Biologie Samenvatting Hoofdstuk 2 Voortplanting Basisstof 1 t/m 10 Basisstof 1: Het voortplantingsstelsel van een man
|
|
- Heidi Meijer
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Samenvatting door F woorden 25 april ,7 14 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie Samenvatting Hoofdstuk 2 Voortplanting Basisstof 1 t/m 10 Basisstof 1: Het voortplantingsstelsel van een man Teelballen/testes produceren zaadcellen(spermacellen)ook zaadblaasje en prostaat. Temperatuur is lager in balzak dan in buikholte -> gunstig voor ontwikkeling zaadcellen Sterk gekronkelde zaadkanaaltjes in teelballen -> wandcellen delen zich voortdurend -> ontstaan zaadmoedercellen -> cellen die zich tot zaadcellen ontwikkelen In bijballen worden zaadcellen tijdelijk opgeslagen. Zaadcellen worden door spierbewegingen voortgestuwd. -> vanuit bijballen langs zaadblaasjes(basisch vocht toevoegen), prostaat(vocht toevoegen met voedingsstoffen)en urinebuis. Mengsel van zaadcellen en vocht -> sperma Basisstof 2: Het voortplantingsstelsel van een vrouw In eierstokken/ovaria vindt ontwikkeling van eicellen plaats. In rijpende follikel -> holte gevuld met vocht + eicel Ovulatie(eisprong)= follikel neemt veel vocht op -> barst open -> stoot eicel naar buiten Gele lichaam= follikelweefsel dat achterblijft Géén bevruchting plaatsgevonden -> resten eicel opgenomen in wand van eileider(geresorbeerd) In baarmoedermond een slijmprop, milieu in baarmoeder->zijn basisch -> zaadcel kan goed bewegen. Bevruchting vindt plaats in eileider -> versmelten van twee kernen van eicel en zaadcel Direct ná bevruchting deelt bevruchte eicel aantal keer -> klompje cellen trilt mee met trilhaarbewegingen op de binnenwand van eileider -> ná 5-7 dagen klompje cellen in de baarmoeder nestelen. Na drie maanden placenta ontwikkelt. In wand van kleine schaamlippen liggen klieren -> produceren slijm bij seksuele opwinding. Basisstof 3: Hormonale regeling van de voortplanting Hormoonklieren -> geven sappen af aan het bloed -> produceren hormonen Productie en afgifte van stoffen door cellen -> secretie Hypofyse = hormoon klier -> maakt twee geslachtshormonen -> FSH(follikelstimulerend hormoon) en LH(luteïniserend Pagina 1 van 7
2 hormoon) Secundaire geslachtskenmerken man: ontwikkelen door hormoon testosteron - Beenderen en spieren worden zwaarder - Zwaardere stem (baard in de keel) - Haargroei (baard,oksels, rond geslachtsorganen, borst) FSH -> stimuleert vorming van zaadcellen Testosteron -> invloed op verdere ontwikkeling vaan zaadcellen LH -> stimuleert testosteronproductie Testosteron remt bij bepaalde concentratie de hypofyse -> hypofyse maakt dan minder LH -> cellen maken minder testosteron -> testosteronconcentratie daalt in het bloed <-terugkoppeling Secundaire geslachtskenmerken bij een vrouw: beïnvloed door oestrogenen - Borsten ontwikkelen - Bekken worden wijder - Dikkere onderhuidse vetlaag - Haargroei op onderbuik en oksels Onder invloed van FSH en LH -> scheiden de follikels oestrogenen af Gele lichaam -> vrouwelijke hormoonklier -> produceert oestrogenen maar vooral progesteron Eerste twaalf dagen van menstruatiecyclus produceert de hypofyse -> FSH en LH FSH -> stimuleert rijping van de follikels in de eierstokken FSH en LH -> stimuleren productie van oestrogenen door cellen uit de wand van de rijpende follikels. Door oestrogenen -> wordt baarmoederslijmvlies dikker -> stimuleert hypofyse voor veel afgifte LH Hoge concentratie LH stimuleert opname van vocht door rijpende follikel waardoor deze openbarst en een eicel vrijkomt(ovulatie). Geen zwangerschap: Na ovulatie stimuleert LH vorming van het gele lichaam(corpus luteum) LH stimuleert productie van oestrogenen en progesteron door het gele lichaam Door progesteron -> wordt baarmoederslijmvlies nog dikker. Progesteron -> remt afgifte van FSH en LH Gele lichaam sterft door gebrek aan LH na ongeveer elf dagen na ovulatie -> progesteronproductie stopt -> baarmoederslijmvlies wordt afgestoten Gele lichaam produceert geen progesteron meer -> FSH en LH wordt weer geproduceerd -> menstruatiecyclus begint opnieuw Zwangerschap: Gele lichaam blijft in stand door hormoon -> HCG(humaan chorion-gonatropine) -> neemt taak over van LH -> door HCG blijft gele lichaam progesteron produceren(ongeveer 3 maanden) In de eerste weken wordt HCG door het kind gevormd, periode erna door placenta Na drie maanden vergaat het gele lichaam -> placenta neemt progesteron productie over -> progesteron houd Pagina 2 van 7
3 zwangerschap in stand Progesteron -> remt afgifte van FSH en LH -> komen geen nieuwe follikels tot rijping -> p. zorgt ook voor ontwikkeling melkklieren Zwanger???? -> testen op HCG in de plas Basisstof 4: Seksualiteit Seksualiteit heeft aantal functies: - Voortplanting - Lustbeleving - Onderhouden relatie Mannen hebben meer spieren en zijn langer dan vrouwen. Seksueel geweld= iemand dwingen tot seksueel contact Ongewenste intimiteiten: incest, aanrandingen en verkrachtingen Incest= geslachtsgemeenschap tussen bloedverwanten Aanranding- > met geweld seksuele handelingen verrichten Verkrachting -> vindt daarbij ook geslachtsgemeenschap plaats Basisstof 5: Seksueel overdraagbare aandoeningen SOA of geslachtsziekten -> kan je alleen oplopen door intiem lichamelijk contact met een besmet persoon Bij gonorroe, syfilis en chlamydia -> door bacteriën Bij aids -> door virus Gonorroe(druiper): - Slijm en etter uit penis of vagina - Pijn bij urineren - Genezing bij tijdige behandeling met penicilline - Kan lijden tot onvruchtbaarheid Syfilis: - Zweertje aan geslachtsorganen, mond, tong of anus - Bestrijden met penicilline - Kan lijden tot de dood Chlamydia: - Waterige afscheiding uit urinebuis of vagina of bloedverlies - Vaak toont het geen ziekteverschijnselen - Besmettelijk - Bestrijden met penicilline - Kan dodelijke afloop hebben/ lijden tot onvruchtbaarheid AIDS(Acquired Immuno Deficiency Syndrome): Aids = ziekte, HIV=ziekteverwekker - Afweersysteem aangetast Pagina 3 van 7
4 - Veroorzaakt door HIV(Human Immunodeficiency Virus) -> maakt witte bloedcellen kapot - Niet alle mensen die besmet zijn met HIV hebben aids - Seropositief -> als met test antistof tegen HIV is aangetoond - 50% kans op aids als je besmet bent met HIV - Besmet door -> sperma, vaginaal vocht, bloed. Onveilige seks en elkaars naalden gebruik(drugs) - Bestaan af remmers tegen HIV virus -> kan nooit genezen Basisstof 6: Geboorteregeling Geboorteregeling -> vrouw bepaalt met man of ze kind willen of niet Periodieke onthouding = geen seks in vruchtbare periode -> niet betrouwbaar Coïtus interruptus (onderbroken geslachtsgemeenschap) -> penis terug trekken uit vagina zodra hij orgasme voelt aankomen -> niet betrouwbaar De pil : - Kunstmatig oestrogeen hormoon en progestageen hormoon(soort progesteron) - Dagelijks innemen - Zeer betrouwbaar - Alleen verkrijgbaar op doktersrecept - Bijverschijnselen zoals misselijkheid, hoofdpijn, gewichtstoename Condoom -> zeer betrouwbaar Pessarium -> zacht rubber koepeltje -> betrouwbaar Zaaddodende middelen -> niet erg betrouwbaar Spiraaltje/ankertje -> buigzaam plastic voorwerpje + koperdraad -> betrouwbaar Sterilisatie -> onvruchtbaar maken van man of vrouw: Bij man -> beide zaadleiders afknopen/ uiteinden dichtmaken -> productie zaadcellen gaat door Bij vrouw -> eileiders onderbreken -> productie eicellen gaat door Morning-afterpil -> bevat grote concentratie oestrogeen Overtijdbehandeling -> baarmoeder leegzuigen Abortus -> baarmoederslijmvlies wegzuigen Basisstof 7: Embryonale ontwikkeling Delingen waarbij geen groei plaatsvindt -> klievingsdelingen Embryonaalknop/embryoblast -> begin van eigenlijke embryo Buitenste laag cellen zorgt voor innesteling in baarmoederslijmvlies -> scheiden enzymen af -> baarmoederslijmvlies groeit over klompje cellen heen Ontstaan rond klompje cellen holten -> stroomt bloed van moeder door. Buitenste cellaag van het ingenestelde klompje cellen -> vormt buitenste vruchtvlies -> vlies vormt Pagina 4 van 7
5 uitstulpingen(vlokken) -> lopen tussen de holten in baarmoederslijmvlies door -> opnemen van voedingsstoffen, zuurstof -> groei mogelijk Deel van embryonaalknop groeit tot embryo, andere tot hechtsteel -> tweede vlies, binnenste vruchtvlies -> geeft vocht af Tussen vruchtvliezen en embryo bevindt zich vruchtwater.(beschermt tegen schokken, uitdroging) Na ongeveer drie weken ontstaan hart en bloedvaten. Hechtsteel wordt -> navelstreng In navelstreng -> drie bloedvaten -> twee navelstrengslagaders(zuurstofrijk) naar de placenta toe en een navelstrengader(zuurstofarm) van embryo naar placenta Bloed van moeder en kind blijft gescheiden door placenta -> door dunne vliezen -> vindt uitwisseling van stoffen plaats (diffusie en actief transport) Zuurstof en voedingsstoffen(glucose) gaan van bloed moeder naar bloed van embryo Koolstofdioxide en afvalstoffen gaan van embryo naar bloed van de moeder. Eind tweede maand bijna alle weefsels gevormd en organen in aanleg.(embryo 1 gram) Vanaf derde maand embryo -> foetus Progesteron zorgt ervoor dat zwangerschap in stand blijft. Na vier maanden kan moeder bewegingen van de foetus voelen. Vijfde maand -> huid bedekt met wolhaartjes. -> bij geboorte meestal verdwenen Laatste twee maanden -> nagels groeien Niet voldoende progesteron aangemaakt door placenta -> baarmoederslijmvlies wordt afgestoten -> miskraam/spontane abortus Innesteling van klompje c ellen buiten de baarmoeder -> buiten baarmoederlijke zwangerschap -> inwendige bloedingen tot gevolg -> operatief verwijderen van embryo Basisstof 8: Nieuwe voortplantingstechnieken Verminderde vruchtbaarheid => binnen een jaar er niet in slagen een zwangerschap te realiseren Verschillende oorzaken voor verminderde vruchtbaarheid: - Hoeveelheid sperma afgenomen(laatste 50 jaar) - Kwaliteit sperma afgenomen - Vrouwen willen steeds later moeder worden - Stoffen uit het milieu - Voeding en gezondheidstoestand Kunstmatige inseminatie -> sperma inbrengen bij vrouw van andere man(donorsperma) Pagina 5 van 7
6 In-vitrofertilisatie (IVF) -> hormonen toedienen -> worden meerdere eicellen tot rijping gebracht -> na ovulatie verwijdert arts eicellen -> in voedingsmedium sperma van man toevoegen -> terug in baarmoeder brengen(implantatie) > kans vergroten doortwee klompjes cellen implanteren(kans is ong. 40%) Preïmplantatiediagnostiek -> van klompje cellen wordt gezondheidstoestand onderzocht voor terugplaatsing in baarmoeder (een cel wegnemen) Basisstof 9: De geboorte Ong. 39 weken zwanger Vanaf 24 weken kan het buiten de baarmoeder in leven worden gehouden.(couveuse) Weeën -> samentrekkingen van spieren in de baarmoeder wand met tussenpozen Bevalling: Indaling -> bovenste deel baarmoeder trekt samen -> onderste deel baarmoeder en baarmoederhals worden rond hoofdje getrokken(ong. 8 uur)(weeën om de minuten) Ontsluiting -> slijmprop wordt uitgestoten en baarmoederhals wordt groter (weeën om de 3-5 minuten)(breken vruchtvliezen, vruchtwater vloeit weg) Opening 10 cm -> ontsluiting volledig Uitdrijvingsfase -> weeën krachtiger -> persweeën -> moeder moet gaan persen -> hoofdje wordt door baarmoederhals geduwd, draait naar beneden(enkele seconde -tot 2uur) Stuitligging -> eerst kontje of voetje naar buiten Dwarsligging -> keizersnede Kind geboren met laagje huidsmeer -> geeft bescherming tegen ziekteverwekkers Eerst slijm uit mond en neus van de baby verwijderen -> baby op de kop voor slijm uit de longen Navelstreng doorknippen en afklemmen -> koolstofdioxidegehalte stijgt in bloed van baby -> prikkel -> ademhaling op gang -> baby gaat huilen Nageboorte -> placenta en resten van navelstreng en vruchtvliezen loswoelen -> ong. na 15min na de baby worden ze uitgedreven Basisstof 10: De levenscyclus van de mens Levensfasen: - Baby zitten,staan,lopen,voetjes spelen 0-1,5 jaar - Peuter traplopen, lepel eten,praten 1,5-4 jaar - Kleuter fietsen,klimmen,tekenen 4-6 jaar - Schoolkind lezen,schrijven,rekenen 6-12 jaar - Puber voortplantingsorganen beginnen te werken jaar - Adolescent zelfstandig worden jaar - Volwassene kinderen krijgen jaar - Bejaarde lichamelijke of geestelijke gebreken Pagina 6 van 7
7 Grove motorische ontwikkeling -> met hele lichaam leren bewegen Fijne motorische ontwikkeling -> kleine bewegingen leren maken Sociale ontwikkeling -> contact maken met andere mensen Pagina 7 van 7
Samenvatting Biologie Voortplanting
Samenvatting Biologie Voortplanting Samenvatting door een scholier 1797 woorden 13 december 2005 7 9 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Teelballen: produceren zaadcellen en testosteron
Nadere informatieParagraaf 6.1 Primaire en secundaire geslachtskenmerken
H6 Voortplanting Vragen en antwoorden Paragraaf 6.1 Primaire en secundaire geslachtskenmerken 1. Wat zijn geslachtskenmerken? Kenmerken waaraan we kunnen zien of iemand een man of een vrouw is. 2. Wat
Nadere informatieBalzak (scrotum) huidplooi waarin de teelballen liggen. Temperatuur +/- 2 C lager dan in de buikholte (gunstiger voor de ontwikkeling
Samenvatting door K. 1416 woorden 28 januari 2013 3 6 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie Thema 2 voortplanting en ontwikkeling Voortplantingsstelsel v/d man Teelballen (testes)
Nadere informatieSamenvatting Biologie voortplanting
Samenvatting Biologie voortplanting Samenvatting door een scholier 1162 woorden 6 november 2012 5 1 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Voortplantingsstelsel man Thema 2 samenvatting
Nadere informatie7,3. Samenvatting door een scholier 2182 woorden 15 december keer beoordeeld. Biologie voor jou
Samenvatting door een scholier 2182 woorden 15 december 2002 7,3 188 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie H2 voortplanting Basisstof 1 De Testes (teelballen) produceren elke
Nadere informatie7,1. Antwoorden door Een scholier 1903 woorden 23 mei keer beoordeeld. Biologie voor jou. Biologie Samenvatting Thema 4 Voortplanting
Antwoorden door Een scholier 1903 woorden 23 mei 2004 7,1 324 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie Samenvatting Thema 4 Voortplanting Je moet primaire en secundaire geslachtskenmerken
Nadere informatieVoortplanting. Hoofdstuk 6
Voortplanting Hoofdstuk 6 Leerdoelen Je kunt de delen van een baarmoeder met embryo kunnen noemen met hun functies en kenmerken Je kunt beschrijven hoe de geboorte van een kind plaatsvindt Bevruchting
Nadere informatieSamenvatting Biologie Thema 3: Voortplanting en ontwikkeling
Samenvatting Biologie Thema 3: Voortplanting en ontwikkeling Samenvatting door een scholier 1708 woorden 10 mei 2012 4,9 14 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 1. Voorplanting en bevruchting
Nadere informatieGeslachtelijke voortplanting: de kernen van twee geslachtscellen (eicel en zaadcel) versmelten. Dat het bevruchting. Ze vormen samen een nieuwe cel.
Samenvatting Voortplanting en ontwikkeling Geslachtelijke voortplanting: de kernen van twee geslachtscellen (eicel en zaadcel) versmelten. Dat het bevruchting. Ze vormen samen een nieuwe cel. Geslachtscellen
Nadere informatieSamenvatting Biologie Hoofdstuk 2
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 2 Samenvatting door een scholier 2172 woorden 3 december 2003 6,7 43 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Hoofdstuk 2 Doelstelling 1 Je moet van de delen
Nadere informatieHormoonklieren zijn klieren die sappen afgeven aan het bloed. Deze sappen zijn de hormonen. De
Samenvatting door een scholier 2374 woorden 9 december 2007 7,9 59 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie samenvatting Hoofdstuk 2 - Voortplanting Het voortplantingsstelsel van
Nadere informatieSamenvatting Biologie voor Jou VMBO 3 Thema 3 Voortplanting
Samenvatting Biologie voor Jou VMBO 3 Thema 3 Voortplanting 3.1 Bevruchting = kernen van twee geslachtscellen smelten samen Mitose = gewone celdeling beide dochtercellen evenveel chromosomen als moedercel
Nadere informatieSamenvatting Biologie Voortplanting
Samenvatting Biologie Voortplanting Samenvatting door een scholier 2350 woorden 29 maart 2007 6,1 49 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie samenvatting thema 2 Voortplanting en Ontwikkeling Voortplantingsstelsel
Nadere informatievan een muskiet weer? Leg je antwoord uit.
30 3 VMBO KGT A BEANTWOORD DE VOLGENDE VRAGEN. Afbeelding 1 Bij een muskiet is het aantal chromosomen in een lichaamscel 6. In afbeelding 1 geven beide tekeningen schematisch een delende cel van een muskiet
Nadere informatieEen man kan vanaf de puberteit tot op hoge leeftijd zaadcellen maken.
Samenvatting door M. 1724 woorden 26 januari 2014 5,6 20 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Voortplantingsstelsel van de man Zaadlozingen en orgasme (ander woord klaarkomen) De voortplantingsorganen
Nadere informatiethema 3 Voortplanting en ontwikkeling basisstof basisstof 1 Het voortplantingsstelsel van een man
basisstof 1 Het voortplantingsstelsel van een man De voortplantingsorganen bij een man liggen in de balzak, de onderbuik en de penis. Balzak: hierin liggen twee teelballen en twee bijballen. Teelballen:
Nadere informatieBiologie Voortplanting en ontwikkeling Havo
Biologie Voortplanting en ontwikkeling Havo D O C E N T : A. S E W S A H A I H E N R Y N. H A S S A N K H A N S C H O L E N G E M E E N S C H A P L E L Y D O R P ( HHS- S G L ) Boek: 4H Doelstellingen
Nadere informatiePrimaire geslachtskenmerken
Puberteit Primaire geslachtskenmerken -Secundaire geslachtskenmerken -Puberteit -Hormonen -Hypofyse -Groeispurt Wat is het?: Geslachtskenmerken die je vanaf je geboorte hebt. Voorbeelden: Vagina en Penis
Nadere informatieBevruchting : het versmelten van de kern van een eicel + zaadcel - door bevruchting ontstaat een bevruchte eicel : nieuw individu
Thema 3. Voortplanting en ontwikkeling 1. Voorplanting en bevruchting Voorplanting begint bij de bevruchting Bevruchting : het versmelten van de kern van een eicel + zaadcel - door bevruchting ontstaat
Nadere informatieSamenvatting Biologie Biologie Thema 3; Voortplanting
Samenvatting Biologie Biologie Thema 3; Voortpl Samenvatting door R. 2279 woorden 14 februari 2014 6,9 14 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Paragraaf 1; Jongens en Meisjes Puberteit:
Nadere informatie7,3. Samenvatting door een scholier 1948 woorden 9 juni keer beoordeeld. Biologie voor jou
Samenvatting door een scholier 1948 woorden 9 juni 2011 7,3 179 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou H5.1 Je verandert Geslachtskenmerken zijn kenmerken waaraan je het geslacht kunt herkennen
Nadere informatieSamenvatting Biologie Thema 3 voortplanting en ontwikkeling
Samenvatting Biologie Thema 3 voortplanting en ontwikkeling Samenvatting door een scholier 2569 woorden 21 november 2006 6,9 32 keer beoordeeld Vak Biologie Thema 2 Voortplanting en ontwikkeling Basisstof
Nadere informatieDEEL 3 THEMA 1 RELATIES EN SEKSUALITEIT BASISSTOF 1
BASISSTOF 1 Puberteit: periode van ongeveer 12 tot 18 jaar waarin kinderen snel veranderen. In de puberteit verander je lichamelijk, geestelijk en sociaal. Pubers: kinderen in de puberteit. Geestelijke
Nadere informatieSamenvatting Biologie Boek 4 thema 2 Voortplanting en ontwikkeling.
Samenvatting Biologie Boek 4 thema 2 Voortplanting en ontwikkeling. Samenvatting door een scholier 1709 woorden 17 december 2012 3,4 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Het voortplantingsstelsel
Nadere informatiesamenvatting doelstelling 1. doelstelling 3. doelstelling 2. doelstelling 4.
Samenvatting doelstelling 1. Je moet primaire en secundaire geslachtskenmerken kunnen noemen bij jongens en bij meisjes. Geslachtskenmerken: kenmerken waaraan we het geslacht (man of vrouw) herkennen.
Nadere informatieWaar alle onderdelen van het voortplantingsorgaan van de man en de vrouw zitten:
Samenvatting door Maud 2635 woorden 24 juni 2017 10 1 keer beoordeeld Vak Biologie Samenvatting biologie 12.1 bronnen: 2,3,5,6,7,9,10 Waar alle onderdelen van het voortplantingsorgaan van de man en de
Nadere informatieBiologie Samenvatting H11+12
Biologie Samenvatting H11+12 11.1 Puberteit Hoe noem je de verschillen tussen jongens en meisjes? Alle kenmerken waarin jongens en meisjes verschillen, heten geslachtskenmerken. Primaire geslachtskenmerken:
Nadere informatieH2.1 voortplantingsstelsel van de man
H2.1 voortplantingsstelsel van de man Inwendige geslachtsorganen In de balzak liggen de teelballen. In de teelballen worden elke dag miljoenen zaadcellen geproduceerd. Dit begint vanaf de puberteit. In
Nadere informatie4.9. Boekverslag door N woorden 24 november keer beoordeeld. Biologie voor jou. Voortplanting:
Boekverslag door N. 6179 woorden 24 november 2010 4.9 64 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Voortplanting: Basisstof 1 Reductiedeling. Mensen planten zich geslachtelijk voort. Dat wil
Nadere informatiezweet stinkt schaam haar ongesteld brede heupen borst groei schaamlippen groeien groeispurt
Samenvatting door L. 623 woorden 5 maart 2016 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou pubertijd Dit is wanneer je hypofyse gaat werken de hypofyse is een hormoonklier hypofyse is de belangrijkste
Nadere informatieBiologie 2HAVO/VWO VOORTPLANTING Thema 4
Biologie 2HAVO/VWO VOORTPLANTING Thema 4 Basisstof 1 Je verandert... Als een kind geboren wordt, kun je meteen zien of het een jongen of een meisje is. Dat zie je aan de geslachtskenmerken. Geslachtskenmerken
Nadere informatie7,4. Samenvatting door N woorden 6 november keer beoordeeld. Biologie voor jou. Biologie Thema 2 Voortplanting
Samenvatting door N. 2720 woorden 6 november 2010 7,4 29 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie Thema 2 Voortplanting Basisstof 1 Teelballen (testes): produceren vanaf de puberteit
Nadere informatiekeer beoordeeld 4 maart 2018
0 Samenvatting door Syb 870 woorden keer beoordeeld 4 maart 2018 Vak Biologie Biologie H8 Samenvatting PARAGRAAF 8.1 Een jongen maakt zaadcellen door hormonen uit de hypofyse. Via het bloed komen die hormonn
Nadere informatieDoelstelling 3 Je moet primaire en secundaire geslachtskenmerken kunnen noemen bij jongens en bij meisjes.
Biologie Thema 2 Samenvatting Doelstelling 1 Je moet van de delen van het voortplantingsstelsel van een man de functies en kenmerken kunnen noemen. Teelballen (testes): produceren zaadcellen (spermacellen)
Nadere informatieVOORTPLANTING BIJ DE MENS
VOORTPLANTING BIJ DE MENS 1 Vruchtbaarheid Alle levende wezens planten zich voort om niet uit te sterven. Mensen ook. Dat is één van de redenen waarom we voortplantingsorganen en seksuele gevoelens hebben.
Nadere informatieAntwoorden Biologie Hoofdstuk 2 voortplanting
Antwoorden Biologie Hoofdstuk 2 voortplanting Antwoorden door een scholier 1967 woorden 9 juni 2003 6,2 350 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 1. Bijballen Opslaan van zaadcellen Eikel
Nadere informatie5,9. Antwoorden door Een scholier 1981 woorden 11 december keer beoordeeld. Biologie voor jou
Antwoorden door Een scholier 1981 woorden 11 december 2007 5,9 101 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Basisstof 1 1. Nummer Naam van het deel Functie van het deel 1 Zaadleider Vervoeren
Nadere informatieAantekeningen hoofdstuk 3 Voortplanting BBL
Aantekeningen hoofdstuk 3 Voortplanting BBL 3.1 Zwanger 1. Wanneer ben je vruchtbaar? Vruchtbaar zijn: de. van een jongen kunnen een.. van een meisje bevruchten. Jongens zodra ze. vormen. Meisjes zodra
Nadere informatieSamenvatting Biologie Hoofdstuk 6 Voortplanting en ontwikkeling
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 6 Voortplanting en ontwikkeling Samenvatting door een scholier 3932 woorden 16 januari 2007 5,7 221 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie, H2, Voortplanting en ontwikkelingen.
Nadere informatieSamenvatting Biologie Thema 3 - Voortplanting 1 t/m 9
Samenvatting Biologie Thema 3 - Voortplanting 1 t/m 9 Samenvatting door een scholier 2975 woorden 28 februari 2012 5,2 32 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Thema 3 Voortplanting en
Nadere informatieSamenvatting Biologie hf 5 par 1t/m 5
Samenvatting Biologie hf 5 par 1t/m 5 Samenvatting door Carlijn 1162 woorden 15 januari 2018 10 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 5.1 Je veranderd. Geslachtskenmerken zijn kenmerken
Nadere informatieVerslag Biologie Biologie dossier
Verslag Biologie Biologie dossier Verslag door Z. 1608 woorden 16 juni 2015 6,2 8 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Om dit verslag volledig te kunnen begrijpen, heb je de afbeeldingen uit het
Nadere informatieVoortplanting en ontwikkeling
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Ivis Cambungo 11 June 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/61033 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieTussen de trofoblast en de kiemschijf wordt de navelstreng gevormd.
Biologie SE4 Hoofdstuk 6 Paragraaf 1 Tijdens de ovulatie komt een eicel vrij uit een van de beide ovaria. Deze eicel komt terecht in een eileider. Een van de zaadcellen die de tocht van de vagina naar
Nadere informatieSamenvatting door een scholier 3053 woorden 28 januari keer beoordeeld. Biologie voor jou
Samenvatting door een scholier 3053 woorden 28 januari 2010 7 4 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 2.1 - Teelballen (testes) maken vele miljoenen spermacellen. o Liggen in de scrotum
Nadere informatieSamenvatting Biologie Hoofdstuk 4: Voortplanting
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 4: Voortplanting Samenvatting door een scholier 445 woorden 14 maart 2015 7,2 13 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Doelstelling 1: Wat zijn geslachtskenmerken?
Nadere informatieNiet iedereen merkt dat hij/zij een geslachtsziekte heeft. Vrouwen hebben soms bijna of geen last.
Werkstuk door een scholier 1366 woorden 19 maart 2001 6,8 72 keer beoordeeld Vak Biologie GESLACHTSZIEKTEN ALGEMEEN: Geslachtsziekten kan je oplopen door lichamelijk sexueel contact. Waarbij de mond, anus
Nadere informatieVoortplanting bij dieren
Voortplanting bij dieren Opdracht 1 Geef aan of de beweringen juist of onjuist zijn: 1. De primaire geslachtskenmerken heb je vanaf je puberteit 2. Geslachtshormonen zorgen voor veranderingen in de puberteit
Nadere informatieMannelijk voortplantingsorgaan:
Aantekeningen hoofdstuk 3 Voortplanting BBL 3.1 Zwanger 1. Wanneer ben je vruchtbaar? Vruchtbaar zijn: de zaadcellen. van een jongen kunnen een eicellen.. van een meisje bevruchten. Jongens zodra ze sperma.
Nadere informatieAantekeningen Hoofdstuk 3 Voortplanting 3 VMBO KGT
Aantekeningen Hoofdstuk 3 Voortplanting 3 VMBO KGT 3.1, zwanger en bevallen 1. Wanneer ben je vruchtbaar? Naam Functie 1 Eileider Hierin vindt de bevruchting plaats. Brengt de bevruchte eicel naar de baarmoeder.
Nadere informatieAntwoorden Biologie Thema 4
Antwoorden Biologie Thema 4 Antwoorden door een scholier 1657 woorden 24 maart 2001 7,4 690 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Voortplanting, thema 4. Inhoudsopgave: Basisstoffen t/m:.
Nadere informatie6,9. Samenvatting door M woorden 10 juni keer beoordeeld Puberteit. Hoe noem je de verschillen tussen jongens en meisjes?
Samenvatting door M. 2872 woorden 10 juni 2013 6,9 8 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 11.1 Puberteit Hoe noem je de verschillen tussen jongens en meisjes? Geslachtskenmerken alle kenmerken waarin
Nadere informatie7,1. Basisstof 1; Wat is biologie? Basisstof 2, Natuurwetenschappelijk onderzoek. Basisstof 3, Organen, cellen en weefsels.
Samenvatting door een scholier 2620 woorden 3 november 2003 7,1 66 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Thema 1; Inleiding in de biologie. Basisstof 1; Wat is biologie? Biologie is het
Nadere informatie6,8. Samenvatting door B. 999 woorden 25 juni keer beoordeeld. Biologie voor jou. H3 Voortplanting
Samenvatting door B. 999 woorden 25 juni 2016 6,8 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou H3 Voortplanting 1: Jongens en meisjes Primaire geslachtskenmerken: geslachtskenmerken die een
Nadere informatieVoortplantingshormonen
Voortplantingshormonen De menstruatiecyclus bij de mens is een gebeurtenis waarbij verschillende processen tegelijkertijd en in onderlinge afhankelijkheid plaats vinden. De aanvang, het voortduren en het
Nadere informatie1 Bespreek de tekening tijdens de les 2 D 3 C 4 B 5C 6 A 7 C 8 B. Open vragen
ANTWOORDEN VOORTPLANTING EN SEKSUALITEIT Serie a Opdracht Anticonceptiepil 1,3,5 Schema samen doornemen! OPDRACHTEN 1 Bespreek de tekening tijdens de les 2 D 3 C 4 B 5C 6 A 7 C 8 B Open vragen 1 Bij sterilisatie
Nadere informatieOefen Repetitie KGT thema Voortplanting
Oefen Repetitie KGT thema Voortplanting Als er geen punten bij een vraag staan, dan is die vraag 1 punt waard. Onderdeel A: waar of niet waar? 1. De pil beschermt zowel tegen SOA s als tegen een zwangerschap
Nadere informatieSamenvatting Biologie Hoofdstuk 1 en 2
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 1 en 2 Samenvatting door een scholier 5722 woorden 9 november 2010 7,1 8 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou HOOFDSTUK 1: INLEIDING IN DE BIOLOGIE Basisstof
Nadere informatie1: Jongens en meisjes
1: Jongens en meisjes - Pubertijd is de tijd waarin het lichaam volwassenen wordt en loopt van je 10 de tot 17 de. - De adolescentie is de tijd waarin een mens geestelijk volwassen wordt en loopt vanaf
Nadere informatieDe leraar legt dit eerst uit, daarna maken de leerlingen deze vragen
ANTWOORDEN SEKSUALITEIT A3 Opdracht Anticonceptiepil 1,3,5 Test jezelf tijdens de les! De leraar legt dit eerst uit, daarna maken de leerlingen deze vragen OPDRACHTEN 1 tijdens de les 4 B 2 D 3 C 5 C 6
Nadere informatieSamenvatting door een scholier 1790 woorden 8 maart keer beoordeeld
Samenvatting door een scholier 1790 woorden 8 maart 2003 6 84 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie overal Vrouwen hebben XX-chromosomen. Mannen hebben XY-chromosomen. De spermacel bevat een Y-chromosoon
Nadere informatieHuiswerkopdrachten. over seks, SOA en anticonceptie. love-control.nl. Opdracht 1
Huiswerkopdrachten Opdracht 1 In de afbeelding worden onder andere enkele delen van het voortplantingsstelsel van de man weergegeven. Enkele organen zijn in de afbeelding aangegeven met letters. Deze organen
Nadere informatieVoortplanting. Examen VMBO-GL en TL. biologie CSE GL en TL. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VMBO-GL en TL Voortplanting biologie CSE GL en TL Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 29 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 36 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat
Nadere informatieadoloscere dat opgroeien betekend, deze periode vindt plaats na de puberteit rond het 20 e tot 25 e levensjaar.
Samenvatting door een scholier 3419 woorden 18 januari 2016 7.1 4 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Samenvatting Biologie HF3: Voortplanting 3.1: Jongens en meisjes De periode waarin
Nadere informatie6,8. Samenvatting door B woorden 4 januari keer beoordeeld
Samenvatting door B. 2188 woorden 4 januari 2017 6,8 3 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Samenvatting biologie H6 voortplanting Paragraaf 6.1 embryonale ontwikkeling Bevruchting Tijdens de ovulatie
Nadere informatieSpermacel bevat of een Y-chromosoom of een X-chromosoom. Normaal gesproken bevat de eicel één X- chromosoom.
Begrippenlijst door een scholier 3675 woorden 10 oktober 2004 5 41 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie hoofdstuk 4 seksualiteit en voortplanting. Burqa: allesverhullende kledingstuk die de vrouwen in
Nadere informatieNormale cyclus. Gynaecologie
Normale cyclus Gynaecologie Inhoudsopgave In het kort 4 Wat is een normale cyclus? 4 Wat gebeurt er in een cyclus? 5 De rol van hormonen 5 De fasen van een cyclus 6 De rijping van de eiblaas (folliculaire
Nadere informatie7,7. Samenvatting door een scholier 2258 woorden 15 januari keer beoordeeld. H6 Voortplanting
Samenvatting door een scholier 2258 woorden 15 januari 2006 7,7 8 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar H6 Voortplanting Als een eicel vrijkomt, is zij omringd door cellen uit het ovarium (eierstok).
Nadere informatieEnkele afspraken: We luisteren met respect naar elkaars verhaal. We lachen niet voortdurend met nieuwe woorden.
Enkele afspraken: We luisteren met respect naar elkaars verhaal. We lachen niet voortdurend met nieuwe woorden. We reageren volwassen op wat er verteld wordt. Heb je het moeilijk met dit onderwerp? Dan
Nadere informatieprimaire geslachtkenmerken Geslachtskenmerken die al bij de geboorte aanwezig zijn
Vragen bij paragraaf 2.2 en 2.3 Puberteit Periode waarin hormonale veranderingen zorgen voor ontwikkeling van kind tot volwassene hormonale stelsel Orgaanstelsel dat hormonen aanmaakt hormonen Signaalstofffen
Nadere informatie7,6. Samenvatting door een scholier 2687 woorden 12 juni keer beoordeeld. Hoofdstuk 4 Seksualiteit en voortplanting!
Samenvatting door een scholier 2687 woorden 12 juni 2005 7,6 43 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie overal Hoofdstuk 4 Seksualiteit en voortplanting! 1 Inleiding In landen zoals Afghanistan in
Nadere informatie6,6. Werkstuk door een scholier 1905 woorden 13 juli keer beoordeeld
Werkstuk door een scholier 1905 woorden 13 juli 2002 6,6 234 keer beoordeeld Vak Biologie Inhoud 1. Inleiding 2. Wat verandert er bij jongens lichamelijk 3. Wat verandert er bij meisjes lichamelijk 4.
Nadere informatieNormale cyclus. Poli Gynaecologie
00 Normale cyclus Poli Gynaecologie De inhoud van deze voorlichtingsfolder is samengesteld door de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). Andere folders en brochures op het gebied
Nadere informatieAntwoorden Biologie Thema 4 en 5
Antwoorden Biologie Thema 4 en 5 Antwoorden door een scholier 1925 woorden 4 april 2004 6,5 94 keer beoordeeld Vak Biologie Thema 4: Voortplanting Basisstof 1: Opdracht 1: 1. Geslachtskenmerken die bij
Nadere informatieSamenvatting Biologie Thema 3 Voortplanting
Samenvatting Biologie Thema 3 Voortplanting Samenvatting door M. 3162 woorden 24 januari 2016 8,2 9 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie h.3 1 jongens en meisjes De periode waarin
Nadere informatie5,5. Samenvatting door een scholier 2004 woorden 30 maart keer beoordeeld. Hoofdstuk 5: Seksualiteit
Samenvatting door een scholier 2004 woorden 30 maart 2011 5,5 1 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Hoofdstuk 5: Seksualiteit 5.1 Seks is Voordeliger Seksualiteit: het gedrag dat direct of indirect
Nadere informatieKinderen groeien op tot volwassenen in verschillende fasen. Iedereen groeit. Maar ons lichaam maakt heel ons leven kleine of grote veranderingen mee.
Groei en ontwikkeling Kinderen groeien op tot volwassenen in verschillende fasen. Iedereen groeit tot maximaal tot hij of zij 18 jaar is. Maar ons lichaam maakt heel ons leven kleine of grote veranderingen
Nadere informatie2: WAT ZIJN VOORBEHOEDSMIDDELEN?
Werkstuk door een scholier 2192 woorden 30 mei 2001 6,6 419 keer beoordeeld Vak Biologie Hoofdstuk 1 : INLEIDING. Ik heb dit onderwerp gekozen, omdat mij dit een goed onderwerp leek toen ik het zag en
Nadere informatieBij in vitro fertilisatie (IVF) worden eicellen buiten het lichaam bevrucht door
Oefen- toets HAVO In vitro fertilisatie Bij in vitro fertilisatie (IVF) worden eicellen buiten het lichaam bevrucht door spermacellen. Een bevruchte eicel ontwikkelt zich en wordt vervolgens meestal in
Nadere informatieSamenvatting Biologie H4. Begrippen Hoofdstuk 4 5,6. Samenvatting door E woorden 27 oktober keer beoordeeld
Samenvatting Biologie H4 Samenvatting door E. 3542 woorden 27 oktober 2017 5,6 5 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Begrippen Hoofdstuk 4 AIDS Anticonceptie Bevruchting Bevruchtingsmembraan Blastula
Nadere informatieSamenvatting Biologie H3+8
Samenvatting Biologie H3+8 Samenvatting door Marjolein 2704 woorden 20 december 2017 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie samenvatting hoofdstuk 3 en 8 https://www.scholieren.com/verslag/samenvatting-biologie-h38
Nadere informatieBegrippen Hoofdstuk 4
Begrippen Hoofdstuk 4 AIDS Anticonceptie Bevruchting Bevruchtingsmembraan Blastula Chlamydia Clitorus Diploïd Echoscopie Acquired Immuno Deficiency Syndrome; naam voor de latere stadia van een HIV-infectie,
Nadere informatieHOOFDSTUK 6: VOORTPLANTING. 1: Embryonale ontwikkeling
HOOFDSTUK 6: VOORTPLANTING 1: Embryonale ontwikkeling Bevruchting: - Tijdens de ovulatie komt een eicel vrij uit een van beide ovaria: de eicel omringd met cellen uit het ovarium komt in een eileider.
Nadere informatieVoorbereiding toelatingsexamen arts/tandarts. Biologie voortplanting 6/29/2013. dr. Brenda Casteleyn
Voorbereiding toelatingsexamen arts/tandarts Biologie voortplanting 6/29/2013 dr. Brenda Casteleyn Met dank aan: Leen Goyens (http://users.telenet.be/toelating) en studenten van forum http://www.toelatingsexamen-geneeskunde.be
Nadere informatieOntwikkelingsbiologie
Ontwikkelingsbiologie In vitro fertilisatie Bij in vitro fertilisatie (IVF) worden eicellen buiten het lichaam bevrucht door spermacellen. Een bevruchte eicel ontwikkelt zich en wordt vervolgens meestal
Nadere informatieSamenvatting Biologie Voortplanting
Samenvatting Biologie Voortplanting Samenvatting door een scholier 2482 woorden 21 januari 2007 5,4 12 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Synaps Biologie H4 4.1 Primaire geslachtkenmerken: kenmerken
Nadere informatieIk wil anticonceptie gaan gebruiken. Poli Gynaecologie
00 Ik wil anticonceptie gaan gebruiken Poli Gynaecologie Wat is anticonceptie? Een anticonceptiemiddel (of voorbehoedmiddel) voorkomt dat een zwangerschap ontstaat. Bijvoorbeeld door te voorkomen dat er
Nadere informatieMorning-afterpil. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Morning-afterpil Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud De morning-afterpil 3 De menstruatiecyclus 8 Anticonceptie 12 Begrippenlijst 18 Morning-afterpil
Nadere informatiecontraceptie na de bevalling
contraceptie na de bevalling Inleiding Na de bevalling is het een ideaal moment om even stil te staan bij uw contraceptie. Afhankelijk van uw keuze om al dan niet borstvoeding te geven is de keuze van
Nadere informatiehartjes? Kojo, hoezo die hartjes? Cool hè! Love is in the air, lalala.
hartjes? Kojo, hoezo die hartjes? Cool hè! Love is in the air, lalala. Deze school is echt niet normaal! Wat voor wrede marteling is het om op elke maandag tot het tiende uur op school te blijven?! Weet
Nadere informatieSamenvatting Biologie Doelstellingen Blok 5: Seksualiteit en voortplanting
Samenvatting Biologie Doelstellingen Blok 5: Seksualiteit en voortplanting Samenvatting door A. 2299 woorden 10 september 2013 5,4 5 keer beoordeeld Vak Biologie 1- Je moet voorbeelden kunnen noemen en
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Anticonceptie
PATIËNTEN INFORMATIE Anticonceptie In het kort Een anticonceptiemiddel (voorbehoedmiddel) beschermt u tegen zwangerschap als u seks heeft en niet zwanger wilt worden. Anticonceptiemiddelen verschillen
Nadere informatieauteurs ARTEUNIS BOS MARIANNE GOMMERS ONNO KALVERDA RUUD PASSIER THEO DE ROUW GERARD SMITS BEN WAAS RENÉ WESTRA
4 HAVO biologie voor jou uitwerkingenboek BIOLOGIE VOOR DE BOVENBOUW havo auteurs ARTEUNIS BOS MARIANNE GOMMERS ONNO KALVERDA RUUD PASSIER THEO DE ROUW GERARD SMITS BEN WAAS RENÉ WESTRA VIJFDE DRUK MALMBERG
Nadere informatieExamentrainer. Vragen. Geslachtskenmerken. De placenta
Examentrainer Vragen Geslachtskenmerken 1p 1 In een folder staat: Rond de puberteit ontstaan onder invloed van hormonen bij jongens onder andere een zwaardere stem, zwaardere spieren, baardgroei en haargroei
Nadere informatieDe geslachtsontwikkeling, zoals het meestal gaat 1
De geslachtsontwikkeling, zoals het meestal gaat Je bent zo mooi anders dan ik, natuurlijk niet meer of minder maar zo mooi anders, ik zou je nooit Deze infobrochure heeft als doel om de ontwikkeling uit
Nadere informatie2 vwo gymnasium. Afb. 1
1 Je BASISSTOF opdracht 1 verandert... Beantwoord de volgende vragen. In afbeelding 1 zie je een naakte man getekend. Noteer de juiste geslachtskenmerken achter de nummers. Schrijf er tussen haakjes achter
Nadere informatieNederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie ALGEMENE INFORMATIE NORMALE CYCLUS. Versie 1.3. Datum Goedkeuring 07-01-2007 Verantwoording
Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie ALGEMENE INFORMATIE NORMALE CYCLUS Versie 1.3 Datum Goedkeuring 07-01-2007 Verantwoording NVOG In het kort Bij vrouwen in de vruchtbare levensfase
Nadere informatienormale cyclus patiënteninformatie
patiënteninformatie normale cyclus Bij vrouwen in de vruchtbare levensfase rijpt er elke maand in de eierstok een eiblaas waarin een eicel groeit. Als de eiblaas rijp is en openbarst komt de eicel vrij
Nadere informatienormale cyclus patiënteninformatie Inleiding Wat is een normale cyclus
patiënteninformatie normale cyclus Inleiding Bij vrouwen in de vruchtbare levensfase rijpt er elke maand in de eierstok een eiblaas waarin een eicel groeit. Als de eiblaas rijp is en openbarst komt de
Nadere informatieChlamydia: Werkstuk door een scholier 2804 woorden 27 maart keer beoordeeld. Inleiding
Werkstuk door een scholier 2804 woorden 27 maart 2005 6 82 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding Ik kreeg de opdracht om een werkstuk te maken over seks. Eerst vond het toch wel raar is om over zo n onderwerp
Nadere informatie