VOORDAT JE BEGINT... 3 MET DEZE TIPS LUKT JE SPREEKBEURT ALTIJD! INLEIDING Koe Katrien Wat gebeurt er in mijn maag?...

Transcriptie

1

2 INHOUDSOPGAVE VOORDAT JE BEGINT... 3 MET DEZE TIPS LUKT JE SPREEKBEURT ALTIJD! INLEIDING... 5 Koe Katrien... 5 Wat gebeurt er in mijn maag? VAN DE BOER NAAR DE FABRIEK... 7 Broer Egbert... 7 Welke melk mag mee?... 7 Naar de melkfabriek MARKETING... 8 Neef Mark... 8 Een nieuw product verzinnen Hoe weet je of mensen een product lekker vinden?... 8 De verpakking... 9 Een leuke verpakking PRODUCTIE Willem Loeiestein Van de fabriek naar de winkel Andere producten van melk GESCHIEDENIS: VAN PAP KOKEN THUIS TOT MELK IN DE SUPERMARKT Oma Annie GESCHIEDENIS: DE KOE Opa Piet YOGHURT Tante Truus en Tante Nina VLA Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

3 Buurman Bob MELK IS GEZOND, MAAR WANNEER EET JE NU EIGENLIJK GEZOND Aafke HOEVEEL ETEN HEB JE NODIG? OVER FRIESCHE VLAG LEUKE WEETJES Over de koe Over de geschiedenis van de koe Over de melkgeschiedenis Over yoghurt Over toetjes Over koffiemelk Over Friesche Vlag OVERZICHT PRODUCTEN FRIESCHE VLAG Melk Karnemelk Milk & Fruit Yoghurt Bijzondere toetjes Vla Pap Room Producten voor in de koffie Verpakkingen voor onderweg: GEBRUIKTE LITERATUUR: GERAADPLEEGDE INTERNETSITES, TEVENS LEUKE LINKS: Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

4 Voordat je begint Je hebt gekozen om een spreekbeurt te houden over zuivel. Goed gedaan, want er is namelijk veel over te vertellen. En het leuke is dat wij al een heleboel voor je hebben opgezocht en er een map van hebben gemaakt. Het is een behoorlijk dik zuivelpak geworden, vol leuke verhalen en weetjes over melk, koeien, toetjes en de geschiedenis ervan. Meer dan genoeg om een goede en leuke spreekbeurt van te maken. Want het is natuurlijk wel de bedoeling dat je dat zelf doet. En wij helpen jou daar graag bij. Voor een spreekbeurt moet je veel opzoeken en veel lezen. Vaak zijn het saaie teksten met moeilijke woorden en ingewikkelde zinnen. Dat wilden wij niet. Tenslotte moet het voorbereiden van je spreekbeurt ook leuk zijn! Daarom ga je voor deze spreekbeurt een bezoekje brengen aan de familie Loeiestein. Niet echt natuurlijk, maar op papier. Zij zullen je alles vertellen wat je wilt weten. Geen saaie tekst, maar een leuk verhaal waarin je de familieleden ook een beetje leert kennen. We stellen ze vast aan je voor: Koe Katrien: is de belangrijkste melkkoe van de familie Loeiestein. Eigenlijk is ze zelf een kleine melkfabriek en dat zal ze je laten weten ook. Willem Loeiestein: is melkboer en kan je van alles vertellen over melk en welke producten er van kunnen worden gemaakt. Egbert is chauffeur van de melkwagen. Hij haalt 3 of 4 keer per week de melk op en brengt die naar de melkfabriek. Neef Mark werkt bij Friesche Vlag. Hij bedenkt de verpakkingen en vertelt je alles over hoe dat in z n werk gaat. Hij legt uit wat hij precies doet. Oma Annie Loeiestein praat graag over hoe het vroeger was: zonder melkmachines en grote supermarkten. Opa Piet Loeiestein heeft, toen hij jong was, zelf een spreekbeurt gehouden over de koe van nu, maar ook over de koeien die duizenden jaren geleden leefden. Erg leuk om zijn verhaal te horen. Tante Truus en tante Nina zijn allebei gek op yoghurt. Ze kennen een spannend verhaal over hoe yoghurt is ontstaan. Buurman Bob is verslaafd aan vanillevla. Maar hij weet ook veel over andere toetjes. Aafke Loeiestein let goed op haar gezondheid. Daarom drinkt ze ook melk. Zij legt uit waarom melk goed voor je is. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

5 Met deze tips lukt je spreekbeurt altijd! Denk eerst goed na waarover je wilt vertellen. Lees de map goed door en haal de informatie eruit die je nodig hebt. Houd de volgorde goed in de gaten: zet de belangrijkste woorden op papier in de juiste volgorde. Schrijf geen hele zinnen over uit de map. De kans is dan groot dat je gaat voorlezen, in plaats van vertellen. Wanneer je een woord niet begrijpt, zoek het dan op in het woordenboek of vraag het aan je vader of moeder. Gebruik de plaatjes of foto s die je kunt downloaden van Internet ( Vraag aan je vader of moeder of je een paar zuivelproducten mag kopen in de winkel zodat je in de klas de verpakking kan laten zien (kies een paar verschillende vormen). Of: als de leerkracht dat goed vindt: houd een smaaktest onder je klasgenoten! Oefen je spreekbeurt van tevoren thuis: voor de spiegel of met een vriend of vriendin, broer of zus. Laat ze vragen stellen en probeer die dan te beantwoorden. Vraag hoe ze je spreekbeurt vinden. Maak de spreekbeurt niet te lang. En tenslotte: als je wilt: laat ons weten hoe je spreekbeurt is gegaan en wat je van het informatiepakket vond. Stuur daarvoor een naar: spreekbeurt@frieschevlag.nl Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

6 1. Inleiding Koe Katrien Hoi, ik ben Katrien; de koe van de Familie Loeiestein. Ik behoor tot het Zwartbont Fries-Hollands ras, een van de twintig verschillende koeiensoorten die er in Nederland bestaan. Er zijn koeien die alleen melk geven en koeien die worden gehouden voor het vlees. Het Zwartbont Fries-Hollands ras is een echte melkkoe. Een koe geeft pas melk als zij een kalfje heeft gekregen. Eigenlijk is het bij koeien net zoals bij mensen: zodra een moeder een baby heeft gekregen, komt er melk uit haar borsten. Zolang de baby drinkt, heeft de moeder melk. Dat zou bij koeien ook zo gebeuren wanneer het kalfje bij de koe blijft drinken. Maar het kalfje wordt bij de koe weggehaald en de melkmachine neemt het over. Eigenlijk wordt de koe dus voor de gek gehouden door de melkmachine. De koe wordt tweemaal per dag gemolken en geeft dan ongeveer 25 liter melk. Een koe krijgt bijna elk jaar een kalfje. Na de geboorte van een kalfje geeft de koe 10 maanden lang melk. Om melk te kunnen maken, moet een koe gras eten: tussen de 60 en 80 kilo per dag. Veel? Wanneer jij net zoveel zou willen eten als een koe, zou je 100 hele broden per dag moeten eten! Wat gebeurt er in mijn maag? Ik moet erg goed kauwen, want gras is moeilijk fijn te kauwen. Wanneer jij het zou eten, zou je maagpijn krijgen. Daarom heb ik niet één, maar liefst vier magen: de eerste maag, waar het gras in terechtkomt heet de pens (B). Als die vol is, laat ik een flinke boer (pardon!), waardoor het gras weer terug komt in mijn mond, zodat ik het opnieuw kan gaan kauwen. Dat heet herkauwen (ik doe dit precies 60 keer). Nu weet je ook waarom koeien zovaak in de wei liggen te kauwen, zonder dat ze grazen. Het herkauwde gras gaat naar maag nummer twee: de netmaag (A). Hier wordt het verder verteerd. Dan op naar maag nummer drie: de boekmaag (C). Hier wordt het vocht uit het voedsel gehaald, waarna het uiteindelijk in de vierde maag, de lebmaag (D) belandt. Hierin wordt het voedsel zo fijn gemaakt dat het naar mijn darmen kan. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

7 De melk zit in de uier, maar dat wisten jullie natuurlijk al. Maar wist je dat ook de uier is verdeeld in vier gedeeltes? Die noemen ze de vier kwartieren. Elk gedeelte heeft een eigen speen. Twee keer per dag word ik gemolken. Dat gebeurt in een melkstal met melkmachines. De melk wordt bewaard in grote tanks totdat de melk wordt opgehaald. Wil je weten wat er daarna met de melk gebeurt? Ga dan naar het hoofdstuk van Egbert, die weet er alles van. Wil je meer weten over de geschiedenis van de koe, ga dan naar opa Piet. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

8 2. Van de boer naar de fabriek Broer Egbert Welke melk mag mee? G dag; Egbert is de naam. Ik ben chauffeur van de melkwagen die de melk van de boerderij naar de melkfabriek van Friesche Vlag brengt. Bij elke boer kom ik 2 of 3 keer per week. De melk is van de melkmachine naar een grote opslagtank gegaan en die tank maak ik leeg. Maar eerst giet ik een klein beetje van de melk in de tank in een flesje. Dat gaat naar het laboratorium, waar ze onderzoeken of er geen stoffen inzitten die je ziek kunnen maken. Melk van zieke koeien neem ik niet mee. Die wordt apart gehouden en weggegooid. Koeien die ziek zijn, krijgen, net als mensen, soms medicijnen om beter te worden: pilletjes, drankjes of spuitjes van de dokter (in dit geval de veearts). Die medicijnen kunnen ook in de melk terechtkomen; daarom wordt de melk van koeien die medicijnen krijgen, ook weggegooid. De boer moet een lijstje bijhouden van koeien die ziek zijn, welke medicijnen ze krijgen en wanneer ze die hebben gehad. Je hebt vast wel gezien dat koeien gele plaatjes in hun oor hebben. Op dat plaatje staat een nummer, dat ook in de computer zit. Zo is het voor de boer heel makkelijk om de koeien uit elkaar te houden en zo n lijstje te maken. Naar de melkfabriek Ik rijd met de melkwagen naar de fabriek van Friesche Vlag. Daar wordt de melk in een centrifuge gegoten: een soort wasmachinetrommel, maar dan vele malen groter. Die trommel gaat draaien, waardoor de melk nog schoner dan schoon wordt. Vervolgens gaat de melk in een andere centrifuge, waar de room (vet) uit de melk wordt gehaald. Dat is nu magere melk. Stop je er weer vet bij, dan krijg je halfvolle of volle melk. Wil je slagroom maken, dan moet je er nog veel meer vet bij stoppen. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

9 3. Marketing Neef Mark Mijn naam is Mark; en ik ben een neef van Willem Loeiestein. Net als de rest van de familie, heb ik ook van alles met zuivel te maken. Ik werk namelijk op de Marketingafdeling van Friesche Vlag. Wat ik daar doe? Ik bedenk nieuwe producten en verpakkingen waarin de melk en andere melkproducten worden gedaan. Voordat een verpakking gemaakt kan worden, moet ik natuurlijk eerst weten welk product er in komt. Een nieuw product verzinnen. Wanneer ik een nieuw product wil verzinnen, moet ik natuurlijk eerst weten wat mensen lekker vinden en welke producten er veel worden verkocht. Maar ik kijk ook naar wat er om mij heen gebeurt: bijv. mensen werken, reizen veel, hebben vaak haast en zijn veel onderweg. Wanneer je reist, moet je vaak een koffer of een tas meenemen. Dat betekent dat je maar één hand vrij hebt. En dat is lastig wanneer je zin zou hebben in yoghurt, want dat moet je met een lepel eten en daar heb je twee handen voor nodig. Zo ben ik op het idee gekomen om een verpakking te maken waarin je alleen maar hoeft knijpen om de yoghurt te kunnen eten. In dit geval heb ik er ook een nieuwe naam voor verzonnen: Breaker. Maar ook de kleine, handige plastic flesjes zijn speciaal bedacht voor mensen die veel reizen. Hoe weet je of mensen een product lekker vinden? Voor Friesche Vlag is het belangrijk dat de mensen die onze producten willen kopen, ze ook lekker vinden. Stel je voor dat ik een nieuwe vla smaak heb bedacht. Voordat de vla in de winkel komt, wordt er een klein beetje van gemaakt en vraag ik aan allerlei mensen of ze de vla willen proeven. En wat blijkt: de meeste mensen vinden de vla veel te zoet. Dat is heel belangrijk om te weten, want dat betekent dat de vla, zoals die nu is, niet naar de winkel kan. De vla wordt minder zoet gemaakt en opnieuw geproefd. En misschien gebeurt dat nog wel een paar keer; net zovaak totdat men m lekker vindt. Pas dan wordt ie ook echt gemaakt. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

10 De verpakking Behalve nieuwe producten verzinnen bedenken de mensen op de Marketingafdeling ook in welke verpakking de melk, vla of andere zuivelproducten moet komen. Wanneer je bij Oma Annie op bezoek gaat, zal ze je vertellen dat melk vroeger rechtstreeks vanuit de melkbus met een maatkannetje (dat werd een melkmaat genoemd) in een pannetje werd gegoten. Later kwamen de glazen flessen, maar die waren erg zwaar. Toen werden de kartonnen verpakkingen bedacht. Die waren lichter en pasten ook veel makkelijker in de koelkast. Aan de buitenkant van een verpakking kun je niet zien wat er in zit. De kartonnen verpakkingen moeten dus worden bedrukt. In Nederland moeten er verschillende dingen op de verpakking staan: welke stoffen er in het product zitten, zoals suiker, zout en kleurstoffen. Zo kan iedereen zien waar het product van gemaakt is. hoeveel er in zit (de inhoud). Verder staat op de verpakking tot hoe lang je het product kunt bewaren: de t.h.t.- datum (Tenminste Houdbaar Tot). Waar het product is gemaakt, hoeveel energie een product levert (Als je voldoende energie hebt, kun je veel dingen doen zoals sporten, fietsen en goed opletten op school). In elk product zitten stoffen die energie leveren. Dat noemen ze de voedingswaarde. Hoe je het product moet bewaren: bijvoorbeeld meteen in de koelkast of pas nadat het pak open is. Dan staat er ook nog een streepjescode op het pak. Daardoor kunnen de pakken in de supermarkt worden gescand. De kassa kan dan lezen wat jij hebt gekocht en zet dat op je kassabon. In veel supermarkten kan door het lezen van de code precies worden bijgehouden hoeveel er nog op voorraad is. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

11 Een leuke verpakking Wanneer er alleen maar informatie op de verpakking zou staan, zou die er maar saai uitzien. Daarom wordt er ook een plaatje op gezet en die is meestal voor elk product anders. Friesche Vlag verzint, samen met een reclamebureau, hoe zo n verpakking er leuk en lekker uit kan zien. De plaatjes worden regelmatig veranderd. Omdat wat er in zit, is veranderd, of omdat Friesche Vlag er iets bijzonders mee gaat doen, bijvoorbeeld een spaaractie of prijsvraag. Net zoals jij na een tijdje uit bent gekeken op bepaalde kledingstukken, is het ook nodig om de vla, yoghurt of de melk regelmatig opnieuw aan te kleden. Voor het maken van een verpakking let ik ook op of een verpakking handig is in het gebruik. Daarbij let ik op de afmetingen (past hij wel in de deur van de koelkast) en op de vorm. In de kleine flesjes Milk en Fruit voor onderweg zit bijvoorbeeld precies één portie. Daarnaast wordt erop gelet dat de verpakkingsmaterialen niet schadelijk zijn voor het milieu. Op elke verpakking staan ook de naam, adres en telefoonnummer van de consumentenservice vermeld. Wanneer je vragen hebt, kun je die altijd stellen. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

12 4. Productie Willem Loeiestein Van de fabriek naar de winkel Ha, je hebt me gevonden! Willem Loeiestein in hoogsteigen persoon! Ik ben melkboer, baas van koe Katrien en houd precies in de gaten wat er met mijn melk gebeurt. Alle melk gaat naar de Friesche Vlag melkfabriek in Nijkerk of Groningen. De mensen die daar werken zorgen er voor dat de melk en de andere producten in de pakken komen. Dat hoeven ze gelukkig niet met de hand te doen, want dat gebeurt met machines. De melk wordt verwerkt in grote tanks. Vanuit die tanks pompt de machine de melk in de pakken, die over een lopende band worden aangevoerd. De machine weet precies hoeveel melk er in een pak moet. Verder op de band wordt het pak dichtgemaakt. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

13 Andere producten van melk Maar er worden ook andere producten van melk gemaakt zoals bijvoorbeeld yoghurt, vla, pap of chocolademelk. Voor elk product is er een aparte tank. In die tank worden andere stoffen bij de melk gedaan. Yoghurt wordt gemaakt door aan de melk yoghurtbacteriën toe te voegen, waardoor de melk zuur en dik wordt. Pap wordt gemaakt door aan melk een bindmiddel toe te voegen. Dat is een stof die twee andere stoffen aan elkaar plakt (lijm is bijvoorbeeld een bindmiddel). Voor het maken van pap worden bindmiddelen gebruikt die je kunt eten zoals tarwebloem, havermout, gort of griesmeel. Pudding wordt op dezelfde manier als vla gemaakt, alleen worden er dan meer bindmiddelen gebruikt. Chocolademelk wordt gemaakt door aan de melk onder andere cacao en suiker toe te voegen. Al die volle pakken worden naar het verpakkingsmagazijn gebracht. Daar worden de bestellingen klaar gemaakt voor de winkel. Totdat ze worden opgehaald, worden ze bewaard in een grote hal, waar het net zo koel is als in de koelkast thuis. Elke dag komen er 35 vrachtwagens langs die de bestellingen inladen en naar de winkels vervoeren. In de fabriek van Friesche Vlag worden elke dag ruim 1 miljoen zuivelproducten gemaakt. Maar die komen niet allemaal van mijn boerderij hoor; er zijn heel veel boeren die melk aan Friesche Vlag leveren. Wil je weten welke producten er nog meer worden gemaakt bij Friesche Vlag? Ga dan naar het hoofdstuk over Friesche Vlag. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

14 5. Geschiedenis: van pap koken thuis tot melk in de supermarkt Oma Annie Kom binnen! Jullie komen vast voor mijn verhaal over hoe het vroeger was. Ik ben oma Annie Loeiestein en ik kan je vertellen dat het vroeger lang niet zo makkelijk was als tegenwoordig, met al die computers. Zelfs de koeien hangen tegenwoordig aan de computer! Vroeger, toen mijn oma een klein meisje was, kon je geen melk kopen in de supermarkt. Er kwamen melkmeisjes langs de deur die de melk kwamen verkopen die ze s morgens bij de boer hadden opgehaald. Die melk kwam rechtstreeks van de koe en was dus niet schoon. Er bestonden nog geen koelkasten, dus de melk kon ook niet goed worden bewaard. De melk werd niet gedronken, maar gekookt. Van de gekookte melk maakten de mensen pap. Honderd jaar geleden kwamen er kleine melkfabriekjes waar melk werd verzameld en gekoeld bewaard. Toen begonnen de mensen de melk ook te drinken. Om de melk te verkopen werd die overgegoten in grote koperen kannen, waarmee de melkverkopers door de straten gingen. Er waren ook melksalons: een soort café waar je melk kon drinken.later kwam de melkman of melkboer. Die kwam met een kar vol melkbussen aan de deur. Met een melkmaat (maatbeker voor melk) schepte hij de melk in een pan. Rond 1960 werd de koelkast uitgevonden en toen was het mogelijk om de melk langer te bewaren. Melk werd nu niet meer alleen verkocht door de melkboer, maar ook in supermarkten. De zware glazen flessen werden vervangen door kartonnen pakken. Melk in glazen flessen zie je tegenwoordig bijna niet meer. Ook de echte melkboer is bijna verdwenen. Maar ik ben niet de enige die over vroeger kan vertellen; ga ook eens langs bij Opa Piet: hij weet alles over de koe. En tante Truus en tante Nina kennen een prachtig verhaal over de eerste yoghurt. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

15 6. Geschiedenis: de koe Opa Piet Heeft oma je gestuurd? Dat dacht ik al. Iedereen die een spreekbeurt wilt houden over melk of koeien, stuurt ze naar mij. Lang geleden heb ik ook een spreekbeurt gemaakt over de koe en daar heb ik een 10 voor gekregen! Luister maar eens goed: Koeien zijn er altijd al geweest, alleen zagen ze er vroeger heel anders uit dan tegenwoordig. En als ik het heb over vroeger, dan heb ik het over duizenden jaren geleden. Zelfs in de prehistorie waren er al koeien. Dat weet men omdat er tekeningen van koeien zijn gevonden in grotten in Frankrijk, waar mensen hebben gewoond. De koe was toen nog een oer-os, leefde in het wild, was veel groter dan de koeien van nu en had een vacht die bestond uit lange, dikke haren. De holbewoners maakten jacht op de oer-os voor het vlees en de vacht. Daarvoor waren ze soms dagen onderweg. Totdat iemand bedacht dat het veel makkelijker zou zijn als die dieren gewoon naast het huis zouden staan. Maar ja dat was niet Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

16 zo eenvoudig. Tenslotte ging het om een wild dier dat zich niet zo makkelijk liet vangen. Om de oeros te vangen, werden verschillende dingen uitgeprobeerd, zoals het maken van allerlei geluiden. En zowaar het leek erop dat de oer-os reageerde op de klank cowwww. Je raadt het al: hieruit is, zo vermoeden ze, later (13 e eeuw) de naam koe ontstaan. Omdat er in die tijd nog niemand kon schrijven, zullen we het wel nooit zeker weten. Eindelijk was het gelukt om de oer-os te vangen en te temmen. Maar er was nu wel een ander probleem: als het voedsel op de ene plek op was, liep zo n kudde oer-ossen naar een andere plaats en dan letten ze echt niet op waar ze hun hoeven neerzetten! Alles wat ze tegenkwamen, werd vertrapt. En zo kwam de oer-os achter het hek. En als een dier niet meer in het wild leeft, is hij afhankelijk van het voedsel dat de mens hem geeft. Daardoor wordt ie kleiner. Langzaam aan veranderde de oer-os in de koe die we nu allemaal kennen. Eerst werden de koeien alleen gebruikt voor hun vlees, vacht en als trekdieren. Dat je een koe ook kon melken, ontdekten de boeren pas veel later. Makkelijk was dat niet, omdat een koe geen melk gaf als ze niet in de buurt van haar kalfje was. Pas in de Middeleeuwen lukte het de boeren in Denemarken en in het Noorden van Nederland als eersten om een koe te melken zonder dat haar kalf erbij was. Vanaf die tijd is Nederland beroemd om zijn melkkoeien. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

17 7. Yoghurt Tante Truus en Tante Nina Wij zijn Tante Truus en Nina Loeiestein en allebei gek op yoghurt. Nina heeft een voorkeur voor magere yoghurt en Truus eet het liefst volle yoghurt. Om iets te begrijpen over yoghurt, zullen we je eerst vertellen hoe yoghurt is ontstaan. Yoghurt bestaat al duizenden jaren. De Chinezen maakte 6000 jaar geleden al zure melkproducten om er groenten in klaar te maken of brood van te bakken. Ook in Rusland, Siberië en op de Balkan gebeurde dat. Er was alleen niemand die het toen yoghurt noemde. Het eerste echte yoghurtverhaal komt uit Mongolië (een deel van China) en is 850 jaar geleden gebeurd. Een koerier (soort postbode) moest een lange rit maken voor zijn baas. Het was heel warm en hij had dorst. Toen hij in een dorpje kwam vroeg hij aan de mensen die daar woonden, of hij water mee kon nemen voor onderweg. Dat hadden ze niet, maar hij kon wel melk krijgen. De koerier dronk wat van de zoetige melk, liet zijn waterzak vullen en ging op weg. Hij moest een lange rit maken door de hete woestijn. Toen de koerier aan het eind van de dag de melk opdronk, smaakte die zurig, maar wel fris. Hij voelde zich meteen weer sterk genoeg om de lange rit af te maken. Door de hitte en de beweging van het paard was de melk gezuurd. Thuisgekomen vertelde hij over het drankje dat zo lekker was en hem zoveel energie had gegeven. Hij noemde het yogurt, wat Turks is voor dikke melk. Pas in het begin van de 20 ste eeuw was yoghurt ook verkrijgbaar in Nederland. Om tegenwoordig yoghurt te maken, hoeven we gelukkig geen lange ritten te paard door een hete woestijn te maken. Ik moet er niet aan denken zeg! Het wordt gewoon in de melkfabriek gemaakt van magere melk. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

18 8. Vla Buurman Bob Heb je vla meegebracht? Ik ben namelijk helemaal gek op vla, vooral vanillevla. Voor vla doe ik alles, ook jou helpen met je spreekbeurt. Heb ik me al voorgesteld? Ik ben Bob de buurman en woon hier om de hoek. Hoe vla precies is ontstaan, weet ik niet; eigenlijk weet niemand het. Het is wel een Nederlands gerecht, dat je in een ander land niet ziet. Alleen in Engeland kennen ze iets wat er op lijkt: custard, maar dit is een warme vla of pudding die over appeltaart wordt gegoten en dat heel anders smaakt. Ik heb wel ontdekt dat bijna 300 jaar geleden er al eten bestond dat vlade heette. Het was een dunne pap gemaakt van melk, eieren, cacao en vruchten. In Nederland kennen we vla pas 50 jaar. Mensen bedachten toen zelf allerlei toetjes die je kon maken met vla, fruit en andere melkproducten. Al snel deden de zuivelfabrieken dat ook en konden de mensen de toetjes kant en klaar in de winkel kopen. Vla is het meest populaire toetje in Nederland. We eten er per persoon per jaar zo n 10 kg van. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

19 Andere Toetjes Het eten van een toetje (na het eten, of met een deftige naam dessert ) is al heel oud. Duizenden jaren geleden aten de mensen na de maaltijd verse of gedroogde vruchten en honing. Mensen geloofden toen dat het eten van koude dingen slecht was. Daarom werd alles altijd warm gegeten: ook de toetjes. Arme mensen aten zo wie zo geen toetjes: zij waren allang blij als ze zich twee warme papmaaltijden per dag konden veroorloven. Toetjes werden niet gegeten om de honger te stillen, maar als zoete afsluiting van de maaltijd. Om een toetje zoet te krijgen, gebruikte men fruit en honing. Suiker was vroeger alleen betaalbaar voor rijke mensen en werd wit goud genoemd. In de 17 e eeuw (vierhonderd jaar geleden) werd de suiker eindelijk goedkoper en konden ook minder rijke mensen suiker kopen en zoete pudding maken. Dat werd helemaal makkelijk toen iemand de puddingzak had uitgevonden. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

20 9. Melk is gezond, maar wanneer eet je nu eigenlijk gezond Aafke Hallo, ik ben Aafke Loeiestein. Ik let er in de familie Loeiestein op dat iedereen gezond eet. En bij gezonde voeding hoort melk. Melk bevat namelijk eiwit, vitamines en vooral calcium (zit ook in schoolkrijt). Calcium wordt ook wel kalk genoemd, je hebt het nodig om stevige botten te krijgen en te houden. En natuurlijk is melk ook gewoon lekker voor de dorst. Vaak wordt aan Aafke gevraagd waarom melk wit is. Wanneer je melk onder de microscoop zou leggen, zie je kleine, witte bolletjes. Door die bolletjes krijgt melk haar witte kleur. Het is een beetje ingewikkeld om precies uit te leggen hoe het werkt. Misschien hebben jullie in de klas een microscoop en kun je het zelf eens bekijken. Maar ook al is melk heel gezond, alleen melk drinken is niet goed. Je lichaam heeft heel veel verschillende voedingsstoffen nodig om te kunnen bewegen, te leren en te groeien. Deze stoffen zitten in verschillende soorten voedingsmiddelen zoals melk, groente en fruit, maar ook in vlees, vis en aardappelen. Afwisseling is dus heel belangrijk. Om te zorgen dat je alle voedingsstoffen binnenkrijgt, is de maaltijdschijf bedacht. Deze maaltijdschijf bevat 4 vakken met basisvoedingsmiddelen. Basisvoedingsmiddelen zijn voedingsmiddelen die je elke dag nodig hebt. Als je uit elk vak bij elke maaltijd wat eet, dan weet je zeker dat je goed zit. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

21 Zoals je ziet, is snoep geen onderdeel van de maaltijdschijf. Dit betekent niet dat je helemaal geen snoep mag eten. Je kunt gezond eten en toch af en toe lekker snoepen. Het gaat er om dat je niet te veel snoep eet en snoep niet als vervanging van een basisvoedingsmiddel gebruikt. Hoeveel eten heb je nodig? Voeding is heel belangrijk voor je gezondheid. Logisch eigenlijk want zonder eten word je heel erg ziek. Gelukkig is er in Nederland genoeg te eten voor iedereen. De winkels staan vol met eten en ook in restaurants en snackbars is genoeg lekkers te koop. Maar niet alleen van te weinig eten kun je ziek worden, ook van teveel eten kan dat. Je moet dus goed nadenken over wat je eet, hoe vaak en hoeveel. Aafke legt het aan de rest van de familie Loeiestein altijd zo uit; je lichaam is net een wip-wap. Aan de ene kant staat hetgeen je eet. Hier krijg je energie van. Aan de andere kant van de wip-wap staat hetgeen je met deze energie kunt doen zoals leren, sporten en spelen. Deze wip-wap moet in evenwicht blijven; je moet dus net zoveel energie (eten) binnenkrijgen als je gebruikt (bewegen). Als je minder eet dan je energie verbruikt, wordt je gewicht minder (je valt af). En als je meer eet dan je energie verbruikt, wordt je gewicht meer (je wordt dikker). Om je fit te voelen, is het dus niet alleen belangrijk om op te letten wat je eet. Maar het is ook heel belangrijk om voldoende te bewegen. Door te sporten beweeg je veel. Maar je beweegt bijvoorbeeld ook al door op de fiets naar school te gaan, de trap te nemen in plaats van de lift of. je weet zelf vast nog wel meer dingen te noemen. Meer bewegen is dus helemaal niet zo moeilijk als het lijkt. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

22 Een gezond gewicht is belangrijk om je fit te voelen. Als je een gezond gewicht hebt, is het niet goed om dikker te worden, maar ook niet om af te vallen. Daarom is het zo belangrijk dat je de energie wip-wap in je lichaam in evenwicht houdt. En dit doe je door gezond te eten en lekker te bewegen. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

23 10. Over Friesche Vlag Ben je er nu al weer? Och, natuurlijk; ik zou ook nog iets vertellen over mijn vader en Friesche Vlag. Mijn vader heeft bij Friesche Vlag gewerkt. Als kleine jongen mocht ik ook wel eens mee naar de fabriek. De zuivelfabriek waar het merk Friesche Vlag is ontstaan, is in 1913 opgericht. Die fabriek heette toen: De Coöperatieve Vereeniging tot Bereiding van Melkproducten. In 1919 werd de naam veranderd in Coöperatieve Condensfabriek Friesland (CCF), omdat die naam makkelijker en korter was. Gecondenseerde melk (melk waar een groot deel van het water uit is gehaald) was een van de eerste producten van Friesche Vlag. Deze blikken werden niet verkocht in Nederland, maar gingen allemaal naar andere landen. Pas in 1932 verkocht Friesche Vlag voor het eerste producten in Nederland: de koffiemelk. In die tijd kende men alleen koffieroom en die was voor veel mensen erg duur en koffiemelk was voor veel mensen wel te betalen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ( ) werd er ook chocolademelk in blik gemaakt. In 1951 kwam de glazen fles. Friesche Vlag is al heel lang bekend van de koffiemelk, vanaf 1987 begonnen ze ook andere zuivelproducten te maken. Inmiddels zijn er een heleboel producten van Friesche Vlag te koop. Friesche Vlag probeert ook altijd rekening te houden met wat kinderen lekker en leuk vinden. Op de website van Friesche Vlag ( is er ook een speciale afdeling voor kinderen waar je spelletjes kunt spelen of een eigen (melk)pak kunt Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

24 ontwerpen. Je vindt er lekkere en te gekke recepten die je met verschillende melkproducten kunt maken. Maar ook informatie over allerlei speciale acties is daar te vinden. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

25 11. Leuke weetjes Over de koe In Nederland zijn er 3,9 miljoen (3 miljoen, negenhonderdduizend) koeien. Daarvan zijn 1,5 miljoen (1 miljoen vijfhonderdduizend) koeien melkgevend. Zo n driehonderdduizend zijn toekomstige melkkoeien (jonger dan 2 jaar, die dus nog geen kalfje hebben gekregen, ook wel jongvee genoemd). De meest bekende koeienrassen die je in Nederland ziet, zijn: het Zwartbont Fries-Hollands ras (2/3 van alle koeien) het Roodbont Maas-Rijn-IJsselvee Wil je alle koeienrassen met afbeelding zien? Op in beeld kun je ze allemaal vinden. Wanneer iemand het heeft over een baby, peuter, kleuter of tiener, weet je meteen hoe oud die zijn. Bij de koe zit dat zo: een babykoe heet kalf een peuterkoe (1 tot 1,5 jaar oud) heet een pink een pink die moeder is geworden van haar eerste kalfje, heet een vaars (Ze is dan twee jaar en weegt ongeveer 500 kilo) wanneer een vaars 2 kalfjes heeft gehad, heet ze pas koe een mannetje heet een stier en kan wel 1000 kilo wegen een stier die geen kalfjes meer kan maken (dus gecastreerd is) heet een os Na ongeveer vier jaar is een koe volwassen en weegt dan ongeveer 600 kilo (net zo zwaar als 15 kinderen van elf jaar bij elkaar) Nederlandse melkkoeien geven ruim 300 dagen per jaar melk; zo n liter (zeven en een half duizend liter) melk per jaar. Een koe in de wei eet per dag kilo gras (ongeveer 100 hele broden) Een koe in de stal is gemiddeld 2 uur per dag bezig met eten en drinken en herkauwen Een koe heeft voldoende aan 20 minuten slaap in de 24 uur Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

26 Een koe heeft geen boventanden. De meeste koeien worden tussen de 8 en 13 jaar oud. Een koe eet naast gras ook andere dingen zoals aardappelen, bieten, het blad van suikerbieten of maïs. Daarnaast krijgt de koe krachtvoer: biks Een gemiddeld koe wordt ongeveer 1 meter 50 hoog Een koe poept ongeveer 52 kilo per dag (en dat is meer dan jij zelf weegt!). Een koe drinkt tussen de 60 en 100 liter water per dag drinkt (dat is hetzelfde als 60 tot 100 pakken per dag). 1 koe kan per dag 25 pakken melk vullen Er zijn ongeveer (drie en twintig duizend) melkveehouderijen in Nederland. Koeien hebben vaak een halsband om. Dat is niet zomaar. In de halsband zit namelijk een zender. Op het moment dat een koe bij een voerbak komt, maakt dat zendertje contact met een krachtvoercomputer. Dit gebeurt vaak als de koe wordt gemolken. De computer regelt dat de koe niet meer voer krijgt dan de hoeveelheid die de melkveehouder heeft ingevoerd. Die hoeveelheden kunnen per koe en per seizoen verschillen. Wanneer een koe een kalfje heeft gekregen moet ze heel veel eten omdat ze veel melk geeft. De meeste koeien lopen in de zomer in het weiland. In de winter wonen ze in de stal. Bij het melken sluit de boer met de hand de machine aan op de spenen. Maar er zijn al boeren die zelfs dat niet meer hoeven te doen: die hebben een melkrobot. De koe heeft geleerd om de robotbox binnen te stappen. De robot zoekt met behulp van een zendertje naar de spenen van de koe en sluit de melkmachine aan. Bij deze boeren worden de koeien zo vaak als ze willen door de robot gemolken. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

27 Over de geschiedenis van de koe Wanneer een koe in het wild zou leven, zou zij veel minder melk geven: ze heeft dan alleen maar melk voor haar kalfjes nodig. Dan zou er maar een paar liter melk in haar uier passen. Nu is dat wel 13 liter per keer dat ze gemolken wordt. De oudste koe in Nederland tot nu was Trees 5 uit Eibergen: zij werd op 17 april 2001 vijfentwintig jaar. Bertha uit Ierland haalde in 1955 het Guiness Book of Records als de oudste koe ter wereld: zij werd maar liefst 48 jaar. Over de melkgeschiedenis Melk wordt al duizenden jaren door mensen gebruikt; en dan hebben we het over de melk van hun eigen koe(ien) die naast het huis graasden. Melk verkopen, en daarmee geld verdienen, dat gebeurde niet. De eerste melkboer leefde 6000 jaar geleden en verkocht geitenmelk. Friesche Vlag verkoopt ook geitenmelk. Dit wordt gedronken door mensen die geen koemelk mogen drinken van hun geloof of omdat ze allergisch zijn voor koemelk, maar vooral ook omdat ze het gewoon lekker vinden. Over yoghurt In het begin van de 20e eeuw werd de yoghurt pas ontdekt in Europa. Nederlanders zijn Europees kampioen Yoghurt eten met bijna 18 liter per jaar! Over toetjes Het oudste kookboek dat is gevonden, dateert uit de Romeinse tijd. Daarin werd al een recept gevonden voor pudding. Over koffiemelk Koffiemelk is ontstaan door een Nederlander die 350 jaar geleden in China woonde en werkte. Hij was daar een belangrijk man. In China was het de gewoonte om melk in de thee te doen. Tijdens een belangrijk etentje, deed deze man melk in zijn koffie. En omdat het in die tijd beleefd was om alles, wat belangrijke mensen deden, ook te doen, deden alle andere gasten ook melk in hun koffie. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

28 Over Friesche Vlag Friesche Vlag heet in Indonesië gewoon Friesche Vlag (of eigenlijk Frisian Vlag). In de lokale taal is dit vertaald Susu Bendera, letterlijk: Melk van de wapperende vlag. Een pak melk zoals wij dat in Nederland kunnen kopen, is in Indonesië niet echt bekend. Daar verkoopt Friesche Vlag melkpoeder dat thuis met een beetje water wordt opgelost tot melk. Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

29 12. Overzicht producten Friesche Vlag Hier vind je een overzicht van alle producten die Friesche Vlag maakt. Wil je precies weten wat er in elk product zit? Op de site van Friesche Vlag ( kun je alle informatie vinden. Melk Magere melk Halfvolle melk Volle melk Biologische halfvolle melk (melk afkomstig van koeien op een biologische boerderij) Geitenmelk (melk afkomstig van geit) Langlekker melk (deze melk is langer houdbaar.e) Karnemelk Boerenromige karnemelk Biologische karnemelk Langlekker karnemelk Milk & Fruit Milk& Fruit in diverse smaken (halfvolle melk met vruchtensap) Milk & Fruit light in diverse smaken (halfvolle melk met vruchtensap zonder suiker en vet) Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

30 Yoghurt Magere yoghurt Volle yoghurt Milde halfvolle yoghurt Halfvolle vanille yoghurt (yoghurt met vanille) Biologische yoghurt Boeren romige yoghurt Droom fruityoghurt (yoghurt waaraan slagroom is toegevoegd) Drinkyoghurt (vloeibare yoghurt met fruitsmaak) Fruityoghurt (yoghurt met fruit) Vanilleyoghurt (lichtgezoete yoghurt met vanillesmaak) Bijzondere toetjes Stracciatella in diverse smaken (romige yoghurt met stukjes chocolade) Droomvla in diverse smaken (vla waaraan slagroom is toegevoegd) Bollino in diverse smaken (vla met chocoladebolletjes) Luchtig toetje in diverse smaken (luchtige vla) Breaker in diverse smaken (yoghurt in knijpverpakking) Vla Vanillevla Chocoladevla melk, puur en hazelnoot Dubbelvla vla met twee smaken in een pak Fruitvla vla met fruit Aromavla vla in verschillende smaken Biologische blanke vla Boeren romige vla Pap Havermoutpap (melk, havermout) Griesmeelpap (melk, tarwe-griesmeel) Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

31 Gortpap (karnemelk, gort) Rijstepap (melk, rijst) Bloempap (karnemelk, tarwebloem) Room Verse slagroom Slagroom vloeibaar Kant-en-klare slagroom opgeklopt om zo op je taart of toetje te doen Lang houdbare slagroom Langlekker slagroom Toefjes Producten die je kunt gebruiken bij het koken: Koksroom Crème Fraîche (zure room) Producten voor in de koffie Koffiemelk: Halvamel (gemaakt van halfvolle melk) Goudband (gemaakt van volle melk) Balance (gemaakt van halfvolle melk en minder vet) Koffiepoeder: Completa Cappuccinomelk Verpakkingen voor onderweg: Wil je meer weten over de verschillende verpakkingen die speciaal zijn bedacht voor mensen die reizen? Kijk dan op Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en

32 13. Gebruikte literatuur: Twintig eeuwen koken en eten: op zoek naar de eetcultuur van onze voorouders, Lizet Kruijff en Judith Schuyf, Culinaire Boekerij, Het koeienboek, Bibi Dumon Tak, Uitgeverij Querido Het grote boek met desserts, Murdoch Books Australie 1998, vert. Konemann (Ned). Duizend gezichten van zuivel: recepten, wetenswaardigheden en curiosa, Ton van Es & Fon Zwart, Het Nederlands Zuivelbureau, Geraadpleegde Internetsites, tevens leuke links: Andere leuke spreekbeurtpakketten: De Riedel Expeditie: een spreekbeurtpakketten over vruchtensappen, Fristi, Chocomel, Taksi en DubbelFrisss. Ga daarvoor naar de site van Riedel ( Friesche Vlag spreekbeurt pakket, groep 6 en