5,8. Hoofdstuk 1. Samenvatting door een scholier 2273 woorden 3 oktober keer beoordeeld. Biologie voor jou

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2273 woorden 3 oktober ,8 9 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Hoofdstuk 1 Basisstof 1 Wat is biologie? Organismen: levende wezens (planten, dieren, schimmels en bacteriën). Alle organismen vertonen levensverschijnselen: - Stofwisseling - Groei - Ontwikkeling - Voortplanting Dood: als organismen geen levensverschijnselen meer tonen (dus wel gedaan heeft). Levenloos: dingen die nooit geleefd hebben (bijv. water, zuurstof, gesteenten, enz.). Stofwisseling: alle chemische reacties in een organisme. Hierbij worden stoffen omgezet in andere stoffen. Bij deze omzettingen spelen enzymen een belangrijke rol. Enzymen: versnellen de chemische reacties van stofwisselingsprocessen. Elk individueel organisme heeft een levensloop. Direct vanaf het ontstaan van het individu vinden groei (dieren in het eerste deel, planten hele leven) en ontwikkeling plaats. Ontwikkeling: optreden van veranderingen in de bouw en het functioneren van het individu of van bepaalde delen van. De levensloop eindigt met de dood van het individu. Elke soort heeft een levenscyclus. In de levensloop kan een individu zich voortplanten, waarbij nakomelingen ontstaan. Die zich daarna ook weer voortplanten. Biologie: een van de natuurwetenschappen Basisstof 2 natuurwetenschappelijk onderzoek Er zijn heel veel onderzoeken gedaan naar het ontstaan van het leven. Heel lang is uitgegaan van de theorie van de generatio spontanea. Generatio spontanea: organismen kunnen vrij plotseling ontstaan uit levenloze of dode materie. Deze theorie was gebaseerd op waarnemingen. Een voorbeeld is het ontstaan van maden in rottend vlees. Redi (Italiaan die aan de theorie twijfelde) bedacht dat de maden in rottend vlees, misschien wel ontstaan waren uit de eieren van vliegen. Hij voerde een experiment uit (deksel op een pot met rottend vlees), maar dat was niet genoeg. Zijn tegenstanders beweerden dat er geen zuurstof bij het vlees kon, en dus geen leven kon ontstaan. Toen hij later met een handdoek probeerde, kon er wel zuurstof bij, maar geen vliegen. Er ontstonden dus geen maden. Pagina 1 van 6

2 Natuurwetenschappelijk onderzoek: altijd op deze manier: - Observatie (waarnemingen): hierbij wordt een bepaald natuurverschijnsel waargenomen dat in aanmerking komt voor verder onderzoek. - en formuleert een probleemstelling. - Hypothesevorming: hier wordt getracht een logische verklaring voor het probleem Probleemstelling: de onderzoeker ervaart het natuurverschijnsel als een probleem - te geven. De onderzoeker stelt hierbij een hypothese (een veronderstelling) op. - Experimentele fase: hier wordt getoetst of de opgestelde hypothese juist of onjuist is. Het bedenken van een goed opgezet experiment is soms moeilijk. Vaak is de probleemstelling te vaag geformuleerd. De probleemstelling wordt dan herleid tot een onderzoeksvraag die nauwkeuriger is geformuleerd. Op basis van de hypothese kun je een verwachting uitspreken over de uitkomst van het experiment. Bij experimenten wordt steeds gewerkt met 2 groepen. Een experimenteergroep en een controlegroep. In de experimenteergroep worden organismen blootgesteld aan een bepaalde invloed. In de controlegroep wordt dezelfde proef uitgevoerd, maar nu is de invloed afwezig (blancoproef). Per experiment mag maar 1 invloed tegelijk worden onderzocht. Alle andere omstandigheden moeten bij de experimenteergroep en bij de controlegroep gelijk zijn. Om betrouwbare gegevens te krijgen, moeten beide groepen uit grote aantallen organismen bestaan. - Resultaten: hier worden waarnemingen verricht en (meet)gegevens verzameld de resultaten worden zo overzichtelijk mogelijk weergegeven (tabel, grafiek, diagram). - Conclusie: de onderzoeker vergelijkt de resultaten van de experimenten met de verwachting die is uitgesproken. Bij elk onderzoek hoort een verslag. Dat maak je zo: 1. Titel 2. Inleiding 3. Werkplan 4. Resultaten 5. Conclusie en discussie 6. Literatuur (bronnen) Basisstof 3 organen, cellen en weefsels Orgaan: deel van een organisme met een of meer functies. Organenstelsel: enkele organen die samen een bepaalde functie hebben (bijv. verteringsstelsel, bloedvatenstelsel, beenderstelsel). Organen hebben vaak een vorm die past bij hun functie. Ook bij de lichaamsvorm van organismen is vaak het verband te zien tussen vorm en functie. Gestroomlijnd: als de kop, romp en staart geleidelijk in elkaar overgaan. In botten kun je goed het verband zien tussen vorm en functie. Botten zijn hol van binnen, daardoor zijn ze lichter en makkelijker mee te lopen. En ze bieden de stevigheid dat ze moeten doen. Organen zijn opgebouwd uit cellen. Als je een cel met een microscoop bekijkt, zie je geen diepte, maar dat heeft een cel wel. In een orgaan kunnen cellen voorkomen die heel verschillend van vorm zijn, ook dat hangt van de functie Pagina 2 van 6

3 af. Weefsel: cellen die in een groep bij elkaar liggen, met dezelfde functie(s). Tussencelstof: ruimte tussen de cellen in weefsels. Bestaat uit dood materiaal. Basisstof 4 de microscoop De meeste cellen kun je alleen door een microscoop zien. Hiervoor moet je eerst een preparaat van de cellen maken. Basisstof 5 plantaardige en dierlijke cellen Rokken: sterk verkorte en verdikte bladeren. Hieruit bestaat een ui. Organel: elk deel van een cel met een eigen functie. Een cel bestaat uit cytoplasma en kernplasma. Cytoplasma: stroperige vloeistof die bestaat uit water met allerlei opgeloste stoffen (o.a. zouten, eiwitten, vetachtige stoffen). Celmembraan: dun vlies dat de buitenste laag van het cytoplasma is. De celkern bestaat uit kernplasma. Kernmembraan: buitenste laag van het kernplasma. Celkern: regelt de stofwisselingsprocessen die in de cel plaatsvinden. Vacuolen: blaasje gevuld met vocht. Kan in het cytoplasma voorkomen. - Dierlijke cel: weinig vacuolen. Ze zijn klein of ze zijn er helemaal niet. - Jonge plantencel: meerdere vacuolen. - Oudere plantencel: vacuolen zijn samengevloeid tot 1 grote centrale vacuole. Vacuolemembraan: ligt om de vacuole. Wandstandig cytoplasma: als het cytoplasma in een dunne laag tegen de celwand aanligt. (bij oudere plantencellen). Grote, centrale vacuole: speelt rol bij de stevigheid van een plantaardige cel. Vacuolevocht: bestaan (bij plantencellen) uit water met opgeloste stoffen (o.a. zouten, glucose en andere reservestoffen, afvalstoffen, kleurstoffen (geven kleur aan bijv. bloemen, vruchten)). Anthocyaan: zorgt meestal voor de blauwe, paarse, rode of roze kleur van bloemen. In het cytoplasma van jonge plantencellen komen proplastiden voor. Proplastiden: kleine korrels die zicht tot plastiden kunnen otwikkelen. Uit proplastiden kunnen chloroplasten, chromoplasten en leukoplasten ontstaan. Chloroplasten (bladgroenkorrels): hierin vindt fotosynthese plaats. Fotosynthese: proces waarbij met behulp van licht, glucose wordt gevormd uit water en koolstofdioxide. Hierbij komt zuurstof vrij. Chromoplasten (kleurstofkorrels): bevatten gele en/of rode kleurstoffen (pigmenten). De felle kleuren in bloemen en vruchten worden voor veroorzaakt door deze plastiden. Chloroplasten en chromoplasten kunnen in elkaar overgaan (bijv. van groene tomaat naar rood). Leukoplasten: kunnen zicht ontwikkelen tot chloroplasten, chromoplasten en zetmeelkorrels. Zijn kleurloos. Zetmeelkorrels: hierin is zetmeel opgeslagen. Het cytoplasma van een plantaardige cel vormt een stevig laagje om de cel heen. Dat is de celwand. Celwand: stevig laagje om de cel heen, dat gevormd wordt door het cytoplasma van een plantaardige cel. Pagina 3 van 6

4 Het zorgt voor stevigheid. Het is tussencelstof, dus hoort niet bij de cel. Intercellulaire ruimten: holten tussen de celwanden (want die sluiten vaak niet precies aan). Zijn gevuld met lucht of water. Basisstof 6 de submicroscopische bouw van cellen Met een elektronenmicroscoop kun je veel sterkere vergrotingen bereiken, waardoor veel meer organellen zichtbaar worden, dan met een gewone lichtmicroscoop. Endoplasmatisch reticulum: een ingewikkeld netwerk van dubbele membranen in het cytoplasma. Doordat de 2 membranen bijna tegen elkaar aan liggen, ontstaan afgeplatte holten en kanaaltjes. De ruimten tussen de membranen staan met elkaar in verbinding. Het endoplasmatisch reticulum vervult een functie bij het transport van stoffen in de cel. Het membranenstelsel van het endoplasmatisch reticulum gaat over in het kernmembraan. Ook dit is een dubbel membraan. In het kernmembraan zitten openingen. Kernporiën: hierdoor staat het kernplasma in contact met het cytoplasma. In de kern komen een of meer kernlichaampjes voor. In het kernplasma liggen chromosomen (alleen zichtbaar bij het delen van de kern). Chromosomen: hierin bevindt de informatie voor de erfelijke eigenschappen van een organisme. Die informatie is vastgelegd in de stof DNA. Ribosomen: bolvormige organellen die een functie hebben bij de vorming (synthese) van eiwitten. Het grootste deel ligt op de membranen van het endoplasmatisch reticulum, de rest komt vrij in het cytoplasma voor. Mitochondriën: ronde of boonvormige organellen. Bestaan uit een dubbel membraan, waarvan het binnenste membraan sterk is geplooid. Hierin vindt verbranding plaats. Hierbij wordt met behulp van zuurstof energie vrijgemaakt voor processen in de cel. De enzymen die de verbranding mogelijk maken, liggen op het binnenste membraan. Het aantal mitochondriën per cel is afhankelijk van de activiteit van de cel. Chloroplasten (in plantaardige cellen): zijn gevuld met membranen, waartussen zich afgeplatte holten bevinden. De membranen lijken gerangschikt te liggen als stapels munten. Op de membranen liggen enzymen voor de fotosynthese. Celmembraan: vormt de grens tussen een cel en zijn omgeving. Het transport van stoffen tussen de cel en zijn omgeving vindt selectief plaats: het celmembraan laat bepaalde stoffen de cel ingaan, maar houdt andere stoffen tegen. Op deze manier wordt de samenstelling van het cytoplasma geregeld via het celmembraan. Ook zorgt het celmembraan voor een zekere bescherming. Een celmembraan bestaat uit 2 lagen fosfolipiden (vetachtige stoffen), waarin eiwitten liggen ingebed. De eiwitmoleculen verschillen in grootte. Sommige eiwitten en enkele fosfolipiden hebben koolhydraatketens die naar buiten steken. Basisstof 7 stoffentransport tussen cellen en hun omgeving Iedere cel staat in contact met zijn omgeving. Celen nemen uit hun omgeving stoffen op en geven aan de omgeving stoffen af. Bij deze opname en afgifte van stoffen spelen diffusie, osmose en actief transport een rol. Pagina 4 van 6

5 Oplossing: bestaat uit oplosmiddel en een of meer opgeloste stoffen. Bij organismen is water het belangrijkste oplosmiddel. Concentratie: geeft meestal de hoeveelheid opgeloste stof per volume-eenheid van de oplossing aan. De concentratie van een oplossing kan dan uitgedrukt worden in bijv. volumeprocenten. Lage concentraties van een opgeloste stof worden vaak uitgedrukt in ppm (parts per million). 1ppm komt overeen met een concentratie van 0,0001%. De concentratie wordt altijd berekend ten opzichte van de totale oplossing. Bijv. als je in 95 gram water 5gram suiker doet, ontstaat er 100 gram oplossing. In massaprocenten is de concentratie van deze oplossing 5%, want van het totale gewicht van de suikeroplossing bestaat 5/100 deel uit suiker. Druk: wordt bij gassen gebruikt in plaats van concentratie. Wordt aangegeven met het symbool p en uitgedrukt in pascal (Pa) of kilopascal (kpa). Diffusie: de verplaatsing van een stof van een plaats met een hoge concentratie naar een plaats met een lage concentratie van die stof. Bijv. als gasmoleculen zich vermengen met de lucht en zich verspreiden over de hele ruimte. (ook als je een kleurstof in een glas water doet, en dat het zich mengt). Dus in gasvormig of vloeibaar medium. Diffusie komt tot stand doordat de moleculen van gassen of van de vloeistoffen bewegen. Deze bewegingen zijn ongericht. Elk molecuul beweegt in een rechte lijn tot het tegen een ander molecuul botst. Hierdoor bewegen de moleculen naar alle kanten door de ruimte die het medium (vloeistof of gas) inneemt. Diffusie leidt tot een homogene (gelijkmatige) verdeling van moleculen over de beschikbare ruimte. Nettoverplaatsing: de totale verplaatsing van moleculen. Diffusiesnelheid: de nettoverplaatsing van een stof per tijdseenheid. Diffusiesnelheid is afhankelijk van: - Diffusieoppervlak: de oppervlakte waar de moleculen doorheen moeten. - Afstand van de diffusie: als de afstand groter is, duurt het langer. - Druk-/concentratieverschil: als de druk/concentratie groter is, is er sneller diffusie. De diffusie is sneller in lucht als in water. Permeabel: een wand waar alle moleculen doorheen kunnen gaan. Semi-permeabel: membranen waar alleen water doorheen kan gaan. Als 2 oplossingen met een verschillende concentratie van elkaar zijn gescheiden door een semi-permeabel membraan, treedt osmose op. Er treedt een nettowaterverplaatsing op van de oplossing met de laagste concentratie stoffen naar de oplossing met de hoogste concentratie stoffen. Hierdoor daalt de concentratie van deze laatste oplossing. Doordat er bij de oplossing met de laagste concentratie water weggaat, stijgt de concentratie van deze oplossing. Door de concentratie aan opgeloste stoffen heeft een oplossing een bepaalde osmotische waarde. Hoe hoger de concentratie van een oplossing is, des te hoger is de osmotische waarde. De osmotische waarde van een oplossing is afhankelijk van het aantal opgeloste deeltjes per volume-eenheid. Dit is van belang bij stoffen die in ionen uiteenvallen. Osmose: de verplaatsing van water door een semi-permeabel membraan, van een plaats met een lage osmotische waarde naar een plaats met een hogere osmotische waarde. Sommige eencellige dieren leven in het water. Het celmembraan is voor eencelligen de scheiding met de omgeving (externe milieu). Pagina 5 van 6

6 Weefselvloeistof: een dun laagje vloeistof die om iedere individuele cel van een veelcellig dier ligt. Selectief permeabel: als een permeabel bepaalde stoffen wel doorlaat en andere niet. (lees blz. 21 goed door) Basisstof 8 osmose bij planten Door osmose stroomt er water vanuit de celwanden de cel in. Hierdoor wordt het volume van de cel groter, waardoor de cel druk gaat uitoefenen op de celwand. Turgor: de druk van de cel op de celwand. Turgescent: plantencellen met turgor. Wanneer de osmotische waarde buiten de cel groter wordt dan die binnen de cel, zal er door osmose water de cel uitstromen. Dit gaat door totdat de osmotische waarden binnen en buiten de cel gelijk zijn. Het volume van de cel wordt kleiner, terwijl de celwand niet verandert. De cel laat daardoor los van de celwand. Plasmolyse: het verschijnsel dat hierboven staat uitgelegd. (lees blz goed door) Pagina 6 van 6