ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina I. Internering. Als de nood het hoogst is...

Transcriptie

1 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina I Internering Als de nood het hoogst is...

2 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina II De psychiatrische vraagstukken die met de studie van de criminaliteit samenhangen, wijzen op de noodzakelijkheid, dat juristen met de beginselen der psychiatrie worden in kennis gesteld. (H.L.A. Visser, Psychiatrisch Toezicht in Gevangenissen, Amsterdam, Van Holema & Warendorf, Bijlagen, Stellingen p.1 Academisch proefschrift ter verkrijging van de graad van Doctor in de Rechtswetenschap)

3 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina III Internering Als de nood het hoogst is... Een studie naar de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en het Grondwettelijk Hof inzake de verplichte opvang van geïnterneerden in aangepaste psychiatrische inrichtingen Kwinten Van Assche Algemeen-Nederlands Verbond vzw Brussel

4 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina IV Academia Press Eekhout Gent Tel. 09/ Fax 09/ Info@academiapress.be De uitgaven van Academia Press worden verdeeld door: J. Story-Scientia nv Wetenschappelijke Boekhandel Sint-Kwintensberg 87 B-9000 Gent Tel. 09/ Fax 09/ Info@story.be Ef & Ef Media Postbus AK Utrecht info@efenefmedia.nl Deze tweede reeks ANV-publicaties verschijnt onder de verantwoordelijkheid van ANV vzw, Gallaitstraat 86, 1030 Brussel Redactie: Els Ruijsendaal (Nl.) Yvo Peeters (Vl.) Michel Backaert, redactiesecretaris Marc Cels, verantwoordelijk uitgever Vormgeving & zetwerk: bvba Le Pur et l Impur Kaftillustratie: Luc Struyf Kwinten Van Assche Internering Als de nood het hoogst is... Gent, Academia Press, 2012, VIII p. ISBN D/2012/4804/98 U 1828 NUR 616 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of vermenigvuldigd door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

5 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina V Het Algemeen-Nederlands Verbond vzw werd opgericht in 1895 in Brussel door Hippoliet Meert; is een internationale vereniging met afdelingen en werkgroepen. De vereniging zet zich in de Lage Landen en wereldwijd in voor de Nederlandse taal en cultuur, en eveneens voor de hiermee samenhangende maatschappelijke belangen; stimuleert de Nederlands-Vlaamse samenwerking op alle vlakken en bevordert het Nederlands als cultuur- en wetenschapstaal, en het gebruik van het Nederlands in het maatschappelijk verkeer, met name in het onderwijs; komt op voor het gebruik van het Nederlands als officiële taal en als werktaal in de Europese en ook in de internationale instellingen die in de Lage Landen functioneren; houdt geregeld congressen en excursies en onderhoudt bijzondere banden met gebieden waar de Nederlanden en het Nederlands een cultuurhistorische rol spelen. Meer informatie over ANV vzw vindt u op onze webstek: I V I

6 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina VI Publicaties ANV: 1 Henk Waltmans, Europa en het nationalisme, Ludo Beheydt, Kenterende culturele identiteit, Henk Waltmans en Geert Groothoff, Aruba, Curaçao en Bonaire aan het begin van de twintigste eeuw, Hugo de Schepper, Rond de Vrede van Munster, Ik leer Nederlands omdat, [bundeling van 30 opstellen van studenten Nederlands in Europa over hun liefde voor de Nederlandse taal en cultuur], Henk Waltmans, De Nederlandssprekenden en hun taal, Raymond Fagel, Voortrekkers, cultuurdragers, emigranten. De Nederlandse emigratie in de Renaissance ( ), Els Ruijsendaal e.a., 50 jaar Visser-Neerlandiaprijzen Leven en werk van Herman Visser, Reeks 2: 1 Ellen Buntinx, Interregionale culturele samenwerking binnen de Euregio Maas-Rijn: een analyse, ANV-werkgroep De Nederlanden in de Wereld, Inventaris culturele en wetenschappelijke instituten buitenland, 2010 (2 e, geheel herziene uitgave). 3 Yvo Peeters (red.), Dr. F.A. Snellaert ( ): Wegbereider van het Algemeen-Nederlands Verbond, Inge Van Bamis, Een nieuw begin? Gratieverlening naar aanleiding van de Blijde Intrede van Albrecht en Isabella (1599), Hélène Vancompernolle, Normgevoeligheid: Attitude van Vlaamse jongeren ten aanzien van het Standaardnederlands, de tussentaal en het dialect, Joris Van Ouytsel, Dialectverlies of dialectrevival? Actueel taalgedrag in Vlaanderen, I VI I

7 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina VII 7 Kwinten Van Assche, Internering. Als de nood het hoogst is.... Een studie naar de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en het Grondwettelijk Hof inzake de verplichte opvang van de geïnterneerden in aangepaste psychiatrische inrichtingen, 2013 Buiten reeks: - Pieter van Hees en Hugo de Schepper, Tussen cultuur en politiek. Het Algemeen-Nederlands Verbond ( ), Albert Oosterhof, Willy Martin, Jan Roukens & Els Ruijsendaal (red.), i.s.m. ANV vzw, Stichting Nederlands en NL-Term, Nederlands in hoger onderwijs en wetenschap?, Cyriel Moeyaert en Yvo Peeters, Drie eeuwen Nederlandse Letteren in Noord-Frankrijk, (uitgegeven in samenwerking met VVNA) - Idem, Trois siècles de lettres néerlandaises dans le nord de la France, Vertaling van Drie eeuwen door David Veysseyre (in voorbereiding) I VII I

8 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina VIII

9 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina IX In deze meesterproef heb ik mij toegelegd op het thema internering. In eerste instantie heb ik getracht de complexe materie inzake internering te ontkluwen. Dit deed ik aan de hand van de zogenaamde trechtermethode, waarbij vertrokken wordt vanuit een brede visie en stelselmatig wordt gewerkt naar het eigenlijke onderwerp van dit werk, met name de vraag naar de houdbaarheid en geloofwaardigheid van het huidige interneringssysteem. Met het oog op bovenstaande werkwijze zijn eerst enkele vooraanstaande begrippen toegelicht die in dit werk centraal staan. Willen we de huidige internering begrijpen, dan is het ook belangrijk om te gaan kijken welke evolutie die sinds haar ontstaan ondergaan heeft. Daarin wordt duidelijk dat internering een evolutief begrip is, ingevuld door de samenleving waarin ze ingebed is. I IX I

10 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina X Internering. Als de nood het hoogst is... De voorbije decennia is pijnlijk duidelijk geworden dat er grote kloof en een immens onevenwicht is ontstaan tussen de vigerende westerse waarden en normen die in onze westerse samenleving zo vaak geprezen worden en de bedenkelijke situatie waarin geïnterneerden zich momenteel bevinden. Niet alleen de media, maar ook de politieke en gerechtelijke actoren zijn op een punt gekomen dat zij de wantoestanden niet langer kunnen aanzien. Tot voor kort heeft dit echter enkel geleid tot veelbelovende initiatieven, die nauwelijks uitwerking kregen op het terrein. Maar de schreeuw om verandering is inmiddels oorverdovend. Het water staat de geïnterneerden immers aan de lippen! In een ultieme poging hebben nationale en internationale rechtscolleges het heft in handen genomen. Alle hoop is gericht op de rechtspraak van deze gerechtelijke instanties, die uitermate belangrijk is voor de huidige en toekomstige interneringspraktijk. De nood is immers hoog... maar is de redding nabij? Kwinten Van Assche I X I

11 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina 1 Inhoud Woord vooraf prof. dr. Els Ruijsendaal Ten geleide prof. dr. Paul De Hert Inleiding 7 Deel I Literatuurstudie 1 Terminologie Internering 1.2 Geestelijke gezondheidszorg (ggz) 1.3 (Gerechtelijke) psychiatrie 1.4 Toerekeningsvatbaarheid 23 2 Internering Historische context Algemene evolutie Mondiaal Europa Nederland België 2.2 Wettelijk kader België Nederland 2.3 Procedure Onderzoeksfase Beslissingsfase Uitvoeringsfase Internering Invrijheidsstelling (op proef) 2.4 Actoren en bevoegdheden De geïnterneerde De deskundige Justitie Het justitiehuis De Commissie tot Bescherming van de Maatschappij I 1 I

12 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina De hoven en rechtbanken Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Het Grondwettelijk Hof Algemeen welzijnswerk (AWW) 2.5 Praktijk in cijfers België Nederland 56 Kritische beoordeling Deel II: Rechtspraak 1 Waar het allemaal mee begon Rechtspraak van de CBM te Gent 1.2 Rechtspraak van het EHRM De zaak Ashingdane 1.3 Rechtspraak van het GH 1.4 Rechtspraak van de CBM te Gent 2. Wat volgde Rechtspraak van de CBM 2.2 Rechtspraak van de Rechtbank van eerste aanleg 2.3 Rechtspraak van het EHRM 2.4 Rechtspraak van het GH 3. Wat nu? Arrest EHRM in Luc B. t/ Belgische Staat 3.2 Arrest EHRM in DUFOORT. t/ Belgische Staat 3.3 Arrest EHRM in SWENNEN. t/ Belgische Staat 3.4 Arrest EHRM in CLAES. t/ Belgische Staat Kritische beoordeling Deel III: Actualiteit Kritische beoordeling Deel IV: Knelpunten en oplossingen 1 België Vage terminologie 1.2 Zorg(en)loze opsluiting I 2 I

13 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina 3 Inhoudsopgave 1.3 Verplichte opname versus kwaliteitsvolle hulpverlening 1.4 Spanningsverhouding tussen hulp en recht 1.5 Partnership 1.6 De taak van justitiehuizen 1.7 Samenwerking Vlaamse gemeenschap en federale overheid 1.8 Personeel en vorming 1.9 De inobservatiestelling (IOS) 1.10 Het psychiatrisch deskundigenonderzoek 1.11 Beslissing tot internering 1.12 Onmiddellijke internering 1.13 Openbaarheid van de beslissing 1.14 Zwakke rechtspositie 1.15 Samenstelling en werking CBM 1.16 De strafuitvoeringsrechtbank (SURB) 1.17 Vrijheid op proef en voorwaarden 1.18 Gebrek aan wetenschappelijke data 1.19 Contra-indicaties 1.20 Proportionaliteit 1.21 Straftoemetingsfinaliteit Kritische beoordeling Algemeen besluit Bibliografie Lijst van afkortingen Bijlage: Een nieuw wetsvoorstel over internering in België I 3 I

14 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina 4 Internering. Als de nood het hoogst is... I 4 I

15 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina 5 Voorwoord De keuze van de jury van de Neerlandiaprijs voor scripties is gevallen op het onderhavige werk, omdat hierin een thema is gekozen en behandeld dat rechtens toe is aan een maatschappelijke discussie: de rechten en de behandeling van gedetineerden en met name de geestelijk gestoorden onder hen en dat ook vergelijkenderwijs in de Lage Landen. Het was nodig dat dit geschreven werd en het onderwerp is naar de mening van de jury in goede handen gebleken. Het bestuur heeft die keuze bekrachtigd. Leden van het Algemeen-Nederlands Verbond en allen die op dit gebied historisch bezig zijn, moeten hierbij wel een heel bijzonder gevoel hebben: mr. H.L.A. Visser, de man die de helft van zijn vermogen heeft nagelaten aan het ANV, dat daarmee conform zijn laatste wil een fonds kon oprichten voor de bekende Visser-Neerlandiaprijzen, promoveerde immers in 1896 op een proefschrift dat tot onderwerp had Psychiatrisch toezicht in gevangenissen. Hij brak daarin een lans voor een ander detentieregime, dat voeling zou houden met de steeds toenemende eischen der psychiatrie (p. 2). In een eerbetoon aan hem, Leven en werk van Herman Visser (in 2005 uitgegeven ter gelegenheid van 50 jaar Visser-Neerlandiaprijzen) beschreef ik Vissers zoektocht naar het evenwicht tussen compassie met de zieke medemens die ontspoort en maatschappelijke gestrengheid jegens de misdadiger (p. 39). Visser was ervan overtuigd dat de maatschappij beter af was als het juiste evenwicht daarin was bereikt. Kwinten Van Assche heeft ruim een eeuw nadien dat evenwicht opnieuw aan de orde gesteld, maar nu vanuit de inmiddels gevestigde traditie van aanwezigheid van de psychiatrie en andere kennisgbieden. Hij heeft gekeken naar die compassie met de zieke medemens en zich afgevraagd of het strafrecht en dus de maatschappij met de huidige praktijk uiteindelijk beter af was. Het is in tweeërlei opzicht bijzonder deze twee werken in één lijn te zien: de ontwikkeling zelf van toen tot nu, en de compassie van de schrijver met het recht en de mens. Daarbij geeft de (helaas niet voor iedereen) vanzelfsprekende vergelijking tussen het Belgische en het Nederlandse interneringssysteem, aan dat wij als Lage Landen deel uitmaken van Europa. I 5 I

16 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina 6 Internering. Als de nood het hoogst is... Wij wensen de schrijver van harte een goede voortgang op het pad dat hij is ingeslagen: de theorie in haar werking in de praktijk en de wens daar waar nodig er iets ten goede aan te veranderen met passie als onwaardeerlijke motor. prof. dr. Els Ruijsendaal I 6 I

17 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina 7 Ten geleide Begin november 2012 werd ik gecontacteerd door Kwinten Van Assche, laatstejaarsstudent Criminologie aan de Vrije Universiteit van Brussel, met de vraag of ik zijn meesterproef wilde begeleiden als promotor. Deze meesterproef zou zich buigen over het thema internering en dat thema prikkelde meteen mijn interesse, want ik ben vertrouwd met de vele problemen rond deze problematiek onder meer op het vlak van de willekeur bij de beslissing tot internering en de slechte regeling van de rechten van de verdediging. Ik zei bijgevolg ja en gaf Kwinten als raad mee dat zijn meesterproef geen loutere kopie mocht worden van de vele literaire werken die reeds gewijd zijn aan de problematiek van de internering. Kwinten schoot meteen in actie. Ondanks zijn drukke agenda Kwinten was avondstudent en werkte voltijds als politie-inspecteur in de politiezone Brussel-Hoofdstad/Elsene kreeg de probleemformulering al snel vorm. Kwinten besloot niet louter de interneringspraktijk onder de loep te nemen, zoals andere criminologiestudenten hem dat reeds hadden voorgedaan. Hij besloot om het over een meer juridische boeg te gooien en zich toe te leggen op de relatief recente rechtspraak die geformuleerd werd door enkele vooraanstaande rechtscolleges als het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Grondwettelijk Hof (GH). Een denkpiste die ik volledig kon volgen, aangezien deze rechtspraak erg veel gevolgen heeft voor beleidsmakers en hen als het ware dwingt iets te doen aan bepaalde wantoestanden en oude problemen rond de interneringspraktijk. Ik steunde deze onderzoeksagenda, niet zozeer omdat ik als jurist van oordeel ben dat criminologiestudenten recht moeten vreten, doch wel omdat er iets spannends aan de hand was rond de interneringsrechtspraak. Jarenlang vermeden rechters om zich uit te spreken over deze problematiek en ontweken alle rechterlijke uitspraken alle echte problemen. Rechters verscholen zich als het ware achter een scheiding der machten -opstelling. Dat is nu aan het veranderen en met vaste regelmaat krijgt het beleid een serieuze tik voor nalatig handelen. In de weken die volgden, werkte Kwinten zijn thema verder uit. Mijn assistente, Karen Weis, die zelf erg thuis is in het domein van de internering, stond hem hierin bij. Samen slaagden zij erin om te komen tot een lovenswaardig werk, waarin duidelijk wordt weergegeven wat we onder interne- I 7 I I 7 I

18 ANV 7_Opmaak 1 12/04/13 08:27 Pagina 8 Internering. Als de nood het hoogst is... ring mogen verstaan. Meer in het bijzonder werpt Kwinten een licht op de meest recente ontwikkelingen die zich de afgelopen jaren op dit domein hebben voltrokken en die het interneringslandschap zij het formeel-wetgevend hebben hertekend. De vraag is wat de uitwerking hiervan zal zijn op de interneringspraktijk van morgen. Ook bij deze vraag staat Kwinten uitvoerig stil. Tot slot maakt hij een treffend vergelijk tussen het Belgische en Nederlandse interneringssysteem, wat verscheidene interessante perspectieven oplevert. Wat het werk van Kwinten bijzonder maakt, is dat het een aantal thema s belicht die raken aan de basisprincipes van onze Belgische rechtstaat. Kwinten neemt geen blad voor de mond en stelt zich op een nuchtere en objectieve manier kritisch op ten aangezien van belangrijke thema s als de schuld, de bestraffing, de behandeling, de rechtsgelijkheid, de rechtspositie en de maatschappelijke reïntegratie van een erg kwetsbare en omstreden groep van geestesgestoorde mensen die een strafbaar feit hebben gepleegd. En de vele recente rechtszaken waarin het thema van toerekeningsvatbaar - heid centraal stond te denken aan de zaak van de parachutemoord, de moorden door Anders Behring Breivik en de moorden door Kim De Gelder op een Dendermondse crêche, om er maar enkele te noemen lijken het thema opnieuw in de spotlights te plaatsen. Reden genoeg, lijkt mij, om dit erg leesvriendelijke en actuele werk te publiceren! Bij het afsluiten van dit ten geleide, meer bepaald op 4 april 2013, berichtte de pers over een nieuw wetsvoorstel van senator Bert Anciaux (sp.a), dat flagrante schendingen bij interneringen in ons land moet wegwerken. Opvallend is de grote steun (over de partijgrenzen heen) voor het voorstel. Het voorstel wil de willekeur bij internering aan banden leggen en ervoor zorgen dat de patiënten een grondige diagnose krijgen door psychiaters die vergoed worden (!) en, indien nodig, worden bijgestaan door forensische psychologen en maatschappelijke assistenten, en kunnen gebruikmaken van een geïntegreerd moederdossier. Het toont aan dat in ons land rechtvaardigheidsgevoelens en het vermogen tot grote politiek niet weg zijn. Iets vertelt me dat het initiatief er is gekomen mede door de druk van de rechtspraak. Voorliggend werk van Kwinten Van Assche vertelt ons wat meer over die druk en over de wantoestanden die het nieuwe wetsinitiatief wil beëindigen. Het is verplichte literatuur. Professor Paul De Hert (Vrije Universiteit Brussel) Brussel, 4 april 2013 I 8 I