Het is geen roman, t is een aanklacht! 150 jaar Max Havelaar.
|
|
- Jasper Gerritsen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1
2 Het is geen roman, t is een aanklacht! 150 jaar Max Havelaar Docentenhandleiding Inhoud 1. De tentoonstelling 2. Informatie over Multatuli en Max Havelaar 3. Informatie over het kolonialisme in Nederlands Indië 4. Educatief programma 5. Wedstrijd Ontwerp je eigen T shirt 6. Extra 7. Praktische informatie 1. De tentoonstelling In 2010 is het 150 jaar geleden dat het beroemde boek Max Havelaar uitkwam: een werk van uitzonderlijke literaire kwaliteit, dat bovendien een enorme maatschappelijke en politieke impact heeft gehad. Het is dan ook opgenomen in de Canon van de Nederlandse Geschiedenis. De uitgave wordt herdacht met de tentoonstelling Het is geen roman, t is een aanklacht! 150 jaar Max Havelaar. In de tentoonstelling wordt het politieke, maatschappelijke en literaire belang van Max Havelaar in beeld gebracht. De tentoonstelling, gemaakt in samenwerking met het Multatuli Genootschap, is van 3 februari t/m 16 mei te zien bij de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam, de plek waar de Multatuli collectie wordt bewaard. Multatuli en Nederlands Indië Op 15 mei 1860 verscheen bij uitgeverij De Ruyter in Amsterdam het boek dat de Nederlandse geschiedenis een andere wending zou geven: Max Havelaar, of de koffijveilingen van de Nederlandsche Handel Maatschappij. Multatuli, pseudoniem van Eduard Douwes Dekker ( ), wilde met het boek de misstanden aan de kaak stellen die hij had meegemaakt toen hij van 1838 tot 1856 als ambtenaar diende in Nederlands Indië. Actueel Over Max Havelaar en Multatuli wordt nog steeds veel geschreven en gesproken. In de tentoonstelling staat de boodschap uit Max Havelaar centraal. De aanklacht tegen onderdrukking en strijd voor rechtvaardige en eerlijke handel (fair trade) is nog altijd actueel. Het internationale keurmerk voor fair trade producten heet in een aantal Europese landen dan ook Max Havelaar. Ook hiervoor aandacht in de tentoonstelling. 2 / 9
3 2. Informatie over Multatuli en Max Havelaar Eduard Douwes Dekker Multatuli werd op 2 maart 1820 te Amsterdam geboren als Eduard Douwes Dekker. In 1838 reisde hij op het koopvaardijschip van zijn vader, die kapitein was, naar Nederlands Indië. In 1846 trouwde hij met Everdina Huberta baronesse van Wijnbergen, die als Tine veelvuldig in zijn boeken en brieven voorkomt. Douwes Dekker maakte carrière als bestuursambtenaar en bracht het tot assistent resident van Lebak (Java) in Al spoedig formuleerde hij een aanklacht tegen de regent Karta Natta Negara, die hij van misdrijven verdacht. Maar zijn superieuren gingen niet op de aanklacht in en Douwes Dekker besloot zijn ontslag in te dienen. Max Havelaar Terug in Europa streek Douwes Dekker neer in Brussel, waar hij in 1859 in het hotelletje Au Prince Belge de roman Max Havelaar schreef in enkele weken tijd. Max Havelaar, of de koffij veilingen der Nederlandsche Handel Maatschappij, zoals de titel voluit luidt, verscheen in mei 1860 onder het pseudoniem Multatuli, Latijn voor Ik heb veel geleden. Het boek gaat over de vele misstanden in Nederlands Indië als gevolg van het koloniale systeem. Door het onderwerp en de geweldige literaire kwaliteiten werd het boek wereldberoemd en bleef het actueel. Zelf zag Multatuli het boek vooral als een aanklacht. Aan tekstbezorger Jacob van Lennep, die met zijn ingrepen de angel uit het boek haalde, liet hij weten: (...) het is geen roman. t Is eene geschiedenis. t Is eene memorie van grieven, t Is eene aanklagt, t Is eene sommatie! Onrecht en uitbuiting De titelheld in Max Havelaar vertoont qua levensloop en karakter veel gelijkenis met zijn schepper, Eduard Douwes Dekker. Havelaars belevenissen komen in grote lijnen overeen met de ervaringen van Douwes Dekker als assistent resident van Lebak. Hij trekt ten strijde tegen het onrecht en uitbuiting, maar stuit op een muur van desinteresse, onverschilligheid en ontkenning. Om onrust en opstand te voorkomen, bedekken de hogere ambtenaren de problemen liever met de mantel der liefde. De bevlogen Havelaar roept de wrevel van zijn superieuren op. Tevergeefs proberen ze hem tot bedaren te brengen. Aan het eind van het boek neemt Multatuli de rol van Havelaar over. In een vlammend betoog roept hij koning Willem III op verantwoordelijkheid te nemen voor zijn onderdrukte en uitgebuite Indische onderdanen. Er zou nooit een antwoord komen. Saïdjah en Adinda Heel ontroerend in Max Havelaar is het verhaal van Saïdjah en Adinda, de tragische liefdesgeschiedenis van twee inlandse kinderen. Saïdjah wordt al op jonge leeftijd geconfronteerd met uitbuiting. Zijn vader sterft in gevangenschap; hij kon geen landrente meer betalen omdat zijn buffels gestolen waren. Saïdjah vertrekt dan naar Batavia om geld te verdienen waardoor hij met Adinda, een meisje uit zijn dorp, zou kunnen trouwen. Als hij drie jaar later terugkomt, blijkt dat het dorp net door Nederlanders uitgemoord is. Tussen de doden vindt hij Adinda... Uitzinnig van verdriet loopt 3 / 9
4 Saïdjah dan de soldaten tegemoet en spietst zichzelf op een bajonet. Het verhaal toont de kloof tussen rijk en arm, macht en onmacht, de kern van de aanklacht die Max Havelaar moest zijn. Schrijver tegen wil en dank Door het succes van Max Havelaar werd Multatuli schrijver tegen wil en dank. Liever zou hij als politicus zijn bekendheid hebben uitgebuit, maar als schrijver had hij het succes dat hij als politicus ontbeerde. In vele brieven, pamfletten, essays en verhalen bestookte Multatuli Nederland met zijn maatschappijkritiek en hield hij de Nederlanders een spiegel voor. Zijn belangrijkste werk na Max Havelaar zijn de Ideën, bundels met in totaal bijna 1300 korte en langere teksten over allerlei onderwerpen die in zijn tijd onderdeel waren van het openbare debat. Ook bevatten de bundels het verhaal van Woutertje Pieterse. Het gaat daarin om het leven van een romantisch jongetje in het Amsterdam aan het eind van de achttiende eeuw. Laatste jaren Na zeventien jaar schrijven hield Multatuli het in 1877 voor gezien. Hij verhuisde definitief naar Duitsland en bracht zijn laatste jaren in de luwte door in Nieder Ingelheim, waar hij veel tijd besteedde aan het voeren van correspondenties met zijn vrienden. Daar overleed hij op 19 februari Vier dagen later werd hij als eerste Nederlander uit de geschiedenis gecremeerd. Meer over Multatuli en Max Havelaar Dik van der Meulen, Multatuli. Leven en werk van Eduard Douwes Dekker, Amsterdam Met opgave van eerdere literatuur. Max Havelaar, of De koffij veilingen der Nederlandsche Handelmaatschappij. Het handschrift. Amsterdam Facsimile met toelichting Informatie over het kolonialisme in Nederlands Indië eilanden, 30 miljoen mensen Nederlands Indië, het huidige Indonesië, is een archipel van meer dan eilanden en beslaat 55 maal het landoppervlak van Nederland. In 1850 woonden er bijna 30 miljoen mensen, verdeeld over zo n 300 etnische groepen, die ongeveer 250 talen spraken. Sinds eind zestiende eeuw waren er Nederlanders aanwezig in Nederlands Indië. De Verenigde Oost Indische Compagnie nam verschillende gebieden in bezit op Java en elders. Nederland werd door Nederlands Indië een koloniale mogendheid. In 1860 woonden er Europeanen. Duaal bestuurssysteem De Nederlanders bouwden de bestaande feodale verhoudingen in Nederlands Indië uit tot een duaal bestuurssysteem. Java was onderverdeeld in residenties en elke residentie had een Nederlands, koloniaal bestuur én een Javaans, inheems bestuur. 4 / 9
5 Aan het hoofd van een residentie stond een Nederlandse resident, de oudere broer. Een residentie was onderverdeeld in regentschappen, die elk bestuurd werden door een Javaanse regent de jongere broer en een Nederlandse assistent resident. Het bestuur werd zonodig met geweld gevestigd en gehandhaafd. De Java oorlog van kostte het leven aan strijdenden 8000 Europese en 7000 inheemse en maakte nog eens Javaanse slachtoffers. Door deze oorlog kreeg Nederland de controle over het hele eiland. Cultuurstelsel In 1830 werd het Cultuurstelsel ingevoerd. De inheemse bevolking werd verplicht om bij wijze van pacht 20% van de akkers te gebruiken voor producten voor de Europese markt, zoals koffie, thee, suiker en de kleurstof indigo. Het Cultuurstelsel werd op grote schaal misbruikt. Boeren werden gedwongen meer dan 20% af te dragen of hun meest vruchtbare akkers te gebruiken voor de Nederlandse producten. Boeren zonder geschikte grond moesten 66 dagen per jaar herendiensten verrichten voor het gouvernement. In 1858 bijvoorbeeld leverden man verplichte arbeid in de koffie, suiker en indigocultuur. Ook inlandse vorsten, zoals de regent van Lebak, maakten zich aan uitbuiting schuldig. Naarmate hun gebied meer producten voor de Europese markt opbracht, kregen deze vorsten meer uitbetaald: de zogenaamde cultuurprocenten. Het Cultuurstelsel bleef tot circa 1870 bestaan. Voor winstgevende producten als koffie bleef het nog langer van kracht. Het gold als het enige stelsel waardoor Java kan blijven de kurk waarop Nederland drijft, aldus minister van koloniën J.C. Baud. De koffiehandel Van de bijna 105 miljoen gulden die de Nederlandse staatsinkomsten in 1858 bedroegen, kwam ruim 30 miljoen uit Nederlands Indië. De Indische miljoenen vloeiden in de staatskas via de Nederlandsche Handel Maatschappij, opgericht in 1824, die het alleenrecht had op de verkoop door middel van veilingen van koloniale waar voor de Nederlandse staat. Het belangrijkste product was koffie. In 1859 beliep het bedrag aan verkochte koffie 50% van het totaal aan verhandelde Indische producten. Amsterdam was de belangrijkste koffiemarkt ter wereld. In dat licht is het begrijpelijk dat Multatuli het in de titel van zijn boek had over de koffij veilingen van de Nederlandsche Handel Maatschappij. Hij maakte deze koffieveilingen tot symbool van de Nederlandse koloniale politiek. 4. Educatief programma Voor deze tentoonstelling is er een speciaal programma ontwikkeld voor leerlingen van havo en vwo vanaf de derde klassen t/m de hoogste klassen. Het programma sluit aan bij de vakken Nederlands, geschiedenis en maatschappijleer. 5 / 9
6 Doelstellingen Kennismaken met het boek Max Havelaar van Multatuli (Eduard Douwes Dekker). Kennismaken met de boodschap van Max Havelaar. Meer inzicht krijgen in de koloniale geschiedenis van Nederlands Indië. Relatie leren leggen tussen de boodschap van Max Havelaar en bijvoorbeeld fair trade. Leren onderzoeken en presenteren. Leren discussiëren. De voorbereidende les Wij adviseren u een voorbereidende les op school te verzorgen voordat u met de leerlingen deelneemt aan het programma ín de tentoonstelling. De voorbereidende les duurt ongeveer 25 minuten. De les gaat vooral in op persoon en leven van Multatuli. Hierbij gebruikt u een introductiefilm over Multatuli (duur tien minuten), te downloaden via Na de film zijn de vragen voor de leerlingen: Hoe kwam Eduard Douwes Dekker in Nederlands Indië terecht? Waarom had Douwes Dekker een slechte naam? Waar schreef Douwes Dekker zijn boek Max Havelaar en hoe lang deed hij erover? Hoe kwam het dat het boek niet was uitgegeven zoals Douwes Dekker dat had bedoeld? Hoe is dit toch goed gekomen? Het bezoek aan de tentoonstelling Het bezoek aan de tentoonstelling valt in twee delen uiteen; de volgorde maakt niet uit. De groep kan beginnen met het bekijken van een clip over Multatuli. (De clip maakt deel uit van het lesmateriaal Verleden van Nederland Canonclips van toen naar nu, geproduceerd door IDTV Docs. Het gehele lespakket is te bestellen via info.bao@thiememeulenhoff.nl). Na de film is er een discussie onder leiding van de museumdocent (duur ca. 40 minuten). Dan volgt het andere deel van het bezoek, waarbij de groep wordt opgesplitst in drie kleinere groepen van maximaal vijf leerlingen. Elk van deze leerlingen krijgt van de museumdocent een personage uit de tentoonstelling (Max Havelaar, Droogstoppel, dominee Wawelaar, Saïdjah en Adinda samen, de regent Karta Natta Negara). De leerlingen gaan vervolgens in de tentoonstelling op onderzoek uit om informatie over hun personage te verzamelen. Dit gaat aan de hand van gerichte vragen die worden aangeboden bij het lespakket. De gevonden informatie presenteren de leerlingen aan hun eigen groepje; dit gebeurt onder toezicht van een begeleider (duur ca. 40 minuten). Er kunnen bij de tentoonstelling twee groepen van maximaal 15 leerlingen tegelijk terecht. 6 / 9
7 Identificatie met personages uit Max Havelaar De personages in Max Havelaar zijn deels fictief. Bestaande figuren hebben soms hun echte naam behouden (Tine), soms een romannaam gekregen (Brest van Kempen, Douwes Dekker). De namen van fictieve figuren zeggen iets over hun karakter (Droogstoppel, Wawelaar). Zij staan voor de anonieme Nederlander die profiteert van de misstanden in de kolonie, zonder zich daar ernstig om te bekommeren of er zelfs maar van te weten. Max Havelaar was met name voor deze groep bedoeld. Ik ben makelaar in koffie, en woon op de Lauriergracht, No. 37. In de beroemde openingszin van Max Havelaar stelt Batavus Droogstoppel zich voor aan de lezer. Hij is het type van de vrome Nederlander, gehecht aan uiterlijk fatsoen en belust op geldelijk gewin. Multatuli schreef over hem: Droogstoppel is de bloedzuiger die opzwelt van onrechtvaardig verkregen goed, maar een veerkrachtige magerheid bewaart om zyn voze opgeblazenheid binnen te persen door de enge poort. Droogstoppel is de femelende laffe gierige schriftuurlyke gauwdief. Een moreel baken voor Batavus Droogstoppel is dominee Wawelaar. Wat deze voorganger in zijn preken beweert, is voor de gelovige, brave burger heilig. Wawelaar ziet de inlanders in Nederlands Indië als primitieve heidenen en het is de taak van de Nederlanders hen te bekeren en op te voeden: De schepen van Nederland bevaren de grote wateren, en brengen beschaving, godsdienst, Christendom, aan den verdoolden Javaan! Neen, ons gelukkig Nederland begeert niet voor zich alleen de zaligheid: wy willen die ook mededelen aan de ongelukkige schepselen op verre stranden, die daar gebonden liggen in de kluisters van ongeloof, bygeloof en zedeloosheid. De leerlingen kunnen zich naast Droogstoppel en dominee Wawelaar ook identificeren met Max Havelaar, regent Karta Natta Negara en gezamenlijk Saïdjah en Adinda. Zij informeren elkaar over deze personages, een vorm van leren ook wel bekend als peer guiding. 5. Wedstrijd Ontwerp je eigen T shirt Na het bezoek aan de tentoonstelling kan de leerling op een A4 een ontwerp maken voor een opdruk op een fair trade T shirt. Er zijn ontwerpvellen beschikbaar bij de tentoonstelling. Het ontwerp kan worden toegestuurd naar Bijzondere Collecties, Oude Turfmarkt 129, 1012 GC Amsterdam, met op de enveloppe linksboven de vermelding: Fair trade T shirt. Uit de inzendingen wordt het beste ontwerp geselecteerd door een jury met de directeur van de Stichting Max Havelaar, de directeur van het UvA Erfgoed (waarvan de Bijzondere Collecties deel uit maken) en een bestuurslid van het Multatuli Museum. De leerling van het winnend ontwerp en ook zijn/haar klasgenoten ontvangen een T shirt met een opdruk van het winnende ontwerp. 7 / 9
8 Multatuli in Extra Max Havelaar hertaald Bij de opening van de tentoonstelling verschijnt een hertaling van Max Havelaar, gemaakt door Gijsbert van Es. Ook verkrijgbaar bij de Bijzondere Collecties. Officiële verkoopprijs: 10. Maak de Zondag Bijzonder Zondag 14 februari, 14 maart, 11 april en 9 mei 2010 Elke tweede zondag van de maand is er een speciaal Multatuli programma met een wandeling vanaf het Multatuli Museum naar de Bijzondere Collecties, een rondleiding door de tentoonstelling en aansluitend fair trade koffie en gebak in het Museumcafé. ErfgoedLab: Max Havelaar Academie Ter gelegenheid van 150 jaar Max Havelaar hebben de Bijzondere Collecties de Max Havelaar Academie opgericht. Zes studenten, afkomstig uit verschillende disciplines, lopen hier stage. Hun opdracht luidt: verplaats de thema's uit Max Havelaar naar de 21ste eeuw en maak nieuwe verhalen, met moderne (geschreven en audiovisuele) media, die eenzelfde effect willen hebben als het oorspronkelijke boek heeft gehad. Ook programmeert de Max Havelaar Academie op tien dinsdagmiddagen vanaf 17 uur openbare lezingen met discussie, in samenwerking met SPUI25, het Academisch Cultureel Centrum van de Universiteit van Amsterdam. Max Havelaar in het Filmmuseum Donderdag 4, 11, 18, 25 maart 2010 Vier donderdagavonden in maart vertoont het Filmmuseum films die aansluiten bij Max Havelaar en Nederlands Indië. Symposium 150 jaar Max Havelaar Zaterdag 15 mei 2010 Het Multatuli Genootschap organiseert op 15 mei een symposium in De Balie, voorafgegaan door een exclusief bezoek aan de tentoonstelling en een lunch bij de Bijzondere Collecties. 8 / 9
9 7. Praktische informatie Het is geen roman, t is een aanklacht! 150 jaar Max Havelaar Duur van de tentoonstelling: 3 februari t/m 16 mei. Open: di vrij uur en za zo uur. Gesloten op eerste paasdag, Koninginnedag en eerste pinksterdag. Lengte van het educatieve programma: ca. 1,5 uur. Kosten: 60 voor het educatieve programma en 1 per leerling. Docenten zijn bij de boeking inbegrepen. Groepsgrootte en begeleiding Er kunnen bij de tentoonstelling twee groepen van maximaal 15 leerlingen tegelijk terecht. Per groep is één begeleider aanwezig vanuit de school en één museumdocent vanuit de Bijzondere Collecties. De begeleiders vanuit school zijn altijd verantwoordelijk voor de leerlingen en dienen tijdens het museumbezoek bij de groep te blijven. De museumdocent zal u wijzen op de kluisjes en kapstokken, waar jassen en tassen kunnen worden achtergelaten. Reserveren Reserveer tijdig: of via info bc@uva.nl. Bereikbaarheid De Bijzondere Collecties zijn gehuisvest naast het Allard Pierson Museum (tegenover het Rokin) en zijn vanaf het Centraal Station lopend of met de tramlijnen 4, 9, 16, 24 en 25 snel bereikbaar. Het museum is goed toegankelijk voor minder validen. Oude Turfmarkt GC Amsterdam / 9
Boekverslag Nederlands Max Havelaar door Multatuli
Boekverslag Nederlands Max Havelaar door Multatuli Boekverslag door een scholier 1929 woorden 7 januari 2017 4,9 3 keer beoordeeld Auteur Genre Multatuli Roman, Geschiedenis, Politiek Eerste uitgave 1860
Nadere informatieOver dit boek. Max Havelaar was meteen een bestseller, en Multatuli was in één klap beroemd.
Over dit boek Max Havelaar is het beroemdste boek uit de Nederlandse literatuur. Het is geschreven in 1860 en wordt nog steeds herdrukt en gelezen. Het verhaal van Max Havelaar speelt in Nederlands-Indië
Nadere informatieMULTATULI. Saïdjah en Adinda
MULTATULI Saïdjah en Adinda 3 4 Rangkas - Betoeng. District Lebak. Rivier achter het huis van Multatuli. 5 6 Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen. Voorwoord In de 17e en 18e eeuw is Nederland een
Nadere informatieCanonvensters Michiel de Ruyter
ARGUS CLOU GESCHIEDENIS LESSUGGESTIE GROEP 8 Canonvensters Michiel de Ruyter Michiel Adriaanszoon de Ruyter werd op 23 maart 1607 geboren in Vlissingen. Zijn ouders waren niet rijk. Michiel was een stout
Nadere informatieBoekverslag Nederlands Max Havelaar door Multatuli
Boekverslag Nederlands Max Havelaar door Multatuli Boekverslag door een scholier 2339 woorden 10 februari 2002 6,7 111 keer beoordeeld Auteur Genre Multatuli Roman, Geschiedenis, Politiek Eerste uitgave
Nadere informatieAuteur: Multatuli (met inleidend woord en van noten voorzien door Marijke Stappert-Eggen)
Boekverslag door H. 2385 woorden 3 april 2015 7,1 12 keer beoordeeld Auteur Multatuli Genre Roman, Geschiedenis, Politiek Eerste uitgave 1860 Vak Nederlands Auteur: Multatuli (met inleidend woord en van
Nadere informatieHet boek ZAL schandaal maken 150 jaar Max Havelaar
Het boek ZAL schandaal maken 150 jaar Max Havelaar I.s.m. de afdeling Nederlandse Taal en Cultuur en het Nijmeegs Volkenkundig Museum BROCHURE bij de expositie Samenstelling en teksten: Marieke Cortjens
Nadere informatieEerste zin Lieve hart, myn boek is af, myn boek is af! schreef Eduard Douwes Dekker op 13 oktober 1859 aan zijn vrouw Tine.
Max Havelaar Zwg door Carla Zeker Weten Goed Zeker Weten Goed 21 March 2019 Auteur Genre Multatuli Roman, Geschiedenis, Politiek Eerste uitgave 1860 Uitgever L.J. Veen Amsterdam/Antwerpen Pagina's 331
Nadere informatieBoekverslag Nederlands Max Havelaar door Multatuli
Boekverslag Nederlands Max Havelaar door Multatuli Boekverslag door een scholier 2104 woorden 11 maart 2010 5,4 24 keer beoordeeld Auteur Genre Multatuli Roman, Geschiedenis, Politiek Eerste uitgave 1860
Nadere informatieBoekverslag door een scholier 2127 woorden 8 maart keer beoordeeld. Roman, Geschiedenis, Politiek Eerste uitgave 1860 Nederlands
Boekverslag door een scholier 2127 woorden 8 maart 2001 7 131 keer beoordeeld Auteur Genre Multatuli Roman, Geschiedenis, Politiek Eerste uitgave 1860 Vak Nederlands 1. Bibliografische gegevens Titel:
Nadere informatieBoekverslag Nederlands De eentonige geschiedenis van den Javaan Saidjah door Multatuli
Boekverslag Nederlands De eentonige geschiedenis van den Javaan Saidjah door Multatuli Boekverslag door een scholier 4436 woorden 10 maart 2002 6 76 keer beoordeeld Auteur Genre Multatuli Novelle Eerste
Nadere informatieHistorische context: Nederlands-Indië in de 19e eeuw
Universität zu Köln Institut für Niederlandistik WS 2008/09 HS: Neuere Literatur: Max Havelaar Dozentin: Prof. Dr. M.-T. Leuker Referentin: A. Theissing Do., 06.11.2008 Opbouw: Het Indonesische archipel
Nadere informatieBoekverslag Nederlands Max Havelaar door Multatuli
Boekverslag Nederlands Max Havelaar door Multatuli Boekverslag door een scholier 2752 woorden 15 maart 2011 6,9 25 keer beoordeeld Auteur Genre Multatuli Roman, Geschiedenis, Politiek Eerste uitgave 1860
Nadere informatieBoekverslag Nederlands Max Havelaar door Multatuli
Boekverslag Nederlands Max Havelaar door Multatuli Boekverslag door een scholier 2567 woorden 26 februari 2007 6,3 54 keer beoordeeld Auteur Genre Multatuli Roman, Geschiedenis, Politiek Eerste uitgave
Nadere informatieWat denken de jongens? Trek een lijn naar het denk-wolkje. Het is niet eerlijk, ik ben arm en hij is rijk. Ik wil graag vrienden blijven
Lees het verhaal Een onmogelijke vriendschap. Zie jij de blanke jongen? Hij heet Olivier. Olivier komt uit Nederland. Olivier woont op Sumatra. Zijn vader is de baas van een plantage. Olivier en zijn familie
Nadere informatieLITERATUUR in historische context Max Havelaar De tweede wereldoorlog Reader Havo 5
LITERATUUR in historische context Max Havelaar De tweede wereldoorlog PO Reader Havo 5 1 Literatuur in historische context en PO literatuur In de vorige periode hebben we twee literaire werken behandeld
Nadere informatieBoekverslag door L woorden 13 januari keer beoordeeld. Roman, Geschiedenis, Politiek Eerste uitgave 1860 Nederlands. Verwachting vooraf
Boekverslag door L. 2642 woorden 13 januari 2014 6 7 keer beoordeeld Auteur Multatuli Genre Roman, Geschiedenis, Politiek Eerste uitgave 1860 Vak Nederlands Verwachting vooraf Ik verwachtte niet echt positieve
Nadere informatieVOORBEREIDING DOCENTENHANDLEIDING INFORMATIE
VOORBEREIDING DOCENTENHANDLEIDING INFORMATIE 1 Utrecht, 2013 Beste docent, Wij hopen u en uw groep binnenkort te mogen verwelkomen in het Centraal Museum, waar u met de groep deelneemt aan het programma
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6: Imperialisme
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6: Imperialisme Samenvatting door J. 1043 woorden 22 april 2015 6,7 34 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 1 Europa verovert de wereld 1815 : leiders van de
Nadere informatieLesbrief bij Max Havelaar
Lesbrief bij Max Havelaar Uitgeverij Malmberg s-hertogenbosch december 2010 Malmberg s-hertogenbosch Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd
Nadere informatieMULTATULI. Het beroemde liefdesverhaal uit Max Havelaar. Saïdjah en Adinda. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren
MULTATULI Saïdjah en Adinda Het beroemde liefdesverhaal uit Max Havelaar Uitgeverij Eenvoudig Communiceren De buffel De vader van Saïdjah heeft een Dat sterke beest trekt de ploeg door de zware aarde.
Nadere informatieExamenopgaven VMBO-KB 2003
Examenopgaven VMBO-KB 2003 tijdvak 1 woensdag 21 mei 09.00-11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING VBO-MAVO-C Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit
Nadere informatieDe koloniale relatie Indonesië Nederland kerndeel antwoorden
De koloniale relatie Indonesië Nederland kerndeel antwoorden 1 2 1. De VOC werd opgericht in 1602. 2. Dergelijke Nederlandse nederzettingen heetten factorijen/handelsposten. De Nederlanders stichtten deze
Nadere informatieVoorbereidende les bij:
Voorbereidende les bij: 1 U heeft een bezoek aan de tentoonstelling 24 uur met Willem in het Nationaal Archief gepland. Wij verheugen ons op uw komst, u bent van harte welkom! Om uw bezoek aan het Nationaal
Nadere informatieGESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT
GESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT Wie zei: Het is mijn taak om dit land goed te besturen. Maar al die ministers moeten zich er niet mee bemoeien. 1. koning Willem I 2. koning Willem II 3. koning
Nadere informatieEindexamen geschiedenis havo 2008-I
De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië De volgende gebeurtenissen uit de geschiedenis van Nederlands-Indië staan in willekeurige volgorde: 1 Johannes van den Bosch introduceert
Nadere informatieAls bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt.
Examen HAVO 2008 tijdvak 1 dinsdag 20 mei 9.00-12.00 uur geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 28 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 76 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieVOORBEREIDING OP BEZOEK AAN DE MUSICAL SOLDAAT VAN ORANJE. Een project over Soldaat van Oranje kan uit verschillende onderdelen bestaan :
VOORBEREIDING OP BEZOEK AAN DE MUSICAL SOLDAAT VAN ORANJE Een project over Soldaat van Oranje kan uit verschillende onderdelen bestaan : - het lezen van het boek Soldaat van Oranje en het maken van de
Nadere informatieSamenvatting Literatuurkunde 18e eeuw
Samenvatting Literatuurkunde 18e eeuw Samenvatting door J. 1717 woorden 16 juni 2014 9,4 2 keer beoordeeld Vak Literatuurkunde Koning Willem I kwam aan de macht en Nederland speelde geen belangrijke rol
Nadere informatieSamenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties
Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2003 - I
Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOLONIALE RELATIE INDONESIË - NEDERLAND + HET INDONESISCH NEDERLANDS CONFLICT 1945 1949 1p 1 De VOC kreeg van de Staten-Generaal
Nadere informatieGeschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren
Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers
Nadere informatieMultatuli Saïdjah en Adinda Het beroemde liefdesverhaal uit Max Havelaar
Multatuli Saïdjah en Adinda Het beroemde liefdesverhaal uit Max Havelaar Lesbrief voor docenten en cursisten Gemaakt door Margreet Salomons en Hank Gronheid Kenniscentrum Alfabetisering Nederlandssprekenden,
Nadere informatieGeschiedenis groep 6 Junior Einstein
De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten
Nadere informatie7.1. Boekverslag door Kees van der Pol 3343 woorden 1 februari keer beoordeeld. Psychologische roman, Geschiedenis, Reisverhaal
Boekverslag door Kees van der Pol 3343 woorden 1 februari 2010 7.1 120 keer beoordeeld Auteur Genre Multatuli Psychologische roman, Eerste uitgave 2010 Geschiedenis, Reisverhaal Vak Nederlands Feitelijke
Nadere informatieEducatief programma Feiten & meningen
Educatief programma Feiten & meningen Handleiding voor docenten De tentoonstelling Zwart&Wit is een tentoonstelling die vragen oproept, meningen laat horen en feiten presenteert. Het educatief programma
Nadere informatieREPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN 1515-1648
REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN 1515-1648 DOCENTENHANDLEIDING BOVENBOUW HAVO/VWO EINDEXAMENRONDLEIDING Eindexamenrondleiding geschiedenis Amsterdam museum Korte informatie Onderwerp: Historische
Nadere informatieStukje van het middenpaneel van de koets.
Stukje van het middenpaneel van de koets. In de Gouden Koets hoort geen vrolijk wuivende koning. De Gouden Koets hoort in een museum als symbool voor al het leed dat Nederland in vier eeuwen overzee heeft
Nadere informatie2,1: Nederlands-Indië, 19 e eeuw
2,1: Nederlands-Indië, 19 e eeuw 1830 1870: Javaanse boer werkt voor Nederlandse staat: - cultuurstelsel - Herendiensten van verliespost naar wingewest Vanaf 1870: modern imperialisme particuliere bedrijven
Nadere informatieEindexamen geschiedenis havo 2007-I
Van kind tot burger: Volksopvoeding in Nederland (1780-1901) De Calvinisten hechtten er veel belang aan dat de mensen zelf de Bijbel konden lezen. 1p 1 Welk gevolg had dit voor het onderwijs in de Republiek?
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2007 - I
De koloniale relatie Indonesië-Nederland + Het Indonesisch-Nederlands conflict 1945-1949 Gebruik bron 15. 1p 22 Wat was een gebruikelijke route van VOC-schepen naar Indonesië? A route 1 B route 2 C route
Nadere informatieArigato. opdrachtenblad. Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten
Arigato opdrachtenblad Regie: Anielle Webster Scenario: Sandra Beerends Jaar: 2012 Duur: 10 minuten Lesuurpakket Arigato Thema s: oorlogsverleden; mensenrechten; vergeven; herdenken. Verdiepingsopdrachten:
Nadere informatieA) Handelsposten. Verovering Makassar door Cornelis Speelman. 4.VELH inv. nr
A) Handelsposten Verovering Makassar door Cornelis Speelman 4.VELH inv. nr. 619.68 Bron Admiraal Cornelis Speelman verslaat de koning van Makassar op Celebes in 1667. De kaart is gemaakt door cartograaf
Nadere informatieUITWERKING TOELICHTING OP DE ANTWOORDEN VAN HET EXAMEN 2001-I GESCHIEDENIS
UITWERKING TOELICHTING OP DE ANTWOORDEN VAN HET EXAMEN 2001-I VAK: NIVEAU: GESCHIEDENIS VWO EXAMEN: 2001-I De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen.
Nadere informatieTrade not aid hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52444
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 29 April 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/52444 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieSTADSLAB DOCENTENHANDLEIDING
STADSLAB DOCENTENHANDLEIDING Korte informatie Onderwerp: Amsterdam StadsLab Doelgroep: Groep 3-8 Vakgebied: Oriëntatie op jezelf en de wereld Duur: 1,5 uur INHOUDSOPGAVE Programma en doelstellingen....
Nadere informatieExamenopgaven VMBO-GL en TL 2003
Examenopgaven VMBO-GL en TL 2003 tijdvak 1 woensdag 21 mei 09.00-11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE GL EN TL GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING VBO-MAVO-D Gebruik het bronnenboekje. Dit examen
Nadere informatieOntdek. ons zoute DNA. Zonder de scheepvaart geen Nederland. voortgezet onderwijs 2015/2016
Ontdek ons zoute DNA Zonder de scheepvaart geen Nederland voortgezet onderwijs 2015/2016 Welkom in het scheepvaartmuseum amsterdam Het Scheepvaartmuseum is een pakhuis vol verhalen waar leerlingen op een
Nadere informatieNaam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt
Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt De Gouden Eeuw duurde niet precies honderd jaar. Hij begon aan het eind van de 16de eeuw, beleefde zijn hoogtepunt rond 1675 en was in de 18de eeuw voorbij. De Gouden
Nadere informatieJagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten
Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat
Nadere informatieVerslag van het nationaal archief Den Haag
Verslag van het nationaal archief Den Haag Verslaggevers: Nafthali en Rens Wij gaan maandag 12 juni naar het nationaal archief in Den Haag. we gaan op zoek naar het gezonken schip van de VOC. VOC betekent:
Nadere informatieREPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN
REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN 1515-1648 DOCENTENHANDLEIDING BOVENBOUW HAVO/VWO EINDEXAMENPROGRAMMA Eindexamenprogramma geschiedenis Amsterdam museum Korte informatie Onderwerp: Historische
Nadere informatieDag tegen Racisme. Kijk eens naar jezelf! Kijk eens naar de anderen! Gudrun Peperstraete. hoe je eruitziet? Of is er meer? Is
Gudrun Peperstraete Kijk eens naar jezelf! hoe je eruitziet? Of is er meer? Is er nog iemand die er net zoals jij uitziet? Kijk eens naar de anderen! Kijk eens goed in de spiegel. Welke kleur hebben je
Nadere informatieWebquestie VOC. Jeffrey Sluyters. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/46517
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Jeffrey Sluyters 08 April 2014 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/46517 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieGeschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl)
Geschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl) Examen HAVO Vragenboekje Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Voor dit examen zijn maximaal 83 punten te behalen; het examen
Nadere informatieKoninklijke Bibliotheek van België EDUCATIEVE DIENST
Koninklijke Bibliotheek van België EDUCATIEVE DIENST INTRO No furniture so charming as books, verkondigde de Engelse schrijver Sydney Smith twee eeuwen geleden. Boeken hebben we in de Koninklijke Bibliotheek
Nadere informatieDe gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht
De gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht Lees : Mattheüs 18:21-35 Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was,heeft Hij gelijkenissen verteld
Nadere informatieMet dank aan het projectteam Nineveh van het Rijksmuseum van Oudheden
Docentenhandleiding De tentoonstelling Nineveh. Hoofdstad van een wereldrijk (20 oktober 2017 t/m 25 maart 2018) in het Rijksmuseum van Oudheden vormt de aanleiding voor dit digitale lespakket over de
Nadere informatieTijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.2 Het moderne imperialisme
Onderzoeksvraag: Welke motieven hadden de Europeanen om in Afrika en Zuidoost Azië een groot koloniaal imperium op te bouwen? Kenmerkende aspect: De moderne vorm van imperialisme die verband hield met
Nadere informatieIn dit informatieboekje zullen wij op een aantal zaken, die betrekking hebben op de bijlessen, iets dieper in gaan.
Schooljaar 2012-2013 Postadres : Jos Kinds Studiebegeleiding Enkstraat 10 8102 GL Raalte Telefoon : 0572-851253 homepage E-mail : www.bijlesleidscherijn.nl : info@bijlesleidscherijn.nl 1 Inhoudsopgave
Nadere informatieDocentenhandleiding Buitenspel
Docentenhandleiding Buitenspel Museumles bij de tentoonstelling De heksen van Bruegel (19 september 2015 t/m 31 januari 2016) Museum Catharijneconvent Utrecht Museum Catharijneconvent, 2015 Inleiding U
Nadere informatieEindexamen geschiedenis vwo 2008-II
De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië In 1596 bereikte een Nederlandse expeditie onder Cornelis de Houtman Bantam. 2p 1 Leg uit welk verband er bestaat tussen deze expeditie en
Nadere informatieRembrandt van Rijn. Hoofdstuk 1 : Rembrandt zijn eerste jaren.
Rembrandt van Rijn Hoofdstuk 1 : Rembrandt zijn eerste jaren. Rembrandt is op 15 juli 1606 in Leiden geboren. Rembrandt zijn vader was eigenaar van een molen. Die molen was niet bewoonbaar. Hun huis stond
Nadere informatieDocentenhandleiding Educatieprogramma
Docentenhandleiding Educatieprogramma Hoe, wat & waar Primair Onderwijs groep 3 t/m 6 Inhoud Het Dordrechts Museum..p.3 Algemene doelstelling programma...p.3 Aansluiting bij kerndoelen. p.3,4 Programma:Hoe,
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6 Samenvatting door Jel 1523 woorden 13 juni 2018 0 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 6.1 Europa veroverd de wereld Portugezen,Spanjaarden reisden rond 1500
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme
Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk door een scholier 1970 woorden 12 oktober 2005 6,7 72 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag: Hoe beschrijven en verklaren we
Nadere informatie125 jaar. Geïnspireerd door de beroemde werken van Nederlands schilder. Vincent van Gogh (1853-1890)
125 jaar Geïnspireerd door de beroemde werken van Nederlands schilder Vincent van Gogh (1853-1890) WWW.BNWALLCOVERINGS.COM 125 JAAR GEÏNSPIREERD DOOR DE WERKEN VAN KUNSTSCHILDER VINCENT VAN GOGH De collectie
Nadere informatieLesbrief Op zolder bij oma Aletta
Lesbrief Op zolder bij oma Aletta Inhoud: Inleiding Algemene informatie Opbouw van de les Voorbereiding en lestips Op zolder bij oma Aletta Iedereen heeft wel eens gehoord van Aletta Jacobs, maar weinig
Nadere informatieWebquest Indonesië. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/70599
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Roel Wellink 25 January 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/70599 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieBronnenboekje examen VMBO-KB 2003
Bronnenboekje examen VMBO-KB 2003 tijdvak 1 GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING VBO-MAVO-C 300005-633-527b DE KOLONIALE RELATIE INDONESIË - NEDERLAND bron 1 E A C F
Nadere informatieTULPENGEKTE. 1. Streep door wat niet van toepassing is.
TULPENGEKTE Je leraar of lerares heeft je een tulpenbol laten zien. Zo n bol stop je in de herfst in de grond, en in de lente groeit er een tulp uit. Niets bijzonders zou je zeggen. Maar vierhonderd jaar
Nadere informatie- het lezen van het boek van Soldaat van Oranje en het maken van de literatuurwijzer het bekijken van de film Soldaat van Oranje;
LESSUGGESTIES blijkt de blijvende grote interesse van scholieren voor de Tweede Wereldoorlog. Zij geven aan vooral gegrepen te worden door persoonlijke verhalen, gekoppeld aan inzet van hedendaagse middelen.
Nadere informatieVerspreiding Christendom - HV 1. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62218
Verspreiding Christendom - HV 1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 June 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62218 Dit lesmateriaal is
Nadere informatieEducatieve programma s Voortgezet onderwijs 2015-2016
Educatieve programma s Voortgezet onderwijs 2015-2016 1 Beste docent, Kom met je klas naar het Joods Cultureel Kwartier. Maak kennis met het joodse leven, de geschiedenis en de traditie in het Joods Historisch
Nadere informatieLesbrieven voor de basisschool Groep 6 t/m 8. Behorend bij de tentoonstelling. Anton Heyboer DE HAARLEMSE JAREN
Lesbrieven voor de basisschool Groep 6 t/m 8 Behorend bij de tentoonstelling Anton Heyboer DE HAARLEMSE JAREN 23 november 2012-19 mei 2013 Inhoudsopgave 1. Tijdelijke tentoonstelling Anton Heyboer De Haarlemse
Nadere informatieDik van der Meulen, auteur van de biografie Multatuli, leven en werken van Eduard Douwes Dekker (2002), winnaar van de AKO-literatuurprijs 2003
Deze hertaling van Max Havelaar ademt volledig de geest van het oorspronkelijke boek. Zo zou Multatuli hebben geschreven als hij nu had geleefd. Dik van der Meulen, auteur van de biografie Multatuli, leven
Nadere informatieErfgoededucatie Stadsmuseum Zoetermeer in transitie
Erfgoededucatie 2017-2018 Stadsmuseum Zoetermeer in transitie Educatieflyer 2017 2018 Met veel plezier bieden wij je het educatie-overzicht Primair Onderwijs van het Stadsmuseum Zoetermeer voor het schooljaar
Nadere informatieSpotlight: Joris van Leeuwen
Om bekende en onbekende schrijvers van Nederlandse bodem die in de genre spanning / fantasy druk bezig zijn en een aantal boeken hebben gepubliceerd, toch wat meer bekendheid te geven, heb ik besloten
Nadere informatieEducatieflyer Stadsmuseum Zoetermeer
Educatieflyer 2018-2019 Stadsmuseum Zoetermeer Inleiding Met veel plezier bieden wij u het educatie-overzicht Primair Onderwijs van het Stadsmuseum Zoetermeer voor het schooljaar 2018-2019 aan. Een programma
Nadere informatieTijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus
138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 Samenvatting door een scholier 1563 woorden 18 februari 2004 4,9 26 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Pharos Hoofdstuk 5 Primair: bron door iemand geschreven
Nadere informatieDocentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8
Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8 1 Inhoud Voorbereidende les Afsluitende les Aanvullend materiaal bij deze lessen staat op de website: Introductiefilmpje PowerPoint presentatie Werkbladen 2 Voorbereidende
Nadere informatieSamenvattingen Geloof ABC
Samenvattingen Geloof ABC Info 1ABC: Wat is geloof? Het gaat in dit project om de belangrijkste wereldgodsdiensten: jodendom, christendom, islam, hindoeïsme en boeddhisme. Deze godsdiensten geven antwoorden
Nadere informatieInhoud. Het leven van Escher. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld op z n kop.
Inhoud. Blz. 1. Blz. 2. Blz. 3. Blz. 4. Blz. 5. Blz. 6. Blz. 7. Blz. 8. Blz. 9. Blz. 10. Blz. 11. Kaft Inhoud Het leven van Escher. Moeilijke jaren. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld
Nadere informatieBoeken: - De Kozakkentuin
Boeken: - De Kozakkentuin De kozakkentuin - Jan Brokken 2015 Samenvatting : Het verhaal speelt zich af in Rusland en begint ermee dat Alexander von Wrangel aanwezig is bij de executie van Fjodor Dostojevski.
Nadere informatieTijdlijn van het oude Israël - 800 v.chr. tot 400 v. Chr.
Tijdlijn van het oude Israël - 800 v.chr. tot 400 v. Chr. Jesaja is de zoon van Amoz, de broer van Uzzia, koning van Juda. Uzzia werd op 16- jarige leeftijd koning, tijdens het 27 e regeringsjaar van Jerobeam
Nadere informatieMercator en de ontdekkingsreizen
Mercator en de ontdekkingsreizen V.U. ANNEMIE CHARLIER, GROTE MARKT 1, 9100 SINT-NIKLAAS Stedelijke Musea Sint-Niklaas Beste leerling! Hopelijk vonden jullie het bezoek aan het Mercatormuseum een boeiende
Nadere informatieFrankenstein. Mary Shelley
Frankenstein Frankenstein maakt deel uit van de reeks Wereldverhalen van Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. Wereldverhalen is een serie beroemde verhalen. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208
Nadere informatieprimair onderwijs groep 4 en 8 samen Mijn verhaal van Brabant docentenhandleiding
primair onderwijs groep 4 en 8 samen Mijn verhaal van Brabant docentenhandleiding Inhoud Een doorlopende leerlijn erfgoededucatie 3 Leerdoelen 6 Voorbereiding op het museumbezoek 7 De museumles Mijn verhaal
Nadere informatiedocentenhandleiding Sprekende beelden in de klas
1 docentenhandleiding Sprekende beelden in de klas Deze digitale les is gemaakt in opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. De les is geschikt voor de bovenbouw van havo en vwo en kan gegeven worden
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis PTA Module 1 Hoofdstuk 1, 2, 3
Samenvatting Geschiedenis PTA Module 1 Hoofdstuk 1, 2, 3 Samenvatting door een scholier 2290 woorden 12 januari 2004 6,1 105 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Geschiedenis PTA H. 1, 2, 3 Jaargetallen
Nadere informatieeen zee van tijd een zee van tijd Werkblad 17 Ω Over Indië en Suriname Ω Les 1: Van Batavia tot Jakarta Naam:
Werkblad 7 Ω Over Indië en Suriname Ω Les : Van Batavia tot Jakarta VOC Schepen van de VOC varen naar Indië om specerijen te halen. Specerijen zijn bijvoorbeeld peper, kruidnagel en nootmuskaat. De reis
Nadere informatieDit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten.
Kan het anders? (Uit: Kompas) Dit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten. Behandelende onderwerpen het recht veilig in vrijheid te leven het recht op respect
Nadere informatieLieve mensen van de Hofkerk, gasten, gemeente van Jezus Christus
Zondag 27 september Markus 9, 30-37 Overdenking Lieve mensen van de Hofkerk, gasten, gemeente van Jezus Christus 1) Ongemakkelijk gevoel Ik kreeg een beetje een ongemakkelijk gevoel toen ik dat gedeelte
Nadere informatieFamiliekunde. Vlaanderen
Familiekunde Vlaanderen Documentatie- en studiecentrum voor familiegeschiedenis Van Heybeeckstraat 3, 2170 Merksem, België +32 (0)3 646 99 88 administratie@familiekunde-vlaanderen.be www.centrumfamiliegeschiedenis.be
Nadere informatieMaak hier de gaatjes voor in je multomap. Leerlingenboekje WELKOM BIJ DE ROMEINEN. Dit boekje is van
Maak hier de gaatjes voor in je multomap Leerlingenboekje WELKOM BIJ DE ROMEINEN _ Dit boekje is van Welkom bij de Romeinen! In Welkom bij de Romeinen maak je kennis met het Romeinse leven. Je zult merken
Nadere informatieLatijn en Grieks in de 21ste eeuw
Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het
Nadere informatie6.4. Boekverslag door J woorden 10 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 1: Wat houdt het cultuurstelsel in?
Boekverslag door J. 4880 woorden 10 april 2002 6.4 311 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdstuk 1: Wat houdt het cultuurstelsel in? De Java-oorlog (1825-1830) liet zien dat Java een samenhangende natie
Nadere informatieANGRY. De verbeelding van de radicaal. Informatie over de educatieve modules bij een fotografie en nieuwe media project over radicaliserende jongeren.
ANGRY De verbeelding van de radicaal Informatie over de educatieve modules bij een fotografie en nieuwe media project over radicaliserende jongeren. Jasper Groen, Jeffrey, 2008 Paradox, het Nederlands
Nadere informatieELSEVIER HULP BIJ STUDIEKEUZE
ELSEVIER HULP BIJ STUDIEKEUZE Naam:... Klas:... Stap : Wat Kan ik? Voor welke vakken haal(de) je de hoogste cijfers op school? Aardrijkskunde Algemene natuurwetenschappen Bewegen, sport en maatschappij
Nadere informatie