7,1. Basisstof 1; Wat is biologie? Basisstof 2, Natuurwetenschappelijk onderzoek. Basisstof 3, Organen, cellen en weefsels.

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2620 woorden 3 november ,1 66 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Thema 1; Inleiding in de biologie. Basisstof 1; Wat is biologie? Biologie is het bestuderen van organismes. Die vertonen levensverschijnselen (stofwisseling, groei, ontwikkeling, voortplanting). Als een organisme stopt met levensverschijnselen vertonen is het dood, als die dat nooit heeft gedaan is het levenloos. Elk individueel dier heeft een levenloop (geboorte t/m dood). Elk soort dier heeft een levenscyclus, het soort blijft zich voortplanten en als het goed is houdt het niet op met leven. Basisstof 2, Natuurwetenschappelijk onderzoek. Het ontstaan van leven, eerst dacht men aan de theorie genertio spontanea. Maar later bedacht men dat ze beter met een natuurwetenschappelijk onderzoek aan de gang konden. Observatie Probleemstelling Hypothese Nieuwe hypothese Experiment Resultaten Verwerping v/d hypothese conclusie bevestiging v/d hypothese Basisstof 3, Organen, cellen en weefsels. Cel: kleinste levend onderdeel van een organisme Weefsel: aantal van dezelfde cellen Orgaan: een aantal samenwerkende weefsels Orgaanstelsel: een aantal samenwerkende organen van dezelfde functie Organisme: samenwerkend orgaanstelsel Bij veel weefsels liggen de cellen niet tegen elkaar aan maar zit er een tussencelstof tussen, dat is gemaakt van dood materiaal. Aan de onderdelen van een organisme kun je vaak zien wat de functie is. Pagina 1 van 7

2 Basisstof 5, Plantaardige cellen. Organel: een deel v/e cel met een eigen functie. Cytoplasma: (celplasma) daar bestaat een cel uit, kleverige vloeistof. Celmembraan: de buitenste laag van het cytoplasma. Celkern: regelt de stofwisselingsprocessen in de cel. Kernplasma: daar bestaat de celkern uit. Kernmembraan: buitenste laag v/h kernplasma. Vacuole: bevindt zich in het cytoplasma, een blaasje met vocht. Vacuolemembraan: buitenste laag v/d vacuole. Vacuole vocht: water met opgeloste stoffen in vacuole. Proplastide: zit in jonge plantjes en kunnen zich tot plastiden ontwikkelen. (in vacuole vocht) Plastide: daar kunnen chloroplasten, chromoplasten en leukoplasten uit ontstaan. Chloroplasten: bladgroenkorrels vind fotosynthes plaats (kan over gaan ik chromoplast) Chromoplasten: kleurstofkorrels (rode en gele pigmenten) Leukoplasten: kleurloos, kan zich ontwikkelen in zetmeelkorrels, chromo- en chloroplasten. Anthocyaan: kleurstof in vacuole vocht, blauw, paars, roos en roze. Celwand: het cytoplasma vormt een stevig laagje om de cel. Tussencelstof dus behoort niet tot de cel. Wandstandig cytoplasma: scheid het cytoplasma met de celwand. Intercelluaire ruimten: kleine holtes tussen aan elkaar liggende celwanden, gevuld met lucht. Basisstof 6, de submicroscopische bouw van cellen. Doordat de twee membranen in het cytoplasma bijna tegen elkaar aan liggen, ontstaan holtes en kanaaltjes. Dit heet het endoplasmatisch reticulum, die vervult een functie bij het transport in de cel. In het kernmembraan zitten kernporiën, daardoor staat het in contact met het cytoplasma. In het kernplasma zitten chromosomen en die zijn alleen zichtbaar bij deling. Ribosomen: bolvormige organellen met functie bij de vorming van de eiwitten (synthese). Ze komen vooral voor op het endoplasmatisch reticulum, maar zijn ook vrij in het cytoplasma. MitochondriÁn: ronde/boonvormige organellen, vervult een functie bij verbranding, daarom liggen de enzymen die dat mogelijk maken op het binnenste membraan. Het aantal is afhankelijk v/d cel. De choroplasten in plantaardige cellen zijn gevuld met membranen, waartussen zich platte holtes bevinden. Op membranen liggen enzymen voor de fotosynthese. Het celmembraan (grens tussen cel en omgeving). Zorgt voor een selectieve transport. Het is selectief permeabel. Daardoor wordt de samenstelling v/h cytoplasma geregeld via het celmembraan. Bestaat uit twee lagen fosfolipiden en daar liggen eiwitten en koolhydraatketens in. Basisstof 7, Stoffentransport tussen cellen en hun omgeving. Concentratie: hoeveelheid opgeloste deeltjes per volume eenheid. In volume procenten of in gram per liter. Diffusie: de verplaatsing v/e stof met een hoge concentratie naar een plaats met een lage concentratie (ranja en water) Homogeen: als de concentratie in een oplossing overal gelijk is. De diffusie snelheid is afhankelijk van: het diffusie oppervlak, afstand, druk of concentratie verschil. Er kan alleen diffusie optreden bij gassen en vloeistoffen, omdat daar de moleculen vrij kunnen bewegen. Pagina 2 van 7

3 Permeabel: doorlatend, alle moleculen kunnen er doorheen. Semipermeabel: Half doorlatend, alleen water moleculen kunnen er doorheen. Osmose: diffusie door een semipermeabel membraan. De weefselvloeistof v/e organisme vormt één geheel, het interne milieu. Basisstof 8, Osmose bij planten. Als er osmose water door de celwand (ß permeabel) in de cel stroomt, wordt de volume van de cel groter, waardoor de cel druk gaat uitoefenen op de celwand (turgor). Deze zorgt weer voor een tegendruk. Zo wordt het geheel steviger. De cel neemt water op uit de celwand, dus de osmotische waarde daalt iets. Door de tegendruk van de celwand beperkt de waterstroom naar binnen de cel, nog voor de osmotische waarde binnen en buiten de cel gelijk zijn. Er ontstaat een evenwicht er gaat even veel water uit de cel als in. Het tegenovergestelde van turgor is plasmolyse. De cel verliest zijn stevigheid, omdat de cel loslaat van de celwand. Bij langdurige plasmolyse sterven de cellen. Thema 2; Voortplanting en ontwikkeling. Basisstof 1; Het voortplantingsstelsel van een man. Eikel: gevoelig voor seksuele prikkelingen. Zwellichaam: onder invloed van seksuele prikkelingen gaan de aders in de holtes van de zwellichamen zich verwijden, zodat deze zich met bloed vullen en een erectie ontstaat. Teelbal: produceert zaadcellen. Bijbal: opslag plaats zaadcellen (zuur milieu.) Zaadleider: vervoert zaadcellen. Zaadblaasjes: voegt basisch vocht aan de zaadcellen toe, wat deze actief maakt. Prostaat: voegt voedingsstoffen aan de zaadcellen toe Na deze vocht toe voegingen heten de zaadcellen sperma. Urinebuis: loopt door de penis en vervoert de sperma en urine. De voorhuid zit over de eikel heen en de balzak (scrotum) over de teelbal en de bijbal. Onder het voorhuid wordt smegma (smeer) aangemaakt. Basisstof 2; Het voortplantingsstelsel van een vrouw. Eierstok: de ontwikkeling van de eicel. Als ze gaan ontwikkelen zitten de eitjes in een follikel die gevuld is met vocht. Als ze rijp zijn springen ze open, dat heet de ovulatie, vind eenmaal in de 4 weken plaats. Het follikel weefsel dat in de eierstok achter blijft heet het gele lichaam. Eileider: Vangt het eitje op na de ovulatie en leidt het naar de baarmoeder, ook vindt er de bevruchting plaats. Baarmoeder: innestel ruimte voor de bevruchte eicel (zygote)/ontwikkeling embryo. De eicel blijft na de ovulatie maar 12 uur in leven, als die niet wordt bevrucht dan wordt het eitje geresorbeerd. Vagina: komt de penis door naar binnen, voert menstruatie bloed af en komt kind door ter wereld. Clitoris: gevoelig voor seksuele prikkelingen. Kleine schaamlippen: produceren slijm bij seksuele opwinding. Dient als glijmiddel. Pagina 3 van 7

4 Maagdenvlies: plooi van het slijmvlies in de vagina, die sluit de vagina gedeeltelijk af. Als de eicel is vrijgekomen en de spermacellen, die 3 dagen kunnen overleven in de vrouw, de eicel binnendringen, vormt de eicel een bevruchtingsmembraan. Die zorgt ervoor dat er maar één sperma cel de eicel kan bevruchten. Na de bevruchting deelt de zygote zich een aantal keer. Het klompje cellen beweegt mee met de vruchtstroom die is ontstaan door de spierbewegingen van de eileiders en de trilharen. Als het klompje cellen in de baarmoeder aan komt nestelt die zich in het baarmoederslijmvlies. Basisstof 3; Hormonale regeling van de voortplanting. Je hebt de hormonen FSH en LH, die worden gemaakt in de hypofyse. Verder heb je testosteron (mannelijk geslachtshormoon) en dat wordt gemaakt in de teelballen en bij de vrouwen wordt oestrogeen aangemaakt in de wand van de rijpende follikel en in de eierstokken à oestradiol en oestron. Het gele lichaam produceert progesteron (zwangerschapshormoon.) zie tabel 75 b! Door doe hormonen vinden in de puberteit veranderingen plaats. Primaire geslachtskenmerken heb je al vanaf je geboorte secundaire geslachtskenmerken komen pas in je puberteit. De menstruatie cyclus duurt 4 weken. De eerste dag van de menstruatie is de eerste dag van de cyclus. De eerste 12 dagen wordt de follikel steeds rijper en na de menstruatie worst het baarmoederslijmvlies dikker en gaat meer klieren bevatten. Op de 14de dag vindt de ovulatie plaats, als het niet wordt bevrucht begint het gele lichaam na 11 dagen af te sterven, dus er is niet genoeg progesteron om het slijmvlies in stand te houden. Een groot gedeelte van het slijmvlies wordt dan afgestoten (menstruatie) en de cyclus begint weer op nieuw. Tabel 82 f! Bij bevruchting blijft het gele lichaam 3 maanden progesteron produceren dan heeft het lichaam een placenta aangemaakt die het van het gele lichaam overneemt. Progesteron zorgt ervoor dat er geen menstruatie optreed, het baarmoederslijmvlies dik blijft en de klieren in de borsten gaan ontwikkelen. De FSH en LH worden geremd, zodat er geen follikels worden gerijpt. Basisstof 5; Seksueel overdraagbare aandoeningen. SOA is een bacteriële infectie die je door intiem contact kunt krijgen. Alleen Aids is een virus. Je kunt SOA s voorkomen door met een condoom te vrijen. De meest bekende infecties zijn: syfilis, chlamydia, gonorroe en aids. Bij aids wordt het afweersysteem aangetast. Syfilis krijg je een zweertje, chlamydia heb je vaak geen ziekte verschijnselen, maar ook wel waterige afscheiding, gonorroe komt er pus uit het geslachtsdeel. Basisstof 6; Geboorteregeling. Als mensen besluiten geen kinderen te willen en ze willen wel seks blijven houden, moeten ze aan anticonceptie doen. Periodieke onthouding: geen seks in de vruchtbare periode, geen betrouwbare methode. Coïtus interruptus: penis uit vagina terug trekken voordat het orgasme komt, geen betrouwbare methode De pil: bevat een kleine hoeveelheid hormonen, zodat er geen baarmoederslijmvlies wordt aan gemaakt en geen eicel vrijkomt. Condoom: rubber hoesje die om de penis wordt heen geschoven, zodat er geen sperma in de vagina komt. Pessarium: vrouwen condoom die om de baarmoedermond wordt heen geschoven. Moet in combinatie met zaaddodende pasta. Na de gemeenschap moet het 8 uur lang blijven zitten. Pagina 4 van 7

5 Spiraaltje/ankertje: een plastic voorwerp dat met koperdraad is omwikkeld. Wordt in de baarmoeder geplaatst en kan daar 5 jaar blijven zitten. Sterilisatie: bij de man worden een stukje van de zaadleiders weggehaald. Bij een vrouw worden de eileiders onderbroken. Dit kan vaak ook weer ongedaan worden gemaakt. Deze manieren zijn heel betrouwbaar. Als er iets mis is gegaan met de anticonceptie en je bent zwanger zijn er ook nog noodmaatregelen zoals; Morning-after pil: moet binnen 24/36 uur na de geslachtsgemeenschap worden in genomen. Je wordt dan misselijk door de grote hoeveelheid oestrogeen die de pil bevat. Overtijdsbehandeling: moet plaatsvinden tussen de 10de en 16de dag van de menstruatie. De baarmoeder wordt dan leeggezogen. Abortus: als je te laat bent voor een overtijdsbehandeling, onder plaatselijke verdoving wordt het baarmoederslijmvlies met de embryo weggezogen. Basisstof 7; Embryonale ontwikkeling. Als de bevruchting heeft plaatsgevonden, deelt de zygote zich een aantal keer zonder te groeien. Delingen zonder groei heten klievingsdelingen. Het klompje cellen komt na 5/7 dagen aan in de baarmoeder, bevat het een holte gevuld met vocht: de embryonaalknop.het klompje cellen nestelt zich in het slijmvlies. Het baarmoederslijmvlies groeit er over heen. Het buitenste vruchtvlies van het klompje vormt uitstulpingen, die heten vlokken. Die tussen de holte in het baarmoederslijmvlies doorlopen, daar zitten holtes in waar het bloed van de moeder doorheen stroomt. Door die vlokken worden zuurstof en voedingsstoffen opgenomen uit het baarmoederslijmvlies. Zo kan het klompje groeien. Een deel van de embryonaalknop groeit uit tot een embryo, een ander deel tot de hechtsteel. Ook ontwikkeld zich daaruit een tweede vlies: het binnenste vruchtvlies. Dit geeft aan de binnenkant vocht af, dus de holt binnen in het vlies wordt steeds groter. Het binnenste vlies komt tegen het buitenste aan te liggen. Tussen de vliezen en de embryo ligt het vruchtwater. Dat beschermt de embryo tegen schokken en uitdroging en kan hij zich makkelijk bewegen. (zie afb. 40)???? Na 3 weken ontwikkeld de embryo hart en bloedvaten. De vlokken vormen zich tot een placenta en de bloedvaten van de moeder bevinden zich daar, maar ook van de embryo. Die zitten aan de embryo vast door de navelstreng. De navelstreng heeft 3 aders, twee lopen er naar de placenta toe en eentje komt er van terug. Het bloed blijft gescheiden door een dun vlies. Door dat vlies vindt uitwisseling plaats van stoffen (diffusie, actief transport.) Zo geeft het kind zijn afvalstoffen aan de moeder en de moeder de voeding en zuurstoffen aan de embryo. Ook ziekte verwekkers of genotsmiddelen kunnen door het vlies heen. Dat kan schadelijk zijn voor de ontwikkeling van de embryo. Verder komen ook antistoffen, tegen bepaalde ziektes, vanuit het bloed van de moeder in de embryo terecht. Na de derde maand wordt de embryo foetus genoemd, omdat hij dan al wat meer op een mensje lijkt. Alle organen zijn in aanleg aanwezig. De placenta produceert dan progesteron en neemt de taak van het gele lichaam helemaal over. Het gele lichaam verschrompeld dan. Als de placenta dat niet genoeg produceert, zal er niet genoeg baarmoederslijmvlies zijn en zal met de embryo worden afgestoten, dat is een miskraam. Er zijn meerdere mogelijkheden op een miskraam, maar dit is de meest voorkomende. Soms vindt de innesteling buiten de baarmoeder plaats, dit heet een buitenbaarmoederlijke zwangerschap. Als bij de ovulatie twee eicellen vrij komen en worden bevrucht krijg je een twee-eiige tweeling. Bij een eeneiige tweeling splits het klompje cellen zich, als het zich aan het delen is. Dat kan tijdens de deling in Pagina 5 van 7

6 de eileider, dan hebben de embryo s twee verschillende vliezen en placenta s, maar het kan ook als het al ingenesteld is, dan hebben ze een gezamenlijke placenta en vliezen. Basisstof 8; Nieuwe voortplantingstechnieken. Steeds meer mensen hebben een verminderde vruchtbaarheid. Als de man geen gezonde of te weinig zaadcellen produceert, kunnen ze kiezen voor kunstmatige inseminatie. Er dan wordt donorsperma in de vrouw geplaatst. Als de eileiders van de vrouw zijn verstopt wordt er IVF toegepast. Door toediening van hormonen worden er meerdere eicellen tot rijping gebracht. Als er ovulatie optreedt, haalt de arts de eicel weg, en voegt de sperma van de man er aan toe. De zygote wordt dan weer terug geplaatst in de baarmoeder, zodat het kan innestelen. Basisstof 9; De geboorte. Na 9 maanden wordt het kind geboren, soms wordt het te vroeg geboren en moet het in de couveuse om verder te ontwikkelen. De geboorte bestaat uit 3 fasen: de ontsluiting, de uitdrijving en de nageboorte. De ontsluiting: er treden weeën op, hierbij trekt de bovenste wand van de baarmoeder zich samen. De baarmoederhals wordt daardoor rond het hoofdje getrokken. Dat heet indaling en duurt 4 tot 8 uur. De weeën komen steeds sneller achter elkaar en de slijmprop in de baarmoederhals wordt uitgestoten en de hals wordt groter. Dit heet ontsluiting en daarbij breken ook de vruchtvliezen, waardoor het vruchtwater wegvloeit. Als de baarmoederhals 10 cm is, is de ontsluiting volledig. De uitdrijving: de moeder mag actief gaan persen, omdat de persweeën opgang zijn gekomen. Door de samentrekkingen van de spieren wordt het hoofdje door de hals geduwd en vervolgens het lijfje. Bij een stuitligging komt het kontje of het voetje eerst naar buiten. Bij een dwarsligging ligt het kindje met zijn ruggetje tegen de baarmoederhals en moet dus geboren worden met een keizersnee. De nageboorte: de huidsmeer op de baby is een bescherming tegen ziekteverwekkers. De navelstreng wordt afgeklemd en doorgeknipt, daardoor kan de baby zijn zuurstof niet meer uit de placenta halen en moet zelf ademen. De nageboorte (placenta, vruchtvliezen) komt ongeveer een kwartier later dan de baby uit de baarmoeder. Basisstof 10; de levenscyclus van de mens. Een mens heeft een levenscyclus die is ingedeeld in levensfasen. Van 0-1,5 jaar ben je baby en in die eerst maanden wordt je zuigeling genoemd. Een baby leert zitten, staan enz. van 1,5 tot 4 ben je een peuter, die leert praten, traplopen enz. van 4-6 ben je een kleuter, die leert fietsen, klimmen enz. van 6-12 ben je een school kind, die leert o.a. lezen, schrijven, rekenen. Dan kom je in de puberteit van 12-16, dan beginnen de hormonen op gang te komen en je geslachtsorganen te werken. Adolescent van leert geheel zelfstandig te worden. Dan ben je volwassen 21-65, vaak krijg je dan kinderen en moet je ze op voeden. Dan ben je bejaard, dus alles boven de 65, veel bejaarden worden hulp behoevend. Een baby leert grove en fijne motorische ontwikkelingen dat is lichamelijk. Verder krijgt het ook nog sociale ontwikkeling. Als mensen oud worden, gaan ze vaak lichamelijk en geestelijk achteruit. Vaak omdat de cellen niet meer goed worden aangemaakt. Er treed dan bijv. dementie op. Dat is het achteruit gaan van geestelijke vermogens. Soms is het zo erg dat de bejaarde geen kwaliteit meer aan zijn leven heeft, er wordt dan euthanasie toegepast. Actieve euthanasie is bepaalde handelingen toepassen om het leven van de patiënt Pagina 6 van 7

7 te verkorten (overdosis medicijnen.) passieve euthanasie is het stoppen met medicijnen te geven, zodat de patient uit zichzelf overlijd. Dit heet versterven. Pagina 7 van 7