Onderwerp: meerjarenbeleid muskusratten- en beverrattenbestrijding

Transcriptie

1 Onderwerp: meerjarenbeleid muskusratten- en beverrattenbestrijding Nummer: In D&H: Steller: ing. R.M. Kars In Cie: BMZ Telefoonnummer: (030) SKK Afdeling: Muskusrattenbestrijding In AB: Portefeuillehouder: Poelmann Dit onderwerp wordt geagendeerd ter kennisneming ter oriëntatie ter advisering ter bespreking COLLEGE VAN DIJKGRAAF EN HOOGHEEMRADEN COMMISSIE BMZ ALGEMEEN BESTUUR Agendapunt 7 Korte inhoudelijke omschrijving: Het meerjarenbeleid Muskusratten- en beverrattenbestrijding geeft inzicht in de ontwikkelingen over de komende vijf jaar. De effecten van dit beleid worden jaarlijks meegenomen in de voorjaarsnota. Het document wordt besproken in het bestuurlijk overleg van de deelnemende organisaties

2 Meerjarenbeleid Muskusratten- en beverrattenbestrijding maart 2010 definitief Document v7 1-43

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Wettelijk kader Delegatiebesluit Overeenkomst tussen de deelnemende waterschappen Ontwikkelingen landelijke bestrijdingsorganisaties Landelijke coördinatie muskusrattenbestrijding Landelijk beleidskader Maatschappelijke ontwikkelingen Missie, visie en taakstelling Onze missie Onze visie Taakstelling Bestrijdingsstrategie Waar we vandaan komen Toekomst Muskusratbestrijding Beverratbestrijding Organisatie Normering Rayons Algemene functies De vaste formatie Piekbestrijding en compensatie seniorenregeling Samenwerking Werkwijze bij bijzondere omstandigheden Gedragscode Opleidingen Mobiel werken ARBO- beleid Bedrijfskleding Bedrijfsauto s Huisvesting Bestuurlijke afstemming en besluitvorming Communicatie Doel van de communicatie Boodschap Communicatiemomenten Financiën Exploitatiebegroting Investeringen Financiering Overige kosten deelnemers Risicoparagraaf Bijdrage kosten bestrijding aan de provincie Zuid Holland...20 Bijlage I - Onderzoeksprogramma LCCM...21 Wijzigingsvoorstel...21 Stand van zaken lopende onderzoeken LCCM...28 Bijlage II - Gedragscode...29 Bijlage III - Opleidingen Stichting Wateropleidingen...37 EHBO en BHV Vaarbewijs Bijlage IV - Organogram...38 Bijlage V - Situatietekening

4 1. Inleiding Dit meerjarenbeleid is opgesteld om een inzicht te geven in de ontwikkelingen over de komende 5 jaren met betrekking tot de bedrijfsvoering en financiering van de. Het geeft de deelnemende organisaties informatie voor hun eigen beleidsplannen en meerjarenramingen. Op basis van dit meerjarenbeleid vindt afstemming plaats met de deelnemers 1.1. Wettelijk kader De bestrijding van de muskus- en de beverrat is geregeld in de Wet op de muskusrattenbestrijding en opgedragen aan de Provincies. De Flora- en Faunawet en de Jachtwet zijn op de uitvoering van de werkzaamheden van toepassing. Op kort termijn zal de taak voor de muskus- en beverrattenbestrijding in de Waterwet worden opgenomen en wordt daarmee een waterschapstaak. De taak wordt dan met ingang van 1 januari 2011 overgedragen van de provincies aan de waterschappen. De wet op de muskusrattenbestrijding komt dan te vervallen Delegatiebesluit Op 9 december 2007 hebben de Provinciale Staten van Utrecht ingestemd met de delegatie van de bestrijding van de muskus- en de beverrat aan de waterschappen Amstel, Gooi en Vecht, Vallei en Eem en De Stichtse Rijnlanden Overeenkomst tussen de deelnemende waterschappen. Om versnippering van de taak te voorkomen is er tussen de waterschappen een Overeenkomst van kosten voor gemene regeling Muskusrattenbestrijding Utrecht getroffen waarin is bepaald dat Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden voor het gehele gebied deze taak zal uitvoeren. De kosten voor de bestrijding worden op basis van een afgesproken verdeelsleutel door de provincie en de drie waterschappen gedragen. Op 1 januari 2008 is De Stichtse Rijnlanden deze taak gaan uitvoeren. Hiervoor is de nieuwe afdeling Muskusrattenbestrijding opgericht. In hoofdstuk 4 wordt nader beschreven op welke wijze het overleg en de besluitvorming wordt uitgevoerd Ontwikkelingen landelijke bestrijdingsorganisaties Zoals onder paragraaf 1.1 is vermeld, verandert het wettelijk kader. Dit heeft consequenties voor onze organisatie. Wat er wijzigt zal afhankelijk zijn van de besluiten die in het overleg van de waterschappen met de provincies Noord en Zuid Holland worden genomen. In de loop van 2010 zal hier meer over bekend zijn. In 2009 zijn hierover nog geen definitieve besluiten genomen. De provincies Noord- en Zuid Holland dragen in de komende jaren de muskus- en beverrattenbestrijding over aan de waterschappen. Overdracht van een deel van die taak aan ons waterschap en aan het waterschap Amstel, Gooi en Vecht is een reële optie. 3-43

5 Nu is het nog niet bekend voor welke nieuwe organisatievorm gekozen wordt en op welke wijze de financiering geregeld gaat worden. Het is reëel om aan te nemen dat het rijk en de provincies niet meer bijdragen in de kosten voor de muskus- en beverrattenbestrijding en de financiering voor 100% voor rekening van de waterschappen komt Landelijke coördinatie muskusrattenbestrijding. De bestrijdingsorganisaties in Nederland worden ondersteund door de Landelijke Coördinatiecommissie Muskusrattenbestrijding (LCCM). De LCCM coördineert o.m. onderzoeken; de bestrijdingsorganisaties nemen deel aan de overleggen en leveren input voor de onderzoeken. De LCCM adviseert het Inter Provinciaal Overleg (IPO) en de Unie van Waterschappen Landelijk beleidskader In het voorjaar van 2008 hebben zowel de Unie als het IPO ingestemd met het bestuurlijk advies van de LCCM over nut en noodzaak van de muskusrattenbestrijding en over het meerjaren-onderzoeksprogramma. Er is besloten om: 1. De huidige muskus- en beverrattenbestrijding te continueren om veiligheidsrisico s te voorkomen, met het besef dat onderzoek naar een ethisch meer gewenste strategie voortgang moet hebben. 2. Op korte termijn onderzoek te starten naar: o Potentiële alternatieve vangststrategieën. Dit betreft twee 3-jarige veldexperimenten naar (a) objectbestrijding en (b) landsdekkende bestrijding in de winter en het voorjaar.. o De gevolgen van het stoppen van de bestrijding. Dit gebeurt in eerste instantie aan de hand van een theoretisch model. 3. De bestrijding in het hele land over te dragen naar de waterschappen. Met als zwaarwegend uitgangspunt het minimaal in stand houden van het huidige aantal organisaties. 4. In 2008 een voorstel te doen voor een goede registratie/gegevensverzameling (aanpassing van het bestaande systeem) om het inzicht in de effecten en de efficiëntie van de bestrijding te verbeteren en vervolgonderzoek mogelijk te maken. 5. Begin 2008 een herzien onderzoeksprogramma ter verbetering van de bestrijding voor de komende jaren op te stellen. 6. Het Europees onderzoek naar de humaniteit van vangmiddelen te blijven volgen en in 2008 aanvullend onderzoek te doen naar humane vangmethoden. 7. In 2008 een voorstel te doen voor een auditcommissie. Inmiddels is het nieuwe meerjaren-onderzoeksprogramma vastgesteld. De financiering van de onderzoeken is 50 % door de provincies en 50 % door de waterschappen. In bijlage 1 is het meerjaren-onderzoeksprogramma met de bijbehorende ramingen en de stand van zaken per december 2009 opgenomen. 4-43

6 Het beleid van ons waterschap is op het onderzoeksprogramma afgestemd. Toekomstige landelijke ontwikkelingen wordt gevolgd en zonodig wordt het beleid hierop aangepast Maatschappelijke ontwikkelingen Het bestrijden van de muskusrat is een onderwerp wat leeft bij burgers en diverse organisaties, zowel bij voor- als tegenstanders. Dat maakt dat de bestrijdingsorganisaties moeten laten zien wat zij doen en op welke wijze. Het is belangrijk dat de uitvoering goed gebeurd binnen de opgestelde regels. Ook zal de bestrijdingsorganisaties actief deelnemen aan het verbeteren van vangmethoden. In natuurgebieden gelden andere regels waardoor de bestrijding met de nodige beperkingen moet worden uitgevoerd of zelf in bepaalde periode er geen bestrijding is toegestaan. Hiermee wilt de natuurbeheerder voorkomen dat de dieren in het broedseizoen worden verstoord en/of dat andere dieren in de klemmen van de muskusratbestrijding verstrikt raken. Via landelijke en interne afspraken wordt er alles aan gedaan om onnodig leed te voorkomen. Onze organisatie volgt deze ontwikkelingen nauwgezet. 5-43

7 2. Missie, visie en taakstelling 2.1. Onze missie Met de bestrijding van muskus- en beverratten willen wij een bijdrage leveren aan de veiligheid van de ingezetenen en aan de kwaliteit van oevers en dijken. Deze bijdrage leveren wij door effectieve en efficiënte vangmethodes en door een transparant werkproces Onze visie Eén koppel muskusratten kan drie keer per jaar een nest krijgen met 6 tot 8 jongen; totaal circa 20 jonge ratten per paar per jaar erbij. De jongen van het eerste nest zijn na ongeveer een half jaar geslachtsrijp en kunnen dus binnen één seizoen voor een verdere groei van de populatie zorgen. Het gevolg is grote schade aan keringen en oevers. Wij zijn van mening dat de bestrijding noodzakelijk is voor de veiligheid van onze keringen en ter voorkoming van economische schade. We streven naar deze veiligheid door de populatie zo klein mogelijk te houden. Een stabiele situatie betekent: dat de vangstresultaten per uur laag zijn, bij een efficiënte inzet van uren, dat de groei van de populatie wordt voorkomen en dat het aantal noodzakelijk te doden dieren laag is. Hierdoor wordt onnodig dierenleed voorkomen. Het gebruik van kooien tot een minimum wordt beperkt. Wij streven naar een resultaat van 0,15 vangsten per uur, lager dan de norm van 0,25 vangsten per uur. We doen dit om overschrijding van de norm bij onvoorziene tegenvallers in de bedrijfsvoering te voorkomen Taakstelling Wanneer is de bestrijding van muskusratten afdoende? De bestrijdingsorganisaties in Nederland hanteren daarvoor momenteel onderstaande classificatietabel (zie tabel 2.3) In 2009 en volgende jaren wordt er in opdracht van de LCCM nader onderzoek gedaan om te komen tot een betere normering en classificatie tabel. Als resultaat hiervan verwachten we een ander systeem van normering. Dit systeem beoogt nauwkeuriger de inspanningen en resultaten in het veld in cijfers te vertalen. Ook de prestaties kunnen met dit systeem beter worden beoordeeld dan met de huidige systematiek. Tabel 2.3 Landelijke classificatie muskusrattenbestrijding Vangst per uur veldwerk (v/u) (bij Effect van de bestrijding op de muskusrattenpopulatie een efficiënte inzet van uren) < 0,25 v/u Afdoende / beheersbare situatie 0,25-0,50 v/u Niet afdoende 0,50-1,00 v/u Onvoldoende 1,00-1,50 v/u Volstrekt onvoldoende > 1,50 v/u Nagenoeg nihil 6-43

8 3. Bestrijdingsstrategie 3.1. Waar we vandaan komen De ontwikkeling van een populatie dient over een lange periode te worden bezien om een beeld te krijgen van de aard en omvang van de problematiek. In 1998 was het OLM met gemiddeld 0,41 vangsten per uur al dicht genaderd bij een beheersbare situatie. Die situatie wordt bereikt indien de vangsten minder dan 0,25 vangsten per uur bedragen. Vanaf het jaar 2001 namen de vangsten bij het OLM gestaag toe. Overigens was dit ook een landelijke tendens. Het OLM viel al enige jaren in de categorie volstrekt onvoldoende. Vanaf 2003 werden vijf piekbestrijders voor een periode van drie jaar aangesteld, ter intensivering van de bestrijding. De piekbestrijders zijn voornamelijk ingezet in de rayons 1 en 4. Vanaf 2003 zijn de vangsten verder gestegen. Dat betekent echter niet dat piekbestrijding niet goed verloopt. Inherent aan een te hoge populatie is dat eerst veel ratten moeten worden weggevangen alvorens een omslagpunt wordt bereikt, waarna de vangsten gaan dalen en een stabiele situatie ontstaat. Het omslagpunt werd aan het einde van het jaar 2005 bereikt. In 2006 zijn de vangsten met ongeveer muskusratten gedaald. Ondanks dat bleek in de loop van 2006 dat de populatie in rayon 3 (vooral in de Lopikerwaard en in de omgeving van Woerden) snel aan het toenemen was. De besturen van de deelnemende organisaties besloten in 2007 om voor de periode 2007 t/m 2009 de aanstelling van de vijf piekbestrijders te continueren en daarnaast nog vijf piekbestrijders extra aan te stellen. Hierdoor steeg het totale aantal vangsten. In 2007 waren de vangsten ca hoger mede door een extra actie in het najaar in rayon 3. Uit de vangsten per uur is op te maken dat de intensivering van de piekbestrijding vanaf het najaar 2006 (totaal 10 man) zijn nut heeft gehad. In 2008 en 2009 is de dalende lijn voorgezet, de vangsten worden lager bij een gelijke inzet van uren. De verspreiding van de populatie wordt minder. Met het goedkeuren van het de Notitie afbouw piekbestrijding en het voorgaande Meerjarenbeleid 2010 t/m 2015 is ingestemd met een gefaseerde afbouw van de piekbestrijding. In dit document is deze afbouw geactualiseerd. Tabel 3.1 Vangstresultaten beheersgebied (voorheen OLM) over de jaren Jaar Vangsten Uren Vangsten per uur Uren per km Vangsten per km ,79 1,80 1, ,07 2,01 2, ,38 2,09 2, ,50 2,34 3, ,43 2,55 3, ,18 2,69 3, ,14 2,86 3, ,74 2,85 2, ,42 2,83 1,18 Totaal aantal km watergang volgens registratiesysteem: km 7-43

9 3.2. Toekomst De prognose van begin 2009 is ruimschoots uitgekomen; door een goede inzet van de mensen en veel uren in het veld is de populatie behoorlijk gedaald. (zie tabel 3.1). Ook in 2010 wordt de aanpak ongewijzigd doorgezet, met dien verstande dat de inzet van de piekbestrijding geconcentreerd zal worden in de eerste vijf maanden van het jaar, dan volgen minder uren in de zomermaanden en weer volledige inzet in het najaar. In delen van het beheersgebied van de is al sprake van een beheersbare situatie (minder dan 0,25 vangsten per uur). Piekbestrijding blijft nodig omdat de ondanks de huidige dalende vangstcijfers op grond van de bovenstaande classificatietabel nog steeds onvoldoende tot niet afdoende onvoldoende scoort. De ingezette strategie wordt voortgezet om het resultaat op een aanvaardbaar niveau te krijgen. Minder dieren in een stabiele situatie betekent ook minder dierenleed Muskusratbestrijding De muskusrattenbestrijding kent een viertal seizoenen waarin bestreden wordt. De voorjaarstrek Begint in februari (na vorst) en stopt in april Het zomer-speurseizoen Begint in mei en stopt in september/oktober De najaarstrek Begint in september/oktober en stopt in november Het winter-speurseizoen Begint november/december tot en met april In de voorjaarstrek en najaarstrek verspreiden de dieren zich van de dichtbevolkte naar rustige gebieden om nieuwe leefruimte te zoeken. Dit kan over een afstand van enkele honderden meters tot kilometers, afhankelijk van de lokale omstandigheden. In de zomer en winterperiode blijven de muskusratten bij hun woning en kunnen de jongen groeien. Vangmiddelen Voor de bestrijding zijn verschillende vangmiddelen, ieder met een eigen doel, beschikbaar en grofweg te verdelen in vier groepen; a) lokkasten of te wel drijvende kooien; b) schijnduikers; c) kooien voor duikers en afzettingen; d) klemmen. Aanpak tot nu toe. Op strategische punten en aan de grenzen met andere gebieden wordt met lokkasten, klemposten en schijnduikers gewerkt om de aanwezigheid van muskusratten te kunnen signaleren. Tijdens de trekperioden wordt met passieve vangmiddelen in de duikers en watergangen gewerkt. Deze methode is arbeidsintensief en gaat ten koste van de tijd voor het speurwerk. Daarom worden deze vangmiddelen na de trek weer verwijderd. De rest van het jaar is de aanpak met actieve vangmiddelen (speuren en klemmen) de beste methode. Bij die aanpak ligt de nadruk sterk op het zogenaamde platlopen van de 8-43

10 vanggebieden, waarbij de woonplaats (bouw) van de muskusratten wordt opgespeurd en beklemd. Groot voordeel hiervan is dat er oppervlakten schoon worden gevangen; een essentieel onderdeel van de strategie. Tijdens deze periode moet er ook aandacht besteed worden aan meldingen en aan onderhoud/aanmaak van vangkooien. De prioriteit blijft echter liggen bij het speur- en klemwerk. In de periode tussen de najaarstrek en de voorjaarstrek, (december /januari/februari) kan er vaak effectief gespeurd worden, waarbij de extra inzet een hoog rendement heeft, vooral omdat dan wordt voorkomen dat nieuwe jongen worden geboren. In de zomerperiode (mei, juni, juli, augustus, september) wordt er ook gespeurd, maar is de effectiviteit erg laag omdat de begroeiing van de watergangen erg groot is en de sporen dan lastiger zijn te vinden. De zomerperiode is een tijdvak waarin het rendement laag is, evenals de vangstcijfers. Uiteraard is ieder gevangen dier van belang, maar het zwaartepunt ligt zeker niet in deze periode. Door meer inzet van uren zijn vorig jaar extra vangsten behaald. Dat betekent ook dat per gevangen paar de groei van 20 jongen is voorkomen. Hierdoor zullen de vangsten voor de komende jaren ook fors dalen. Aanpak in 2010 en volgende jaren. Nu de groei van de populatie is gestopt en de vangsten dalen wordt het belangrijk om de strategie aan te passen. Was het voorheen belangrijk om veel acties te lopen en met veel uren het gebied aaneengesloten te bewerken, wordt de komende jaren meer de nadruk gelegd op goed speuren in specifieke zones en de laatste muskusratten vangen. Uitgangspunt blijft gebiedsdekkend bewerken. De aanpak is dat gezamenlijk het gebied systematisch worden afgespeurd, het zogenaamde. actielopen. Dit gebeurt ten minste één dag per week, per rayon verschillend ingericht. Bij elkaar actielopen blijft een vast onderdeel om twee redenen, a) leren van elkaar en b) je collega ziet andere zaken dan jij. Daarnaast gaat de bestrijder in zijn eigen vanggebied verder speuren en met name op die plaatsen die het moeilijkst te bewerken zijn. Middels signaalposten op strategische punten houdt hij in de gaten of de muskusrat aanwezig is in die zone. Het vinden van de laatste rat komt dan echt meer aan op strategie, inzet en vakmanschap. Er zal daarom meer tijd besteed worden aan het opleiden van de bestrijder tot ervaren vakman. 2012: doel bereikt De berekening van de benodigde velduren van eigen bestrijders is gericht op een afdoende en beheersbare situatie in het vanggebied. Deze situatie is nog niet bereikt; pas in 2012 wordt dit doel bereikt. Tot dan zijn extra uren nodig; te vroeg afbouwen zal leiden tot verslechtering van de situatie. De strategie is om ook in de komende jaren veel uren in te zetten in het veld voor het speuren en het klemwerk. Het speuren en onderhouden van het eigen vanggebied gebeurt door eigen bestrijders. Het zetten van klemmen en het controleren van de klemmen gebeurt door de piekbestrijder. In de actie blijven de klemmen ca. vier weken in het gebied staan; dit betekent veel inzet van uren van de piekbestrijder. In tabel 3.3 is de prognose weergeven voor de komende vijf jaar. 9-43

11 Tabel 3.3 Prognose over de periode 2010 tot en met 2015 Jaar Vangsten Velduren Vangsten/uur Uren per km Vangsten per km ,28 2,72 0, ,23 2,61 0, ,19 2,46 0, ,17 2,18 0, ,15 2,18 0, ,14 2,18 0,31 Totaal km watergang: km Beverratbestrijding De bestrijding van de beverrat wordt landelijk gecoördineerd. De beverrat komt voornamelijk voor in de oostelijke provincies in het grensgebied met Duitsland. De strategie is gericht op grensbewaking. De beverrat verplaatst zich bij voorkeur via de grote rivieren en bij hoog water. Vanaf 2008 zijn er in ons gebied geen beverratten gesignaleerd en gevangen. Toch is de verwachting dat bij hoogwater de beverrat in ons gebied zal komen. In de komende jaren wordt er preventief gespeurd en bestreden. Vanaf 2010 wordt er nog 500 uur besteed aan preventief speuren en controleren. De beverrat wordt levend gevangen om te voorkomen dat andere dieren, die in de vangmiddelen kunnen komen, onnodig sterven

12 4. Organisatie De afdeling Muskusrattenbestrijding is een onderdeel van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Zoals eerder beschreven is het werkgebied groter dan het gebied van het waterschap. Ook het hele gebied van het waterschap Vallei en Eem (het Utrechtse plus het Gelderse deel) en het Utrechtse deel van Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht behoort tot het werkgebied van de afdeling. In bijlage 5 is een situatietekening opgenomen met de indeling van de rayons Normering Uitgangspunten voor het aantal bestrijders is het aantal kilometers te belopen watergang per jaar, de lokale omstandigheden en het soort gebied. Aan de hand van een aantal kenmerken is landelijk vastgesteld dat één bestrijder gemiddeld ongeveer 680 km per jaar kan bewerken. Het streven is om elk vanggebied anderhalf keer per jaar na te lopen. Momenteel wordt aan de hand van praktijkervaringen nader bekeken of deze kenmerken juist gekozen zijn. Het bestrijden van muskusratten is een productiebedrijf. Het succes wordt vooral bepaald door de gemaakte velduren. Het is daarom belangrijk dat de bestrijder zoveel mogelijk van zijn tijd in zijn vanggebied bezig is. Er wordt gerekend met 1250 uur velduren per bestrijder. Uitval van uren betekent direct vermindering van de vangproductie, dus meer muskusratten kunnen overleven Rayons De grootte van het rayon wordt bepaald door het maximaal aan te sturen bestrijders per rayonambtenaar. Bij het waterschap is dat bepaald op circa 8 bestrijders, omdat de aansturing en coachen voornamelijk in het veld gebeurt. Het gebied is ingedeeld in vijf rayons met in elke gebied 7 à 8 vanggebieden. Iedere bestrijder heeft een eigen vanggebied waarvoor hij verantwoordelijk is en afgerekend wordt op het resultaat. Elk vanggebied heeft ongeveer 680 km watergang Algemene functies Daarnaast zijn er nog enkele veldfuncties met een algemeen karakter of een inzet voor het gehele gebied. De veldcoördinator stuurt de algemene bestrijders aan en bepaalt waar deze bestrijders ingezet worden De vaste formatie De vastgestelde formatieomvang (excl. piekbestrijders) is 49,5 fte; de werkelijke formatieomvang in 2010 komt uit op 46,9 fte. In 2009 zijn er 14 personen die gebruik maken van de speciale seniorenregeling MRB. In 2010 kan nog 1 medewerker gebruik maken van de seniorenregeling De overige medewerkers kunnen verlof kopen of gebruik maken van de seniorenregeling van het waterschap. De verwachting is dat dit ook in de komende jaren zal gebeuren, gelet op de huidige aanvragen

13 De vaste formatie is in het verleden aan de hand van de normering berekend op het bestrijden in een afdoende en beheersbare situatie, Zoals al eerder in deze notitie opgemerkt, wordt aan de hand van de normering de uiteindelijke benodigde fte s voor de toekomst bepaald. Daarnaast wordt onderzocht op welke wijze de werkzaamheden te combineren zijn met andere activiteiten binnen het waterschap. Vooralsnog bestaat de samenwerking voor de komende jaren uit de oog en oor functie voor de andere afdelingen. In de onderstaande tabel (4.4) is de ontwikkeling van de werkelijke formatie voor de komende jaren aangegeven.(inclusief piekbestrijding) Tabel 4.4. Formatieontwikkeling in fte periode 2008 t/m 2015 jaar totaal kantoor Alg. functies R 1 R 2 R 3 R 4 R 5 Inhuur senioren Piekbestrijders ,4 2,8 4,8 8,6 7,6 8,4 8,4 7, ,1 2,5 4,4 8,2 7,4 8,2 8,6 7, ,9 2,5 4,4 8,2 7,4 8,2 8,6 7, ,9 2,5 4,4 8,2 7,4 8,2 8,6 7, ,9 2,5 4,4 8,2 7,4 8,2 8,6 7, ,9 2,5 4,4 8,2 7,4 8,2 8,6 7, ,9 2,5 4,4 8,2 7,4 8,2 8,6 7, ,1 2,5 4,4 8,2 7,6 8,2 8,6 7, Piekbestrijding en compensatie seniorenregeling Afgelopen jaren is de inzet van 10 piekbestrijders (16000 uur) succesvol geweest. Mede door deze extra uren is de populatie gedaald. In 2010 wordt een aanvang gemaakt met het afbouwen van de piekbestrijding en is in 2013 geheel afgebouwd. De komende jaren zijn de extra uren nog nodig om in een beheersbare situatie te komen. In tabel 4.4. is de afbouw inzichtelijk gemaakt. De extra uren worden met name gebruik om het actielopen te ondersteunen. De controles na het actielopen worden door de piekbestrijders uitgevoerd Compensatie seniorenregeling. Om de vaste formatieomvang op orde te houden worden er 1600 uur (1 fte) van de AB organisatie (Agrarische Bedrijfsorganisatie, uitzendbureau voor agrarisch personeel) ingezet ter compensatie van het seniorenverlof en korter werken van enkele vaste bestrijders. Deze uren worden op flexibele wijze ingevuld op plaatsen, waar dit nodig is en het rendement het hoogst is. De kosten ten gevolge van de wijziging in formatie en piekbestrijding zijn in de meerjarenbegroting verwerkt Samenwerking De samenwerking met andere afdelingen binnen het waterschap is goed georganiseerd. Twee keer per jaar vindt er afstemming en evaluatie plaats met de teamleiders. Nu men elkaar kent en van elkaar weet wat de mogelijkheden en de problemen kunnen zijn bij het uitvoeren van de werkzaamheden zijn de lijnen kort en neemt men snel contact met elkaar op. Het gaat om de volgende activiteiten: o o Kennis van en betrokkenheid bij elkaars werkzaamheden; Oog en oorfunctie voor andere afdelingen; 12-43

14 o o o o Melding maken van ongewenste zaken; Gebruik maken van elkaars materieel; Tijdelijk verlagen van het waterpeil t.b.v. het speuren; Informeren over nieuwe plannen in het gebied en in het ontwerp rekening houden met de wensen van de bestrijding. De contacten met het LTO verlopen goed. In 2009 is in alle rayons overleg geweest met de lokale afdelingen. Dit wordt in de komende jaren zo door gezet. Juist bij een lage populatie is het belangrijk dat de samenwerking goed is en dat de boeren weten dat meldingen juist dan heel waardevol zijn. De contacten met de medewerkers van Vallei en Eem en Amstel, Gooi en Vecht zijn goed. Zowel via het overleg met de teamleider als in onderlinge contacten van de medewerkers in het veld Werkwijze bij bijzondere omstandigheden. Gelet op de ervaringen in het verleden moet er snel ingespeeld kunnen worden op ongunstige ontwikkelingen in de populatie. Immers, snel optreden betekent minder kansen voor de muskusrat om zich te vermenigvuldigen en dus een constant veiligheidsniveau van de keringen. In het delegatiebesluit is de financiële bijdrage geregeld voor extra kosten in bijzondere gevallen. Hieronder wordt aangegeven hoe we snel in actie kunnen komen om nieuwe explosies van de populatie muskusratten te voorkomen. In voorkomende gevallen zal de afdeling Muskusrattenbestrijding extra maatregelen voorstellen en voorbereiden. In een extra bestuurlijk overleg of, indien de tijd ontbreekt, via telefonisch contact tussen de bestuurders, worden de extra maatregelen aangekondigd en wordt toestemming gevraagd. Achteraf wordt in de reguliere rapportages nader verantwoord welke extra activiteiten zijn uitgevoerd en wat de extra financiële consequenties daarvan zijn Gedragscode In het landelijk overleg is vorig jaar een gedragscode opgesteld voor de bestrijder. Deze gedragscode is als instrument opgenomen in ons beleid. In deze code zijn nadere uitvoeringsregels voor de bestrijder vastgelegd als verdere uitwerking van de Flora- en Faunawet. Het beschrijft een aantal regels waarmee de bestrijder tijdens de uitoefening van zijn werk rekening mee heeft te houden. De gedragscode is als bijlage II in dit meerjarenbeleid opgenomen Opleidingen Vakkennis, zelfstandigheid, motivatie, discipline, betrouwbaarheid en transparantheid zijn de kernwoorden voor de uitvoerders van de bestrijding. Immers, de bestrijder is dagen alleen in het veld en verantwoordelijk voor een goed resultaat in zijn vanggebied. Maar ook de maatschappij kijkt kritisch naar de bestrijding. Om deze redenen is het belangrijk om de bestrijders goed op te leiden. Er zijn enkele jaren geleden in overleg met de Stichting Wateropleidingen drie modulen ontwikkeld voor het opleiden van de bestrijders. Inmiddels is een vierde module communicatie in ontwikkeling en een cursus voor rayonambtenaren. Een overzicht van alle modules is opgenomen in bijlage III. Afgelopen jaar heeft een gedeelte van de medewerkers een aantal modules gevolgd. In 2010 worden nog door een aantal medewerkers de cursussen gevolgd. Zodat eind 2010 alle medewerkers de vakopleidingen hebben gevolgd

15 4.10. Mobiel werken In de toekomst willen we meer gebruik gaan maken van de mogelijkheden van het GPS. Hiermee kunnen de locatie van onze vangmiddelen in het veld in coördinaten vastleggen en verwerken in het vangstregistratiesysteem en GIS. Ook is het mogelijk om vangsten in het veld al te registreren met behulp van een PDA. Het voordeel is dat de veldinformatie exact vastgelegd worden en de informatie sneller beschikbaar is. In geval van ziekte en/of verlof van de bestrijder kan een andere bestrijder het werk makkelijker overnemen. Bij de bestrijding in de provincie Noord Holland is hiervoor een project opgestart en wordt in 2010 ingevoerd. In het landelijke overleg is besloten om gezamenlijk in samenwerking met het waterschapshuis een project op te starten, waarbij gebruik gemaakt wordt van de kennis die inmiddels bij Noord Holland is opgedaan ARBO- beleid Het waterschap heeft een Arbo-beleid op veilig en gezond werken. Het beroep bestrijder is lichamelijk een zwaar beroep. Om het werk te verlichten zijn er twee maatregelingen getroffen: 1) Invoering van een seniorenregeling, zodat vanaf 50 jaar één dag minder per week gewerkt kan worden; 2) Aanschaf van quads zodat tijdens het actielopen en bij lange percelen geen zware vangmiddelen meer in de rugzak meegenomen hoeven te worden. Na 2010 is de huidige seniorenregeling niet meer van toepassing. In het komend jaar moet er onderzoek plaatsvinden of nieuwe maatregelen genomen kunnen worden om te voorkomen dat de bestrijder vroegtijdig door fysieke klachten moet stoppen met zijn werkzaamheden Bedrijfskleding De gewone bedrijfskleding en het arbopakket zijn afgestemd op de omstandigheden waaronder de werkzaamheden moeten worden uitgevoerd. Het pakket is zodanig ingericht dat het de bestrijder goed beschermd tegen alle weersomstandigheden Bedrijfsauto s Het werk vereist dat de bestrijder dagenlang niet op een onderkomen komt, maar direct naar zijn vanggebied rijdt om daar zijn werkzaamheden uit te oefenen. Ter ondersteuning van het werk zijn bedrijfsauto s beschikbaar gesteld, waarin alle materialen en de kadavers op een verantwoorde en hygiënische wijze vervoerd kunnen worden. De auto s zijn uitgerust met voorzieningen om de handen te kunnen wassen. Het leasecontract wordt met twee jaar verlengd tot 2013, omdat het aantal gereden kilometers veel lager is dan aanvankelijk geraamd Huisvesting Ten behoeve van de buitenmedewerkers zijn zes onderkomens beschikbaar. In 2007 is bij de inventarisatie ten behoeve van de delegatie geconstateerd dat er achterstalling 14-43

16 onderhoud is. In 2008 is het meerjarig onderhoud geïnventariseerd en opgenomen in een onderhoud- en/of renovatieplan. Het onderkomen in Willeskop wordt gehuurd. De huurtermijn loopt tot eind september 2010; het contract wordt niet verlengd. Inmiddels is gestart met de voorbereidingen. In 2010 moet een nieuw onderkomen beschikbaar zijn. Begin 2008 is de huur opgezegd voor het onderkomen bij de gemeente Woerden. Inmiddels is er een tijdelijke oplossing gevonden door een loods in Harmelen te huren van een particulier. Op kort termijn wordt voor dit rayon een nieuw onderkomen gerealiseerd. De gemeente Houten heeft eind december 2008 te kennen gegeven dat er een nieuwe kringloopwinkel komt nabij de loods Houten. Zij heeft ons bestuur verzocht mee te denken aan de realisering van deze winkel; een van de opties is het realiseren van deze winkel op de locatie van de loods van de bestrijding. Het onderzoek naar de verschillende mogelijkheden is uitgevoerd. Hierover is nog geen besluit genomen. Omdat verplaatsing een dure oplossing is ligt het voor de hand dat de bestaande loods gehandhaafd blijft en wat aanpassingen op de bestaande locatie worden uitgevoerd Bestuurlijke afstemming en besluitvorming Tenminste twee keer per jaar is er een ambtelijk en bestuurlijk overleg om het beleid, de begroting en de resultaten door te spreken. Deze overleggen vinden vooruitlopend op de behandeling van de voorjaarsnota en de begroting plaats in respectievelijk de maanden februari/maart en september/oktober van ieder jaar. Daarnaast is er een paar keer per jaar een afstemmingsoverleg met de waterbeheerders om de bestrijdingsplannen en de vangstresultaten en andere technische zaken door te nemen Communicatie Het bestrijden van de muskusratten is een onderwerp dat veel maatschappelijke belangstelling heeft. De burger ziet onze mensen aan het werk en stelt er vragen over. De grondeigenaren willen weten waarom onze medewerkers op hun terrein moet zijn. Het is ook een onderwerp met een minder goed imago. Veel mensen vinden het zielig voor de muskusratten, de noodzaak van bestrijding wordt dikwijls in twijfel getrokken en ook de vangmethodes staan ter discussie. Kortom een onderwerp dat vraagt om uitgebalanceerde communicatie. Het is daarom belangrijk dat de waterschappen -en zeker de betrokken medewerkers- hier op een goede manier mee omgaan. Een transparante werkwijze is het motto Doel van de communicatie Het doel van de communicatie rond de muskusrattenbestrijding is het bevorderen van een goede uitvoering van deze taak, door er goede informatie over te geven en draagvlak te bevorderen. Ook willen we de dialoog over het onderwerp niet uit de weg gaan en uitdragen dat we continu zoeken naar een zo diervriendelijke oplossing van het probleem

17 Boodschap De centrale boodschap rond het bestrijden van muskusratten is dat we die taak uitvoeren om te zorgen voor de veiligheid. Zonder bestrijding komen onze waterkeringen in gevaar en worden oevers zwaar beschadigd. Goede bestrijding zorgt voor zo min mogelijk vangsten. Ook vangen we zo diervriendelijk mogelijk en streven we naar zo min mogelijk bijvangsten. We onderzoeken ook de mogelijkheid van alternatieven of betalen mee aan financiering daarvan. Door open te communiceren, en ons werk transparant uit te voeren binnen de gedragsregels en wetgeving willen we het imago van de bestrijding verbeteren Communicatiemomenten Er zijn verschillende communicatiemomenten te onderscheiden. 1. Het contact tussen de bestrijder en de burger. 2. Het contact tussen de bestrijder en de grondeigenaren. 3. Vragen vanuit de politiek en/of het bestuur. 4. De contacten met de pers. 5. Publicaties. 6. Informatiedagen met presentaties. 7. interne communicatie. Ad 1 en 2. De bestrijders en hun teamleider moeten op correcte manier de gevraagde informatie geven over hun werkzaamheden. Het is daarbij belangrijk dat zij daarbij aangeven waarom het werk gedaan wordt en hoe dat op verantwoorde wijze gebeurt. De medewerkers hebben hiervoor een communicatietraining gevolgd en zullen ook in de toekomst opfriscursussen gaan volgen. Ad 3. Het afdelingshoofd is verantwoordelijk voor het opstellen en uitvoeren van het beleid. Het bestuur stelt het beleid vast. Hij informeert het bestuur regelmatig over de werkzaamheden en over de ontwikkelingen. Tegelijkertijd worden de besturen van de deelnemende organisaties op juiste wijze van informatie voorzien en wordt het beleid met hen afgestemd. Ad 4 en 5. De pers zal regelmatig vragen stellen, meestal naar aanleiding van een bepaalde gebeurtenis. Bureau communicatie neemt de coördinatie hiervan op zich en zal de vragen doorsturen naar het afdelingshoofd en vervolgens de antwoorden weer terugsturen naar de betreffende journalist. Ditzelfde geldt ook voor publicaties in bladen. Het is belangrijk dat er consistentie zit in de berichten die naar buiten gaan. Daarom is afgesproken dat vragen van de pers over de muskusrattenbestrijding altijd via het afdelingshoofd en de veldcoördinator loopt. Ad 6. Om burgers te laten zien wat we op gebied van bestrijding doen, wordt er meegewerkt aan informatiedagen, vaak op speciale open dagen. Ook kunnen, op verzoek, groepen mensen, op een van onze locaties kennismaken met de bestrijding, vaak gecombineerd met een veldbezoek. Dit wordt verzorgd door een van de teamleiders samen met enkele bestrijders. Ter ondersteuning van deze dagen is informatiemateriaal voorhanden. Ad

18 Omdat de groep bestrijders nog betrekkelijk kort in dienst is van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden is interne communicatie nog heel belangrijk. We streven naar frequent contact tussen de afdelingen Muskusrattenbestrijding en Uitvoering, maar ook met de rest van de organisatie en de andere waterschappen. Middelen die hierbij ingezet worden zijn de personeelsbladen, lunchbijeenkomsten, werkbezoeken

19 5. Financiën 5.1. Exploitatiebegroting De exploitatiebegroting 2010 is vorig jaar opgesteld op basis van de voorgaande begrotingen bij het OLM en de eerste ervaringen van de uitgaven in 2008 en Op basis van de actuele gegevens en inzichten is deze meerjarenbegroting bijgesteld. De kosten worden voor 2/3 bepaald door de salariskosten en de kosten voor inhuur van de piekbestrijders. De kapitaalslasten nemen vanaf 2011 toe ten gevolge van de geplande investeringen in de huisvesting. De personeelskosten nemen geleidelijk af door de afbouw van de inhuur van piekbestrijders. De salariskosten zijn voor alle jaren op ca. 2,3 miljoen gesteld en zullen geleidelijk toenemen ten gevolge van de CAO afspraken. In onderstaande tabel is de meerjaren ontwikkeling van de kosten weergegeven op basis van de prijzen in Er is geen indexering toegepast. De indexering wordt medio 2010 doorgegeven en heeft invloed op de begroting voor Tabel 5.1 Ontwikkeling exploitatiebegroting incl. afschrijvingen en rente Kapitaalslasten Personeelskosten Variabele kosten Totaal Investeringen De investeringen bij de afdeling Muskusrattenbestrijding omvat het vervangen van materieel en maatregelingen in huisvesting. Momenteel wordt binnen ons waterschap er een onderzoek uitgevoerd naar de verdere integratie huisvesting buitendiensten, Uitgangspunt hierbij is dat de buitendiensten zoveel mogelijk gebruik gaan maken van bestaande terreinen en voorzieningen op deze terreinen. Dit onderzoek is in februari 2009 afgerond. Vooralsnog is er uitgegaan van twee nieuwe onderkomens te realiseren op rwzi terreinen.(zie ook par ). De nieuwe investeringen zijn: Tabel 5.2 Overzicht geplande investeringen. omschrijving Totale investering periode opmerking Loods Rayon ,-- juli 2009 t/m sept. Huur eindigt 2010 Montfoort Loods Rayon ,-- Jan t/m dec Huur Woerden is opgezegd; tijdelijk onderkomen Renovatie loods Veenendaal (R1) gehuurd in Harmelen Groot onderhoud 18-43

20 Renovatie loods , Groot onderhoud Houten (R2) Renovatie loods , Groot onderhoud Breukelen (R4) Mobiel werken , Vervangen , materieel Vervangen materieel , t/m 2015 Jaarlijks een deel Hierdoor nemen de afschrijvingen en de rente na 2010 met ca.20% toe. Zie tabel 5.1 Bij de behandeling van de begroting zullen de investeringen voor dat betreffende jaar worden aangevraagd Financiering De kosten voor de muskusrattenbestrijding Midden Nederland worden gefinancierd door de provincies Utrecht en Gelderland en de drie betrokken waterschappen volgens de verdeelsleutel zoals vastgelegd in de stukken van de delegatie. Daarnaast is er een bijdrage vanuit het provinciefonds en van de LCCM. Er is geen rekening gehouden met de wijzigingen in de financiering ten gevolge van de overdracht van de taak Muskusrattenbestrijding van de provincies naar de waterschappen en de wijzigingen in de organisatiegrootte. Zodra hierover meer bekend is en de besluiten zijn genomen zal er een begrotingswijziging worden opgesteld. Op basis van de in paragraaf 5.1 en 5.2 genoemde kostenontwikkeling bedragen de bijdragen in de komende jaren. Tabel 5.3 Overzicht bijdragen deelnemers. bron % Provinciefonds Utrecht (rijk) Provincie Gelderland LCCM beverrat Subtotaal Provincie Utrecht AGV Vallei en Eem HDSR , , Subtotaal Totaal

21 5.4. Overige kosten deelnemers. De financiering van de landelijke coördinatie Muskusrattenbestrijding en beverratbestrijding en van de onderzoeken komt voor rekening van de provincies en de waterschappen, overeenkomst de verdeelsleutel welke is vastgesteld door het IPO en de UNIE. Deze kosten zijn geen onderdeel van de begroting van de bestrijdingsorganisaties, omdat deze kosten rechtstreeks via de Unie bij de waterschappen in rekening worden gebracht. De provincies krijgen deze kosten via de bestrijdingsorganisaties van het LCCM in rekening gebracht Risicoparagraaf Met de komst van het wijzigingsvoorstel in de Waterwet zal de wet op de Muskusrattenbestrijding komen te vervallen en wordt de muskusrattenbestrijding een taak van de waterschappen. Hiermee komt ook de financiering ter sprake en wordt gewijzigd. Het is nog niet bekend hoe de financiering eruit zal zien. In dit document is nog uitgegaan van de huidige financieringsafspraken. Indien dit in de toekomst wordt gewijzigd, veranderen ook de genoemde bedragen in paragraaf Bijdrage kosten bestrijding aan de provincie Zuid Holland De bestrijding in het westelijk deel van het gebied van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden wordt uit gevoerd door de bestrijdingsorganisatie van de provincie Zuid Holland. De jaarlijkse kosten van dat deel van de bestrijding zijn geraamd op ,- en komen geheel voor rekening van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Deze kosten maken geen onderdeel van de kosten genoemd in paragraaf

22 Bijlage I - Onderzoeksprogramma LCCM Onderzoeksprogramma muskusrattenbestrijding Wijzigingsvoorstel voor het Meerjarenplan Onderzoek Februari 2008, Versie

23 Samenvatting Eind 2006 is het Meerjarenprogramma (MJP)Onderzoek vastgesteld. Een deel van het Meerjarenprogramma had betrekking op nut- en noodzaakonderzoek. Dat deel van het Meerjarenprogramma is inmiddels gerealiseerd, aangezien deze onderzoeken in 2007 zijn afgerond. De resultaten van de onderzoeken naar nut en noodzaak van de bestrijding hebben een aantal nieuwe onderzoeksvragen opgeleverd en leiden tot inzichten die een nieuwe prioriteitenstelling binnen het onderzoeksprogramma nodig maken. Daarom wordt hierbij een aangepast Meerjarenprogramma gepresenteerd. Onderzoek in de muskusrattenbestrijding wordt gefinancierd door de provincies (50%) en de Unie van Waterschappen (50%). De kosten van het Meerjarenprogramma bedroegen ,- ( ,- per jaar). De bijdrage van de provincies en de Unie van Waterschappen voor het jaar 2007 is inmiddels voldaan aan de Landelijke Coördinatiecommissie Muskusrattenbestrijding (LCCM) en is nog beschikbaar. Het aangepaste Meerjarenprogramma (MJP) beslaat de periode 2008 tot en met 2011 en vraagt een investering van ,-. Gezien het reeds beschikbare bedrag van ,- gaat het om een totaalinvestering van ,-. Voor 2008 betekent de wijziging van het MJP geen verhoging van de bijdrage ten opzichte van het huidige onderzoeksprogramma. Dit bedrag is als volgt over de jaren verdeeld , , , ,- De belangrijkste wijziging van het Meerjarenprogramma is dat er veldexperimenten zullen worden uitgevoerd om twee alternatieve vangststrategieën te toetsen op hun effectiviteit in het veld. Dat brengt grote financiële wijzigingen met zich mee. Tevens krijgt het onderzoek naar een populatiedynamisch model een breder karakter. Er zal, in eerste instantie op theoretische wijze, ook een indruk worden gegeven van de gevolgen van het stoppen van de bestrijding in bepaalde gebieden. Het onderzoek naar humane vangmethoden wordt, gezien de urgentie van het vraagstuk, eerder uitgevoerd dan in eerste instantie gepland. Voor de komende 4 jaar zijn de volgende onderzoeken, en daarbij horende kosten, gepland. Onderzoek Kosten 2008 Kosten 2009 Kosten 2010 Kosten 2011 Populatie-dynamischmodel , ,- Normering , ,- Bijvangsten , ,- Humane , ,- vangmethoden Veldexperimenten , , , ,- alternatieve strategie Auditcommissie ,- Algemeen/onvoorzien , , ,- Externe projectleiding , , , ,- en deskundigen begeleidingscommissie Totaal , , , ,- De wijziging van het meerjarenprogramma leidt tot een wijziging in de bijdragen van de verschillende financiers. De onderstaande tabel biedt een overzicht van de kosten van het gewijzigde Meerjarenprogramma per jaar per financier

24 Organisatie Muskusrattenverdeelsleutel Totale kosten MJP Kosten per jaar MJP Provincies Groningen 8, , , , , ,50 Friesland 10, , , , , ,50 Drenthe 7, , , , , ,- Overijssel 9, , , , , ,- Gelderland 10, , , , , ,- Flevoland 3, , , , , ,50 Utrecht 9, , , , , ,50 Noord-Holland 4, , , , , ,50 Zuid-Holland 16, , , , , ,- Noord-Brabant 11, , , , , ,50 Zeeland 3, , , , , ,50 Limburg 4, , , , , ,50 Unie van Waterschapp en 50% , , , , ,- Totaal 100% , , , , - Onderzoeksprogrammering muskusrattenbestrijding In 2006 en 2007 heeft de LCCM een zestal onderzoeken uitgevoerd naar nut en noodzaak van de bestrijding. Deze onderzoeken zijn onderdeel van het Meerjarenprogramma (MJP) Onderzoek Muskusrattenbestrijding De resultaten van de nut- en noodzaakonderzoeken leiden tot een aantal nieuwe vragen en een nieuwe prioriteitenstelling binnen het onderzoeksprogramma. Wijziging van het bestaande MJP is dan ook noodzakelijk. Dit wijzigingsprogramma beschrijft de noodzakelijke wijzigingen. Afgerond onderzoek: Resultaten voor besluitvorming en advies vervolgonderzoek De zes afgeronde onderzoeken hebben waardevolle onderzoeksresultaten opgeleverd op basis waarvan besluitvorming over de toekomst van de bestrijding mogelijk is. Ook is een aantal adviezen gegeven ten aanzien van het doen van vervolgonderzoek. Deze adviezen zullen worden besproken en er zal een afweging worden gemaakt om te komen tot een prioriteitenstelling. Adviezen vervolgonderzoek Economische schade Registratie van economische schade wordt niet consequent gedaan. Als advies is door de onderzoekers meegegeven om dat wel vorm te geven. Het protocol dat tijdens het onderzoek is gebruikt, zou kunnen worden gebruikt voor uniforme registratie van schade. Een systematische toepassing van het protocol, incidentenregistratie en het verrichten van waarnemingen in gebieden zonder bestrijden worden aanbevolen. Registratie van schade wordt gedaan per regio door de waterschappen. Het behoeft geen vervolgonderzoek. De bestrijdingsorganisaties zal gevraagd worden (schade)registratie vorm te geven

25 Alternatieve strategieën Het rapport alternatieve strategieën stelt een tweetal strategieën voor als mogelijk alternatief voor de huidige bestrijding. Een strategie met bestrijding alleen rondom kwetsbare objecten en een strategie met bestrijding in winter en voorjaar worden als kansrijk beschouwd. Om de meerwaarde van deze strategieën te bepalen zijn veldexperimenten nodig. Deze veldexperimenten zijn niet opgenomen in het MJP Gezien de mogelijke meerwaarde van de strategieën op het gebied van kosten en ethiek zal uitvoering worden gegeven aan de experimenten. De experimenten zullen ook meer inzicht geven in het gedrag van de muskusrat. De experimenten vragen 3 jaar en de kosten hiervoor worden geschat op ,-. Mochten er onverhoopt kosten gemaakt moeten worden na afloop van de experimenten, zoals kosten voor schadeherstel en/of het naar beneden brengen van de populatie, worden deze verdeeld op basis van solidariteit. Gevolgen van graverij door muskusratten en beverratten voor de veiligheid van waterkeringen Net als de economische schade zou ook de registratie van schade in relatie veiligheid beter moeten. Daarnaast wordt geadviseerd een onderzoek te doen naar het gedrag van de muskusrat. Dit wordt in meerdere onderzoeken geadviseerd. Een dergelijk onderzoek is nog niet in het MJP opgenomen. Het onderzoek naar het ontwikkelen van een populatiedynamisch model en het theoretisch onderzoeken van het stoppen van de bestrijding zal ook inzichten opleveren over het gedrag van de muskusrat. Dat onderzoek is begroot op ,-. Populatieontwikkeling en veiligheid Concreet vervolgonderzoek wordt in dit rapport niet voorgesteld. Wel worden er aanbevelingen gedaan voor onder andere inventarisaties en registraties. De vervolgstappen op dat vlak zijn reeds benoemd