op zoek naar nemo Educatieve handleiding

Transcriptie

1 op zoek naar nemo Educatieve handleiding Disney/Pixar Tekst geproduceerd en geschreven met de uitdrukkelijke toestemming van The Great Barrier Reef Marine Park Authority.

2 Inleiding Korte inhoud Doel Inhoudstafel Deel 1:Info voor de leraar en activiteiten vooraf 1.1 Het Groot Barrièrerif 1.2 Geografie 1.3 Kenmerken 1.4 Het leven in het rif 1.5 Dieren in het Groot Barriérerif 1.6 Dieren in Finding Nemo 1.7 De vissen van het rif 1.8 Riffen in gematigde wateren 1.9 De eerste indruk Deel 2:Activiteiten na de film 2.1 Wat weten de leerlingen al 2.2 Fris in het geheugen 2.3 De personages omschrijven 2.4 Identiteitslijn 2.5 Allemaal Nemo s 2.6 De persoonlijkheid van andere personages uit Finding Nemo bestuderen 2.7 Levensverhalen verzamelen 2.8 Levensverhalen vergelijken 2.9 In de huid van de personages 2.10 Het verhaal van de film 2.11 Een krantenartikel schrijven 2.12 Een blijvende herinnering 2.13 Krantenknipsels Bibliografie op zoek naar nemo Op zoek naar Nemo is een initiatief van The Great Barrier Reef Marine Park Authority in samenwerking met Walt Disney Pictures en Pixar Animation Studios. Op 26 november 2003 verschijnt de familiefilm Finding Nemo in de Belgische bioscoopzalen. Dit handboek is opgevat als hulpmiddel voor leraren bij de analyse van de film in de klas en als basis voor lessen over de wondere onderwaterwereld, of specifiek over koraalriffen en het Groot Barrièrerif. Het is interessant om het handboek zowel voor als na de film door te nemen. De info voor leraren en de leerlingenactiviteiten worden telkens duidelijk aangegeven en mogen vrij worden gefotokopieerd voor gebruik in de klas. Deel 1 omvat de activiteiten vooraf, die de leerlingen kunnen uitvoeren voor ze de film hebben gezien. De vragen in Deel 1 kunnen worden gebruikt om dieper in te gaan op de personages, het verhaal en de plaats waar de film zich afspeelt. De Activiteiten na de film in Deel 2 helpen de leerlingen om het sociale weefsel te ontdekken tussen de personages van de film en leren hen om te gaan met thema s als identiteit en verschil. In elk deel worden de leeftijdscategorieën tussen haakjes bij de activiteiten vermeld. Dit handboek maakt gebruik van de thema s en de problematiek uit de film Finding Nemo als basis voor lessen in de volgende leergebieden: Nederlands Muzische vorming (muziek, beeld, beweging, drama en media Wereldoriëntatie (ruimte, natuur, mensmaatschappij) Persoonlijke ontwikkeling Het zal voor de leraren wellicht duidelijk zijn dat het onderwerp van deze film meer aansluit bij bepaalde leergebieden dan bij andere. WO (wereldoriëntatie) is het sterkst vertegenwoordigd. De film draait immers hoofdzakelijk rond thema s als plaats, ruimte, media, sociaal weefsel en milieu, die traditioneel tot dit leergebied behoren. Ook persoonlijke ontwikkeling komt veelvuldig aan bod. De thema s relaties, identiteit, gevoelens, waarden en gedrag spelen een belangrijke rol in de film. Verder komen Nederlands, plastische opvoeding en mondelinge expressie eveneens uitgebreid aan bod. Bij de meeste activiteiten krijgen de leerlingen met verschillende leergebieden (of onderwerpen) te maken. Een dergelijke vakoverschrijdende aanpak brengt een andere studiemethode met zich mee, waarvan je met geïsoleerde leergebieden vaak verstoken blijft. De leerlingen kunnen zo op een heleboel verschillende manieren ideeën opdoen en verwerken. Schoolvoorstellingen kunt u boeken bij een bioscoop bij u in de buurt. U kunt tevens contact opnemen met Kim Leslingard bij de filmverdeler Buena Vista International, te bereiken via telefoonnummer of kim.lesplingard@disney.com. op zoek naar nemo 1

3 - Inleiding Waarom deze film bespreken in de klas? Film is een krachtig medium dat vermaakt, informeert en vaak de grenzen van onze eigen verbeelding verlegt. Kinderen leren voortdurend bij door wat ze horen en zien in films. Leraren kunnen die kracht en magie van films benutten om mensen, plaatsen, dingen en gebeurtenissen in de klas te brengen, waarmee de leerlingen anders nooit in contact komen. Finding Nemo geeft leraren de mogelijkheid abstracte ideeën over te brengen aan de hand van levendige en memorabele beelden. Het spreekt voor zich dat de film ook een schat aan informatie vormt voor lessen over de wondere onderwaterwereld in het algemeen en meer bepaald het Australische Groot Barrièrerif. De film Korte inhoud Film is ook een uitgelezen middel om te leren over begrippen en problemen rond mens en maatschappij, milieu, persoonlijke ontwikkeling, technologie en wetenschappen. In Finding Nemo komt een ruime waaier aan kennis, vaardigheden, waarden en acties naar voren die stuk voor stuk van belang zijn. Hij biedt dan ook heel wat aanknopingspunten om verschillende leerdomeinen in de klas te behandelen: Het zal de kinderen zeker aanspreken om de onderwaterwereld van het Groot Barrièrerif te ontdekken aan de hand van Finding Nemo. De film en het handboek: gaan in op de enorme rijkdom aan vormen, groottes, texturen, kleuren en gedragingen die voorkomen bij de planten en dieren van het koraalrif; bespreken het belang van levende wezens in het ecosysteem van het rif; behandelen de wijze waarop de mens het Groot Barrièrerif gebruikt; geven een beeld van het Groot Barrièrerif als natuurwonder; zeggen meer over de problemen rond natuurbehoud in het Groot Barrièrerif; tonen hoe het rif wordt gebruikt, beheerd en beschermd; en laten zien hoe het Groot Barrièrerif voor de mens zowel nuttig als aangenaam kan zijn. Finding Nemo is een nieuwe manier om meer te leren over de onderwaterwereld en het Groot Barrièrerif. Kinderen kunnen bespreken wat ze hebben gezien, ze kunnen de aangeboden informatie in vraag stellen, en zelf beredeneerde besluiten trekken. 2 op zoek naar nemo In de warme tropische wateren van het Groot Barrièrerif woont de clownvis Marlin veilig en wel, samen met zijn enige zoon Nemo. Marlin is bang van de oceaan met zijn onvoorspelbare gevaren en doet zijn uiterste best om zijn zoon te beschermen. Maar zoals alle jonge vissen wil Nemo dolgraag het mysterieuze rif verkennen. Op een dag wordt Nemo plots heel ver van huis meegenomen en raakt hij opgesloten in het aquarium van een tandarts-praktijk in Sydney. Zo wordt Marlin de onwaarschijnlijke held van een avontuurlijke tocht om zijn zoon te redden. Marlin wordt bij zijn zoektocht geholpen door de barmhartige Samaritaan Dory, een blauwe doktersvis met het slechtste kortetermijngeheugen en het grootste hart uit de hele oceaan. De twee vissen trotseren op hun tocht heel wat gevaren. Gelukkig is Dory zo optimistisch dat ze Marlin de moed geeft om risico s te nemen en zijn angsten te overwinnen. Marlin krijgt dan ook genoeg zelfvertrouwen en gelooft net als Dory dat alles wel goed zal aflopen. Ze komen oog in oog te staan met zeevogels, rioolbuizen en zelfs met de mens, maar uiteindelijk wordt de wonderbaarlijke zoektocht een groot succes. Het handboek In dit handboek gaan de leerlingen dieper in op de personages, de achtergrond en het verhaal uit de film Finding Nemo. Ze ontdekken de onderwaterwereld van het Groot Barrièrerif, een wereldberoemd natuurwonder. Het rif is een uitstekend voorbeeld van de Australische mariene biodiversiteit. Er leven duizenden unieke diersoorten, waarvan er 43 als zeldzaam of bedreigd werden bestempeld door de World Conservation Union. De leerlingen bestuderen ook de personages uit de film: hoe hun persoonlijkheid is gegroeid, hun eigenheid, hun zelfbewustzijn en hun gevoel ergens thuis te horen. Begrippen als identiteit en verschil komen eveneens aan bod.

4 Doel van het handboek Met dit handboek kan de leraar: activiteiten plannen voor en na het bekijken van de film; die activiteiten kaderen in de bestaande leergebieden zoals muzische vorming, wereldoriëntatie en Nederlands voor leerlingen van acht tot twaalf jaar. Aan de hand van de film Finding Nemo en dit handboek leren de leerlingen meer over hoe de film vissen, plaatsen en belevenissen weergeeft; worden de leerlingen gestimuleerd om door onderzoek en vergelijkende analyse hun kennis over wat er in de film wordt getoond, uit te breiden; worden de communicatieve vaardigheden van de leerlingen verder ontwikkeld, zoals luisteren, kijken, spreken, uitbeelden, lezen en schrijven; leren de kinderen hun verbeelding, gevoelens en ideeën te interpreteren, onder woorden te brengen en verder uit te diepen; worden de leerlingen ertoe aangezet om zowel geschreven, gesproken, visuele, auditieve als gemengde teksten te analyseren, te doorgronden en te creëren; eren de leerlingen het Groot Barrièrerif in zijn geheel kennen, begrijpen en waarderen; en worden ook hun creativiteit en hun kritische denkvermogen gestimuleerd. Inzichten In Deel twee leren de leerlingen dat: iemands persoonlijkheid afhankelijk is van vele factoren, zoals de familie en andere groepen waarvan men deel uitmaakt, waar en wanneer men geboren en opgegroeid is, wat men allemaal meemaakt ; individuen complexe wezens zijn, en dat verschillende facetten van hun karakter naar voor komen naargelang de situatie waarin ze zich bevinden; individuen mettertijd ook kunnen veranderen; anderen soms een ander beeld van ons hebben dan wijzelf; hoe we onszelf bekijken en aanvoelen invloed heeft op hoe we over anderen denken; we vaak al snel een oordeel vellen over iemand op basis van externe factoren als kleur, taal en hoe ze eruit zien; wat anderen over ons denken ons gevoel van eigenwaarde zowel positief als negatief kan beïnvloeden; de ontwikkeling van een positief zelfbeeld ook helpt om onze relaties met anderen en onze houding tegenover hen te verbeteren. op zoek naar nemo 3

5 Deel 1: Info voor de leraar en activiteiten vooraf 1.1 Het Groot Barriererif Het Groot Barrièrerif vormt Australiës grootste werelderfgoedgebied en is een van de wonderen van de natuur. Met een lengte van 2300 km strekt het rif zich uit van net ten zuiden de steenbokskeerkring, tussen de steden Gladstone en Bundaberg, tot aan de Torres-straat nabij Papoea-Nieuw-Guinea. Het is het meest uitgebreide koraalecosysteem ter wereld en tevens het grootste biologische bouwwerk op aarde. De zuidelijke kant van het rif ligt zo n 300 km van de kust en is nogal gefragmenteerd. In het noorden sluiten lange stukken rif aaneen en bereikt het op sommige plaatsen een breedte van 80 km. In de lagune tussen het buitenste rif en de kustlijn liggen kleinere riffen en zand- en koraaleilanden verspreid. Uit onderzoek is gebleken dat het koraal op bepaalde plaatsen ongeveer 500 m dik is en voor het merendeel zo n twee miljoen jaar oud, hoewel er ook stukken zijn van meer dan 18 miljoen jaar oud. Een aantal van de riffen in de lagune zijn pas beginnen te groeien toen jaar geleden, na de laatste ijstijd, het zeewaterniveau begon te stijgen. Het Groot Barrièrerif bestaat uit 2900 afzonderlijke franjeriffen dicht bij de kust en de eilanden, en uit barrièreriffen die verder in zee liggen. Het buitenste rif ligt op de rand van het continentale plat van Australië. De zeebodem tussen de riffen ligt doorgaans zo n 30 m diep. Activiteiten vooraf Ga na wat de leerlingen al weten Vraag de leerlingen wat ze kunnen vertellen over de onderwaterwereld, koraalriffen of het Groot Barrièrerif. Noteer hun ideeën. Vraag hen om iets over hun ideeën te vertellen, te schrijven of te tekenen en het resultaat aan elkaar te tonen. (5-8 j.) Boekenweetjes delen Lees boeken over het Groot Barrièrerif als een plek die zowel nuttig als aangenaam is. Bespreek bepaalde delen van het Groot Barrièrerif. Bespreek de ligging van het Groot Barrièrerif op de wereldbol. Vraag de leerlingen: Wat is deze plek? Hoe ziet deze plek eruit? Waar ligt het? Hoe wordt het gebruikt? Wat doen de mensen met koraalriffen? Wat gebeurt er nu op deze plek? Voorspel en noteer welke kenmerken de leerlingen waarschijnlijk zullen vernoemen in de klas. Ga na hoe vaak dat kenmerk dan door de leerlingen wordt opgenoemd in de klas. Maak in de klas een grafiek van de resultaten. (5-9 j.) Toon video s over het Groot Barrièrerif en bekijk filmpjes op de ReefED-website ( Andere interessante websites zijn de officiële filmsite of Wijs de leerlingen er ook op hoe divers de vele omgevingen, kenmerken, dieren en planten van het rif wel zijn. (9-12 j.) Verzamel/download foto s over het Groot Barrièrerif vanop of een van de andere sites. Toon ze aan de leerlingen en bespreek samen de kenmerken. Merk ook op hoe koraalriffen bepaalde kenmerken gemeenschappelijk hebben met riffen uit gematigde klimaten (zie 1.8). Maak een overzicht met de antwoorden van de leerlingen. Op basis hiervan kun je dieper ingaan op de onderwerpen die hen het meest aanspreken. (10-12 j.) 4 op zoek naar nemo

6 Wie ben ik? Speel een partijtje Wie ben ik? Bijvoorbeeld: Ik woon op het Groot Barrièrerif. Ik heb zwempoten. Ik heb geen tanden. Mijn schild beschermt me tegen aanvallers. Ik leg eieren in een nest onder het zand. Wie ben ik? Elke leerling zegt iets dat hij of zij weet over koraalriffen of het Groot Barrièrerif. Noteer en illustreer de antwoorden. Maak een boek met weetjes. (5-7 j.) Het Pompey Hardline-rif Magische Kring Maak kaartjes met zinnen die de leerlingen moeten aanvullen: Onechte karetschildpad Het Groot Barrièrerif is Koraalriffen bestaan uit De mensen hebben koraalriffen nodig om Koralen op het Groot Barrièrerif. De vissen van het Groot Barrièrerif zijn De planten van het rif De zes denkende hoofddeksels Laat de leerlingen kennismaken met de zes denkende hoofddeksels van Edward de Bono. Neem kartonnen of echte hoofddeksels en zoek samen naar antwoorden. Neem het blauwe hoofddeksel om te bepalen wat de belangrijkste thema s en vragen zijn waar later dieper kan worden op ingegaan. (10-12 j.) De dieren van het rif Steek de kaartjes in een doos. De leerlingen zitten in groepjes samen en kiezen om beurten een kaartje. Lees het kaartje voor en laat de leerlingen samen zoeken naar oplossingen. Achteraf brengen de leerlingen verslag uit over wat ze bijgeleerd hebben. (6-8 j.) Begrippenkaarten Maak een begrippenkaart met de verschillende onderdelen van het Groot Barrièrerif. Rangschik de trefwoorden in categorieën (bv. koralen, vissen, planten, mangroven, koraaleilanden, eilanden, zeegrasvelden, wier- en sponstuinen, zanderige of modderige zeebodems, oceaantroggen en continentale hellingen) (9-12 j.). = gevoelens Welke gevoelens heb ik over het Groot Barrièrerif? = waarover moeten we nog nadenken op welke manieren kunnen we problemen voorkomen in het Groot Barrièrerif? = informatie Welke feiten hebben we geleerd over het Groot Barrièrerif? = nieuwe ideeën Wat kunnen wij doen als gebruikers van het Groot Barrièrerif? = zwakke punten Welke vragen of problemen stellen zich als we leren over het Groot Barrièrerif? = sterke punten Wat zijn de goede punten die we hebben geleerd over het Groot Barrièrerif? eiland Heron op zoek naar nemo 5

7 Informatierooster Maak een rooster waarop de leerlingen de gevonden informatie kunnen noteren. In de linkerkolom komen bijvoorbeeld de grote delen van het Groot Barrièrerif of de plaatsen op de wereld waar we koraalriffen aantreffen. De eerste rij bevat bijvoorbeeld het soort informatie, bijvoorbeeld: 1.2 Geografie Het Groot Barrièrerif strekt zich uit over een afstand van 2300 km voor de kust van de Australische staat Queensland. Het biedt een unieke verscheidenheid aan geografische vormen, met franjeriffen aan de kusten, lagunes, barrièreriffen, open oceaan, eilanden, riviermondingen en kuststranden. manieren waarop koraalrif en meer bepaald het Groot Barrièrerif wordt gebruikt; de mensen die er werken; de mensen die het rif gebruiken; plantensoorten; diersoorten; andere natuurlijke kenmerken; en speciale kenmerken. (10-12 j.) Afbeeldingen indelen De foto s van vorige activiteiten kunnen worden ingedeeld in verschillende categorieën. Vraag de leerlingen: Kunnen we de foto s in groepen indelen? Wat kunnen we doen als een foto bij meer dan een groep past? De leerlingen verzinnen zelf onderschriften voor de foto s, bv. hoe mensen het gebied gebruiken of waarom het gebied zo belangrijk is. In groepjes kunnen de leerlingen werken aan een collage of een boek voor in de klas. (8-10 j.) Een model bouwen Elk afzonderlijk of in groepjes maken de leerlingen modellen van plaatsen op het Groot Barrièrerif of op koraalriffen in het algemeen, die ze belangrijk vinden. Vraag de leerlingen om aan te geven of die plaatsen natuurlijk zijn of gemaakt door de mens en laat hen ook plekken tonen die voor hen of voor anderen bijzonder zijn. Laat ze gebruikmaken van plasticine, boetseerklei, bouwdozen, bouwblokjes en natuurlijke materialen om die plaatsen na te bouwen. Gebruik labeltjes om hun werkjes tentoon te stellen. Nodig andere leerlingen en/of ouders uit om de modellen te komen bekijken en er meer over te vernemen (7-10 j.) Nabeschouwing Vraag aan de leerlingen om zichzelf te evalueren aan de hand van de volgende vragen: Wat is het belangrijkste dat ik heb geleerd over het Groot Barrièrerif? Wat zou ik graag nog te weten komen over het Groot Barrièrerif? Met welke oefening ben ik het meest tevreden? Waarom? (8-12 j.) Het is gigantisch groot Met zijn km 2 is het natuurreservaat van het Groot Barrièrerif (het Great Barrier Reef Marine Park) het grootste werelderfgoedgebied en het grootste tropische zeereservaat op aarde. Enkel de zeereservaten van de eilanden Herd en McQuarie in het Australische subantarctische gebied zijn nog groter. Het natuurreservaat van het Groot Barrièrerif is groter dan Italië en dan het Verenigd Koninkrijk en Ierland samen. Het is ongeveer even groot als Duitsland. Het is complex Het is een van de meest complexe ecosystemen ter wereld. Zijn dieren- en plantenrijkdom kan enkel worden vergeleken met die van de tropische regenwouden. Het rif is een relatief ongerept gebied; de invloed van de mens is er minder sterk voelbaar dan in andere koraalriffen. Het is populair Het Groot Barrièrerif is ook een van de topbestemmingen voor toeristen in Australië. Het watertoerisme brengt de Australische economie jaarlijks meer dan 1 miljard euro op. Het Groot Barrièrerif ligt volledig in het tropische gebied: het loopt van aan de steenbokskeerkring in het zuiden tot aan de kust van Papoea-Nieuw-Guinea in het noorden, 2300 km verder. Temperatuur Het is het hele jaar door warm op het rif. De temperatuur schommelt er tussen 27ºC en 34ºC. 6 op zoek naar nemo

8 Neerslag Het rif ligt binnen het orkaangebied. Het orkaanseizoen, dat ook wel The Wet wordt genoemd, loopt van oktober tot maart. De nazomer, die hier tussen februari en maart valt, is over het algemeen de natste periode van het jaar. De maximumhoeveelheid neerslag bedraagt ongeveer 175 mm in Rockhampton in het zuiden van de regio, 350 mm in Mackay en Townsville, en 525 mm in Cairns en het Cape York-schiereiland. Het droogseizoen valt tussen maart en oktober. Activiteiten vooraf Vanuit geografisch perspectief Eilanden In het Great Barrier Reef Marine Park liggen meer dan 900 eilanden: 618 gewone eilanden en 300 koraaleilanden, waarvan er zo n 230 permanent zijn begroeid. De rest van de eilanden bestaat grotendeel uit kleine, onbegroeide zandeilandjes die van plaats veranderen door winden, golven en stromingen. Riffen Het Groot Barrièrerif is de grootste groep koraalriffen op aarde en beslaat een oppervlakte van km. Het rif loopt over meer dan 2300 km langs de kust van Queensland en bestaat uit 2900 afzonderlijke riffen. Het continentale plat vormt de basis waarop de riffen van het Groot Barrièrerif groeien. Riffen zijn samengesteld uit kalksteen, afkomstig van de skeletten van ontelbare miljoenen kleine zeedieren en - planten. Op de oppervlakte van het rif groeien kolonies minuscule, levende koraalpoliepen. Deze dieren zijn de belangrijkste bouwers van het rif. Ze halen opgeloste kalksteen uit het water en zetten die kalksteen, met behulp van eencellige plantjes (de zoöxanthellae) die binnenin hen leven, terug af als vaste kalksteen rond de onderste helft van hun lichaam. Als er gevaar dreigt, kunnen de poliepen hun lichaam helemaal in deze beschermende kalkstenen holte terugtrekken. Samen vormen de skeletten van deze poliepenkolonies de grote koralen die we kunnen zien op de riffen. Wanneer de koraalpoliepen sterven, worden hun kalksteenskeletten samen met de resten van andere dieren en planten een onderdeel van het geraamte van het grote rif. Bestudeer het Groot Barrièrerif vanuit geografisch perspectief aan de hand van de volgende vragen. Waar ligt deze plaats? Hoe groot is het rif? Hoe ziet het er uit? Wat is het verband met andere plaatsen? Welk klimaat/weertype heerst er daar? Hoe ziet de omgeving eruit? Waarom? Hoe verplaatsen de mensen zich in dat gebied? Wat voor werk hebben de mensen daar? Welke dieren leven op het rif? Welke planten leven op het rif? Zijn er aanwijzingen dat het gebied aan het veranderen is? Zo ja, welke invloed zal dat hebben op de lokale bevolking? Zo neen, wat zal de invloed op het rif zelf zijn? Zou je er graag op reis gaan? (10-12 j.) De koraalalgen, een veel voorkomende groep rifplanten, maken kalksteenlaagjes en verbinden daarmee alle skeletten met elkaar. Bovenaan blijven nieuwe koraalpoliepen groeien, en zo wordt het rif langzaam maar zeker groter. Het Groot Barrièrerif is vandaag het grootste biologische bouwwerk op aarde. De riffen van het Groot Barrièrerif kunnen we indelen in drie grote types: barrièreriffen plaatriffen franjeriffen op zoek naar nemo 7

9 Voorspel en noteer Voorspel en noteer welke typische kenmerken de leerlingen in de klas waarschijnlijk zullen vermelden voor het Groot Barrièrerif en zijn omgeving. Ga na hoe vaak de kenmerken ook effectief voorkomen op het rif. Maak in de klas een grafiek van de resultaten. (8-12 j.) Foto s Verzamel en download foto s van het rif op de website van het Great Barrier Reef Marine Park op dit adres: Deel de foto s uit in de klas en bespreek samen de kenmerken van het Groot Barrièrerif en de activiteiten die er plaatsvinden. Identificeer zaken die enkel in het Groot Barrièrerif voorkomen. Vraag de leerlingen: Wat is het Groot Barrièrerif? Waarom is het belangrijk? Waar zorgt het voor? 1.3 Kenmerken van het Groot Barriererif Het Groot Barrièrerif is het grootste werelderfgoedgebied op aarde. Het natuurreservaat is groter dan bijvoorbeeld Italië of het Verenigd Koninkrijk en Ierland samen, en ongeveer even groot als Duitsland. Je vindt er een ongelooflijke verscheidenheid aan koraalriffen en lagunes, maar ook open oceaan en eilanden, riviermondingen en kuststranden. Het rif is een van de grootste en meest complexe ecosystemen ter wereld. Het is een relatief ongerept gebied, en in vergelijking met andere koraalriffen in de wereld is de menselijke aanwezigheid er tamelijk beperkt. De vele dieren van het rif zijn afhankelijk van elkaar om te overleven. Enkel de planten- en dierenrijkdom van de tropische regenwouden is vergelijkbaar met die van het rif. We vinden er: 359 van de 400 gekende soorten hard koraal op aarde, waaronder 10 soorten die nergens anders te vinden zijn. Welke planten en dieren vind je in het Groot Barrièrerif? Waaruit bestaat het rif? Welke activiteiten zijn er mogelijk in en op het water rond het Groot Barrièrerif? Wat zie je op de foto s dat je nergens anders vindt? (10-12 j.) 5000 tot 8000 weekdieren en duizenden verschillende sponzen, wormen, schaaldieren en andere, minder bekende diersoorten; 800 stekelhuidigen, waaronder talloze zeesterren en zee-egels; 1500 vissoorten; zes van de zeven zeeschildpadsoorten op aarde (alle bedreigd), 15 soorten zeeslangen, en zoutwaterkrokodillen een van de grootste reptielen ter wereld; 215 vogelsoorten, waaronder 29 zeevogels en 32 waadvogels; en meer dan 30 zeezoogdiersoorten waaronder walvissen, dolfijnen en doejoengs. Het rif is ook de broedplaats voor een aantal zeldzame en bedreigde diersoorten. Bultruggen zakken af van Antarctica om hun kalveren te baren in de wateren van het rif. In de beschermende zeegrasvelden langs de kust leeft de grootste populatie doejoengs ter wereld. We schrijven een stukje! Schrijf een stukje over hoe het echt is in het Groot Barrièrerif. Beschrijf wat het rif zo uniek maakt. (9-12 j.) Oranje waaierkoraal Stekelhuidigen Moedig de leerlingen aan verschillende manieren te bedenken om informatie over het Groot Barrièrerif te verspreiden, bv. webpagina, brochure, strooibiljet, stripverhaal, cartoon, poster, speldje, sticker en/of postkaart. (8-12 j.) Maak kaartjes in vormen die het rif voorstellen. (5-8 j.) Zeester Bultrug 8 op zoek naar nemo

10 Activiteiten vooraf Onderzoek Onderzoek bepaalde kenmerken van het Groot Barrièrerif zoals: grootte; ligging; hoe en waarom het verschilt van andere riffen ; soorten koraal; andere habitats; diersoorten; plantensoorten; gebieden waar je mag varen en vissen, die je kan bezoeken of waar andere recreatieve activiteiten mogelijk zijn; en Vertelkring Vraag de leerlingen om in een kring te gaan zitten en te doen alsof ze een plant of een diersoort van het Groot Barrièrerif zijn bedreigd wordt door de mens. Ze moeten nadenken over de reden waarom ze een belangrijk deel zijn van het ecosysteem en over wat hen bijzonder maakt. Vraag dan iemand om in het midden van de kring voor die planten- of diersoort te komen spreken. Bijvoorbeeld: Ik spreek voor de doejoengs. De andere leerlingen vertegenwoordigen de mensen. De leerlingen die de kring vormen, stellen vragen aan de diersoort, zoals Kan je ons meer over jezelf vertellen, doejoeng? Waar leven jullie? Wat is er bijzonder aan je? De leerling in het midden vertelt dan over de diersoort die hij of zij vertegenwoordigt. Stel ook bijkomende vragen, zoals: Wat zit er je dwars, doejoeng? De doejoeng vertelt de mensen dan over zijn problemen en mag hen vragen stellen zoals: Waarom hebben jullie dingen kapotgemaakt die wij graag eten? De mensen luisteren en mogen ook antwoorden op de vragen. gebieden waar geen mensen mogen komen en waarom. (9-12 j.) De dieren en planten van het rif Met behulp van de filmpjes en foto s vanop de ReefED website ( of boeken en/of brochures kunnen de leerlingen de typische fauna en flora van het Groot Barrièrerif vergelijken en in groepen indelen (bv. planten/dieren/ bedreigde soorten/niet-bedreigde soorten). Help de leerlingen hun keuzes te verantwoorden en te bespreken hoe ze tot een bepaald besluit zijn gekomen. (8-12 j.) Bedreigde soorten en habitats De leerlingen werken per twee en sommen op wat ze al weten over bedreigde diersoorten en welke informatie ze graag nog hadden ontdekt.vervolgens situeren de leerlingen diersoorten in hun natuurlijke habitat. Een hele leuke activiteit is thaumatropen maken. Op een klein kaartje teken je de habitat van het dier. En op de andere zijde van het kaartje teken je het dier zelf. Dan maak je aan de twee zijkanten van het kaartje koordjes vast. Wind de koordjes op en trek eraan. Het kaartje zal ronddraaien, en door de snelheid lijkt het alsof het dier zich in zijn habitat bevindt. (8-12 j.) Schema De leerlingen tekenen een schema over de manier waarop sommige diersoorten bedreigd raken en hoe ze zelf kunnen meewerken aan hun behoud en bescherming. (8-12 j.) Maskers De leerlingen maken maskers van hun favoriete bedreigde diersoort. De maskers kunnen gebruikt worden voor toneeltjes en in de praatkring (5-9 j.) Daarna komt een andere leerling naar het midden van de kring om voor een andere bedreigde dier- of plantensoort te spreken, en zo gaat de oefening verder. Na de oefening vat je alles samen en bespreek je met de leerlingen hoe ze zich voelden toen ze de bedreigde soort en de mens speelden. (8-11 j.) De begrippenkaart Trek conclusies uit wat de leerlingen hebben geleerd. Maak begrippenkaarten aan de hand van sleutelwoorden. De leerlingen verbinden de woorden met elkaar en geven zo aan welk verband ze zien tussen de woorden. Met behulp van de begrippenkaarten formuleren de leerlingen een bewering over de bedreigde diersoorten. Vergelijk de beweringen en kijk welke het belangrijkste zijn. (9-12 j.) Gevolgen Doejoeng Bespreek met de klas wat de gevolgen zijn wanneer de maatschappij zich niet inzet om bedreigde diersoorten te beschermen. Maak gebruik van een schema om rechtstreekse en onrechtstreekse gevolgen te bespreken. (9-12 j.) op zoek naar nemo 9

11 Cultuur en reclame Ga na hoe reclamebureaus een bepaald cultuuraspect (bv. een televisieprogramma, film, speelgoed of kleding) hebben gepromoot. Vraag de leerlingen: 1.4 Het leven in het rif In het Groot Barrièrerif komen op enkele uitzonderingen na meer verschillende levensvormen voor dan waar ook ter wereld. Wat is het doel van deze promotiecampagne? Welke rol speelt reclame in dit proces? Wie of wat heeft baat bij deze promotiecampagne? Beslis met de klas hoe je de mensen via een promotiecampagne het beste kan sensibiliseren over de vele gevaren voor de bedreigde soorten in het Groot Barrièrerif en over wat zij kunnen doen om hen te helpen. Bespreek hoe de klas zou kunnen meewerken aan projecten die de mensen leren om het Groot Barrièrerif beter te waarderen. (10-12 j.) Nabeschouwing Vraag aan de leerlingen om zichzelf te evalueren aan de hand van de volgende vragen: Groene zeeschildpad Wat is het belangrijkste dat ik heb geleerd over het Groot Barrièrerif, zijn kenmerken en bedreigde diersoorten? Wat heb ik zo over mezelf geleerd en hoe zou ik zelf het Groot Barrièrerif kunnen helpen? Wat zou ik graag nog te weten komen over het Groot Barrièrerif en alles wat er leeft en groeit? Met welke oefening ben ik het meest tevreden? (9-12 j.) Plankton Plankton behoort tot de kleinste levensvormen in de zee en vormt de basis van de complexe voedselketen in het Groot Barrièrerif. Plankton is een term die zowel geldt voor planten als dieren, en omvat ook de vele vislarven en andere levensvormen die drijven en meegevoerd worden op de oceaanstromingen. Planten/Algen De planten van het Groot Barrièrerif zijn net zo belangrijk en uiteenlopend als de dieren die er leven. In het rif gedijen zowat 500 verschillende soorten zeealgen, die meestal in drie basiskleuren voorkomen: rood, bruin en groen. Mangroven Mangroven hebben een erg belangrijke functie als paaigrond en kinderkamer voor vele diersoorten van het rif. Zevenendertig verschillende soorten mangroven groeien langs de kust van het Groot Barrièrerif en dat is 57% van alle mangrovensoorten ter wereld. Zeegras De vijftien soorten zeegrassen van het rif zijn een belangrijke voedselbron voor opvallende dieren zoals doejoengs en zeeschildpadden. 10 op zoek naar nemo Van de 2195 plantensoorten die voorkomen op de gewone eilanden van het rif, zijn drie nergens anders te vinden. Meer dan 70 plantensoorten staan ook opgetekend als zeldzaam of bedreigd.

12 Activiteiten vooraf Verzamelingen Voorzie een plaats in de klas waar de leerlingen afbeeldingen en voorwerpen kunnen verzamelen die verband houden met plankton, algen, zeegrassen, mangroven en andere planten. Gebruik ze om Wie ben ik? te spelen. Maak naamkaartjes en laat de leerlingen ze bij het juiste voorwerp uit de verzameling plaatsen. (5-8 j.) Plankton, algen en planten onderzoeken Beschrijf zeegrassen, mangroven, algen en plankton die de klas kent of waarvan ze afbeeldingen heeft gezocht. Maak gebruik van tijdschriften, brochures, boeken of de GBR-Explorer op de ReefED-website ( en vraag de leerlingen om foto s van deze rifplanten te zoeken en ze uit te knippen. Laat de leerlingen vertellen en vragen stellen over de foto s. Sorteer en classificeer de foto s en vraag de leerlingen waarom de foto s op een bepaalde manier zijn gegroepeerd. Maak woordkaartjes bij elke plantensoort die in het rif voorkomt. (5-8 j.) Woordenboek Leg een woordenboek aan met woorden die verband houden met koraalriffen. Dit zal de leerlingen helpen een databank te maken met wetenschappelijke woorden en de betekenis te snappen van woorden in een wetenschappelijke context. (6-9 j.) Woordassociatie De leerlingen schrijven of tekenen alles wat ze associëren met de woorden plankton, algen, zeegrassen en mangroven. (8-11 j.) Zeewier caulerpa racemosa Schildpadgras Plantensoorten classificeren Padina Download foto s van de fotogalerij (Image Library) op de ReefED-website ( en bestudeer verschillende rifplanten. Herhaal de verschillen tussen plankton, zeegrassen, mangroven en algen. Herneem de namen van andere plantensoorten. Omschrijf of schets de verschillen tussen twee planten die voorkomen in het Groot Barrièrerif. (9-12 j.) 1.5 Dieren in het Groot Barriererif Het Groot Barrièrerif kan je het best vergelijken met een grote stad: sommige inwoners werken overdag, terwijl anderen s nachts in de weer zijn. Het is een complex ecosysteem waar alle dieren, groot en klein, belangrijk zijn voor elkaar en voor het uiteindelijke voortbestaan van het hele rif. Zowat alle grote en kleine groepen levende wezens zijn er aanwezig. Enkel de dierenrijkdom uit de tropische regenwouden is vergelijkbaar met die van het rif. In het Groot Barrièrerif hebben een verbazingwekkend aantal boeiende dieren hun thuis gemaakt van de vele eilanden, de kuststrook en de onderwaterwereld. De meeste mensen denken bij het rif meteen aan de kleurrijke koralen en de fraaie vissen, maar de andere bewoners zijn al net zo intrigerend. Wie hier voor de eerste keer komt, staat versteld van de dierenrijkdom. Zelfs onder de koraalrotsen leven de meest wonderbaarlijke organismen: kleurige korstsponzen, zeescheden, tere mosdiertjes of bryozoa, voortschuifelende slangsterren en wormen, en vele, vele andere kleurige en vreemd uitziende dieren. Op het Groot Barrièrerif leven ongeveer 359 soorten harde koralen, 5000 tot 8000 weekdieren, zoals slakken en schelpen, en duizenden verschillende sponzen, wormen, schaaldieren en andere, minder bekende dieren. Er bevinden zich ook 800 soorten stekelhuidigen, zoals zeesterren en zee-egels, 1500 vissoorten, 215 vogelsoorten, waarvan 29 zeevogels, meer dan 30 zeezoogdieren en zes soorten zeeschildpadden, die alle bedreigd zijn. Vele zeldzame en bedreigde dieren planten zich voort in het rif, waaronder de bultrugwalvissen, die van Antarctica komen om te jongen in de warme tropische wateren, en de doejoengs, die leven en grazen in de beschermende zeegrasweiden onder de kust. Volgens wetenschappers bestaan er meer dan een miljoen diersoorten. Slechts zo n vijf procent daarvan heeft een ruggengraat, en behoort dus tot de categorie van de gewervelden. De overige 95% van het dierenrijk bestaat uit ongewervelden. In het Groot Barrièrerif zijn er twintig keer zo veel ongewervelden als gewervelden, en elke maand worden nog nieuwe soorten gevonden. Ongewervelden vormen de basis van het Groot Barrièrerif. Ze hebben ongelooflijk uiteenlopende levensstijlen. Zonder hen kan het rif niet bestaan. Ongewervelden hebben ontelbare verschillende kleuren, vormen en groottes: van schelpen tot inktvissen, van koralen tot krabben. Sommige, zoals de octopus, behoren tot de meest intelligente wezens van de oceaan. Andere hebben helemaal geen hersenen. Kwallen laten zich meedrijven met winden, getijden en stromingen, soms honderden kilometers ver. Sponzen brengen bijna hun hele leven vastgeankerd op dezelfde plaats door. Bij de dieren met een ruggengraat de gewervelden vinden we zoogdieren, vogels, reptielen en vissen. Hoewel de gewervelde diersoorten van het Great Barrier Reef Marine Park ver in de minderheid zijn vergeleken met hun ongewervelde tegenhangers, behoren ze tot de grootste en meest indrukwekkende dieren op aarde, zoals de vinvissen, haaien en zoutwaterkrokodillen. op zoek naar nemo 11

13 De vele eilanden van het rif herbergen ook een grote verscheidenheid aan vogels en andere dieren. Zo komt de Proserpine-rotswallabi enkel voor in het gebied rond Proserpine en op enkele eilanden van de Whitsundayarchipel. Verder leven op de eilanden van het Groot Barrièrerif ook koala s, mierenegels, opossums, beverratten en vleerhonden. De reptielen en amfibieën worden vertegenwoordigd door zeven soorten kikkers, negen soorten slangen, en 31 soorten hagedissen. De dierenrijkdom vermindert echter stelselmatig naarmate de breedtegraad en de afstand tot het vasteland groter worden. Op de gewone eilanden en koraaleilanden van het rif komen zowat dezelfde vogelsoorten voor als op het aangrenzende vasteland, maar het rif is van groot belang voor de populaties bonte muskaatduiven die vanuit Papoea-Nieuw-Guinea naar het rif trekken, en voor een inheemse variant van de Australische brilvogel, die op de Capricorn-Bunker-eilandengroep leeft. Of ze nu op het land leven, door de lucht vliegen of meedrijven op de stromingen van de oceaan, de dieren van het Groot Barrièrerif zijn allemaal belangrijk en afhankelijk van elkaar. Het is aan ons om ervoor te zorgen dat het Groot Barrièrerif ongerept blijft, niet alleen voor de mens, maar voor de duizenden dieren die leven in het rif. Hun voortbestaan staat op het spel. Waar leven de rifdieren precies? Maak een lijst met plaatsen waar bepaalde dieren kunnen gevonden worden in het Groot Barrièrerif. Bespreek de leefomgeving van de dieren en laat de leerlingen kaarten met afbeeldingen maken die aangeven waar bepaalde ongewervelden uit Finding Nemo voorkomen. De leerlingen kunnen vertellen over hun kaart, en aan elkaar uitleggen hoe ze te werk gegaan zijn. (6-10 j.) Wiskunde De leerlingen schatten hoe groot de dieren van het rif zijn. In groepjes noteren ze de naam en de grootte van de dieren. Hiervoor kunnen de standaardmaateenheden worden gebruikt (cm) of meer algemene termen, bijvoorbeeld kleiner dan een poetsvisje. Beeld je eens in! Activiteiten vooraf Fotogalerij Download foto s van dieren uit het rif van op de ReefEDwebsite ( Bespreek in groepjes de typische kenmerken. Organiseer met de klas een kleine tentoonstelling over de dieren van het rif in de bib van de school of van de gemeente. Je kan hiervoor tekeningen gebruiken, foto s met naamkaartjes en korte verhalen over de diersoorten. (7-11 j.) Een dag uit het leven van De leerlingen beschrijven een dag uit het leven van een dier uit het rif. Ze schrijven vanuit het standpunt van het dier. Bespreek vooraf een aantal van de zaken die ze in hun werkje kunnen opnemen, zoals: Wat zie ik? Wat eet ik? Waar leef ik? Proberen andere dieren mij op te eten? (7-10 j.) Sommige rifbewoners hebben wel heel vreemde en bijzondere namen, zoals de vossenkopvis, de fluitvis of de harlekijnbuisbekvis. Vele kinderen hebben nog nooit van hen gehoord. Bij het horen van zulke wonderlijke namen kunnen de leerlingen zich waarschijnlijk de meest wonderbaarlijke wezens voorstellen. Vraag hen om iets te tekenen en te schrijven over de speciale kenmerken van deze ingebeelde dieren. Leg er ook de nadruk op dat dit geen activiteit is waar het gaat om juist of fout het is een activiteit die hun verbeelding zal stimuleren. Bekijk de tekeningen en tekstjes van de leerlingen met de klas en toon vervolgens foto s/videobeelden van de rifdieren die echt achter de vreemde namen schuilgaan. (5-10 j.) Classificatie harlekijnbuisbekvis De leerlingen werken samen in groepjes en delen de dieren van het rif in op basis van hun kenmerken. Bijvoorbeeld: stekelige vinnen, stervormig, buisvoetjes, geen kop of staart. De leerlingen kunnen vervolgens de indelingen vergelijken en zo meer te weten komen over de verschillende dieren. (8-10 j.) Koraalduivel 12 op zoek naar nemo

14 Symmetrie begrijpen Om het concept symmetrie uit te leggen, geven we de leerlingen elk een gevouwen blad papier en wat verf. Laat hen op een van de zijden een likje verf aanbrengen en vraag dan om het papier weer te dicht te plooien. Naarmate ze de techniek beter onder de knie krijgen, zullen ze mooie symmetrische patronen kunnen maken. (5-8 j.) 1.6 Dieren in Finding nemo In de film Finding Nemo komen heel wat dieren voor. Zo zie je onder meer clownvissen, blauwe doktersvissen, wimpelvissen, gele zeilvindoktersvissen, kogelvissen, koningsgramma s, markiezinnetjes, zeesterren, schildpadden, poetsgarnalen, pelikanen en haaien. Onderzoek Vraag de leerlingen om in groepjes een of meerdere dieren van het rif te kiezen en een aantal vragen op te schrijven over dat dier. Om op hun vragen een antwoord te vinden, kunnen de leerlingen gebruik maken van boeken of van de GBR-Explorer op de ReefED website. (8-12 j.) Mysterieuze weetjes Schrijf hints die naar bepaalde dieren van het rif verwijzen, op kaartjes. De leerlingen schudden de kaarten en zoeken per twee uit welke kaart bij welk dier hoort. (6-9 j.) Schrijven en tekenen Vraag de leerlingen om in groepjes een dier van het rif te kiezen en er de andere kinderen meer over te vertellen. Zo kunnen ze Echt dier Clownvis Blauwe doktersvis Personage Marlin Dory Markiezinnetje Gill Zeester Sterre het dier beschrijven en/of het dier en zijn habitat tekenen. (6-8 j.) Knutselen Luna-koraalduivel De leerlingen maken per twee een collage met allerlei dieren van het Groot Barrièrerif. (10-12 j.) Activiteiten vooraf Wat weten de leerlingen al? Ga na en noteer wat de leerlingen al weten over deze dieren en wat ze nog willen weten. Bespreek hoe de personages eruitzien, hun habitat, eetgewoonten, vijanden en bewegingen. (7-12 j.) op zoek naar nemo 13

15 Verkennende activiteiten Bekijk de foto s in het handboek en bestudeer de personages uit de film. Maak personagebeschrijvingen voor vissen, reptielen, schaaldieren, stekelhuidigen of vogels. (8-12 j.) Onderzoek Vraag de leerlingen om afzonderlijk of in groepjes de dieren uit de film te bestuderen. Bepaal de werkwijze. Ga na welk bronmateriaal er nodig is en verzamel de nodige bronnen. Wissel ideeën uit en begin met het onderzoek. Ga na hoe de dieren uit de film leven, eten, voeden, zwemmen en hun wereld zien, hoe ze ademen en zich voortplanten. Beslis hoe je de informatie het best presenteert. (8-12 j.) Fotogalerij Download foto s van de echte dieren uit de film Finding Nemo vanop de ReefED- website ( Bespreek in groepjes hoe ze eruit zien. Organiseer met de klas een tentoonstelling over de dieren uit de film in de bib van de school of de gemeente. Je kan hiervoor tekeningen gebruiken, foto s met een beknopte uitleg en korte teksten over de diersoorten. (7-11 j.) Lichaamskenmerken Maak gebruik van een vraag- en antwoordstructuur om de basislichaamskenmerken van de dieren in de film te bespreken. Begin de vragen zoals hieronder. (6-12 j.) Wat is? Waar/ Welke is? Wie is? Waarom Hoe is? wanneer is? is? Wat Waar/ Welke... Wie Waarom Hoe deed? wanneer deed? deed? deed? deed? deed? Wat Waar/ Welke... Wie Waarom Hoe kan? wanneer kan? kan? kan? kan? kan? Wat Waar/ Welke... Wie Waarom Hoe zou? wanneer zou? zou? zou? zou? zou? Wat Waar/ Welke... Wie Waarom Hoe zal? wanneer zal? zou? zal? zal? zal? 1.7 De vissen van het rif Op het Groot Barrièrerif leven meer dan 1500 vissoorten. Kenmerkend voor vissen is het geraamte uit graten, de kieuwen aan weerszijden van de kop, de zwemblaas en de voortplanting door middel van uitwendige bevruchting. Rifvissen kunnen ruwweg in drie grote groepen worden onderverdeeld: rifvissen, die rond het rif leven. diepzeevissen, zoals marlijn en tonijn, die in volle zee zwemmen, en haaien en roggen, die verschillen van andere vissen doordat hun geraamte niet uit graten bestaat, maar uit kraakbeen. De meeste vissen hebben een gestroomlijnde vorm. Hun kop, lijf en staart zijn duidelijk te onderscheiden. Vissen variëren in grootte, vorm, kleur en gedrag. Vissenhuid bestaat uit twee lagen: een opperhuid en een onderhuid. De meeste vissen zijn bedekt met schubben. Het is niet toevallig dat de rifvissen zulke bijzondere kleurpatronen hebben en precies op die plaats leven. Hierdoor kunnen ze hun vijanden om de tuin leiden, zichzelf verdedigen en schuilen voor gevaar. Aan de kleurpatronen kunnen ze zelfs soortgenoten herkennen temidden van de kleurenpracht en het krioelende leven van het tropische rif. Vissen vind je in een haast oneindige hoeveelheid habitats terug. Hoe ze zich aanpassen en reageren op hun omgeving, is vaak bijzonder moeilijk te doorgronden. De meeste vissen vinden we in oceanen, rivieren, meren en vijvers. Sommige komen in een visbokaal terecht! Afhankelijk van het soort water (zoet, stilstaand, zout of stromend), vinden we andere vissen terug. Vissen voeden zich met zowat alle soorten voedsel in het rif, van algen tot andere vissen. De vissen van het rif gebruiken hun vorm, lichaam en gedrag op allerlei manieren om te overleven. Heel wat vissen zijn gewapend met beschermende stekels. Zo bezitten de doktersvissen messcherpe stekels onderaan hun staart, en hebben alle soorten schorpioenvissen giftige stekels op hun rugvin waarmee ze krachtige prikken kunnen geven. Ook de goed gecamoufleerde steenvissen beschikken over sterke rugstekels met een krachtig gif. Raadkaartjes Maak dubbel gevouwen raadkaartjes. Schrijf vragen over de filmpersonages op de voor- en binnenkant van de kaartjes. De leerlingen schrijven het antwoord op in hun eigen woorden. (7-10 j.) 14 op zoek naar nemo

16 Activiteiten vooraf Clownvis In het Groot Barrièrerif schuilen clownvissen of anemoonvissen tussen de tentakels van grote zeeanemonen. De tentakels zijn bezet met netelcellen, die vissen kunnen verlammen. Maar hoe is het dan mogelijk dat de clownvisjes er geen hinder van ondervinden? Wetenschappers hebben ontdekt dat ze een speciaal slijmlaagje hebben dat hen tegen de anemonen beschermt. Clownvissen kunnen immers niet zonder hun anemonen, die met hun stekels de vijanden op afstand houdt. Maar ook de anemonen halen hun voordeel uit de samenwerking. Ze genieten mee van de restjes voedsel die de visjes laten vallen. De agressieve en territoriale clownvisjes verdedigen hun anemoon ook tegen koraalvlinders en andere anemoonetende vissen. Dit is een voorbeeld van een symbiotische relatie. Fotogalerij Print foto s uit van vissen uit het Groot Barrièrerif vanop de ReefED-website. Het adres van de visual library : Bespreek kenmerken van rifvissen, zoals: de vissoort; de vorm van de vis; zijn kleur; de patronen, en waar ze leven, bv. op de zeebodem of tussen de koralen. (8-12 j.) Onderzoek Zoek naar de papegaaivis, de clownvis, de koraalvlinder, de klipvis en de koraalduivel. Allemaal komen ze voor in het Groot Barrièrerif. Bestudeer deze exotische, bijzondere en interessante dieren van het rif. (5-9 j.) Gelijnde koraalvlinder Een dag uit het leven van Vraag de leerlingen om een rifvis te kiezen en een dag te beschrijven uit hun leven, vanuit het standpunt van het dier. Voor de leerlingen beginnen te schrijven, bespreek je wat ze in hun werkje kunnen opnemen, zoals: Wat zie ik? Wat eet ik? Waar leef ik? Gespikkelde diklipvis Proberen andere dieren mij op te eten? (6-10 j.) Activiteiten vooraf Relaties Lees over heremietkreeften. Bespreek de relatie tussen de kreeft en zijn schelp. Vraag de leerlingen of ze andere zeedieren kennen met zulke relaties. Leg de kinderen uit dat dieren soms met andere dieren samenwerken om te kunnen overleven. Zo heb je bijvoorbeeld: Een grondel en een pistoolgarnaal. Grondels zijn erg waakzaam en kunnen goed zien. De pistoolgarnaal daarentegen, ziet niet zo best, maar houdt voortdurend contact met de grondel via zijn Steinitz garnaalgrondel lange antennes. Als er gevaar dreigt, wordt de garnaal gewaarschuwd door de bewegende vis, en vluchten ze samen in een holletje. In ruil neemt de garnaal het grootste deel van de bouw en het onderhoud van het holletje voor zijn rekening. Remora s of zuigvissen liften mee met haaien, roggen, walvissen, schildpadden en zelfs duikers door hun rugvin Remora vast te zuigen aan de gastheer. Betalen voor hun ritje doen ze door parasieten van hun gastheer te verwijderen. Laat de leerlingen de relatie tussen clownvissen en anemonen onderzoeken, en vraag hen om nog voorbeelden te zoeken van samenwerking in het rif. (7-10 j.) Verborgen dieren Laat de leerlingen een foto zien van een clownvis die in een anemoon schuilt. Bespreek wat er te zien is. Vraag de leerlingen om meer informatie te zoeken over deze relatie op het internet. Ook op vind je meer informatie (in het Engels). (8-12 j.) Maak kaartjes Maak kaartjes in de vorm van de clownvis en de anemoon. (5-9 j.) op zoek naar nemo 15

17 Blauwe doktersvissen De prachtig gekleurde blauwe doktersvis is een van de zowat 75 soorten in de doktersvisfamilie. De vissen heten zo omdat ze bijzonder scherpe, beweegbare stekels aan weerszijden van de staart hebben die goed lijken op een scalpel. Normaal rusten de stekels in een groefje langs het lichaam, maar als er gevaar dreigt, steken de vissen hun stekels uit en kunnen ze met hun staart ernstige verwondingen toebrengen. De blauwe doktersvis gebruikt deze stekels enkel om zich te verdedigen. Het visje eet immers alleen algen, die het met zijn scherpe tanden van de rotsen knaagt. Activiteiten vooraf Foto-onderzoek Verzamel foto s en afbeeldingen van blauwe doktersvissen. In groepjes schrijven de leerlingen de kenmerken van het dier op. Teken de delen van de blauwe doktersvis en benoem ze. (5-9 j.) Lipvissen De napoleonvis is de grootste lipvis en een favoriete vis van duikers. Dit vriendelijke en nieuwsgierige dier kan tot 50 jaar oud worden en heeft een fenomenaal geheugen. Napoleonvissen herinneren zich zelfs duikers waarmee ze in contact komen! Ze behoren tot de grootste vissen die duikers in de buurt van koraalriffen aantreffen ze worden meer dan 2 m lang en wegen tot 400 kg. Ze heten napoleonvissen omdat hun speciale kop lijkt op een ouderwets hoofddeksel van het Franse leger. Napoleonvissen vinden we in tropische wateren op dieptes van 1 tot 60 m. Ze leven langs de steile buitenste hellingen van de riffen of in lagunes. Jonge lipvissen zie je vaak tussen de koralen van laguneriffen schuilen. De volwassen exemplaren gaan overdag op zoek naar voedsel in het rif en rusten s nachts in grotten en onder overhangende koralen. Het liefdesleven van de napoleonvissen is de wetenschappers nog steeds niet helemaal duidelijk. Het zijn namelijk dieren die als mannetjes worden geboren en wanneer ze seksueel volgroeid zijn, veranderen in vrouwtjes. Als er een dominant mannetje nodig is, dan zal er een van de vrouwtjes veranderen in het nieuwe supermannetje. Dat hij het belangrijkst is, valt duidelijk te merken aan de enorme bult op zijn voorhoofd, die toont dat hij het alfa-mannetje is. Napoleonvissen voeden zich voornamelijk met vissen, zee-egels, garnalen, kreeften, zeeslakken, mossels en andere schelpen. De harde schalen kraken ze met hun keeltanden. Ze behoren ook tot de zeldzame vissen die giftige dieren kunnen opeten zoals zeehazen, koffervissen en doornenkroonzeesterren. Activiteiten vooraf Een dag uit het leven van Laat de leerlingen een dag uit het leven van de lipvis beschrijven. Bespreek vooraf wat ze in hun werkje kunnen opnemen, zoals Wat zie ik? Waar leef ik? Wat eet ik? Proberen andere dieren mij op te eten? (7-9 j.) 16 op zoek naar nemo

18 Zeepaardjes Zeepaardjes zijn de traagste vissen op aarde. Op topsnelheid doen ze nog twee en een halve dag over een kilometer. Enkel het mannetje van de zeepaardjes wordt zwanger. Het vrouwtje plaatst haar rijpe eitjes met een legbuis (een naar buiten gerichte eileider) in de broedbuidel van het mannetje, waar ze worden bevrucht. We weten dat het zwangere dier het mannetje is omdat het zaadcellen en geen eicellen produceert. De mannetjes zijn dus echt zwanger en hebben een sterke band met de jongen. In de broedbuidel verandert de vloeistof waarin de jongen groeien: langzaam maar zeker gaat die meer lijken op het zeewater buiten, om de jongen voor te bereiden op de geboorte. De zwangerschap duurt tien dagen tot zes weken, afhankelijk van de soort en van de watertemperatuur. Daarna komen de jonge zeepaardjes na vaak urenlange pompende en samentrekkende bewegingen van het mannetje ter wereld. De jongen zijn kant en klare zeepaardjes van 7-11 mm lang, en weten zich van bij te geboorte te redden. Ze zijn volledig onafhankelijk en keren na de geboorte niet meer naar de broedbuidel terug. Activiteiten vooraf Woordassociatie De leerlingen schrijven of tekenen alles wat bij hen opkomt als ze het woord zeepaardje horen. Maak samen met de klas een lijst met alle kenmerken van zeepaardjes. (5-9 j.) Onderzoek Ga na welke soorten zeepaardjes je kan vinden op het Groot Barrièrerif. Bestudeer hoe ze zwemmen, geboren worden, zich verstoppen en eten. (5-9 j.) Informatie verzamelen Verzamel informatie over zeepaardjes. Maak een informatiefiche en zoek gegevens over: Haaien Haaien bevinden zich bovenaan de voedselpiramide van de zee. In Australië leven meer dan 160 verschillende soorten, de helft van alle soorten op aarde. De overgrote meerderheid is helemaal niet gevaarlijk voor de mens. De gevaarlijke haaien jagen nooit doelgericht op mensen. Haaien vallen meestal aan omdat er mensen op het verkeerde moment op de verkeerde plek zijn. Als je oplet, kan je het gevaar meestal vermijden. En eigenlijk is de mens een veel grotere bedreiging voor de haai dan omgekeerd. Activiteiten vooraf Onderzoek Er bestaan honderden verschillende soorten haaien. Ga na welk soort haaien je aantreft in het Groot Barrièrerif. Maak een overzichtje. (9-12 j.) Voedselketens Maak een voedselketen op basis van wat de leerlingen weten over haaien. (10-12 j.) Vergelijkingen Maak vergelijkingen tussen haaien en gewone vissen. Noteer wat de gelijkenissen en de verschillen zijn. Maak een overzicht. (8-12 j.) hoe ze eruit zien; hun habitat; hun speciale kenmerken; hun voedsel; hoe ze zich voortbewegen; hoe ze zich voortplanten; hun vijanden, en hoe ze zich verdedigen. (8-12 j.) Aquaria en zeecentra bezoeken Walvishaai Breng een bezoekje aan een aquarium of zeecentrum. Kijk goed naar de verschillende dieren uit de film Finding Nemo. Verzamel meer informatie over de dieren; en zoek naar patronen en relaties tussen de dieren van het rif. (5-9 j.) op zoek naar nemo 17

19 1.8 Riffen in gematigde wateren De noordelijke tropische koraalriffen van Australië tellen het grootste aantal verschillende diersoorten, terwijl in het zuidelijke, gematigde gebied de meeste unieke of inheemse dieren leven.wat maakt de Zuid-Australische rotsriffen en oceaan zo uniek? Ze strekken zich enorm ver uit langs de lange oost-westkustlijn aan de zuidelijke oceaan, en ze hebben zich lange tijd geïsoleerd kunnen ontwikkelen. Op de Zuid Australische rotsriffen komen vooral zeewieren of zeegrassen voor en ongewervelde dieren die op de rotsen leven, of zich aan planten of andere dieren vasthechten. In koraalriffen leven meestal meer verschillende vissoorten, terwijl de riffen in koudere, gematigde wateren een ongelooflijk grote verscheiden-heid herbergen aan zeeplanten en ongewervelde dieren als sponzen, zeeschedes, mosdiertjes en zeemos. Ongeveer 85% van de vissoorten, 95% van de weekdieren en 90% van de stekelhuidigen treffen we alleen in de zuidelijke, gematigde zeeën aan. Dit is een enorm groot percentage. Het staat in contrast met de tropische streken, waar slechts 13% van de vissoorten, 10% van de weekdieren en 13% van de stekelhuidigen leven. De zuidelijke kustlijn heeft ook een van de meest gevarieerde zeeflora s, met wel 1100 soorten roodwieren, of vijfentwintig percent van het wereldtotaal. Bovendien vind je er 75% enkel in Australië. Riffen in gematigde wateren worden meestal gevormd op bestaande rotsen, maar ook sommige soorten zeewier, zoals koraalmossen, produceren bouwmateriaal voor het rif, namelijk calcium. Veel van deze rotsen bestaan uit kalkresten van oude mariene organismen en afzettingen. Activiteiten vooraf Reisbrochures lezen Lees reisbrochures over het gematigde rif rond Sydney of kijk naar advertenties in tijdschriften en op televisie. Beantwoord de volgende vragen: Hoe wordt het rif rond Sydney beschreven of afgebeeld? Wat wordt aan de bezoekers aangeboden? Welk soort bezoeker probeert de brochure/de advertentie aan te trekken? Hoe probeert het reisbureau riftoerisme te verkopen? Wordt bijvoorbeeld de nadruk gelegd op het opwindende karakter, de verre ligging, het warme onthaal en/of de aangeboden luxe. Wat verkopen de brochures? Welk gevoel roept de advertentie of brochure bij je op? Welke woorden en welke stijl worden gebruikt om jouw aandacht te trekken en je te beïnvloeden? (9-12 j.) 18 op zoek naar nemo Kaartlezen Neem een grote kaart van Australië en duid er de riffen in gematigde wateren op aan. Waar zijn ze precies gelegen? (10-12 j.) Waar zijn de riffen in gematigde wateren gelegen? Zoek plaatsen waar je dit soort riffen kunt bezoeken: Duid ze aan op de kaart. Vertel waar de leerlingen meer informatie kunnen vinden over deze plaatsen. Verdeel de klas in kleine groepen en vraag elke groep om informatie te zoeken over een van de aangeduide plaatsen en over de mensen die er leven. Laat de verschillende groepjes deze informatie op een creatieve en duidelijke manier overbrengen. Richt vooral de aandacht op de verschillende habitats op riffen in gematigde wateren. Ontwerp een postkaart met enkele van de natuurlijke troeven van dit soort rif. Ontwerp een poster om dat rif te promoten. Gebruik de volgende vragen om een reisbestemming, bv. Sydney, geografisch te beschrijven: - Waar ligt deze plaats? - Hoe groot is ze? - Hoe ziet ze eruit? - Hoe kun je van hier naar andere plaatsen reizen? - Hoe ziet het landschap eruit? - Hoe reizen de mensen daar ter plekke? - Welke gewassen of planten groeien daar? - Welke dieren leven er? - Hoe zou het zijn om er te leven? - Zijn er aanwijzingen dat deze plaats aan het veranderen is? - Vergelijk Zo ja, hoe zal deze verandering de plaats beïnvloeden? (9-12 j.) Maak een lijst met de kenmerken van riffen in gematigde wateren en hun omgeving. Vergelijk ze met tropische riffen. (10-12 j.)

20 1.9 De eerste indruk Deel 2: Activiteiten na de film 2.1 Wat weten de leerlingen al over de plaats waar de film zich afspeelt en over de personages? Vraag de leerlingen wat ze weten over Finding Nemo. Laat ze hun ideeën over de film tekenen, schrijven of vertellen. (5-12 j.) Vraag de leerlingen waar de film zich afspeelt. Bespreek hoe die plaats eruitziet, welke geluiden er te horen zijn, wat je er ruikt en voelt. (5-12 j.) Laat de leerlingen de personages en plaatsen tekenen. Help hen door te vertellen over het Groot Barrièrerif, Sydney, aquariums en vissen of laat hen erover lezen. (5-12 j.) Surf naar voor je naar de film gaat. Kijk naar de personages en laat de leerlingen vragen beantwoorden als: Waarover gaat het verhaal volgens jou? Wie zouden deze personages kunnen zijn? Welke aanwijzingen over het verhaal krijg je op de welkomstpagina? (5-12 j.) op zoek naar nemo 19