Zuivel. Inhoud. Inleiding. 1.De geschiedenis van de koe

Transcriptie

1 Zuivel Inhoud 1. geschiedenis van de koe 2. de koe 3. wat gebeurt er in de maag van een koe 4. de uiers van een koe 5. van boer naar de fabriek 6. andere producten van melk 7. geschiedenis: van pap koeken thuis tot melk in de supermarkt 8. het ontstaan van yoghurt 9. vla 10. andere toetjes 11. een nieuw product verzinnen 12. hoe weet je of mensen het product lekker vinden? 13. de verpakking 14. een leuke verpakking 15. sojamelk 16. melk is gezond, maar wanneer eet je nu eigenlijk gezond 17. hoeveel eten heb je nodig 18. leuke weetjes Inleiding Ik heb dit onderwerp gekozen omdat mijn moeder ook iets doet met zuivel want ze is diëtiste. En er was bij Friese Vlag op de site een hulp middel voor een spreekbeurt. 1.De geschiedenis van de koe 1 / 12

2 Koeien zijn er altijd al geweest, alleen zien ze er nu anders uit dan vroeger. Als het gaat over vroeger, dan gaat het over duizenden jaren geleden. In de prehistorie waren er al koeien. Dat weet men omdat er tekeningen van koeien zijn gevonden in de grotten van Frankrijk. De koe was toen nog een oeros, de oeros leefde in het wild, de oeros was veel groter dan een gewone koe en de oeros had een die vacht bestond uit lange, dikke haren. De holbewoners joegen op de oeros om hun vlees en vacht. Daardoor waren de holbewoners dagen onderweg. Totdat iemand bedacht dat het veel makkelijker zou zijn als de oeros naast hun huis zou staan. Maar ja dat was niet eenvoudig. Tenslotte ging het om een wild dier dat zich niet makkelijk liet vangen. Om de oeros te vangen, werden verschillende dingen uitgeprobeerd, zoals het maken van allerlei geluiden. En zowaar leek het erop dat de oeros reageerde op de het woord cow. Hieruit is later de naam koe ontstaan. (13e eeuw) Omdat er in die tijd niemand kon schrijven, zullen we het nooit zeker weten. Eindelijk was het gelukt de oeros te vangen en te temmen. Maar er was nu wel een probleem: als het voedsel op de ene plek was, liep zo n kudde oerossen naar een andere plaats en dan letten ze echt niet op waar ze hun voeten neerzetten. Alles wat ze tegen kwamen, werd vertrapt. En zo kwam de oeros achter het hek. En als een dier in het wild leeft, is hij afhankelijk van het voedsel dat de mens hem geeft. Daardoor werd de oeros kleiner. Langzaam aan veranderde de oeros in de koe die we nu kennen. Eerst werden de koeien alleen gebruikt voor het vlees, vacht en als trekdieren. Dat je het dier ook kon melken, ontdekten de boeren pas veel later. Makkelijk was dat niet, omdat een koe alleen melk gaf als ze in de buurt van haar kalfje was. Pas in de middeleeuwen lukte het de boeren in Denemarken en in het Noorden van Nederland als eerste om een koe te melken zonder dat haar kalfje erbij was. Vanaf die tijd is Nederland beroemd om zijn melkkoeien. 2. De koe 2 / 12

3 Er zijn 20 verschillende soorten koeien, Het Zwartbond Fries-Hollands ras is een echte melk koe. Er zijn koeien die alleen melk geven en koeien die worden gehouden voor het vlees. Een koe geeft pas melk als zij een kalfje heeft gekregen. Eigenlijk is het bij koeien net zo als bij mensen: zodra een moeder een baby heeft gekregen, komt melk uit moeders borsten. Zolang de baby drinkt, heeft de moeder melk. Dat zou bij koeien ook zo gebeuren wanneer het kalfje bij de koe blijft drinken. Maar het kalfje wordt bij de koe weggehaald en de melkmachine neemt het over. Eigenlijk word de koe dus voor de gek gehouden door de melk machine. De koe word 2 maal per dag gemolken en geeft ongeveer 25 liter melk. Een koe krijgt bijna elk jaar een kalfje. Na de geboorte van een kalfje geeft de koe 10 maanden lang melk. Om melk te kunnen maken, moet een koe gras eten: tussen de 60 en 80 kilo per dag. Wanneer wij zoveel zouden willen eten als een koe, dan moeten we wel 100 hele broden eten. 3. Wat gebeurt er in de maag van een koe? Koeien moeten erg goed kauwen, want gras is moeilijk fijn te kauwen. Wanneer wij het zouden eten, zouden wij maagpijn krijgen. Daarom hebben koeien niet 1 maar 4 magen: De eerste maag, waar het gras terecht komt heet de pens. (b) Als die vol is, laat een koe een flinke boer, waardoor het gras weer terug in zijn mond komt, zodat een koe kan gaan herkauwen. Het herkauwde gras gaat naar maag nummer 2, de netmaag. (a) Hier wordt het verder verteerd. Dan op naar maag nummer 3, de boekmaag.(c) Hier wordt het vocht uit het voedsel gehaald, waarna het uiteindelijk in maag nummer 4 terecht komt, de lebmaag. (d) Hierin wordt het voedsel zo fijn gemaakt dat het naar de darmen kan. 4. De uiers van een koe 3 / 12

4 De melk zit in de uiers. Er zijn vier uiers die worden de 4 kwartieren genoemd. 2 keer per dag wordt een koe gemolken. Dat gebeurt in een melkstal met melkmachines. De koe wordt daarmee door de gek gehouden. De melk wordt bewaard in grote tanks zodat de melk kan worden opgehaald. 5. Van de boer naar de fabriek. A 5 Welke melk mag mee? Bij elke boer komt een melkwagenchauffeur 2 of 3 keer per week. De melk is van de melkmachine naar een grote opslagtank gegaan en de opslagtank maakt de chauffeur leeg. Maar eerst giet de chauffeur een beetje van de melk wat in de tank zit in een flesje. Dat gaat naar het laboratorium, waar ze onderzoeken of er geen stoffen inzitten die je ziek maken. Melk van zieke koeien neemt de chauffeur niet mee. Die wordt apart gehouden en weggegooid. Koeien die ziek zijn, krijgen, net zoals mensen, medicijnen om beter te worden: pilletjes, drankjes of spuitjes van de dokter. Die medicijnen kunnen ook in de melk terecht komen en daarom wordt de melk van koeien die medicijnen krijgen ook weggegooid. De boer moet een lijstje bijhouden van koeien die ziek zijn, welke medicijnen ze krijgen, wanneer de koe het medicijn krijgt en wanneer ze het medicijn hebben gekregen. Je ziet vast wel eens koeien met gele plaatjes in hun oor. Op dat plaatje staat een nummer, dat zit ook in de computer. Zo is het voor de boe makkelijk om de koeien uit elkaar te houden en zo n lijstje te maken. B 5. Naar en in de melkfabriek. De chauffeur rijdt met de melkwagen naar de fabriek. Daar wordt de melk in een centrifuge gegoten: een soort wasmachine, maar dan veel groter. Die trommel gaat draaien, waardoor de melk schoon wordt. Vervolgens gaat de melk in een andere centrifuge, waar de room (vet) uit de melk wordt gehaald. Dat is nu magere melk. Stop je er wat room bij is het halfvolle melk en doe je er nog wat room bij dan heb je volle melk Als je slagroom wil maken moet er nog meer room bij. De melk wordt verwerkt in grote tanks. Vanuit die tanks pompt de machine de melk in de pakken, die over een lopende band worden aangevoerd. De machine weet precies hoeveel melk er in een pak moet. Verder op de band wordt het pak dicht gemaakt. Al die volle pakken worden naar het verpakkingsmagazijn gebracht. Daar worden de bestellingen klaar gemaakt voor de winkel. Totdat ze op worden gehaald, worden ze bewaard in de grote hal, waar het net zo koel is als in de koelkast thuis. 4 / 12

5 6. Andere producten van melk Er worden ook andere producten van melk gemaakt. Zoals yoghurt, vla, pap of chocolademelk. Voor elk product is een aparte tank. In die tank worden er stoffen bij de melk gedaan. Pap: word gemaakt door aan de melk bindmiddelen toe te voegen. Dat is een stof die 2 andere stoffen aan elkaar plakt. Voor het maken van pap worden bindmiddelen gebruikt die je kunt eten zoals tarwebloem, havermout, gort of griesmeel. Pudding en vla : hierbij wordt vaak maïsmeel gebruikt als bindmiddel maar pudding is wel dikker dan vla en vla is stijver dan pudding. Er wordt ook een smaakje toegevoegd bijvoorbeeld chocolade, framboos, aardbei en vanille. Chocolademelk: wordt gemaakt door aan de melk onder andere cacao en suiker toe te voegen. 7. Geschiedenis: van pap koken thuis tot melk in de supermarkt Vroeger was het niet zo gemakkelijk als tegenwoordig, met al die computers Vroeger kon je geen melk kopen in de supermarkt. Maar er kwamen melkmeisjes langs de deur die melk kwamen verkopen die ze s; morgens hadden opgehaald bij de boer. Die melk kwam rechtstreeks uit de koe en was dus niet schoon. Er bestonden er ook nog geen koelkasten, dus de melk kon ook niet worden bewaard. De melk werd niet gedronken, maar gekookt. Van gekookte melk maakten mensen pap. Honderd jaar geleden kwamen er kleine melk fabriekjes waar melk verzameld en gekoeld bewaard werd. Toen begonnen de mensen de melk ook te drinken. Om de melk te verkopen werd die overgegoten in grote koperen kannen, waarmee de melkverkopers door de straten gingen. Er waren ook melksalons: een soort café waar je melk kon drinken. Later kwam de melkman of melkboer. Die kwam met een kar vol melkbussen aan de deur. Met een melkmaat schepte hij melk in een pan. Rond 1960 werd de koelkast uitgevonden en toen was het mogelijk om de melk langer te bewaren. Melk werd niet meer alleen door de melkboer verkocht maar ook in de supermarkten. De zware glazen flessen werden vervangen door kartonnen pakken. Melk in glazen flessen zie je nu bijna niet meer en ook de echte melkboer is bijna verdwenen. Maar bij ons thuis komt wel nog een echte melkboer met echte glazen flessen. De melkboer komt op de vrijdag morgen. 8. het ontstaan van Yoghurt Yoghurt bestaat al duizenden jaren. De chinezen maakte 600 jaar geleden al zure melkproducten om er groenten in klaar te maken of brood van te bakken. 5 / 12

6 Ook in Rusland, Siberië en op de Balkan gebeurde dat. Er was alleen niemand die het yoghurt noemde. Het eerste yoghurtverhaal komt uit Mongolië en is 850 jaar geleden gebeurd. Een koerier moest een lange rit maken voor zijn baas. Het was heel warm en hij had dorst. Toen hij in een dorpje kwam vroeg hij aan de mensen die daar woonden, of hij wat water mee kon nemen voor onderweg. Water hadden ze niet wel melk. De koerier dronk wat van de zoete melk, liet zijn waterzak vullen met melk en ging weer verder. Hij moest een lange rit maken door de woestijn. Toen de koerier aan het eind van de dag de melk opdronk smaakte de melk zurig, maar wel fris. Hij voelde zich meteen sterk genoeg om de lange rit af te maken. Door de hitte en de beweging van het paard was de melk gezuurd. Thuisgekomen vertelde hij over het drankje dat zo lekker was en hem zoveel energie had gegeven. Hij noemde het yoghurt, wat Turks is voor dikke melk. Pas in het begin van de 20e eeuw was de yoghurt ook te koop in Nederland. Om tegenwoordig yoghurt te maken, hoeven we gelukkig geen langen ritten te maken op het paard door de woestijn. Tegenwoordig maken we yoghurt zo: door aan de melk yoghurtbacteriën toe te voegen, waardoor de melk zuur en dik wordt. dit is gewone yoghurt 6 / 12

7 dit is vanille yoghurt. 9. Vla Hoe vla precies ontstaan is weet niemand. Het is wel een Nederlands gerecht, dat je in een ander land niet ziet. Alleen in Engeland kennen ze iets dat er op lijkt: custard, maar dat is een warme vla of pudding die over de appeltaart word gegoten en custard smaakt ook anders. Ze hebben wel ontdekt dat zo n 300 jaar geleden er al eten bestond dat vlade heette. Het was een dunne pap gemaakt van melk, eieren, cacao en vruchten. In Nederland kennen we vla pas 50 jaar. Mensen bedachten toen zelf allerlei toetjes die je kon maken met vla, fruit en andere melkproducten. Al snel deden de zuivelfabriekjes dat ook en de mensen konden de toetjes kant en klaar in de winkel kopen. Vla is het meest populaire toetje in Nederland. Van vla eten we er per persoon per jaar zo n gram. 10. Andere toetjes 7 / 12

8 Het eten van een toetje is al heel oud. Duizenden jaren geleden aten de mensen na de warme maaltijd verse of gedroogde vruchten en honing. Mensen geloofden toen dat het eten van koude dingen slecht was. Daarom werd alles altijd warm gegeten: dus ook toetjes. Arme mensen aten geen toetjes: zij waren al blij als ze zich 2 warme papmaaltijden per dag kon veroorloven. Toetjes werden niet gegeten om de honger te stillen, maar als zoete afsluiting van een maaltijd. Om een toetje zoet te krijgen, gebruikte men fruit en honing en de rijke ook suiker. Suiker was vroeger alleen betaalbaar voor de rijken en werd witgoud genoemd. In de 17e eeuw werd de suiker eindelijk goedkoper en konden ook minder rijke mensen ook suiker kopen en ook zoete pudding maken. 11. een nieuw product verzinnen De ontwerper bedenkt nieuwe producten en verpakkingen waarin de melk of andere melkproducten worden gedaan. Voordat een verpakking gemaakt kan worden, moet de ontwerper eerst weten welk product er in komt. Wanneer de ontwerper een nieuw product wil verzinnen, moet hij natuurlijk eerst weten wat de mensen lekker vinden en welke producten veel worden verkocht. Maar de ontwerper kijkt ook naar wat er om hem heen gebeurt: bijvoorbeeld mensen die werken of mensen die veel reizen of mensen hebben vaak haast en zijn veel onderweg. Wanneer je reist, moet je vaak een koffer of tas meenamen. Dat betekend dat je maar een hand vrij hebt. En dat is lastig wanneer je zin hebt in yoghurt, want dat moet je met een lepel eten en daar heb je 2 handen voor nodig. Zo zijn ze bijvoorbeeld bij Friese Vlag op het idee gekomen om een verpakking te maken waarin je alleen maar hoeft te knijpen om de yoghurt te eten. Maar ook de kleine, handige plastic flesjes zijn speciaal bedacht voor mensen die veel reizen. 12. Hoe weet je of mensen het product lekker vinden? Voor een fabriek is het belangrijk dat mensen die het product willen kopen, ook het product lekker vinden. 8 / 12

9 Stel je voor dat een ontwerper een nieuwe vla heeft bedacht. Voordat de vla in de winkel komt, wordt er een klein beetje van gemaakt en dan vraagt de ontwerper aan allerlei mensen of ze de vla willen proeven. En wat blijkt, de meeste mensen vinden de vla te zoet. Dat is heel belangrijk om te weten, want dat betekend dat de vla, zoals die nu is, niet naar de winkel kan. De vla wordt minder zoet gemaakt en opnieuw geproefd. Eb misschien gebeurt dat nog wel een paar keer, zo door totdat de mensen de vla lekker vinden. Pas dan gaat het in de pakken en naar de winkel. 13. De verpakking Behalve nieuwe producten verzinnen, verzinnen de mensen op de marketingafdeling ook in welke verpakking de melk vla of andere producten moeten komen. Vroeger kwam de melk rechtstreeks vanuit de melkbus met een maatkannetje en dan werd het meteen in een pannetje gegoten. Later kwamen de glazen flessen, maar die waren erg zwaar. Toen werden de kartonnen verpakkingen bedacht. Die waren lichter en pasten ook makkelijker in de koelkast. Aan de buitenkant van een verpakking kun je niet zien wat er in zit. De kartonnen verpakkingen moeten dus worden bedrukt. In Nederland moeten er verschillende dingen op de verpakking staan: welke stoffen in het product zitten, zoals suiker, zout en kleurstoffen. Zo kan iedereen zien waar het product van gemaakt is. De inhoud. Tot wanneer het product houdbaar is. De tenminste houdbaar tot-datum. Hoe je het product moet bewaren en waar. Bijvoorbeeld in de koelkast. Streepjescode. Eerst word er gescand. En dan kan de kassa kan dan lezen wat je hebt gekocht en hoeveel het kost en dan komt het op de bon te staan. En dan kan er ook worden bijgehouden hoeveel er nog op voorraad is. 14. Een leuke verpakking 9 / 12

10 Wanneer er alleen maar informatie op de verpakking zou staan, zou die er saai uitzien. Daarom word er ook een plaatje op gezet en die is meestal voor elk product anders. De fabriek verzint,, samen met een reclamebureau, hoe zo n verpakking er leuk en lekker uit kan zien. De plaatjes worden regelmatig veranderd. Omdat wat er in zit, is veranderd, of omdat de fabriek er iets anders mee gaat doen, bijvoorbeeld spaaracties of een prijsvraag. Net zoals wij na een tijdje uitgekeken bent op bepaalde kledingstukken, is het ook nodig om vla, yoghurt of de melk regelmatig anders aan te kleden. Voor het maken van een verpakking let de ontwerper ook op of een verpakking handig is in gebruik, op de afmeting en op de vormen of de verpakkingsmaterialen niet schadelijk zijn voor het milieu. Op elke verpakking staat ook de naam, adres en telefoonnummer van de consumentenservice vermeld. Wanneer je vragen hebt, kun je die altijd stellen. 15. Sojamelk A17. Wat is sojamelk? Sojamelk is melk uit de sojaboon. De sojaboon is een boon die aan een soort struik groeit en eeft verschillende namen. De meest bekende sojaboon is de gele sojaboon. B17. Van wat is sojamelk gemaakt?water, gepelde sojabonen, suiker, zeezout, vitamine B2, smaakje. C17 Hoe word sojamelk gemaakt? Eerst komen de sojabonen in een grote ton. Daar in die ton worden ze gepeld. Daarna gaan ze naar een bak met warm water en daar moeten ze even weken. Daarna worden ze klein gehakt in het water. En de blubber word in een andere ton gedaan. Daarna word er een smaakje bijgedaan. Daarna kan de sojamelk in de pakken. D17 Voor wie is sojamelk? Sojamelk is voor iedereen maar meestal drinken mensen het omdat ze allergisch voor koeienof geitenmelk zijn. Sojamelk is ook voor mensen die geen dierlijke producten willen eten en drinken. 16.Melk is gezond, maar wanneer eet je nu eigenlijk gezond Bij gezonde voeding hoort melk. Melk bevat namelijk eiwit, vitamines en calcium. 10 / 12

11 Calcium word ook wel kalk genoemd, je hebt het nodig om sterke botten te krijgen en te houden. Maar melk is ook voor de dorst. Mensen vragen zich wel eens af waarom melk wit is. Wanneer je melk onder een microscoop zou leggen, zie je kleine, witte bolletjes. Door die witte bolletjes krijgt melk haar witte kleur. Het is een beetje ingewikkeld om precies uit te leggen. Maar ook al is melk heel gezond, alleen drinken is niet goed. Je lichaam heeft hel veel voedingsstoffen om te kunnen bewegen, te leren en te groeien. Deze stoffen zitten in verschillende soorten voedingsmiddelen zoals melk, groente en fruit, maar ook in vlees, vis en aardappelen. Afwisseling is dus heel belangrijk. Om te zorgen dat je alle voedingsstoffen binnen krijgt, is de maaltijd schijf. (ook wel schijf van 5 genoemd) Deze maaltijdschijf bevat 5 vakken met basisvoedingsmiddelen. Basisvoedingsmiddelen zijn voedingsmiddelen die je elke dag nodig hebt. Als je uit elk vak bij elke maaltijd wat eet, dan weet je zeker dat je goed zit. Snoep is geen deel van een maaltijd, dit betekend dat je eigenlijk helemaal geen snoep mag eten. 17. hoeveel eten heb je nodig Voeding is heel belangrijk voor je gezondheid. Logisch eigenlijk wat zonder eten word je ziek. Gelukkig is er in Nederland genoeg eten voor iedereen. De winkels staan vol met eten en ook in de snackbar en restaurants kun je lekker eten kopen of opeten. Maar niet alleen van te weinig eten kun je ziek worden, maar ook van te veel eten. Je lichaam is net een wip-wap. Hetgeen wat je eet staat aan de ene kant. Hier krijg je energie van. Aan de andere kant van de wip-wap staat hetgeen wat je met deze energie kunt doen bijvoorbeeld leren, sporten en spelen. Deze wip-wap moet in evenwicht blijven; je moet dus evenveel binnenkrijgen als dat je verbruikt. Als je minder eet dan dat je energie verbruikt val je af en word je dunner. Eet je meer dan dat je energie verbruikt word je dikker. Om je fit te voelen, is het dus niet alleen belangrijk om op te letten wat je eet. Maar het is ook belangrijk om voldoende te bewegen. Door te sporten beweeg je veel. Maar je beweegt ook al als je met de fiets naar school gaat, de trap te nemen in plaats van de lift enz. Meer bewegen is dus helemaal niet moeilijk. Een gezond gewicht is belangrijk om je fit te voelen. Als je een gezond gewicht hebt is het dus niet de bedoeling om bij te komen en ook niet om af 11 / 12

12 Powered by TCPDF ( Spreekbeurten.info te vallen. Daarom is het belangrijk dat je de energie wip-wap in je lichaam in evenwicht houdt. 18. Leuke weetjes Over de koe: Een mannetje heet een stier en kan wel 1000 kilo wegen. Na ongeveer 4 jaar is een koe volwassen en weegt dan ongeveer 600 kilo. Een koe heeft voldoende slaap aan 20 minuten van de 24 uur. Een koe heeft geen boventanden. Een koe poept ongeveer 52 kilo per dag. Een koe drinkt tussen de 60 en 100 liter per dag. De meeste koeien worden tussen de 8 en 13 jaar oud. Bertha uit Ierland werd in 1955 de oudste koe ter wereld: wel 48 jaar. Over de melk geschiedenis: Over yoghurt: Over toetjes: de eerste melkboer leefde 6000 jaar geleden en verkocht geitenmelk. Nederlanders zijn europees kampioen yoghurt eten met bijna 18 liter per jaar. Het oudste kookboek is gevonden, dateert uit de Romeinse tijd. Daarin werd al een recept gevonden voor pudding. 12 / 12