Eerste zin Lieve hart, myn boek is af, myn boek is af! schreef Eduard Douwes Dekker op 13 oktober 1859 aan zijn vrouw Tine.

Transcriptie

1 Max Havelaar Zwg door Carla Zeker Weten Goed Zeker Weten Goed 21 March 2019 Auteur Genre Multatuli Roman, Geschiedenis, Politiek Eerste uitgave 1860 Uitgever L.J. Veen Amsterdam/Antwerpen Pagina's 331 Flaptekst Het begint met een makelaar in koffie en het eindigt met een bewogen, hartverscheurende oproep aan de koning: de wereldberoemd geworden roman Max Havelaar. Anderhalve eeuw na verschijning is het nog steeds een zeer toegankelijk en meeslepend boek, een werk van grote tegenstellingen: literair en politiek, nostalgisch en modern, woedend en humoristisch, sarcastisch en teder. Sinds het verschijnen hebben talloze lezers gelachen om Batavus Droogstoppel, gehuild om Saïdjah en Adinda en meegeleefd met Max Havelaar en zijn schepper Multatuli - in 2004 uitgeroepen tot de belangrijkste schrijver uit de Nederlandse literatuur. Eerste zin Lieve hart, myn boek is af, myn boek is af! schreef Eduard Douwes Dekker op 13 oktober 1859 aan zijn vrouw Tine. Samenvatting Het verhaal start met de wens van Batavus Droogstoppel om een boek te schrijven over koffie, aangezien hij makelaar in koffie is. Hij komt een oude schoolvriend tegen op straat, die hij voor het gemak Sjaalman noemt (hij wil liever geen namen noemen en hij droeg een sjaal) en hij gaf Droogstoppel een pakket met geschriften. Droogstoppel komt erachter dat deze geschriften ook verhalen over koffie bevat en wil dit gebruiken voor zijn boek. Echter ziet hij het somber in, omdat het te veel werk lijkt, maar hij schakelt zijn jongste bediende Stern in om hem te helpen. Het is de bedoeling dat Stern en Droogstoppel afwisselend hoofdstukken schrijven, maar wel allemaal enigszins naar de wens van Droogstoppel, het is uiteindelijk zijn boek. Stern schrijft over de geschriften van Sjaalman en deze verhalen gaan over een zekere Max Havelaar, die pas benoemd is tot assistent-resident in Lebak, een gebied op Java. Een uitgebreid verhaal volgt over de aankomst van Havelaar op Java. In het verhaal worden de verhalen van Stern (van Sjaalman, over Max Havelaar) steeds onderbroken door Droogstoppel. Hij onderbreekt met een preek van een dominee of met een betoog over hoe hij zelf nooit een buffel heeft gehad en toch tevreden is: 'Er zyn mensen die altyd klagen'. Pagina 1 van 5

2 Stern vertelt het verhaal van de inwoners van Java en hoe zij worden uitgebuit door de hoge piefen in het gebied. Bijvoorbeeld het verhaal over de buffelroof en Saïdjah en Adinda. De buffel is alles wat zij hebben en moeten leven van de landbouw, maar als hun buffel wordt weggenomen wordt overleven steeds moeilijker. Saïdjah gaat op reis om meer geld te verdienen en zijn eigen buffel te kunnen kopen en te kunnen trouwen met Adinda. Wanneer hij terugkomt in zijn dorp ziet hij dat de hele boel is leeggeroofd en in brand staat. Iedereen is vermoord door de koloniehouders. Max Havelaar komt al gauw tot conflicten met de inlandse regent, die hij van corruptie en uitbuiting van zijn ondergeschikten beschuldigd. Hij wordt bij gebrek aan bewijs uiteindelijk niet voldoende gesteund door zijn omgeving. Uiteindelijk vraagt Havelaar aan de Gouverneur-Generaal ontslag uit 's lands dienst. Dit verhaal wordt onderbroken door uiteenzettingen over de structuur van het bestuurlijke apparaat in Indië, en over wat er met Havelaar vóór zijn verblijf in Lebak heeft afgespeeld. Droogstoppel doet ondertussen heel erg zijn best om te begrijpen wat dit allemaal met koffie te maken heeft, het hele Havelaar-verhaal. Aan het einde neemt Multatuli het woord over van Stern en Droogstoppel om zich te richten tot de koning. Hij vraagt aandacht aan de koning door het volgende te schrijven: 'Aan u durf ik met vertrouwen vragen of 't uw keizerlijke wil is: Dat Havelaar wordt bespat met de modder van Slijmeringen en Droogstoppels? En dat daarginds uw meer dan dertig miljoen onderdanen worden mishandeld en uitgezogen in uw naam?' Motto Het motto van het boek bevat een onuitgegeven toneelspel over hoe Lothario - hoewel onschuldig - wordt veroordeeld tot ophanging omdat hij schuldig zou zijn aan eigenwaan. Met dit motto verwees Dekker naar de mensen die hem zouden verwijten zelfingenomen te zijn, wanneer hij zich in de Max Havelaar vrij pleitte van schuld. In het onuitgegeven toneelspel wordt Lothario beschuldigd van het vermoorden en inzouten van Barbertje. Zonder enig bewijs neemt de rechter dit voor waar aan. Wanneer er getuigen worden gehoord en zij allemaal beamen dat Lothario een edel mens is, wordt hij beschuldigd van eigenwaan. Wanneer zelfs het slachtoffer komt getuigen dat Lothario een goed mens is, blijkt de beschuldiging van moord weliswaar onterecht, maar de eigenwaan blijft, en ook daar staat de doodstraf op. De rechter is slechts uit op een veroordeling. Opdracht 'Aan de diep vereerde nagedachtenis van Everdine Huberte, Baronesse van Wynbergen, der trouwe gade, der heldhaftige liefdevolle moeder, der edele vrouw.' Personages Multatuli Multatuli is aan het einde even een personage in het boek, maar eigenlijk moeten we hem zien als de schrijver van dit gehele verhaal. Multatuli is latijn voor 'ik heb veel geleden' en is een pseudoniem voor Eduard Douwes Dekker. Max Havelaar Max Havelaar is het autobiografische personage van Multatuli. Hij is de held van het verhaal en lijkt alleen goede eigenschappen te bezitten. Daarbij is hij ook nog eens buitengewoon belezen en geleerd. Zijn slechte eigenschappen komen zo naar voren dat hij toch de sympathie van het publiek wint. Tegelijk is hij een vrij slechte ambtenaar: van Pagina 2 van 5

3 zijn beloftes komt weinig terecht. Dit personage heeft eigenlijk twee functies: 1) Hij symboliseert de kritiek van de schrijver op de toenmalige gang van zaken in Nederlands-Indië. 2) Hij heeft als functie aan te tonen dat Eduard Douwes Dekker (Multatuli) toentertijd goed gehandeld heeft en het slachtoffer is geworden van onbegrip. Multatuli wilde hiermee zowel zijn sociale als zijn maatschappelijke positie herstellen. Batavus Droogstoppel Hij is makelaar in koffie, Lauriersgracht nummer 37 en tevens de antiheld van dit verhaal. Hij is bekrompen, gierig, egoïstisch en maakt zichzelf voortdurend belachelijk bij de lezer. Droogstoppel symboliseert precies de wereld van het egocentrisme en de corruptie die Max Havelaar wil bestrijden. Daarnaast is Droogstoppel ook de verteller van het verhaal en de opdrachtgever van de tweede verteller: Stern. Stern Stern is de zoon van een grote industriële zakenman met wie Droogstoppel vrienden moet blijven. Droogstoppel laat Stern uit het pak van Sjaalman het verhaal van Max Havelaar vertellen. Stern is ook een soort held in het verhaal, doordat hij sympathie heeft voor Max Havelaar en aan de lezers laat zien dat deze sympathie logisch zou moeten zijn. Over Stern zelf komen we weinig te weten, behalve de mening van Droogstoppel. De resident van Bantam, dhr. Slymering Deze man durft de onrechtvaardigheden in Lebak niet onder ogen te zien, laat staan ze te bestrijden. Dit is allemaal uit angst voor zijn baan, dus zijn eigenbelang. Multatuli probeert anti-sympathie op te wekken voor hem en daarmee het Nederlandse gezag in Indië. Quotes "Uit dit alles vloeit dus de vreemde omstandigheid voort, dat eigenlijk de mindere de meerdere beveelt. De assistent- Resident gelast de Regent, hem opgaven te doen." Bladzijde 68 "Bij u, lezer, stort ik mijn hart uit, en opdat ge na het lezen van Sterns geschrijf - hebt ge werkelijk gelezen? - uwe toorn niet zoudt uitstorten over een onschuldig hoofd - want ik vraag u, wie zal een makelaar nemen, die hem voor menseneter uitscheldt? - hecht ik eraan, dat ge overtuigd zijt van mijn onschuld." Bladzijde 139 "De kleine familie leefde stil voort. Havelaar was dikwijls overdag uit, en bracht halve nachten op zijn bureau door. De verhouding tussen hem en de commandant van 't kleine garnizoen was alleraangenaamst, en ook in de huiselijke omgang met de controleur was geen spoor te ontdekken van 't rangverschil dat anders in Indië zo vaak het verkeer stijf en vervelend maakt." Bladzijde 210 "Maar de verbijsterde Saïdjah verstond niet duidelijk wat men hem zeide. Zelfs begreep hij niet goed het bericht van de dood zijns vaders. Er was een gegons in zijn oren als had men op een gong geslagen in zijn hoofd." Bladzijde 284 "Hoe luider overigens de afkeuring van mijn boek, hoe liever 't mij wezen zal, want des te groter wordt de kans Pagina 3 van 5

4 gehoord te worden. En dit wil ik!" Bladzijde 330 Thematiek Macht Macht is een belangrijk thema in het boek. Het gaat over de macht van de regenten in Nederlands-Indië en de Nederlanders in het gebied. Over de uitbuiting van de heersers en de inwoners, de koffie-industrie en hoe Multatuli aanspraak maakt op de macht van de Koning om hier iets aan te veranderen. Discriminatie en racisme Discriminatie en racisme komen veel voor in deze roman. Het gaat namelijk over de uitbuiting van de lokale bevolking in Nederlands-Indië, door de Nederlanders. Motieven Kolonialisme: nederlands-indiã«kolonialisme is een belangrijk thema in dit boek. Het boek heeft als doel om in opstand te komen tegen de uitbuiting van het volk in Nederlands-Indië ten tijde van de koloniën. Je leest verschillende voorbeelden van hoe het eraan toeging in Nederlands-Indië. Eerherstel Multatuli was uit op eerherstel door het schrijven van dit boek. Door het vertellen van zijn verhaal wil hij laten zien dat hij zelf onschuldig is. Ambtenarij De gebeurtenissen in deze roman worden veroorzaakt door het ambtenarensysteem in Nederland en Nederlands- Indië. Je komt veel te weten over de machtsverhoudingen in Nederlands-Indië en hoe de lokale bevolking daar wordt uitgebuit. Motto Het motto van het boek bevat een onuitgegeven toneelspel over hoe Lothario - hoewel onschuldig - wordt veroordeeld tot ophanging omdat hij schuldig zou zijn aan eigenwaan. Met dit motto verwees Dekker naar de mensen die hem zouden verwijten zelfingenomen te zijn, wanneer hij zich in de Max Havelaar vrij pleitte van schuld. In het onuitgegeven toneelspel wordt Lothario beschuldigd van het vermoorden en inzouten van Barbertje. Zonder enig bewijs neemt de rechter dit voor waar aan. Wanneer er getuigen worden gehoord en zij allemaal beamen dat Lothario een edel mens is, wordt hij beschuldigd van eigenwaan. Wanneer zelfs het slachtoffer komt getuigen dat Lothario een goed mens is, blijkt de beschuldiging van moord weliswaar onterecht, maar de eigenwaan blijft, en ook daar staat de doodstraf op. De rechter is slechts uit op een veroordeling. Opdracht 'Aan de diep vereerde nagedachtenis van Everdine Huberte, Baronesse van Wynbergen, der trouwe gade, der heldhaftige liefdevolle moeder, der edele vrouw.' Titelverklaring 'Max Havelaar, of De Koffieveilingen der Nederlandse Handelsmaatschappij' De titel geeft aan dat er eigenlijk twee manieren zijn waarop je het boek kunt lezen. Het gaat om het verhaal van Max Pagina 4 van 5

5 Havelaar, gehaald uit de geschriften van Stern, maar ook over koffie, zoals Droogstoppel het bedoeld had. Structuur & perspectief De structuur is vrij ingewikkeld. Het verhaal begint met Droogstoppel, die een boek wil schrijven. Vervolgens wordt dit opgedeeld in hoofdstukken van Droogstoppel zelf en zijn bediende Stern. Droogstoppel schrijft voornamelijk vanuit zijn eigen perspectief en Stern schrijft over Max Havelaar, een personage afkomstig uit de geschriften van Sjaalman. Sjaalman heeft al eerder een groot pak geschriften bij Droogstoppel afgeleverd en toen hij erachter kwam dat deze ook verhalen over koffie bevatten, wilde hij dit ook in zijn boek verwerken. Daarnaast neemt aan het einde Multatuli het verhaal over: hij gebruikt zijn stem om zich te richten op de koning. Hij komt als het ware boven het verhaal te staan en wil het verhaal als een soort les gebruiken voor anderen. Decor Het verhaal speelt zich af rond de tijd dat het is geschreven, dus Op dat moment dreef Nederland veel handel en bezat Nederland kolonies in Indië, waaronder ook Lebak in Java. Die laatste plek is waar het verhaal zich veelal afspeelt. Stijl Het is een bijzondere roman, aangezien het uit 1860 komt en een opvallende structuur heeft. Daarnaast zijn er verschillende mensen aan het woord, met elk hun eigen stijl. Droogstoppel is alles aan het betrekken op zijn eigen leven en relativeert de boel, terwijl Stern het verhaal van Sjaalman/Max Havelaar vertelt over de vreselijke gebeurtenissen in de kolonie. Slotzin Aan u durf ik met vertrouwen vragen of 't uw keizerlijke wil is: Dat Havelaar wordt bespat met de modder van Slijmeringen en Droogstoppels? En dat daarginds uw meer dan dertig miljoen onderdanen worden mishandeld en uitgezogen in uw naam? Beoordeling Een uiterst ingewikkeld, lange, maar mooie roman over de kolonie-tijd in Nederlands Indië. Het geeft een goede weergave van hoe het er in die tijd aan toe ging, voor zowel de Nederlanders als de oorspronkelijke inwoners van Indië en het is uiteindelijk ook een soort protest tegen de uitbuiting van het systeem. Pagina 5 van 5