanddelen 5.
Nadere informatieGezond verstandavond 14 juni bij Fam. Doodeman te Birdaard
Gezond verstandavond 14 juni bij Fam. Doodeman te Birdaard Doelstelling na WO II: nooit meer honger enorme toename voedsel productie Bertold Brecht:,,Erst das Fressen, dann die Moral Boerderijen worden
Nadere informatieAgriculture and biodiversity
Agriculture and biodiversity Meeting the challenge: producing while preserving Maarten Hens Agricultural biodiversity Biodiversity is the basis of agriculture 1. Species and genetic variation of crops
Nadere informatieProosten op het leven in de bodem
Proosten op het leven in de bodem Nick van Eekeren Marleen Zanen Inhoud Bodemleven onderdeel van bodemkwaliteit Functies bodemleven Effect management op bodemleven 1 Diensten en functies bodem Productie
Nadere informatieLeve(n)de bodem!* Lijbert Brussaard** 6 april 2017
Leve(n)de bodem!* Lijbert Brussaard** 6 april 2017 * Zie ook cahier met deze titel op http://www.biomaatschappij.nl/product/levende-bodem/ ** lijbert.brussaard@wur.nl Global Local Global 2 Global Local
Nadere informatieZA5223. Flash Eurobarometer 290 (Attitudes of Europeans Towards the Issue of Biodiversity, wave 2) Country Specific Questionnaire Netherlands
ZA5223 Flash Eurobarometer 290 (Attitudes of Europeans Towards the Issue of Biodiversity, wave 2) Country Specific Questionnaire Netherlands FLASH 290 BIODIVERSITY Q1. Hebt u ooit gehoord van de term biodiversiteit?
Nadere informatieThema 4: Een gezonde bodem
Thema 4: Een gezonde bodem Bodemanalyse en de gezonde plant Emile Bezemer Eurofins Agro Minder chemie met steenmeel Bert Carpay Carpay Advies 25 september 2018 ConGRAS 1 Bodemanalyse en gezonde grasplant!
Nadere informatieBasiscursus Compostering
Basiscursus Compostering Uw aangeboden door : OVAT Gegeven door Vincent de Wolff Wat gaan we vanavond doen? Wat is composteren Hoe verloopt het proces Wat wel, wat niet in de compost Waarom is compost
Nadere informatieRapport: duurzaamheid van de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouw
Rapport: duurzaamheid van de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouw Economische, ecologische en sociale indicatoren Ine Vervaeke en Jona Lambrechts Inleiding Aanleiding: 20 jaar Vlaams-Brabant Duurzaamheid:
Nadere informatieCradle to Cradle van idee naar praktijk. Sebas Veldhuisen, Johan Gijsman Doetinchem, 3 februari 2010
Cradle to Cradle van idee naar praktijk Grondleggers 2 William McDonough en Michael Braungart VPRO Documentaire: Afval = Voedsel Positieve boodschap Schaarste grondstoffen, van probleem naar oplossing
Nadere informatieBoodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010
Boodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010 Belgisch voorzitterschap van de Europese Unie: Conferentie over Biodiversiteit in een veranderende wereld 8-9 september 2010 Internationaal Conventiecentrum
Nadere informatieThema 2 Planten en dieren
Naut samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 2 Planten en dieren Samenvatting Eten en gegeten worden Als je de leefomgeving van een plant of dier bestudeert, kijk je naar de levenloze natuur; dus naar
Nadere informatiegrasland en bouwland, op bodemkwaliteit
Effect landgebruik in de melkveehouderij, grasland en bouwland, op bodemkwaliteit Nick van Eekeren Functies bodemkwaliteit Productie Milieu (o.a. waterkwaliteit, kwantiteit) Biodiversiteit (o.a. weidevogels)
Nadere informatieBomendag Van Den Berk 26-9-2013. Pius Floris. directeur Plant Health Care.
Bomendag Van Den Berk 26-9-2013 Pius Floris. directeur Plant Health Care. Plant Health Care. Al meer dan 25 jaar actief in wortelbiologie. Al in 2009 verkozen tot de top 20 meest duurzame bedrijven ter
Nadere informatieGrenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij
Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij Wageningen, 7 februari 2013 Wouter van der Weijden Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu www.clm.nl Dijkhuizen-these 1. Hoge productie per ha
Nadere informatieEffecten van steenmeel op de bodemecologie gefinancierd door provincies Noord-Brabant en Gelderland
Effecten van steenmeel op de bodemecologie gefinancierd door provincies Noord-Brabant en Gelderland Jaap Bloem 1, Gert-Jan van Duinen 2, Maaike Weijters 3 1 Wageningen Environmental Research 2 Stichting
Nadere informatieNORBERT RAUCH RAUCH LANDMASCHINENFABRIK GMBH
NORBERT RAUCH RAUCH LANDMASCHINENFABRIK GMBH De rol van minerale en organische meststoffen in de komende 10 jaar vanuit het oogpunt van de kunstmeststrooier fabrikant 2 Norbert Rauch 20151208 Grond om
Nadere informatieDuurzaam bedrijventerreinmanagement. Cradle to Cradle. Kamer van Koophandel Limburg Dick Thesingh
Duurzaam bedrijventerreinmanagement & Cradle to Cradle Kamer van Koophandel Limburg Dick Thesingh Ontwerp is het eerste teken van menselijke intentie. Mineralen zijn vormvast en tijdloos Planten zijn vitaal
Nadere informatieBiodiversiteit en netwerken
Basiscursus Ecologische Moestuin Biodiversiteit en netwerken Ecologisch tuinieren is 1. Niet destructief, maar constructief tuinieren; 2. Netwerken bevorderen 1. Destructief boeren/tuinieren Pesticiden
Nadere informatieDatum 20 januari 2015 Betreft Reactie op verzoek om brief over bodemgezondheid en -vruchtbaarheid
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA 's-gravenhage Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus
Nadere informatieBiodiversiteit, ecosysteemfuncties, en ecosysteemdiensten
Biodiversiteit, ecosysteemfuncties, en ecosysteemdiensten Luc De Meester Lab. Aquatische Ecologie en Evolutiebiologie KULeuven Laboratorium Aquatische Ecologie en Evolutiebiologie Biodiversiteit: : en
Nadere informatieSpanningen en ecologische problemen binnen regio s 11
Geogenie p. 76-83 Atlas p.... Spanningen en ecologische problemen binnen regio s 5.. Amazoniië,, van werelldwiijjd bellang 1. De ecologie van het regenwoud Noteer met behulp van je atlas de jaarlijkse
Nadere informatieKansen voor weerbaar telen
Kansen voor weerbaar telen Literatuuronderzoek : Werkingsmechanismen en toepassingen 6 september 2011 1 : Wat verstaan we hieronder? Condities aanleggen waardoor het gewas weerbaarder wordt tegen ziektes
Nadere informatie