Achter tralies in België

Transcriptie

1 Achter tralies in België Tom Daems Peter Pletincx Luc Robert Veerle Scheirs Angela van de Wiel Karen Verpoest (eds.)

2 Achter tralies in België Tom Daems Peter Pletincx Luc Robert Veerle Scheirs Angela van de Wiel Karen Verpoest (eds.)

3 Academia Press Eekhout Gent tel. 09/ fax 09/ info@academiapress.be De uitgaven van Academia Press worden verdeeld door: J. Story-Scientia nv Wetenschappelijke Boekhandel Sint-Kwintensberg Gent tel. 09/ fax 09/ info@story.be Ef & Ef Eind 36 NL-6017 BH Thorn tel. 0475/ fax 0475/ Tom Daems, Peter Pletincx, Luc Robert, Veerle Scheirs, Angela van de Wiel, Karen Verpoest (eds.) ACHTER TRALIES IN BELGIË Gent, Academia Press, 2009, 275 p. ISBN D/2009/4804/68 NUR1 740 U 1257 foto cover: Lieven Nollet vormgeving: Bram Wets Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of vermenigvuldigd door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

4 Voorwoord 13 Peter Pletincx Gapen bij de gapende kloof Strafbeleid, gevangeniswezen en de weergekeerde stilte rond de legitimiteitscrisis van de vrijheidsstraf 17 Tom Daems 1. Inleiding Schaapjes op het droge? De gedeeltelijke oplossing van de legaliteitscrisis De legitimiteitscrisis in het politieke debat (tot 2006) Schaapjes tellen De wettelijke hervormingen als wegbereider voor de uitbouw van de gevangeniscapaciteit De vrijheidsstraf in een opmerkelijk positief daglicht Scepsis over de vervangingspiste Besluit 40 Literatuur 43 Het actuele penitentiaire beleid in confrontatie met zijn verleden 47 Eric Maes 1. Inleiding Parlementaire bemoeienissen op het penitentiaire domein Evoluerende penitentiaire visies en hun relatie tot (de normering van) het penitentiair regime Andere belangrijke determinanten in het kader van de ontwikkeling van het gevangenisregime (en de juridische normering ervan) Het regiemonderscheid tussen beklaagden en veroordeelden Middelen in de strijd tegen de overbevolking van de gevangenissen Veiligheid als één der niet te ontwijken kernopdrachten van het gevangeniswezen 64 ACHTER TRALIES IN BELGIË 7

5 4.4. Investeringsmogelijkheden en -bereidheid in de penitentiaire sector Bij wijze van uitgeleide 70 Literatuur 73 Vrijheidsberoving en strafbeleid: scenario s voor de toekomst 75 Tom Vander Beken 1. Inleiding Strafbeleid en visies op de toekomst in België Lessen en voorbeelden uit Nederland? Toekomstverkenningen: (niet) mogelijk en (niet) zinvol? Scenario s over vrijheidsberoving en strafbeleid in De wereldstad Het zwarte gat Het ziekenhuis Het panopticon Conclusie 87 Literatuur 89 De Belgische gevangenispopulatie in cijfers 91 Eric Maes en Veerle Scheirs 1. Inleiding Een queeste naar accurate en betrouwbare cijfergegevens Evoluties op het niveau van de penitentiaire strafuitvoering Een stijgende gevangenispopulatie, een verhaal van dalende opsluitingscijfers en een stijgende detentieduur Een stijgende gevangenispopulatie, een verhaal van een toenemend aantal langgestraften en beklaagden Meer definitief veroordeelden, een verhaal van een gewijzigd invrijheidstellingsbeleid en een zich wijzigende straftoemetingspraktijk Ontwikkelingen op het vlak van het invrijheidstellingsbeleid Ontwikkelingen op het vlak van de straftoemetingspraktijk Tussentijdse conclusie ACHTER TRALIES IN BELGIË

6 Meer beklaagden, een verhaal van een stijgende duur van de voorlopige hechtenis Het profiel van de Belgische gedetineerde Misdrijfprofiel Diversiteit in de Belgische gevangenis De Belgische gevangenispopulatie in Europees perspectief een verhaal van penitentiaire inflatie Een stijgende gevangenispopulatie een verhaal van penitentiaire inflatie 108 Literatuur 110 Different profiles, different pains! Diversiteit en detentiebeleving: nood aan een gedifferentieerde strafuitvoering? 113 Valesca Lippens, An Nuytiens en Veerle Scheirs 1. Inleiding: diversiteit is meer dan etniciteit! Etnische diversiteit: allochtone gedetineerden Aantal, evolutie en profiel Different profiles, different pains? Gender diversiteit: vrouwelijke gedetineerden Aantal, evolutie en profiel Een specifieke problematiek? De pains of imprisonment door een genderbril bekeken Het importatie-deprivatiedebat Een genderspecifieke detentiebeleving? Nood aan een genderspecifieke strategie? Nood aan een genderspecifieke behandeling intra muros? Nood aan een genderspecifieke strafuitvoering? Conclusie en aanbevelingen 134 Literatuur 137 Middelengebruik en psychiatrische aandoeningen in de gevangenissen 145 Sven Todts 1. Inleiding De gevolgen van druggebruik 148 ACHTER TRALIES IN BELGIË 9

7 2.1. De gevangenis als bron van nieuwe verslavingen De invloed van drugs op psychopathologie en criminaliteit De gevangenis als pomp van overdraagbare aandoeningen Wat werkt? Therapeutische gemeenschappen Cognitief-gedragsmatige interventies Methadononderhoudsbehandelingen Besluit 157 Literatuur 159 Geleidelijke terugkeer of plotse overgang naar de samenleving? Langgestrafte gedetineerden in de gevangenis van Andenne 163 Luc Robert 1. Inleiding: opsluiting, uitsluiting en insluiting Wegen naar de vrijheid: uitbreiding, verwettelijking, individualisering Ik kom nooit meer terug Van binnen naar buiten: op weg naar de vrijheid De weg naar buiten: geleidelijkheid Strafeinde: van regel tot uitzondering? Toelaatbaarheid en toelating: werelden van verschil Negatieve voorspellers : uitgaansvergunning en penitentiair verlof Elektronisch toezicht: thuis gedetineerd Voorwaardelijke invrijheidstelling Strafduur Strafeinde als choix imposé? Meer van hetzelfde? 185 Literatuur 187 Binnen de gevangenismuren 193 Jurgen Van Poecke 1. Inleiding Overbevolking en verouderde infrastructuur Personeel Interne rechtspositie ACHTER TRALIES IN BELGIË

8 4.1. De basiswet De gevangenispopulatie New Public Management Besluit 203 De Vlaamse hulp- en dienstverlening aan gedetineerden of hoe de nieuwe wegen vaste vorm krijgen 205 Koen Polfliet 1. Een korte geschiedenis Waar staan we nu? Uitdagingen voor de toekomst Grenzen aan de groei? Meer vraag tot formalisering Eenheid in verscheidenheid Toenemende professionalisering About facts and figures Faciliteren Naar een nieuw samenwerkingsakkoord Naar een decreet over de hulp- en dienstverlening Buiten begint binnen Empowerment Wederzijdse afhankelijkheid? 219 De strafuitvoeringsrechtbanken: waar moet dat heen? hoe zal dat gaan? 221 Freddy Pieters 1. Vóór 1 februari Time for a change: 1 februari Wat nog op de strafuitvoeringsrechtbanken afkomt De wet externe rechtspositieregeling en de wet strafuitvoeringsrechtbanken De internering van personen met een geestesstoornis De terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbanken conclusie 237 Literatuur 239 ACHTER TRALIES IN BELGIË 11

9 Rechten van gedetineerden benaderd vanuit recente Europese ontwikkelingen 241 Sonja Snacken en Dirk van Zyl Smit 1. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Het Comité ter Preventie van Foltering Aanbevelingen van de Raad van Europa Wederzijdse versterking Nieuwe mechanismen voor de ontwikkeling van een penitentiaire regelgeving en penitentiair beleid op Europees niveau? De toekomst van penitentiaire regelgeving en beleid in Europa 264 Literatuur 269 Omtrent de auteurs ACHTER TRALIES IN BELGIË