Muskusrattenbeheer samenwerkingsverband waterschappen Rijn en IJssel, Vallei en Veluwe, Hollandse Delta en Rivierenland. Beleidsnota

Transcriptie

1 Muskusrattenbeheer samenwerkingsverband waterschappen Rijn en IJssel, Vallei en Veluwe, Hollandse Delta en Rivierenland Beleidsnota Tiel, april

2 COLOFON Versie: Eindversie Datum: 18 april 2013 Auteurs: Hans van Poelwijk, Ruud Kleinman 2

3 SAMENVATTING BELEIDSNOTA MUSKUSRATTENBEHEER Voor u ligt de Beleidsnota Muskusrattenbeheer samenwerkingsverband waterschappen Rijn en IJssel, Vallei en Veluwe, Hollandse Delta en Rivierenland (hierna aangeduid als Muskusrattenbeheer), voor de periode 2013 t/m Aan de hand van maatschappelijke ontwikkelingen, nieuwe en aangepaste wetgeving en de vorming van het nieuwe samenwerkingsverband Muskusrattenbeheer, is in de Beleidsnota Muskusrattenbeheer invulling gegeven aan het muskusrattenbeheer voor de periode vanaf WATERWET Op grond van de Waterwet heeft het waterschap de zorg voor het zo goed mogelijk voorkomen van schade aan waterstaatswerken (waterkering, oppervlaktewaterlichaam, bergingsgebied of ondersteunend kunstwerk) veroorzaakt door muskus- en beverratten. Het bestrijden is daarbij geen doel op zich. Het doel is de veiligheid te waarborgen. Daarbij dient ook invulling gegeven te worden aan de wens van het parlement om bij de aanleg van nieuwe waterkeringen en bij groot onderhoud aan bestaande waterkeringen zo veel mogelijk preventieve maatregelen tegen muskusrattengraverij mee te (laten) nemen. Op dit moment bestaat er echter nog geen goed alternatief dat bestrijden volledig overbodig maakt en bestaat er nog te weinig inzicht in de inzet van bestrijding in relatie tot schade aan waterkeringen. Hier wordt de komende tijd landelijk onderzoek naar gedaan. Belangrijk element in het beleid en de sturing is de aandacht voor een diervriendelijker vangmethode. Een kleine populatie is daarvoor noodzakelijk. Bij een kleine populatie is uitfasering van de verdrinkval mogelijk. Binnen de planperiode wordt echter ook toegewerkt naar een andere benadering van het muskusrattenbeheer, vanuit de denklijn veiligheid. Dit betekent echter niet dat op termijn volledig gestopt wordt met het bestrijden van muskus- en beverratten. Ook als bij waterkeringen preventieve maatregelen zijn aangebracht die de waterkeringen beschermen tegen graafschade, blijft het bestrijden van muskus- en beverratten nodig om schade aan waterstaatswerken (oppervlaktewaterlichaam, bergingsgebied of ondersteunend kunstwerk) te voorkomen. VORM EN INHOUD MUSKUSRATTENBEHEER Naast het invulling geven aan de gewijzigde Waterwet is ook de sturing van het dagelijks beheer gewenst. Het beleid rond het muskusrattenbeheer wordt thematisch opgebouwd. Het beleid bestaat uit een basisdocument (deze Beleidsnota muskusrattenbeheer) met daaraan gekoppeld op zichzelf staande deelnotities op één specifiek deelterrein. Hierbij kan onder andere gedacht worden aan de Nota Leeftijdsbeleid, Nota visie flexibilisering, de gedragscode en het Beverprotocol. 3

4 4

5 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding Algemeen Bestuurlijke vormgeving Inhoud en functie beleidsnota Doelgroepen Procedure Ambities Beschrijving beheergebied Kader Algemeen Organisatie op landelijk niveau Wet- en regelgeving Beleid hogere overheden en samenwerkingskaders Analyse Algemeen Nota visie Invoering flexibilisering bestrijdingsorganisatie Norm afdoende bestrijding van vangsten per uur naar vangsten per kilometerwatergang Nut- en noodzaak onderzoeken Toekomstige ontwikkelingen Financiën en kostenverdeelsleutel Leeftijdbeleid en pensioen Businesscase muskusrattenbestrijding; efficiency door samenwerking Strategische visie Thema voorkomen van schade aan waterkeringen als gevolg van graverij door muskus- en beverratten Onderzoek en nemen preventieve maatregelen Bestrijden van muskus- en beverratten Terugdringen bijvangsten Beverpatrouille Aanpassing leeftijdbeleid Beverrattenbestrijding Algemeen Aansturing en Bekostiging

6 6

7 1 Inleiding 1.1 Algemeen Op 1 juli 2011 is de gewijzigde Waterwet in werking getreden. Hierdoor is per die datum de zorg voor het voorkomen van schade aan waterstaatswerken veroorzaakt door muskus- en beverratten een taak van de waterschappen geworden. Via een amendement in de Spoedwet is geregeld dat tegelijk met de inwerkingtreding van de Waterwet de provinciale muskus- en beverratvangers van rechtswege in dienst komen van de waterschappen waar zij hun werkzaamheden verrichten. De Memorie van toelichting geeft echter tegelijkertijd aan dat geen versnippering van deze taak mag plaatsvinden en dat daar waar mogelijk aangekoerst dient te worden op schaalvergroting. Met het oog hierop hebben de in Noord- en Zuid-Holland gelegen waterschappen overleg opgestart om te onderzoeken hoe deze taak het beste uitgevoerd kan worden. Na intensief bestuurlijk overleg tussen de waterschappen is overeenstemming bereikt over het plaatsen van deze taak bij de bestaande bestrijdingsorganisaties Rivierenland en de Stichtse Rijnlanden per 1 januari Bestuurlijke vormgeving Waterschap Rivierenland voert vanaf 1 januari 2012 het muskusrattenbeheer uit voor de waterschappen Rijn en IJssel, Vallei en Veluwe, Hollandse Delta en Rivierenland. De bestuurlijke samenwerkingsvorm van dit samenwerkingsverband is gebaseerd op een overeenkomst van kosten voor gemene rekening. Drie jaar na inwerkingtreding van de overeenkomst wordt de samenwerking geëvalueerd. 1.3 Inhoud en functie beleidsnota De beleidsnota bestaat uit een algemeen deel en een deel dat nader ingaat op de wijze waarop de afdeling Muskusrattenbeheer binnen het samenwerkingsverband vorm geeft aan de uitvoering van deze taak voor de periode Ingegaan wordt op de doelstelling die we willen halen en de ambities ten aanzien van formatieafbouw, inzet van preventieve middelen, innovatie van vangmiddelen en andere relevante thema s zoals de landelijke veldproef die begin januari 2013 is gestart. De beleidsnota geeft voldoende ruimte om de huidige praktische werkwijze en de bottom up benadering te blijven volgen. 1.4 Doelgroepen De beleidsnota geeft een beeld van het terrein waarop de taak muskusrattenbeheer zich afspeelt en is bedoeld voor de partner waterschappen die in het samenwerkingsverband zitten en derden die op enigerlei wijze belang hebben bij het muskusrattenbeheer. De Beleidsnota Muskusrattenbeheer is een richtinggevend document voor de medewerkers van de afdeling muskusrattenbeheer en de medewerkers van de bij het samenwerkingsverband muskusrattenbeheer betrokken waterschappen bij beleidsontwikkeling, planvorming, uitvoering en evaluatie. 1.5 Procedure De Beleidsnota Muskusrattenbeheer kent een looptijd van 2013 tot en met Na een procedure, waarbij is voorzien in intern ambtelijk overleg, is de Beleidsnota in definitieve vorm vastgesteld door het Bestuurlijk Overleg Muskusrattenbeheer op 12 april 2013, een en ander conform het bepaalde in artikel 5, lid 3 van de overeenkomst van kosten voor gemene rekening 7

8 Muskusrattenbeheer. Het is aan de afzonderlijke waterschappen daarna zelf te bepalen op wat voor wijze de beleidsnota ter kennis van het bestuur of de commissie(s) wordt gebracht. 1.6 Ambities Uitgangspunt voor de bestrijding is de beheersbaarheid van de populatie. De populatie dient op een aanvaardbaar niveau te komen en blijven in het kader van veiligheid en schade aan gewassen, terreinen en watergangen. In deze beleidsnota wordt dit aangeduid met de norm onder controle en is vastgesteld op 0,15 vangsten per kilometer watergang per jaar. Er wordt naar gestreefd om deze norm eind 2015 te halen voor de niet-grensgebieden (in bijlage 3 is aangegeven welke uurhokken in de grensgebieden liggen). Hiermee wordt voortgeborduurd op de visie Muskusrattenbestrijding Voor het nieuwe samenwerkingsverband betekent dit een formatiereductie van 8% vanaf 2016, waarbij rekening wordt gehouden met natuurlijk verloop. Het voornemen is om in 2013 bij het opstellen van de voorjaarsnota al een deel (4 fte) van deze formatiereductie in te boeken. Bestuurlijk is al eerder overeenstemming bereikt om de gelden van vrijkomende formatie die niet wordt ingevuld, deels in een voorziening te stoppen om flexibiliteit te creëren voor extra tijdelijke inzet wanneer dat noodzakelijk is. Daarnaast wordt binnen de planperiode toegewerkt naar een andere benadering van muskusrattenbeheer, waarbij gewerkt wordt vanuit de denklijn veiligheid en aandacht is voor het nemen van preventieve maatregelen die de waterkeringen beschermen tegen graafschade door muskus- en beverratten. 8

9 2. Beschrijving beheergebied Met ingang van 1 januari 2012 voert waterschap Rivierenland het muskusrattenbeheer uit voor de waterschappen Rijn en IJssel, Veluwe, Vallei en Eem, Hollandse Delta en Rivierenland. Deze vijf* waterschappen werken samen bij het uitvoeren van deze taak. Op de kaart hieronder zijn de werkgebieden van deze vijf waterschappen weergegeven. *Waterschap Veluwe en waterschap Vallei en Eem zijn per 1 januari 2013 gefuseerd. Het nieuwe waterschap draagt de naam waterschap Vallei en Veluwe. In dit gebied zijn circa 100 personen werkzaam met het onder controle houden van het aantal muskus- en beverratten. Door samen te werken kan dit werk efficiënter worden uitgevoerd. MUSKUSRATTENBEHEER RIVIERENLAND IN VOGELVLUCHT ha groot inwoners 117 gemeenten km watergangen km primaire en secundaire waterkeringen 9

10 3. Kader 3.1 Algemeen De waterschappen hebben op grond van de Waterwet sinds 1 juli 2011 de wettelijke zorg voor het voorkomen van schade aan waterstaatswerken veroorzaakt door muskus- en beverratten. Zonder initiatief tot samenwerken zouden de waterschappen de taak individueel moeten uitvoeren. Dit geeft een ongewenste versnippering van deze taak, die gelet op de memorie van toelichting bij de Waterwet ook voorkomen moet worden. Sterker nog, in de memorie van toelichting wordt gepleit voor schaalvergroting, daar waar dit mogelijk is. De besturen van de waterschappen Rijn en IJssel, Vallei en Eem, Veluwe, Hollandse Delta en Rivierenland hebben eind 2011 overeenstemming bereikt om deze taak bij de bestaande bestrijdingsorganisatie Rivierenland te plaatsen. Om de taken vanuit deze zorgplicht te kunnen uitvoeren, heeft het waterschap bevoegdheden nodig. Wettelijk gezien komen de bevoegdheden tot uiting in twee vormen: I. publiekrechtelijk de bevoegdheden en activiteiten van het waterschap als Muskusrattenbeheer op grond van de Waterwet en Waterschapswet; II. privaatrechtelijk handelingen van het waterschap (rechtshandelingen en feitelijke handelingen) als rechtspersoon. 3.2 Organisatie op landelijk niveau De organisatie van de bestrijding op landelijk niveau is een aangelegenheid van de Unie van Waterschappen (UvW). De werkwijze is dat beleid dat om bestuurlijke goedkeuring vraagt, wordt voorgelegd aan de Commissie Waterkeringen van de UvW, danwel de adhoc commissie Muskusrattenbeheer. Bij instemming door alle partijen is er sprake van landelijk beleid. De voorbereiding van de bestuurlijke besluitvorming gebeurt door de werkgroep Muskus- en Beverratbestrijding (WMB), waarin afgevaardigden zitten vanuit de organisaties die belast zijn met het muskusrattenbeheer (meestal directeuren). Voordat zaken in de WMB komen, wordt dit eerst onderling afgestemd in de Themagroep Muskus- en beverratten (TMB), die is samengesteld uit de leidinggevenden van de verschillende bestrijdingsorganisaties. De Adviesgroep Techniek en Tactiek, de Adviesgroep Beverrattenbestrijding en de werkgroep Vangstregistratie/Mobiel Gis tot slot, hangen onder de TMB en houden zich respectievelijk bezig met vernieuwingen ten aanzien van de methodiek van vangen en de vangmiddelen die gebruikt worden, de advisering over beverrattenbestrijding en het landelijk vangstregistratiesysteem. 3.3 Wet- en regelgeving In dit hoofdstuk worden de wettelijke aandachtsgebieden besproken waarop het muskusrattenbeheer wordt beïnvloed of waarop het muskusrattenbeheer zelf invloed uitoefent. Door in een vroeg stadium deze aandachtsvelden op elkaar af te stemmen wordt in de meeste gevallen voorkomen dat deze met elkaar in conflict komen. De muskusrattenbeheerder heeft te maken met diverse wet- en regelgeving, zowel op Europees als nationaal niveau. De belangrijkste wetten worden hieronder in het kort besproken. 10

11 Waterschapswet Artikel 1 van de waterschapswet vormt de basis voor de uitvoering van het muskusrattenbeheer bij het waterschap. Waterschappen hebben als democratisch gekozen functioneel bestuur een beperkt takenpakket. Zij zorgen voor de waterstaatkundige verzorging van een bepaald gebied. Het gaat daarbij onder andere om de zorg voor het watersysteem. Deze zorg omvat mede het voorkomen van schade aan waterstaatswerken veroorzaakt door muskus- en beverratten, zoals bedoeld in artikel 3.2A van de Waterwet. Als functioneel bestuur hebben waterschappen specifieke kenmerken die een positief effect hebben op het uitoefenen van het muskusrattenbeheer. Door de fysieke en organisatorische relatie met waterschapstaken als waterkering en waterbeheersing en door hun gebiedsomvattende schaalgrootte wordt het muskusrattenbeheer door waterschappen op een doelmatige wijze uitgevoerd. Waterwet Volgens art. 3.2A van de Waterwet heeft het waterschap te zorgen voor het zo goed mogelijk voorkomen van schade aan waterstaatswerken veroorzaakt door muskus- en beverratten. Het bestrijden is daarbij geen doel op zich. Het doel is de veiligheid te waarborgen. Hierbij hoort ook het invulling geven aan de aangenomen motie Ouwehand, bij de parlementaire behandeling van de Waterwet, om bij de aanleg van nieuwe waterkeringen en bij groot onderhoud aan bestaande waterkeringen zo veel mogelijk preventieve maatregelen tegen muskusrattengraverij mee te (laten) nemen. Arbeidsomstandighedenwet (Arbo) Alle werkgevers zijn op grond van de Arbeidsomstandighedenwet verplicht tot het uitvoeren van arbeidsomstandighedenbeleid, het opstellen van een meerjarenplan daarvoor en het uitbrengen van een jaarverslag. Het beleid dient te zijn gericht op zowel veiligheid, gezondheid als milieu. Voor de buitendienstmedewerkers (dus ook voor de muskusrattenbestrijders) is beleid ten behoeve van persoonlijke beschermingsmiddelen opgezet. Zo zijn vrijwel alle medewerkers van de buitendienst in het bezit van het VCA-diploma. Elke 4 jaar vindt er een Risico Inventarisatie en Evaluatie plaats wat resulteert in een Arboplan voor 4 jaar. Jaarlijks zijn er thema s met betrekking tot Arbo die door de afdeling Muskusrattenbeheer worden opgepakt. 3.4 Beleid hogere overheden en samenwerkingskaders Europa Vogel -en Habitatrichtlijn De Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn zijn richtlijnen van de Europese Unie waarin aangegeven wordt welke soorten en natuurgebieden (habitats) beschermd moeten worden door de lidstaten. De Vogelrichtlijn bevat een lijst van diverse zeldzame of bedreigde diersoorten. De Habitatrichtlijn stelt de bescherming van natuurlijke en half natuurlijke habitats centraal. Voor beide richtlijnen zijn speciale beschermingszones aangewezen. Bij o.a. projectontwikkeling nabij dit soort gebieden dient rekening te worden gehouden met de externe effecten en andere effecten van de bouw en gebruiksactiviteiten van de projectlocatie. De Vogel en Habitatrichtlijn zijn vertaald in de Natuurbeschermingswet en in de Flora en Faunawet. Flora en Faunawet Voor het uitvoeren van het muskusrattenbeheer worden de muskus- en beverratten weggevangen. Zonder ontheffing kunnen muskusrattenvangers daartoe geen middelen gebruiken. De Flora- en Faunawet regelt deze bevoegdheden. Muskusratten (en beverratten) zijn geen dieren die door een wet beschermd worden. Echter, om ze te bestrijden en de middelen te mogen gebruiken die het vangen en doden van deze dieren mogelijk maakt, is een aanwijzing op grond van art. 67 van de 11

12 Flora- en Faunawet noodzakelijk. In deze aanwijzing worden zowel de personen als de vangmiddelen geregeld. Gedragscode In lijn met de Flora- en Faunawet is in 2007 een landelijke gedragscode opgesteld voor het muskusrattenbeheer. Deze gedragscode heeft Waterschap Rivierenland, als uitvoerder van het samenwerkingsverband muskusrattenbeheer, van toepassing verklaard. Hoewel dit geen aparte mogelijkheden tot vrijstelling oplevert, dit wordt immers al geregeld via artikel 67 van de Floraen Fauna, heeft een speciale gedragscode voor het muskusrattenbeheer toch een meerwaarde om de volgende redenen: duidelijkheid creëren naar de eigen medewerkers, op alle niveaus; bevordering van een uniforme uitvoering van dit taakveld; handelen naar anderen toe duidelijk te maken op een wijze die ook van andere beroepsgroepen wordt verwacht. Daarnaast zijn er ook gedragsregels opgenomen die de basis vormen voor professioneel en integer handelen voor alle bestrijders van muskusratten en beverratten in Nederland. Omdat de huidige gedragscode landelijk niet eenduidig is ingevoerd en ook geen externe werking heeft, wordt momenteel gewerkt aan het herschrijven van de gedragscode. Nieuw daarbij is dat aan de gedragscode werkinstructies komen te hangen. Op dit moment is bekend dat dit in ieder geval werkinstructies zijn die zich richten op: Werken in bevergebieden; vangmiddelen; lucht- en vuurwapens in de bestrijding; richtlijn gebruik verdrinkingsvallen; voorkomen bijvangsten. De gedragscode wordt door de Unie van Waterschappen vastgesteld. Natuurbeschermingswet Doel van de Natuurbeschermingswet is: het geven van een wettelijke bescherming aan terreinen en wateren met bijzondere natuur- en landschapswaarden. Door toepassing van de wet wordt een gebied als beschermd natuurmonument aangewezen. Het kan dan gaan om gebieden met (zeldzame) dier- en plantensoorten, maar ook om gebieden die door hun ontstaansgeschiedenis, bodembouw of landschappelijke schoonheid waardevol zijn. De muskusrattenbestrijders hebben te maken met deze wet bij het betreden van beschermde gebieden. Richtlijn ten aanzien van humane vangstmethoden Al enige tijd wordt in Brussel gewerkt aan de Richtlijn ten aanzien van humane vangstmethoden. Hierin komen normen te staan voor het levend vangen, insluiten en doden van dieren. In Nederland is de Muskusrat (en Beverrat) de enige soort die levend wordt gevangen en gedood. Er is sprake van dat het doden van dieren met verdrinkingsvallen niet langer mag duren dan 300 seconden. In 2008 is in opdracht van de Europese Commissie een onderzoek gestart om het begin en de duur van de dodingtijd van muskusratten die gevangen werden in verdrinkingsvallen te bepalen. Eind 2011 zijn de resultaten van het onderzoek gepubliceerd. Hieruit blijkt dat de verdrinktijd onder de 300 seconden blijft. In bijlage 2 is een relevante passage uit het rapport weergegeven. Op dit moment is nog niet te zeggen of en zo ja wanneer deze richtlijn er komt. Als deze richtlijn er komt dan moet deze worden verwerkt in de Nederlandse Wetgeving. De Gezondheids en Welzijnwet voor Dieren lijkt hiervoor de geëigende wet. Nieuwe Natuurwet Momenteel is een wetsvoorstel in voorbereiding voor de Nieuwe Natuurwet. Deze wet wordt de opvolger van de drie bestaande natuurwetten: de Flora- en faunawet, de Natuurbeschermingswet 12

13 en de Boswet. Aanpassing is nodig omdat de bestaande wetgeving vooral is gebaseerd op nationale natuurbescherming, maar in de loop der tijd stukje bij beetje is aangepast aan de internationale verplichtingen die Nederland is aangegaan. Dat heeft de wetgeving gecompliceerd en ontoegankelijk gemaakt. De opzet van de nieuwe wet is eenvoudiger en sluit beter en herkenbaarder aan bij de internationale verplichtingen. De provincies zijn nu al voor het grootste deel verantwoordelijk voor het natuurbeleid, hun bevoegdheden worden in de nieuwe wet nog meer toegespitst op het uitvoeren van natuurtaken. Zo gaan ze ook de beheerplannen vaststellen voor de Natura-2000 gebieden van Staatsbosbeheer, ze bepalen in hoeverre economische activiteiten de natuur belasten, vergoeden schade door dieren in het wild uit het faunafonds, stellen regels op voor de houtkap en zorgen voor de instandhouding van de biodiversiteit op hun grondgebied. Het Rijk blijft verantwoordelijk voor het nakomen van internationale verplichtingen. Daarnaast moet de Rijksoverheid een zogeheten natuurvisie vaststellen met hoofdlijnen voor een duurzaam beheer van de biodiversiteit. De nationale doelen in Natura 2000-gebieden worden vervangen door het EU-beschermingsregime. Er zijn alleen nog vergunningen nodig voor projecten met duidelijk negatieve gevolgen voor het betreffende Natura 2000-gebied. In de consultatieronde op het wetsvoorstel heeft de Unie van Waterschappen aangegeven dat het huidige systeem van provinciale machtiging voor muskusrattenvangers onwerkbaar is. In de huidige regeling verstrekt de provincie aan een waterschap machtiging om muskusratten te bestrijden, waardoor de muskusrattenbestrijders van interprovinciale waterschappen verschillende machtigingen moeten kunnen tonen. Gepleit wordt dan ook voor een aparte Algemene Maatregel van Bestuur voor de muskus- en beverrattenbestrijding vast te stellen om de noodzaak van die bestrijding vanwege waterveiligheid goed te regelen. Op die manier kan afgestapt worden van de verschillende provinciale machtigingen. De provincies die dit aangaat, onderschrijven deze constructie ook. Samenwerking Duitsland Het samenwerkingsverband Muskusrattenbeheer heeft te maken met hoge instroom van muskusen beverratten uit Duitsland. Dit vormt een extra risico voor de veiligheid van de waterkeringen in met name het grensgebied. Met de Duitse waterschappen worden daarom vanaf 2006 afspraken gemaakt over de bestrijding van beverratten in het Duits/Nederlandse grensgebied. Recent zijn met het Deichverband Kleve - Landesgrenze en Deichverband Bislich-Landesgrenze nadere afspraken gemaakt over de grenzen van het te bestrijden gebied. Het is wenselijk om via de Unie van Waterschappen initiatieven op te pakken om met Duitsland verdere afspraken te maken over de aanpak van de hoge instroom van muskus- en beverratten in het grensgebied. 13

14 4. Analyse 4.1. Algemeen In het beheergebied van het nieuwe samenwerkingsverband werd tot 1 januari 2012 het muskusrattenbeheer uitgevoerd door de beheerorganisaties van de provincie Zuid-Holland, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (gebied Vallei en Eem) en Waterschap Rivierenland. In de beleidsnota muskusrattenbeheer wordt de beheersvisie en de uitwerking vastgelegd voor het nieuwe samenwerkingsverband. De nota geeft ook een overzicht van de factoren die hierin een rol spelen en de onderlinge samenhang. Vanuit de koers/visie van het muskusrattenbeheer worden/zijn de volgende nota s opgesteld: 4.2. Nota visie Invoering flexibilisering bestrijdingsorganisatie In de Visie Muskusrattenbestrijding is de doelstelling vastgelegd om eind 2015 op de norm onder controle te zitten. Dit betekent dat de vangsten op 0,15 v/km watergang moeten zitten voor de niet-grensuurhokken. Daarbij is ook een formatiereductie afgesproken van 10%. Deze visie is echter gebaseerd is op het samenwerkingsverband Gelderse waterschappen en kan niet één op één worden doorvertaald naar de nieuwe situatie waarbij sprake is van gebiedsuitbreiding en bijna een verdubbeling van de formatie. In 2010 is de visie Invoering flexibilisering bestrijdingsorganisatie nog tussentijds geëvalueerd. De tussentijdse conclusie was: Rayon Veluwe in januari 2015 opnieuw bekijken; Rayon Rijn en IJssel zit op de eindsituatie; Rayon Zuid zit op de eindsituatie; Rayon Noord zal jaarlijks in de zomerperiode uren inzetten voor andere afdelingen waardoor de visie op termijn ook haalbaar lijkt. Voor het nieuwe samenwerkingsverband zijn prognoses gemaakt voor de afbouw van de ingezette uren (formatie) in de bestrijding (businesscase muskusrattenbestrijding PwC). Voor muskusrattenbeheer Rivierenland wordt een daling geraamd van 8% van de vaste formatie bestrijders (was 10% voor het oude samenwerkingsverband). Dit komt neer op een formatiereductie van 7,2 fte na Een belangrijk onderdeel uit de Visie Muskusrattenbestrijding was de mogelijkheid tot het vormen van een voorziening personeelskosten, om pieken in de bestrijding op te kunnen vangen. Vooruitlopend op de nu voorliggende beleidsnota is in het Bestuurlijk Overleg Muskusrattenbeheer van november 2011 al besloten om ook voor het nieuwe samenwerkingsverband een voorziening personeelskosten te vormen, om pieken in de muskusrattenbestrijding op te kunnen vangen met de inzet van tijdelijke vangers om zo de vangsten over het gehele samenwerkingsgebied te kunnen beheersen. Het algemeen bestuur van waterschap Rivierenland heeft, als uitvoerder van het samenwerkingsverband, dit voorstel op 13 april 2012 overgenomen Norm afdoende bestrijding van vangsten per uur naar vangsten per kilometer watergang Om het effect van de bestrijding op de omvang van de populatie muskusratten te kwalificeren werd in Nederland tot voor kort de norm vangst per uur gehanteerd. Als indicatieve norm van een situatie die een bestrijder onder controle kan houden werd een norm van 0,25 vangsten per velduur per jaar aangehouden. Deze norm is onlangs in Nederland omgezet naar de norm 14

15 vangsten per kilometer watergang. De reden hiervoor is dat het opvoeren van het aantal uren direct een positief effect heeft op het aantal vangsten per uur, terwijl de veldsituatie niet per definitie hierop hoeft aan te sluiten. De vangsten per kilometer watergang geven een beter beeld van de ontwikkeling van de vangsten die minder discussie oplevert omdat de kilometers geen rekbaar gegeven zijn in de berekening. Daarnaast kan door gebruik te maken van historische gegevens en afspraken te maken over het minimale aantal controles van de watergangen per jaar in het gebied een beter beeld worden gevormd over de restpopulatie in het gebied. Landelijk is afgesproken in het vervolg de volgende termen aan te houden: Onvoldoende: > 0,35 v/km watergang Afdoende bestrijding: 0,15 0,35 v/km watergang Onder controle: < 0,15 v/km watergang De doelstelling voor Muskusrattenbeheer is eind 2015 op de norm onder controle te zitten, uitgezonderd de gebieden die in de grensuurhokken liggen. Waar deze grensuurhokken liggen is te zien op bijlage 3. In rayons met grensuurhokken zal afhankelijk van de instroom, een afwijking van de norm geaccepteerd moeten worden Nut- en noodzaak onderzoeken In 2008 zijn de nut- en noodzaak onderzoeken afgerond die in opdracht van de LCCM zijn gedaan. Het gaat om de volgende onderzoeken: 1. Gevolgen van graverij van muskusratten in waterkeringen; 2. Samenhang ontwikkeling populatie muskusratten en veiligheidsrisico s; 3. Economische schade van graverij en vraat; 4. Alternatieve bestrijdingsstrategieën; 5. Preventieve maatregelen; 6. Vangmethoden (nog niet uitgevoerd in verband met lopend Europees onderzoek); 7. Organisatie van de bestrijding. 8. Populatie dynamisch model (theoretische model voor de veldproef) Enkele van belang zijnde bevindingen: a. Muskusratten bedreigen de veiligheid tegen water door afname van de veiligheid van de waterkering als gevolg van het gegraaf (DHV, november 2007). b. Het bestrijden van muskusratten is zinvol, het leidt tot een kleinere populatie muskusratten. Hoe intensiever de bestrijding, hoe kleiner de populatie muskusratten. Bij intensieve bestrijding worden uiteindelijk, in absolute zin, minder dieren gedood dan bij extensieve bestrijding. Niet bestrijden is geen optie, indien het doel is de gemiddelde populatie te verminderen (Altenburg & Wymenga, 2009). c. Als alternatief voor het landsdekkend bestrijden zijn twee opties kansrijk, namelijk jaarrond bestrijding bij kwetsbare objecten en bestrijding in de winter en het voorjaar. Bij beide opties worden echter een aantal onzekerheden aangegeven in het kader van veiligheid (Bureau Waardenburg, november 2007). d. Preventieve middelen bieden geen toereikende oplossing. Geen van de preventieve middelen biedt voldoende oplossing tegen de gevaren van het graven. Enkele preventieve middelen hebben een effect, maar daarbij blijft intensieve bestrijding noodzakelijk (DHV, november 2007). e. De economische (anders dan veiligheid gerelateerde) schade van het gedrag van muskusratten bij de huidige bestrijding ligt tussen de ,- en ,- op jaarbasis (LEI, december 2007). f. De bijvangst van andere diersoorten bij de muskusrattenbestrijding vormt geen serieuze bedreiging voor andere diersoorten op populatieniveau, met uitzondering van de nerts. De 15

16 bestrijding speelt waarschijnlijk een rol bij deze (uit fokkerijen ontsnapte) diersoort (IBN- DLO, 1992). g. Het vangen met een conibearklem of een grondklem onder water wordt als de meest humane wijze van vangen beschouwd (IBN-DLO, 1992). h. Er bestaat draagvlak binnen de bestrijding om tot een normering van de inzet van muskusrattenbestrijders te komen indien het wordt ingezet als planmatig richtsnoer. Naarmate het meer ingezet wordt als vergelijkend middel of verdelingsmiddel van middelen neemt het draagvlak af (Beleid in context, juli 2007). i. Opschaling van de bestrijdingsorganisaties is van meerwaarde in kader van efficiency en elementen als innovatie en kennisdeling (PwC, 2006 en 2009). Wat betekent dit voor de volgende aspecten: Veiligheid Graverij van muskus- en beverratten leidt tot een afname van de veiligheid van waterkeringen en in sommige gevallen zelfs tot enorme toenames van faalkansen (factor 1 tot 10). Preventieve maatregelen die veiligheid voldoende garanderen zijn nog niet beschikbaar, zodat bestrijding noodzakelijk blijft. Een alternatieve bestrijdingstrategie voor de huidige strategie is vooralsnog niet beschikbaar. Het toetsen van alternatieve strategieën in het veld is daarvoor noodzakelijk. Om meer inzicht te krijgen in het gedrag van muskusratten wanneer de bestrijding gestopt zou worden en de gevolgen daarvan is theoretisch benaderd, in het uitgevoerde onderzoek naar de populatiedynamica van de muskusrat. Op basis van bestaande kennis en literatuur en de gegevens van het landelijke registratiesysteem heeft Ecologisch bureau Altenburg en Wymenga in 2009 een theoretisch model ontwikkeld die de populatie bij diverse wijzen van bestrijden kan bepalen. Daarnaast is ook een model ontwikkeld die per specifiek gebied de populatie voorspelt bij een bepaalde inspanning. Met de ontwikkeling van het populatiedynamisch model is een grote stap gezet voor de muskusrattenbestrijding. Uit het rapport blijkt dat de bestrijding wel degelijk invloed heeft op de populatie en dat niet-bestrijden een hoge populatie op zal leveren. Het model is ontwikkeld op basis van beschikbare informatie. Die informatie is veelal gebaseerd op theorie en ervaring, maar niet op wetenschappelijke veldexperimenten. Om de aannames te valideren en daarmee ook het model, zijn veldexperimenten nodig. Hier wordt in januari 2013 mee gestart. De proef duurt minimaal drie jaar met een optie tot verlenging. Kosten Kostenreducerende oplossingen voor de huidige bestrijdingsstrategie die de veiligheid voldoende garanderen zijn vooralsnog niet beschikbaar. Er zijn wel efficiencyvoordelen te behalen. Het onderbrengen van deze taak naar de waterschappen en het aantal organisaties terug te brengen is er daar een van. Met de invoering van de gewijzigde Waterwet is hier per 1 juli 2011 uitvoering aangegeven. Een intensievere samenwerking tussen de bestrijdingsorganisaties, onder andere op het vlak van vangmethode en strategie, registratie en personeelsbeleid (zwaarte van het beroep), kan eveneens een deel van de huidige knelpunten wegnemen. In dat kader wordt momenteel ook onderzocht of door verdere samenwerking met Muskusrattenbeheer De Stichtse Rijnlanden nog een verdere efficiencyslag kan worden behaald. In het nu uitgevoerde onderzoek is de economische schade in de huidige situatie met bestrijding in beeld gebracht. Hoe groot de economische schade is in de situatie zonder bestrijding is niet te bepalen aan de hand van het uitgevoerde onderzoek. In hoeverre economische schade een argument is voor bestrijding indien er geen veiligheidsrisico s zouden zijn is niet duidelijk en minder relevant omdat veiligheidsrisico s aangetoond zijn. Op het moment echter dat daadwerkelijk besloten wordt te stoppen met bestrijden als de veiligheid of kans op schade aan waterstaatswerken niet in het geding is, wordt het aspect bestrijden ter voorkoming van economische schade wel relevant. 16

17 Ethiek Een belangrijke ethische vraag is of het aanvaardbaar is om een relatief groot aantal dieren te doden om de veiligheid van mensen zo goed mogelijk veilig te stellen. In ons land staat het bieden van veiligheid tegen overstromingen niet ter discussie. De vraag is wel in hoeverre de wijze waarop dat gebeurt ethisch aanvaardbaar is. Indien er mogelijkheden zijn om veiligheid te waarborgen zonder dat daardoor dierenleed ontstaat en dieren gedood moeten worden heeft dat de voorkeur. Uit de tot op dit moment uitgevoerde onderzoeken blijkt dat er vooralsnog geen alternatieven zijn voor de huidige bestrijding die voldoende waarborgen bieden. Wel is gebleken dat in sommige situaties (een combinatie van) preventieve middelen van meerwaarde kunnen zijn. Er vanuit gaande dat het bieden van veiligheid aan mensen die achter onze waterkeringen wonen en werken zwaarwegend is en dat er vooralsnog geen mogelijkheden zijn om die veiligheid afdoende te bieden dan door muskus- en beverratten te bestrijden, is het aanvaardbaar om de strategie van bestrijding binnen de planperiode van deze nota te continueren. Overigens zal continu onderzocht worden of er zich andere mogelijkheden voor doen die het doden van muskus- en beverratten (en de bijvangsten) overbodig maken. Een onderzoek naar alternatieve vangmethoden is, zoals eerder aangegeven, in 2009 uitgevoerd. De onderzoekers concluderen dat niet-bestrijden geen optie is als het doel is om de gemiddelde populatie te verminderen. In het begin 2013 te starten veldproef wordt onderzocht of er effectievere manieren zijn om de veiligheid van de waterkeringen te waarborgen, voor wat betreft graverij door muskusratten. Vervolg onderzoeken In vervolg op de resultaten van de nut- en noodzaakonderzoeken hebben in de periode nog (vervolg)onderzoeken plaatsgevonden, naar alternatieve vangmiddelen en naar Bijvangsten muskusrattenbestrijding trends, oorzaken en maatregelen. De uitgevoerde onderzoeken worden hieronder in het kort besproken: Alternatieve vangmiddelen In 2010 is in samenwerking met de Nederlandse Orde van Uitvinders (NOVU) een prijsvraag gehouden voor een alternatief voor de verdrinkingsval. Het gewonnen idee, doding met behulp van gas, is uitgewerkt tot een prototype. In 2011 zijn de eerste testen uitgevoerd. Begin 2012 is hier in verschillende gebieden een vervolg aan gegeven. Helaas zijn de resultaten dusdanig dat medio 2012 besloten is met dit vangmiddel niet verder door te gaan. Bijvangsten muskusrattenbestrijding trends, oorzaken en maatregelen Doel van het onderzoek is te komen tot aanbevelingen voor een beperking van het aantal bijvangsten bij de bestrijding van muskusratten en beverratten, zonder dat daardoor een effectieve en efficiënte bestrijding onmogelijk wordt. De maatschappelijke legitimiteit van de bestrijding wordt mede bepaald door de bijvangsten. Minimalisering van bijvangsten wordt dan ook als noodzakelijk beschouwd. Er zijn de volgende aanbevelingen gedaan. 1. In de huidige vangstregistratie van de muskusrattenbestrijding wordt vangstintensiteit gemeten in het aantal uren per kilometer. Dit is echter een indirecte maat. Voor een beter inzicht in de patronen en ontwikkelingen in de aantallen bijvangsten en muskusratvangsten is informatie nodig over het aantal uitstaande vallen van elk valtype per kilometer watergang. 2. Vangmiddelen die slecht scoren qua effectiviteit of selectiviteit dienen zoveel mogelijk te worden vermeden. Door het aanbrengen van bepaalde technische aanpassingen kan het aantal bijvangsten ook verminderen. 3. De verhouding tussen het aantal bijvangsten en het aantal muskusratvangsten blijft vrijwel constant op 1:10. Hoewel door een verschuiving in de gebruikte vangmiddelen bijvangsten van bepaalde soorten kunnen worden verminderd, zal het slechts een beperkt effect hebben op de totale aantallen bijvangsten. Hiervoor is een verdere afname in het aantal uitstaande vallen 17

18 vereist. Het verdient aanbeveling te onderzoeken in hoeverre de vangstintensiteit kan worden verminderd zonder dat dit leidt tot onacceptabele schade aan waterstaatswerken. De uitkomsten van het rapport en de gedane aanbevelingen worden zoveel mogelijk meegenomen in de bedrijfsvoering Toekomstige ontwikkelingen Muskusrattenbeheer blijft inspelen op de toekomstige ontwikkelingen en de te nemen maatregelen ten behoeve van het voorkomen van schade aan waterstaatswerken veroorzaakt door muskusratten. De komende periode wordt ingezet op: - Veldproef Alternatieve Strategie; - Beschermen van waterstaatswerken tegen de graverij van muskus- en beverratten; - Invoeren mobiel werken (MuRa Mobiel), door gebruik van veldcomputers met GIS en GPS; - Bouw nieuw vangstregistratiesysteem, gebaseerd op invoering gegevens via GIS mobiel. Veldproef Alternatieve Strategie Begin 2013 start een veldproef waarin wordt beoogd meer inzicht te krijgen in de inzet van bestrijding (tijd in velduren) in relatie tot schade aan waterkeringen. Doel van de veldproef is om inzicht te krijgen in de ontwikkelingen van populaties muskusratten bij verschillende wijzen van bestrijden. De veldproef kent de volgende onderdelen: a. Varieer bestrijdingsintensiteit (experiment intensiveren en extensiveren van bestrijding in proefgebieden); b. Seizoensbestrijding (80% van alle inzet wordt gespendeerd in najaar, winter en voorjaar); c. Objectbestrijding (alleen bestrijden op belangrijke objecten en verder niet; deze proef start een jaar later); d. Populatie omvang en verplaatsing (inzicht in populatieomvang door merken en terugvangen in zeven experimentele gebieden en onderzoek verspreiding en terreingebruik). Beschermen van waterstaatswerken tegen de graverij van muskus- en beverratten Tijdens de behandeling van het wetsvoorstel Waterwet (24 november 2010) is de motie Ouwehand aangenomen. In de motie wordt aan de regering gevraagd om bij de aanleg en groot onderhoud van waterkeringen preventieve maatregelen tegen graverij van muskusratten mee te nemen. Deze motie is onder de aandacht van de waterschappen gebracht door middel van een brief d.d. 18 februari 2011 van staatssecretaris Atsma. Dit betekent dat bij de planvorming van dijkverbetering rekening gehouden moet worden met het nemen van preventieve maatregelen ter voorkoming van graafschade door muskus- en beverratten Naast graafschade veroorzaakt door muskus- en beverratten is het zo dat de laatste jaren de ernst en omvang van de vergravingen, alsmede het leefgebied van de bevers substantieel groter is geworden. Al meerdere keren is het voorgekomen dat bevers holen graven in waterkeringen. Met dit in het achterhoofd en de brief van de staatssecretaris is het noodzakelijk om bij de planvorming van dijkverbetering serieus rekening te houden met het nemen van preventieve maatregelen ter voorkoming van graafschade. De te nemen maatregelen kunnen bestaan uit verschillende categorieën maatregelen, te weten: 1. niet willen, dit is het onaantrekkelijk maken van de waterkering voor het graven, door bepaalde voorwaarden voor de aanwezigheid van muskusratten en/of beverratten te verplaatsen of weg te nemen; 2. niet kunnen, dit is het aanbrengen van elementen die het graven van muskusratten en beverratten in waterkeringen fysiek onmogelijk maken; 3. overdimensioneren, waarbij de feitelijke waterkering zodanig wordt gedimensioneerd dat eventuele graverij de veiligheid tegen overstromen niet aantast. 18

19 Implementatie mobiel werken, door gebruik van veldcomputers met GIS en GPS (MuRa Mobiel) Met de intrede van mobiele computers zoals smartphones, wordt het mogelijk dat de bestrijder in het veld data kan aanleveren en relevante informatie direct ter beschikking heeft. Dit is een methode om de efficiëntie en effectiviteit van de bestrijdingsorganisaties verder te verhogen. Hiermee wordt een grote stap gezet in betere registratie van de vangsten, doordat op x/y coördinaat wordt geregistreerd en niet langer op uurhok niveau (centraal punt in 5 km uurhok). Ook kunnen schades aan waterstaatswerken actueel en overzichtelijk in beeld worden gebracht. Een bestrijdingsorganisatie werkt inmiddels al met mobiel GIS en diverse andere bestrijdingsorganisaties, waaronder muskusrattenbeheer, testen momenteel. De verwachting is dat in de loop van 2013 muskusrattenbeheer overstapt op MuRa mobiel. Bouw nieuw vangstregistratiesysteem, gebaseerd op invoering gegevens via GIS mobiel Het huidige in gebruik zijnde landelijk vangstregistratiesysteem is opgebouwd uit drie verschillende systemen. De recente organisatiewijzigingen en de daarmee gepaard gaande gebiedswijzigingen hebben tot grote problemen geleid. Om dit soort problemen in de toekomst te voorkomen is het nodig om een nieuw vangstregistratiesysteem te bouwen. Het nieuwe systeem wordt gebaseerd op invoering via GIS mobiel. Via Het Waterschapshuis heeft de Unie van Waterschappen opdracht gegeven voor het opstellen van een impactanalyse met planning en kostenraming voor een nieuwe database voor Vangstregistratie.nl. De verwachting is dat het nieuwe vangstregistratiesysteem in 2014 gereed is Financiën en kostenverdeelsleutel Met de inwerkingtreding van de gewijzigde Waterwet in 2011, dragen de waterschappen vanaf 2011 volledig de kosten voor het muskusrattenbeheer. Voor het muskusrattenbeheer wordt samengewerkt met vier andere waterschappen. Het is vanzelfsprekend om tussen de samenwerkende partijen een passende kostenverdeling te bepalen. Immers de muskusrat stopt niet bij waterschapsgrenzen en het kan noodzakelijk zijn dat in het ene gebied intensiever moet worden bestreden om andere gebieden schoon te houden. Het gezamenlijk dragen van de kosten voor die extra inzet is in belang van elk waterschap. Om tot een rechtvaardige en uitlegbare kostenverdeling van de muskusrattenbestrijding te komen zijn verschillende varianten onderzocht. Uit het gehouden onderzoek is als beste variant een verdeelsleutel naar voren gekomen, die uitgaat van twee aspecten: een element van basisinzet en een element van inzet op basis van flexibiliteit (inzet boven de basisinzet). Deze denklijn is verder uitgewerkt. De vanaf 2012 gehanteerde kostenverdeling is gebaseerd op duurzaamheid (bestendigheid) en sluit voor wat betreft de flexibele inzet aan op het model dat is bedacht voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma. 19

20 De verdeling ziet er schematisch als volgt uit: Basisinzet Norm KM-watergang Kostenverdeelsleutel Flexibele inzet WOZ-waarde Ingezetenen Het hanteren van één norm voor de gehele bestrijdingsorganisatie, bijvoorbeeld 0,20 vangsten per kilometer watergang, doet geen recht aan de feitelijke situatie of de situatie die op korte termijn bereikt kan worden bij de verschillende waterschappen. In het ene gebied zitten immers meer dieren dan in het andere. In gebieden met meer vangsten per kilometer watergang (v/km-wtg) is dus meer inzet van personeel noodzakelijk. Om die reden is gekeken wat de huidige vangsten per waterschapsgebied zijn. Die cijfers zijn gebruikt als uitgangspunt, bij het vaststellen van de norm voor de kostenverdeling. Er zijn waterschappen die al op een lagere norm zitten (bijvoorbeeld op 0,10 v/km-wtg) en waterschappen die nog aanzienlijk hoger zitten met het aantal vangsten. Om hiermee rekening te houden is besloten om per waterschap een norm vast te stellen voor het berekenen van de kostenverdeling. De staffel gaat van een norm A t/m E en ziet er als volgt uit: A. Bij norm van 0,07 vangsten per kilometer watergang is de benodigde inzet 0,8 uren per kilometer watergang. B. Bij norm van 0,10 vangsten per kilometer watergang is de benodigde inzet 1,2 uren per kilometer watergang. C. Bij norm van 0,20 vangsten per kilometer watergang is de benodigde inzet 1,75 uren per kilometer watergang. D. Bij norm van 0,30 vangsten per kilometer watergang is de benodigde inzet 2,0 uren per kilometer watergang. E. Bij norm van 0,40 vangsten per kilometer watergang is de benodigde inzet 2,2 uren per kilometer watergang. Opgemerkt wordt dat deze staffel alleen gebruikt is voor het bepalen van een norm bij de basisinzet voor de kostenverdeelsleutel (zie schema hierboven) en niet één op één vertaald kan worden naar de benodigde inzet in een gebied. Muskusrattenbeheer streeft, zoals eerder aangegeven, naar een verdere daling van het aantal gevangen muskusratten tot de norm onder controle. Dit is de laagste categorie van de landelijk vastgestelde normen, zie hieronder: Onvoldoende: > 0,35 v/km watergang Afdoende bestrijding: 0,15 0,35 v/km watergang Onder controle: < 0,15 v/km watergang De doelstelling is om deze norm eind 2015 te bereiken, uitgezonderd de grensgebieden. Bij het eind 2015 bereiken van deze norm van 0,15 v/km watergang wordt de inzet bestrijders structureel verlaagd met 8% ten opzichte van de situatie in Wat dit betekent voor het nieuwe samenwerkingsverband wordt verder uitgewerkt in hoofdstuk 5, strategische visie. De meerjarenraming is als bijlage 4 bijgevoegd. 20

21 4.7 Leeftijdbeleid en pensioen In 2009 is de Nota Leeftijdbeleid muskus- en beverrattenbestrijders Naar een duurzame en optimale inzetbaarheid voor medewerker en werkgever vastgesteld. Deze nota is nog steeds actueel, ondanks het feit dat deze van voor het nieuwe samenwerkingsverband is. Deze nota geeft op hoofdlijnen een inzicht op het te voeren leeftijdbeleid voor de groep bestrijders. Het gaat vooral om het inzetten van korte termijn maatregelen en is met name gericht op de ouderen. Voor de middellange en lange termijn wordt aangesloten bij het te ontwikkelen beleid voor het hele waterschap en wordt mede ontwikkeld in samenwerking met het A&O-fonds Waterschappen. Binnen de planperiode vindt aanpassing van het leeftijdbeleid plaats, door hierin op te nemen dat bij pensionering van een bestrijder een half jaar voor vertrek de functie al wordt ingevuld. Op deze manier wordt ingespeeld op de hogere pensioenleeftijd, is er aandacht voor een goede kennisoverdracht en wordt voorkomen dat de focus en scherpte van de vertrekkende bestrijder afneemt Businesscase muskusrattenbestrijding; efficiency door samenwerking In 2011 is in opdracht van de in Noord- en Zuid-Holland gelegen waterschappen een businesscase uitgevoerd voor de overdracht van de muskusrattenbestrijding, naar onder andere de bestaande bestrijdingsorganisatie Rivierenland. Centraal in de businesscase staat de meerwaarde van de samenwerking tussen deze waterschappen ten opzichte van de situatie waarbij ieder afzonderlijk waterschap de bestrijding uitvoert. Bevindingen De meerwaarde van de samenwerking (ten opzichte van de situatie waarin waterschappen de bestrijding zelf uitvoeren), ligt op verschillende terreinen maar met name op het vlak van efficiency. Naast de meerwaarde op het vlak van kennisontwikkeling en innovatie (ten aanzien van vangmiddelen) ontstaat meerwaarde doordat: a. Zich minder afstemmingsinspanningen voordoen in een grootschalige organisatie. b. De bestrijding op grootschalig populatieniveau kan plaatsvinden. c. De organisatie minder kwetsbaar is. d. Bestrijders over een groot gebied flexibel inzetbaar zijn. e. Een efficiënte inzet van mensen, middelen en managers mogelijk is. f. De overhead beperkt kan blijven in een grootschalige organisatie. Deze kwalitatieve meerwaarde van samenwerking leidt tot een structurele kwantitatieve meerwaarde tussen de 10 en 15%. Deze bandbreedte is niet meer dan een indicatie. In het hoofdstuk Strategische visie wordt hier nader op ingegaan. 21

22 5. Strategische visie De strategische visie verwoordt de visie van het muskusrattenbeheer op de langere termijn. In de Waterwet is in artikel 3.2a opgenomen dat het waterschap zo goed mogelijk zorg draagt voor het voorkomen van schade aan waterstaatswerken veroorzaakt door muskus- en beverratten. Bij de parlementaire behandeling van de wijziging Waterwet is na een ingediend amendement, de wettelijke verankering in de wet voor het inzetten van muskus- en beverratten als middel om schade aan waterstaatswerken te voorkomen geschrapt. Een dergelijke wettelijke verankering werd als een blokkade gezien om de beoogde bescherming van de waterstaatswerken te realiseren via de best beschikbare technieken, die zich in de loop der tijd en op basis van voortschrijdend inzicht kunnen ontwikkelen. Dit betekent dat ook andere middelen ter voorkoming van schade aan waterstaatswerken in overweging moeten worden genomen, die redelijkerwijs minstens hetzelfde effect hebben als de bestrijding. Het muskusrattenbeheer dient de komende jaren te worden omgevormd om in te kunnen spelen op de veranderingen die plaatsvinden. De strategie van bestrijden is nu nog gebaseerd op vlakdekkend-jaarrond en een zo n klein mogelijke populatie. Toegewerkt wordt naar een andere benadering van muskusrattenbeheer, vanuit de denklijn veiligheid. Op dit moment bestaat er nog geen goed alternatief dat bestrijden overbodig maakt en bestaat er nog te weinig inzicht in de inzet van bestrijding in relatie tot schade aan waterkeringen. De veldproef die in 2013 start en minimaal 3 jaar duurt moet hier meer inzicht in geven. Organisatie en formatie ontwikkelingen De kosten van de bestrijding worden met name gevormd door de formatie die ingezet wordt. De benodigde formatie is sterk gekoppeld aan de populatiegrootte, die in de bestrijding wordt gemeten aan de vangstontwikkeling. Muskusrattenbeheer streeft naar een norm van < 0,15 vangsten per kilometer watergang. Op basis van een gemaakte prognose wordt verwacht dat deze doelstelling eind 2015 wordt bereikt voor de niet grensgebieden. Indien het lukt om deze norm twee jaar in stand te houden is een structurele afbouw van de formatie mogelijk. Op dit moment bestaat de formatie uit 92,93 fte bestrijders. Rekening houdend met de vangstontwikkeling, leeftijdopbouw, zwaarte van de gebieden en benodigde extra inzet voor de grensbestrijding, wordt gestreefd naar een doelmatigheidswinst van 8% (7,2 fte) na Gelet op de huidige ontwikkelingen is het streven om in 2013, bij de behandeling van de voorjaarsnota, hier al 4 fte formatiereductie voor in te boeken Bij een lagere populatie muskusratten doet zich ook een doelmatigheidswinst voor ten aanzien van vangmethodiek en humaniteit van vangen. Deze doelmatigheid betreft deels kosten (minder vangmiddelen) en vooral ook de humaniteit van vangen. Door een kleinere populatie zijn minder vangmiddelen nodig, waardoor minder materiaal nodig is, minder bijvangsten worden gerealiseerd en de afhankelijkheid van de verdrinkval afneemt. Voorwaarden voor doelmatigheid De bestrijding is een eendimensionale taak die om een eenvoudige organisatiestructuur vraagt. Twee managementlagen, bestaande uit een afdelingshoofd en teamleiders, zijn toereikend. Beide lagen zijn hiërarchisch leidinggevend. Voor een teamleider is bij Muskusrattenbeheer de span of control op maximaal 15 fte gesteld. Tevens dient de bestrijding planmatig aangepakt te worden en dient gestuurd te worden op een aantal vooraf geformuleerde kritische prestatie-indicatoren (KPI s). Een krachtige sturing en een passende formatie zijn dé succesfactoren bij de bestrijding. 22