Ruud de Moor. Centrum. Casus Gijs

Transcriptie

1 Ruud de Moor Centrum Casus Gijs

2 Professionalisering van onderwijsgevenden Ontwikkelaar, kennismakelaar, provider Programmalijn/ Project Product Deze denkbeeldige praktijkcasus over Gijs illustreert hoe de verschillende producten van het Ruud de Moor Centrum naar elkaar verwijzen en passen binnen een opleidingslogica voor zijinstromers en beginnende leraren. Een vmbo-school in de Randstad kampt al jaren met een nijpend tekort aan goede leerkrachten. Het lukt maar niet om de juiste leerkrachten binnen te krijgen. De docenten zijn helaas slecht voorbereid op het vmbo-onderwijs en klagen dat ze weinig kunnen met hun vak. Tegelijk moeten ze er heel veel energie in steken om dit weinige voor de leerlingen begrijpelijk te maken. Bovendien voelen ze zich vaak meer sociaal werker dan docent. Dat komt de sfeer in de school niet ten goede. Er zijn veel ordeproblemen, het ziekteverzuim is hoog en de resultaten vallen telkens tegen. Er moet iets gebeuren. VWL-project Analyse school als leer- en opleidingsplaats Portal Showcases Schoolscan Het management besluit het roer radicaal om te gooien en het onderwijs drastisch te vernieuwen; in plaats van vakken en lessen komen er leergebieden, zoveel mogelijk praktijkgericht onderwijs en leer-werk-trajecten. Onderdeel van het plan is ook om in de school zelf leraren te gaan opleiden. Het management ziet dit als de enige manier om het lerarenprobleem op te lossen. De school gaat op zoek naar instanties die daarbij kunnen helpen maar heeft daar eigenlijk geen geld voor. Een lid van het management team krijgt een tip dat je veel zelf kunt doen met behulp van materialen van het Ruud de Moor Centrum. Het team raadpleegt daarom de website van het centrum. Dit is een overkoepelende portal die toegang geeft tot allerlei informatie en instrumenten. Op termijn zijn hier showcases van alle projecten toegankelijk. De informatie is mobiel, via internet of in boekvorm uitleverbaar en op maat per doelgroep. Het eerste wat het team doet, is een schoolscan van het centrum gebruiken die laat zien hoe de school ervoor staat als leer-werk-omgeving. De resultaten geven inzicht Ruud de Moor Centrum

3 Samen opleiden Assesment Begeleiding Samen Opleiden Profiel vmbo-docent Competentiematrix Keuzewijzer Kwaliteitsinstrument samenwerkingscriteria in wat er allemaal nodig is om je te ontwikkelen tot een goede opleidingsschool. Het management beseft dat het belangrijk is eerst goed op het netvlies te krijgen wat voor type docenten ze in huis willen gaan opleiden. Het profiel van een vmbo-docent dat het Ruud de Moor Centrum heeft ontwikkeld op basis van interviews en ter toetsing heeft voorgelegd aan een klankbordgroep, komt hun goed van pas. Ook een competentiematrix die competenties koppelt aan kenmerkende beroepssituaties helpt hen hun eigen ideeën te ontwikkelen. Op deze manier is er een docentbeschrijving in competenties uitgerold die hun in staat stelt duidelijker aan te geven wat ze willen. Maar bij opleiden komt meer kijken dan alleen het inrichten van een geschikte leer-werk-plek. Er is in de eerste plaats samenwerking nodig met een lerarenopleiding. Alvorens contact te zoeken, wil het management echter duidelijk hebben wat hun eigen wensen en verlangens op dat gebied zijn. Daartoe maken ze gebruik van een kwaliteitsinstrument samenwerkingscriteria van het Ruud de Moor Centrum. Aan de hand daarvan kunnen ze preciezer aangeven wat ze van de lerarenopleiding verwachten en welke bijdrage het best past bij hun kijk op het opleiden. Samen opleiden, Herontwerp zij-instroom VWL/Begeleiding Handleidingen/ good practices Handleidingen Het management trekt er een jaar voor uit om de veranderingen voor te bereiden. Daarbij wordt gebruik gemaakt van enkele handleidingen van het Ruud de Moor Centrum die zijn gemaakt op basis van ervaringen met eerdere veranderingen op andere scholen. Er worden gesprekken gevoerd met enkele lerarenopleidingen, de eigen docenten worden geraadpleegd. Er worden werkgroepen geformeerd en geleidelijk aan krijgt het plan meer concrete vorm. De leiding van de school vindt tenslotte een lerarenopleiding die mooi kan aansluiten bij hun eigen opleidingsplannen. Deze opleiding heeft echter één nadeel. Ze bevindt zich niet vlak in de

4 VWL Begeleiden Begeleiden Toolkit Handreiking CoP Telepabo Server, Share-Point, Webbased Portfolio buurt maar op een flinke afstand. Dit schept een nieuw probleem: contact onderhouden vergt veel reistijd wat voor beide onnodige kosten met zich meebrengt. Het management krijgt het advies om eens na te denken over het gebruik van ICT om de nadelen van afstand te ondervangen. Om zich te oriënteren gaat men te rade bij de website van het Ruud de Moor Centrum. Daar is van alles te vinden dat de school wegwijs maakt op ICT-gebied. Er is uitleg over begeleiding op afstand met behulp van ICT en over hoe men op afstand met elkaar adequaat kan communiceren. Er is materiaal beschikbaar van lerarenopleidingen die al experimenteerden met opleiden op afstand. Er wordt besloten voorlopig gebruik te maken van enkele voorzieningen die het Ruud de Moor Centrum in deze aanbiedt. Dit heeft tot voordeel dat eerst ervaring kan worden opgedaan. Begeleiden Begeleiden Begeleiding Evaluatieverslag Ondersteunen van beginners op afstand Digitale cursus schoolinterne begeleiders op school-bos Pilot E-coaching Webbased Portfolio Boekjes Toolkit Handreiking, community of practice Het wordt al met al duidelijk dat docenten die mee gaan helpen opleiden extra faciliteiten nodig hebben. Zo blijkt ook uit het verslag van een RdMC-project naar begeleiding van zij-instromers. Ook worden van deze docenten nieuwe kwaliteiten verwacht, zeker als daarbij gebruik wordt gemaakt van ICT. In de eerste plaats zullen de begeleiders van de toekomstige docenten hun aanstaande collega s moeten kunnen coachen. Daarom dient een aantal docenten die daarvoor gemotiveerd zijn, extra cursussen te krijgen. Ze volgen daartoe een cursus van het RdMC: begeleiden op school. Het voordeel is dat ze dat van school uit of van huis uit kunnen doen en er niet voor hoeven te reizen. De cursus kan in eigen tempo via het Web worden gevolgd, zodat ze niet aan tijd en plaats zijn gebonden. De toekomstige begeleiders moeten vooral leren dat coachen iets anders is dan het geven van tips en trucs en dat ze leraren in opleiding moeten aanzetten tot reflectie. Om de reflecties te kunnen vastleggen en verder te kunnen uitdiepen wordt besloten een digitaal portfolio in te voeren. Maar het digitale portfolio heeft niet alleen een reflectiefunctie. Het dient ook een instrument voor de lio s te zijn om hun leerprocessen te plannen en te monitoren. De toekomstige begeleiders op school volgen daarom een oefentraject dat hun vertrouwd maakt met de diverse functie en de didactische mogelijkheden van het portfolio-gebruik zodat ze de lio s hierbij zo goed mogelijk kunnen ondersteunen. Daar blijft het niet bij. Omdat begeleider op school en opleider van de lerarenopleiding elkaar weinig zullen ontmoeten als gevolg van de forse afstand, is nodig dat beide zo goed mogelijk zijn voorbereid op communicatie op afstand met behulp van ICT. Daarom volgt er een uitgebreid traject van kennismaken, uitproberen en oefenen waarbij veel zelfwerkzaamheid aan de dag moet worden gelegd. Dit moet ertoe leiden dat uiteindelijk een communicatievorm op afstand wordt gevonden die zowel voor begeleider, opleider als lio optimaal is voor de samenwerking.

5 Zij-instromers technische vakken Samen Opleiden Kennisbanken Begeleiding Evaluatieverslag pilot vakintegratie VMBO-gericht model voor opleiden in school Biologie, Natuur- en Scheikunde, Economie, Wiskunde & Rekendidactiek, Informatievaardigheden Guided Tour Community of Practice Het management vindt het te riskant om na het voorbereidingsjaar tegelijk al te gaan opleiden voor alle vakken. Het wil het tweede jaar vooral gebruiken als een proefjaar, te meer daar ook het onderwijs aan de leerlingen zal veranderen. Daarom besluit het te beginnen met het opleiden in de bètavakken omdat het tekort hier kwalitatief en kwantitatief het grootst is. Tevens zullen voor de leerlingen de afzonderlijke bètavakken en -lessen verdwijnen; daarvoor in de plaats komen leergebieden waarin het leren aan de hand van levensechte opdrachten centraal staat. Uit ondervinding van andere vernieuwingsscholen weet het management inmiddels dat het ontwerpen van zulke opdrachten een tijd- en arbeidsintensief proces is. Vooral het vinden en organiseren van geschikt verdiepingsmateriaal kost veel tijd. Het management ziet het als een uitdaging het ontwerpen van zulke opdrachten deel te laten uitmaken van het opleiden in de school. Dit laatste moet daarom zo goed mogelijk worden gefaciliteerd. Een kennisbank die allerlei know-how bevat in de vorm van achtergrondinformatie, praktijkvoorbeelden, verdiepingsmateriaal, oplossingsschema s e.d., zou daarom zeer welkom zijn. Dit kan een hoop zoektijd besparen. Het zou goed zijn als zo n kennisbank tevens gebruikt zou kunnen worden als een voorbeeld hoe zelf ontworpen en ontwikkelde materialen kunnen worden opgeslagen, beheerd en voor anderen toegankelijk gemaakt. Na advies hierover te hebben ingewonnen gebruikt het management daarvoor verschillende kennisbanken van het RdMC, te weten informatievaardigheden, wiskunde, economie, natuurkunde en scheikunde. Deze kunnen helpen de zittende docenten en de docenten in opleiding op ideeën te brengen voor goede (leer)opdrachten en snel te voorzien van benodigd kennismateriaal. Assessment Kennisbank RdMC publicatie: Eerder Verworven Competenties Palet (VMBO) De school verkeert inmiddels in het tweede jaar van het zelf opleiden van leraren. Het eerste jaar is redelijk verlopen. Hoewel niet alles vlekkeloos heeft uitgepakt, kan men terugkijken op een succesvol proefjaar. Het management heeft besloten naast het opleiden in de bètavakken nu ook te gaan opleiden in de vakken Nederlands en Engels. Een aankomend docent - voor het gemak heet hij Gijs - heeft zich bij de school aangemeld. Gijs is verpleegkundige maar wil graag overstappen naar het onderwijs. Hij heeft zich eerst op het beroep georiënteerd door middel van websites en voorlichtingsfilmpjes. Daarna heeft hij een uitgebreid assessment ondergaan waarin is vastgesteld welke competenties hij reeds bezit (EVC s) en welke hij nog moet ontwikkelen. Gijs is doorverwezen naar onze school en daar aangenomen. Hij krijgt een grondig kennismakingsprogramma. Onderdeel is een cursus die hem in korte tijd vertrouwd maakt met de belangrijkste aspecten van het leraarsvak. Hij ziet kenmerkende onderwijssituaties, hoort en ziet de terugblik hier-

6 Kennisbank Palet Casusbank Didiclass Assessment Begeleiding Ondersteuning van zij-instromers en beginnende leraren Kennisbank Verslag pilot Digitaal portfolio Formatieve assessments: Beroepssituaties, Competentiematrix, Leraar als Persoon CoP Pilotverslag e-coaching Pilotverslag peer-coaching Casusbank Didiclass van docenten en leerlingen. Voordeel is dat Gijs hiervoor de school niet uit hoeft. Hij kan de cursus volgen via het Web. Na de kennismaking krijgt Gijs een begeleider/coach in school en een opleider van de lerarenopleiding toegewezen. Samen maken ze met z n drieën een programma van een leer-werk-traject op maat voor Gijs. Het eerste opleidingsjaar zal vooral in het teken staan van de verwerving van onderwijskundige en pedagogische vaardigheden. Gijs kan daarvoor gebruik maken van een kennisbank. Daarin is van alles te vinden dat behulpzaam kan zijn bij de ontwikkeling van niet- vakgebonden professionele vaardigheden. Gijs moet zich hierin vooral bekwamen aan de hand van praktijkvoorbeelden en opdrachten. Een belangrijke afspraak is dat Gijs zelf een digitaal portfolio bijhoudt. Hij is daarvoor verantwoordelijk. Maar zowel begeleider/coach als opleider zullen hem daarin ondersteunen. Gijs moet ook de voortgang in zijn eigen competentieontwikkeling monitoren. Daarvoor kan hij gebruik maken van allerlei assessmentinstrumenten die te vinden zijn op het webadres van het Ruud de Moor Centrum. De instrumenten geven inzicht in zijn competentiegroei en in hoe zijn persoonsontwikkeling als leraar verloopt. Ze stellen Gijs tot op zekere hoogte in staat zijn ontwikkeling te objectiveren. Er wordt afgesproken dat Gijs ook deelneemt aan een community of practice. De school waar Gijs zijn opleiding volgt, heeft een eigen klimaat en een eigen manier van werken. Ze is maar één voorbeeld van een praktijksituatie temidden van vele anderen. Het is belangrijk dat Gijs ook kennis neemt van de ervaringen van lotgenoten op andere scholen en daarvan leert (bijv. naar analogie van een PO-pilot rondom e-coaching). Dat verbreedt zijn horizon. De community of practice staat onder leiding van een ervaren moderator. Deze heeft zichzelf daartoe bekwaamd met behulp van materiaal van het RdMC. Af en toe wordt ook een ervaren docent ingeschakeld om zijn visie te geven op de onderwerpen die aan de orde zijn. De horizon van Gijs wordt behalve via ervaringen van anderen ook verbreed met behulp van materiaal uit een casusbank. Samen met anderen bekijkt hij diverse voorbeelden van praktijkgevallen uit verschillende onderwijssituaties. De bedoeling is dat aan de hand hiervan in de community of practice wordt uitgewisseld wat hun opvalt en wat ze ervan vinden. Gezamenlijk moeten ze verdiepen.

7 Onderkennen en diagnosticeren van leermoeilijkheden Multimediale Cursus Leerdiagnostiek Het gaat goed met Gijs. Hij kan goed reflecteren en leert daarom vlug. Omdat Gijs in zijn vorige baan verpleegkundige was, lijkt hij geschikt voor de taak van zorgassistent in de school. Er wordt dan ook al snel een beroep op hem gedaan. Maar Gijs weet weinig tot niets van leerproblemen en leermoeilijkheden. Om te weten te komen hoe een en ander in zijn werk gaat volgt hij extra een multimediale cursus leerdiagnostiek. Hij ontdekt daarin wat er allemaal komt kijken bij het onderzoeken en vaststellen van een leerprobleem. Als een diagnosticus in opleiding doorloopt hij voor verschillende casussen een onderzoekscyclus. De zorgroute Interactief simulatieprogramma Op deze manier verwerft hij inzicht in wat de meest voorkomende leerproblemen zijn. Uit eigener beweging bekwaamt Gijs zich met behulp van een interactief simulatieprogramma in de Zorgroute voor het basisonderwijs. Hij leert om te gaan met verschillen tussen kinderen en systematisch een onderwijsaanbod samen te stellen in de vorm van een groepsplan, afgestemd op de verschillende onderwijsbehoeften van alle kinderen in de groep. Hij ervaart dat deze zorgsystematiek ertoe leidt dat niet alleen de kinderen die tijdelijk extra zorg nodig hebben de juiste aandacht krijgen, maar dat élk kind de zorg krijgt die het nodig heeft.

8 Hét centrum voor Werkplekleren, professionalisering, opleiden in school Op de hoogte blijven Wilt u op de hoogte blijven van de activiteiten van het RdMC en van de laatste stand van zaken in onze projecten, neem dan een gratis abonnement op de elektronische nieuwsbrief. Aanmelden kan op de website Kies in het menu voor Nieuws, Nieuwsbrief RdMC. U ontvangt de nieuwsbrief dan maandelijks in uw mailbox. Op deze portal zijn alle afzonderlijke RdMC producten te benaderen en te gebruiken Ruud de Moor Centrum Open Universiteit Nederland Postbus DL Heerlen T F marianne.schins@ou.nl tekst: Arjan Dieleman november 2006 R0004