MONITOR BESTUURSAKKOORD VO: METING 2012

Transcriptie

1 MONITOR BESTUURSAKKOORD VO: METING 2012

2

3 MONITOR BESTUURSAKKOORD VO Meting eindrapport - Dr. B. Dekker Drs. F.E.M. Berndsen Drs. C.T.A. van Bergen Regioplan Nieuwezijds Voorburgwal RD Amsterdam Tel.: +31 (0) Fax : +31 (0)

4 Amsterdam, oktober 2012 Publicatienr Narcis: OND Regioplan, in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Regioplan. Regioplan aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.

5 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding Thema s bestuursakkoord op de scholen Analyse schoolplannen: Prestatiemonitor Interesse beleidsthema s: School aan Zet Prestatie kernvakken en brede vorming Gemiddelde eindcijfers Nederlands, Engels en wiskunde Percentage leerlingen met N-profiel/sector Opbrengstgericht werken Opbrengstgericht werken Signaleren en omgaan met verschillen Signaleren en omgaan met verschillen Ambitieuze leercultuur Gemiddeld eindcijfer CE/SE van de 20 procent beste vwo ers Scholen die excellentie en taalontwikkeling bevorderen Aantal leerlingen met meer examenvakken dan voorgeschreven Aantal leerlingen dat examen doet op een hoger niveau Maatwerk excellente leerlingen Lerende cultuur en HRM-beleid Aanwezigheid bekwaamheidsdossier Functioneringsgesprekken Tevredenheid over begeleiding Registratie leraren en onderhoud van bekwaamheid Bekwaamheid schoolleiders Aanvullende gegevens PISA: Prestatie-indicatoren internationale vergelijking Aantal zwakke scholen COOL-scores Rekentoets... 25

6

7 1 INLEIDING In 2011 sprak de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) als belangrijkste ambitie uit dat de kwaliteit van het onderwijs en de prestaties van leerlingen moeten worden verhoogd en presenteerde zij een drietal actieplannen voor het onderwijs. 1 Op basis van deze plannen zijn in de verschillende onderwijssectoren, waaronder het voortgezet onderwijs, bestuursakkoorden afgesloten. In het Bestuursakkoord VO zijn prestatieafspraken gemaakt over hetgeen er in de periode gerealiseerd moet worden en daarbij zijn ook meetbare indicatoren afgesproken. 2 Bestuursakkoord VO In het Bestuursakkoord VO wordt de gezamenlijke ambitie als volgt samengevat: Leerlingen behalen goede prestaties op de kernvakken én worden breed gevormd. Scholen werken systematisch aan het maximaliseren van prestaties van leerlingen, dat wil zeggen ze werken opbrengstgericht. Leraren signaleren verschillen tussen leerlingen niet alleen de gemiddelde leerlingen, maar ook de cognitief zwakkere en sterkere leerlingen en gaan hier op een adequate wijze mee om. Op scholen is sprake van een ambitieuze leercultuur waar excellentie wordt gestimuleerd en hoogbegaafdheid wordt ondersteund. Op scholen is sprake van een lerende cultuur waarin het niet alleen draait om het leren van leerlingen, maar ook om het leren van leraren en schoolleiders. Goed HRM-beleid is daarvoor een voorwaarde. Naast ondersteuning en monitoring op het schoolniveau (onder andere via School aan Zet) zijn voor elk van deze ambitiethema s in het bestuursakkoord indicatoren en landelijke streefdoelen benoemd. In de tabel 1.1 hebben we de indicatoren in beknopte vorm weergegeven, in de volgende hoofdstukken worden ze gedetailleerder besproken. 1 Basis voor Presteren (voor basisonderwijs), Beter Presteren (voor voortgezet onderwijs) en Leraar 2020 Een krachtig beroep! (voor het lerarenbeleid in alle onderwijssectoren). 2 Bestuursakkoord VO-raad OCW Ondertekend op 14 december

8 Tabel 1.1 Indicatorenoverzicht Bestuursakkoord VO Ambitiethema 1. Prestatie kernvakken en brede vorming Indicator - Gemiddeld eindcijfer (CE), Ne., Eng., wis. - % leerlingen met N-profiel/sector 2. Opbrengstgericht werken Constatering Inspectie opbrengstgericht werken 3. Signaleren en omgaan met verschillen Constateringen Inspectie wat betreft omgaan met verschillen tussen leerlingen in: - instructie; - verwerking; - onderwijstijd. 4. Ambitieuze leercultuur - Gemiddeld eindcijfer 20% best presterende vwo ers - Scholen met een profiel dat excellentie bevordert (Technasia, Universum, TTO, et cetera) - Examen in meer vakken dan voorgeschreven/ examens met vakken op hoger niveau. - Maatwerk bieden aan excellente en hoogbegaafde leerlingen. Constatering Inspectie. 5. Lerende cultuur (incl. HRM) Aanvullende prestatieindicatoren* - Aanwezigheid bekwaamheidsdossier. - Functioneringsgesprekken. - Tevredenheid begeleiding. - Bekwaamheid docenten (en registratie). - Bekwaamheid schoolleiders. - PISA wiskunde, lezen, science. - Aantal zwakke scholen. - COOL-scores. - Rekentoets CE vo (pilots). Aanvullend bij nulmeting Plannen scholen bij aanvraag* Beschikbaarheid en inhoud ambities in schoolplannen * In deze gevallen gaat het om onderdelen die niet altijd expliciet benoemd zijn in het bestuursakkoord. Rapportage Om de voortgang van de afspraken in het Bestuursakkoord VO te volgen, worden periodiek gegevens bij elkaar gebracht. Een belangrijk deel van de gegevens is met tussenkomst van OCW aangevraagd bij de betreffende leveranciers. Dit was van belang omdat de cijfers die beschikbaar waren in openbare bronnen (publicaties) niet altijd geschikt bleken voor het gebruik (op langere termijn). Er is gekozen voor duidelijk omschreven, kwantitatieve indicatoren die ook in de toekomst verzameld kunnen worden. In deze rapportage worden gegevens, die beschouwd kunnen worden als nulmeting of een eerste stand van zaken, bij elkaar gebracht en per thema beknopt beschreven. We beginnen in hoofdstuk 2 met de aandacht en interesse voor de beleidsthema s uit het Bestuursakkoord VO op de scholen en bespreken vervolgens per thema de stand van zaken. 2

9 2 THEMA S BESTUURSAKKOORD OP DE SCHOLEN 2.1 Analyse schoolplannen: Prestatiemonitor In het kader van het bestuursakkoord is afgesproken dat scholen hun eigen streefdoelen vastleggen in een Plan van Aanpak en die opnemen in het schoolplan. De VO-raad en Schoolinfo hebben met behulp van de schoolplannen in de Schoolvensters (zie onderzocht in hoeverre ambities en streefdoelen benoemd zijn, of er sprake is van een plan van aanpak en of daarin ook maatregelen en middelen opgenomen zijn. Van de scholen die deelnemen aan Vensters (96,5% van de vo-scholen) is een selectie gemaakt van scholen met een schoolplan waarin na 1 januari 2012 wijzigingen zijn aangebracht (268 scholen). De betreffende schoolplannen zijn vervolgens bekeken en gescoord. We gaan hier kort in op de belangrijkste uitkomsten, voor de meer uitgebreide informatie verwijzen wij naar de Prestatiemonitor. In 90 procent van de onderzochte schoolplannen wordt minimaal een ambitie benoemd. Gemiddeld komen 2,7 van de 5 thema s uit het Bestuursakkoord aan de orde in de selectie. Hoewel alle ambities genoemd worden, valt op dat ambities op het HRM-beleid vaker genoemd worden terwijl die op het gebied van bètatechniek en excellentie wat minder vaak voorkomen. In 95 procent van de onderzochte schoolplannen wordt minimaal een streefdoel beschreven. Gemiddeld worden 6,7 van de 14 streefdoelen uit het Bestuursakkoord genoemd. Wat betreft specifieke streefdoelen worden vooral indicatoren op het gebied van HRM-beleid, omgaan met verschillen en opbrengstgericht werken genoemd In de schoolplannen van 67 scholen (26% van de scholen uit de onderzoeksgroep) is sprake van een plan van aanpak. Van de scholen uit de onderzoeksgroep heeft 66 procent maatregelen genoemd die samenhangen met de thema s uit het Bestuursakkoord, zoals de scholing en begeleiding van docenten en maatwerktrajecten voor goede leerlingen. Van de onderzochte scholen gaat 26 procent in op de middelen (bijvoorbeeld op het gebied van scholing docenten, of het vrijmaken van budget uit het zorgbudget). Er worden echter geen exacte bedragen genoemd. In de Prestatiemonitor wordt er tot slot op gewezen dat de informatie uit Vensters informatief is, maar ook een aantal beperkingen kent. Zo is (nog niet) goed vast te stellen hoeveel scholen een plan van aanpak hebben (mogelijk nog niet geïntegreerd in het schoolplan op Vensters). Ook is niet precies vast te stellen hoeveel scholen ermee bezig zijn op basis van Vensters. Een 3

10 dergelijk traject heeft immers tijd nodig en aangezien het bestuursakkoord in december 2011 getekend is, zullen scholen vaak nog bezig zijn. Ook is er geen volledige duidelijkheid over de relatie tussen het bestuursakkoord en de genoemde plannen en activiteiten, omdat een deel van de scholen op eigen initiatief ook al bezig was met de verschillende thema s. Over de belangstelling van de scholen kunnen we meer te weten komen uit de rapportage van School aan Zet die ongeveer tegelijkertijd beschikbaar is gekomen. 2.2 Interesse beleidsthema s: School aan Zet Om scholen te activeren, te ondersteunen en te volgen bij het verwezenlijken van de beleidsdoelstellingen uit het Bestuursakkoord VO is het programma School aan Zet in het leven geroepen. In dit programma worden scholen (verder) op weg geholpen bij het formuleren van doelstellingen en het bereiken daarvan. School aan Zet doet dit onder meer door het organiseren van kennisuitwisseling tussen experts en scholen en het ontsluiten van relevante informatie (website en conferenties). Het programma is uiteraard uitgebreider dan hier beschreven. Meer informatie over het programma School aan Zet is beschikbaar via De kern van het programma is dat scholen aan de slag gaan met de thema s uit het bestuursakkoord die zij zelf relevant vinden. Een belangrijk onderdeel van de ondersteuning in de startfase zijn de ambitiegesprekken. Het is de bedoeling dat scholen voor het gesprek de Prestatiemonitor invullen en hun doelen formuleren met behulp van een streefdoelenformulier. Het eerste onderdeel geeft scholen inzicht waar ze staan op de verschillende thema s uit het Bestuursakkoord VO. Het tweede onderdeel stimuleert scholen om een keuze te maken uit de verschillende thema s en hun doelen te benoemen. In het ambitiegesprek reflecteren experts vervolgens op de streefdoelen van de scholen. Na het gesprek worden de thema s en streefdoelen per school door de expert vastgelegd in een overdrachtsformulier. Op basis van gegevens uit de Prestatiemonitor, de streefdoelenformulieren en de overdrachtsformulieren heeft de organisatie School aan Zet begin september een tussenrapportage over de stand van zaken opgesteld; De scholen zijn aan zet. Hierin is aangegeven dat het programma een veelbelovende start kent, wat blijkt uit de vele aanmeldingen in korte tijd, de positief verlopen ambitiegesprekken en de interesse en bereidheid van de deelnemende scholen om met de beleidsthema s (verder) aan de slag te gaan. Ook komt de beoordeling van het proces tot nu toe aan bod. Zowel vanuit de experts als de scholen worden de activiteiten in het kader van School aan Zet als positief ervaren (gemiddelde beoordeling vo-scholen 7,5). 4

11 Voor de eerste twee tranches hebben zich 450 vo-scholen aangemeld. Begin september hebben bij 283 van deze scholen ambitiegesprekken plaatsgevonden. Uit de gesprekken komt onder meer naar voren dat scholen over het algemeen voldoende tot goed op de hoogte zijn van het landelijk beleid en ook bereid zijn aan de thema s te werken of dat al doen. Keuzes en prioriteiten Scholen kiezen gemiddeld ruim twee beleidsthema s om in het kader van School aan zet verder te werken. Van de zes thema s is het opbrengstgericht werken verreweg het meest gekozen thema (figuur 2.1). Figuur 2.1 Keuze uit beleidsthema s door scholen Kernvakken 11% Excellentie 4% Bètatechniek 4% Lerende organisatie 18% Omgaan met verschillen 19% OGW 44% Bron: School aan Zet Wat betreft het opbrengstgericht werken geven de School aan Zet-scholen zichzelf gemiddeld een krappe voldoende, wat volgens de experts die betrokken zijn bij School aan Zet mogelijk een iets te rooskleurig beeld geeft. Veel SaZ-scholen verkeren in de opbouwfase van het opbrengstgericht werken; zij geven aan dat het prioriteit heeft, maar dat het ook enige tijd nodig heeft om de nodige cultuuromslag te bewerkstelligen. De schrijvers concluderen dat het erop lijkt dat er in de operationele vertaling naar bewust opbrengstgericht gedrag op het niveau van leraren nog veel te winnen is. De thema s omgaan met verschillen, de lerende organisatie en verbetering op de kernvakken worden minder vaak gekozen dan het opbrengstgericht werken, maar toch altijd nog door een behoorlijke groep scholen. De cijfermatige stand van zaken, zoals weergegeven in het voortgangsrapport van school aan zet, laat op deze terreinen over het algemeen een positiever beeld zien dan het landelijke beeld dat we in de volgende hoofdstukken laten zien. Dit kan verklaard worden doordat de subgroep van School aan Zet al verder is 5

12 op de genoemde terreinen, maar kan ook te maken hebben met een andere vraagstelling en/of een positievere inschatting/beoordeling door de respondenten zelf. 1 Voor het thema kernvakken geldt overigens dat er maar weinig scholen zijn die op dit thema streefdoelen benoemd hebben. Veel scholen geven aan examencijfers te eendimensionaal te vinden. De thema s excellentie en bètatechniek worden het minst gekozen. Weliswaar doen er veel scholen (188) mee die zich profileren op deze gebieden, maar die kiezen vaak voor andere thema s. Als redenen voor de keuze van de andere thema s wordt genoemd dat scholen denken ze op deze thema s minder goed zijn, dat ze er meer hulp bij nodig hebben of dat ze het idee hebben dat de inspectie erop let (bijvoorbeeld opbrengstgericht werken). Uit de eerste ronde ambitiegesprekken komt naar voren dat bijna alle scholen moeite hebben met het formuleren van de doelen voor de komende jaren. Dit blijkt uit het beperkte aantal streefdoelenformulieren dat is ingevuld (56 streefdoelformulieren voor 280 ambitiegesprekken) en uit de gesprekken zelf. Verder blijkt dat vo-scholen naast vragen over onderwijsinhoud ook vragen hebben over de inzet van de prestatiebox en het financiële management in zijn geheel. Als potentiële belemmering voor het behalen van streefdoelen worden bezuinigingen op onderwijs, schaarste aan middelen, operen in een krimpregio en tekort aan tijd genoemd. In de volgende hoofdstukken bespreken we, met het bestuursakkoord als leidraad, de landelijk ontwikkelingen per thema en indicator. 1 We hebben de cijfers hier niet opgenomen omdat die niet altijd goed vergelijkbaar zijn met de landelijke cijfers. Zo worden er op verschillende punten andere streefcijfers en methoden gehanteerd dan in het bestuursakkoord is vermeld. Hierover zal nog nadere afstemming plaatsvinden. 6

13 3 PRESTATIE KERNVAKKEN EN BREDE VORMING Het eerste thema in het Bestuursakkoord VO betreft goede prestaties op de kernvakken en de brede vorming. Binnen dit ambitiethema zijn landelijke streefcijfers geformuleerd voor de gemiddelde eindcijfers op het centraal eindexamen van drie kernvakken (Nederlands, Engels en wiskunde) en zijn streefpercentages opgenomen voor het percentage leerlingen dat een keuze maakt voor bèta-, natuur- en techniekvakken. 3.1 Gemiddelde eindcijfers Nederlands, Engels en wiskunde Streefwaarden De streefwaarden voor eindcijfers Nederlands, Engels en wiskunde voor 2015 luiden als volgt: leerlingen slagen met een gemiddeld 0,2 punt hogere score op het eindexamen van de kernvakken ten opzichte van 2010 (schooljaar 09/ 10). Er is geen tussendoel voor 2013 geformuleerd. Afgesproken is dat de cijfers met minimaal twee decimalen vastgesteld worden omdat anders, vanwege de afronding, een vooruitgang met 0,2 punt niet goed te meten is. De gemiddelden zijn gebaseerd op de cijfers van geslaagde en afgewezen leerlingen. Gespreide examens en teruggetrokken leerlingen zijn niet meegenomen, evenals vavo-leerlingen en extranei Stand van zaken In de volgende tabellen presenteren we telkens de gemiddelde cijfers voor de periode 2009 tot en met 2011 en de streefwaarde voor 2015 (tussen haakjes). De waarden voor 2009/2010 vormen het uitgangspunt voor de streefaantallen (streefwaarde 2015 = waarde 2009/ ,2). We hebben in de rechterkolom de streefwaarden uit de Prestatiemonitor overgenomen en zien dat die op een aantal punten 0,1 punt verschilt van de streefwaarden op basis van de DUO-gegevens (aangegeven met een #). Gemiddeld eindcijfer Nederlands In tabel 3.1 presenteren we het gemiddelde cijfer Nederlands voor het centraal eindexamen uitgesplitst naar de verschillende onderwijssoorten. Voor 2011/2012 gaat het om voorlopige cijfers. 7

14 Tabel 3.1 Gemiddeld eindcijfer CE Nederlands 08/ 09 09/ 10 10/ 11 11/ 12 Streven 2015 Vmbo-b 6,41 6,38 6,32 6,47 - Vmbo-k 6,05 6,17 6,02 6,16 - Vmbo-(g)t 6,23 6,57 5,93 6,27 (6,77) Havo 6,02 5,99 6,01 6,15 (6,19) Vwo 6,42 6,11 6,22 6,31 (6,32) Bron: DUO (tussentijdse levering peildatum 5 augustus 2012) Gemiddeld eindcijfer Engels De gemiddelde eindcijfers op het centraal examen Engels zijn weergegeven in tabel 3.2. Tabel 3.2 Gemiddeld eindcijfer CE Engels 08/ 09 09/ 10 10/ 11 11/ 12 Streven 2015 Vmbo-b 6,66 6,74 6,63 6,86 - Vmbo-k 6,22 6,33 6,36 6,37 - Vmbo-(g)t 6,45 6,34 6,49 6,29 #(6,53) Havo 6,21 6,11 6,14 6,24 (6,31) Vwo 6,43 6,35 6,18 6,33 (6,55) Bron: DUO (tussentijdse levering peildatum 5 augustus 2012) Gemiddelde eindcijfer Wiskunde In tabel 3.3 zijn per onderwijssoort de gemiddelde eindcijfers op het centraal examen wiskunde (A, B, C) weergegeven. Tabel 3.3 Gemiddeld eindcijfer CE wiskunde 08/ 09 09/ 10 10/ 11 11/ 12 Streven 2015 Vmbo-b 6,65 6,53 6,42 6,75 - Vmbo-k 6,13 6,06 5,98 6,29 - Vmbo-(g)t 6,40 6,14 6,09 6,40 #(6,35) Havo 6,35 6,19 6,27 6,41 #(6,40) Vwo 6,29 6,34 6,34 6,52 #(6,54) Bron: DUO (tussentijdse levering peildatum 5 augustus 2012) 8

15 3.2 Percentage leerlingen met een N-profiel/sector Streefwaarden In het Bestuursakkoord VO is vastgelegd dat het belangrijk is dat voldoende leerlingen kiezen voor opleidingen waar de arbeidsmarkt om vraagt en in het bijzonder op het gebied van bèta en techniek. Per schoolsoort is er gekozen voor een indicator en een streefwaarde voor 2015: In vmbo-kb kiest ten minste 30 procent van de leerlingen in het 3 e leerjaar voor techniek (sector techniek of afdeling TC, TD of TEC); In vmbo-bb kiest ten minste 30 procent van de leerlingen in het 3 e leerjaar voor techniek (sector techniek of afdeling TC, TD of TEC); In vmbo-gl/tl doet ten minste 40 procent van de leerlingen examen (dus 4 e leerjaar) in NASK 2 ; In havo/vwo kiest ten minste 55 procent van de leerlingen in het 4 e leerjaar voor N-profiel, inclusief combinatieprofielen. Er zijn voor dit onderdeel geen tussendoelen voor 2013 vastgesteld, uiteraard kan de ontwikkeling wel worden gevolgd Stand van zaken In tabel 3.4 zijn de cijfers voor de periode 2009 tot en met 2011 gegeven. Hieruit komt naar voren dat het vwo in 2011 al boven de streefnorm scoorde. Voor de combinatie havo/vwo geldt voor 11/ 12 dat 44,2 procent een N-profiel heeft gekozen (bron: Prestatiemonitor). Tabel 3.4 Percentage leerlingen dat kiest voor techniek of N profiel/sector* 08/ 09 09/ 10* 10/ 11* 11/ 12 Streven 2015 Vmbo-b 30,8% 29,7% 28,6% 27,2% (30,0%) Vmbo-k 25,6% 25,8% 25,1% 24,5% (30,0%) Vmbo-(g)t 37,2% 36,6% 36,2% 36,0% (40,0%) Havo 34,7% 35,5% 35,2% 35,4% (55,0%) Vwo 56,2% 55,8% 55,3% 56,0% (55,0%) * Het betreft de cijfers van geslaagde en afgewezen leerlingen. Gespreide examens en teruggetrokken leerlingen zijn niet meegenomen. Bron: DUO 2 De streefwaarde van 40 procent voor vmbo (g)t wijkt af van de streefwaarde van 50 procent die is beschreven in in het bestuursakkoord. De oorspronkelijke streef waarde bleek echter gebaseerd op onjuiste informatie. Op basis van nieuwe informatie hebben het ministerie van OCW en de VO-raad in onderling overleg de nieuwe streefwaarde van 40 procent vastgesteld. 9

16 10

17 4 OPBRENGSTGERICHT WERKEN In het bestuursakkoord zijn ook afspraken gemaakt over een verdere ontwikkeling van het opbrengstgericht werken. Bij deze afspraken wordt aangesloten bij de definitie zoals de Inspectie die hanteert. Opbrengstgericht werken In het onderwijsverslag over definieert de Inspectie van het Onderwijs opbrengstgericht werken als het systematisch en doelgericht werken aan het maximaliseren van prestaties en noemt daarbij de volgende vijf indicatoren: - gebruik van een samenhangend systeem voor het volgen van de leerlingen; - het systematisch volgen en analyseren van de vorderingen; - het evalueren van de effecten van de zorg; - het evalueren van de resultaten; - het evalueren van het onderwijsleerproces. Naast deze definitie zijn er ook uitgebreidere of engere definities van het begrip opbrengstgericht werken. Een voorbeeld van een engere definitie is bijvoorbeeld het beter gebruik van de gegevens uit het leerlingvolgsysteem door leraren Opbrengstgericht werken Streefwaarden Voor 2015 is de volgende streefwaarde afgesproken: 50 procent van de scholen werkt opbrengstgericht volgens de Inspectie. Voor scholen die dan nog niet aan alle criteria voldoen, is het streven dat zij wel aan meerdere criteria uit de totale set voldoen. Het tussendoel voor 2013 luidt: Alle scholen ontwikkelen zich aantoonbaar in opbrengstgericht werken. We geven hieronder de stand van zaken zoals die uit de informatie van de Inspectie van het Onderwijs naar voren komt Stand van zaken In tabel 4.1 zijn de percentages scholen (uit een representatieve steekproef) weergegeven waarvoor geldt dat alle indicatoren van opbrengstgericht werken voldoende zijn. Tabel 4.1 is niet volledig gevuld, omdat niet alle schoolsoorten elk jaar beoordeeld zijn op dit punt. 3 Zie voor meer informatie over opbrengstgericht werken bijvoorbeeld: Onderwijsverslag , Inspectie van het Onderwijs, 2012 of Opbrengstgericht werken door scholen voor primair en voortgezet onderwijs, Oberon, 2008 (in opdracht van de Onderwijsraad). 11

18 Tabel 4.1 Percentage scholen met alle indicatoren van opbrengstgericht werken voldoende naar schoolsoort 09/ 10* 10/ (streven) Vmbo-b/k - 28% (50%) Vmbo-(g)t - - (50%) Havo 20% - (50%) Vwo 15% - (50%) Bron: Inspectie van het Onderwijs In tabel 4.2 zijn naast de totalen (onderste rij) de verschillende onderdelen weergegeven zodat in meer detail duidelijk is op welke onderdelen verbetering mogelijk is. Tabel 4.2 Opbrengstgericht werken (detail en totaal) Vmbo b/k 2011 De school gebruikt een samenhangend systeem van genormeerde instrumenten en procedures voor het volgen van prestaties en ontwikkeling van leerlingen De leraren volgen en analyseren systematisch de voortgang in de ontwikkeling van leerlingen De school evalueert regelmatig de effecten van de zorg De school evalueert jaarlijks de resultaten van haar leerlingen De school evalueert regelmatig het onderwijsleerproces Alle indicatoren van opbrengstgericht werken voldoende Bron: Inspectie van het Onderwijs Havo 2010 Vwo % 63% 50% 92% 98% 98% 47% 64% 57% 86% 80% 93% 62% 80% 74% 28% 20% 15% Om tussentijds een vinger aan de pols te houden bij een grotere groep scholen heeft de VO-raad in samenwerking met Schoolinfo vragen over opbrengstgericht werken aan de scholen voorgelegd. Voor de uitkomsten uit die meting verwijzen wij naar de Prestatiemonitor. 12

19 5 SIGNALEREN EN OMGAAN MET VERSCHILLEN 5.1 Signaleren en omgaan met verschillen Streefwaarden Het signaleren en omgaan met verschillen tussen leerlingen is het derde ambitiethema uit het Bestuursakkoord VO. Net als bij het opbrengstgericht werken wordt uitgegaan van de wijze waarop de Inspectie het begrip definieert en beoordeelt. Als streefwaarde voor 2015 is vastgelegd dat alle leraren een positief oordeel van de Inspectie krijgen en als tussendoel voor 2013 is opgenomen dat: docenten die in 2012 nog niet kunnen omgaan met verschillen, scholing volgen om zich hierin voldoende te bekwamen Stand van zaken (nulmeting) We presenteren de beschikbare gegevens voor de onderdelen instructie, verwerking en onderwijstijd afzonderlijk in de tabellen 5.1 tot en met 5.3. De vulling van de tabellen is beperkt, omdat de genoemde onderdelen tot nu toe niet elk jaar voor alle schoolsoorten uitgebreid worden onderzocht. De beoordelingen van de Inspectie zijn overigens niet op leraarniveau, maar hebben betrekking op het afdelingsniveau (waarbinnen uiteraard een aantal leraren is beoordeeld). Instructie Tabel 5.1 Percentage afdelingen dat door Inspectie als voldoende is beoordeeld op indicator: leraren stemmen de instructie af op de verschillen in ontwikkeling van leerlingen (streven) Vmbo-b/k - 39% ~100% Vmbo-(g)t - - ~100% Havo 18% - ~100% Vwo 24% - ~100% Bron: Inspectie van het Onderwijs 13

20 Verwerking Tabel 5.2 Percentage afdelingen dat door Inspectie als voldoende is beoordeeld op indicator: leraren stemmen de verwerking af op de verschillen in ontwikkeling van leerlingen (streven) Vmbo-b/k - 38% ~100% Vmbo-(g)t - - ~100% Havo 12% - ~100% Vwo 22% - ~100% Bron: Inspectie van het Onderwijs Onderwijstijd Tabel 5.3 Percentage afdelingen dat door Inspectie als voldoende is beoordeeld op indicator: leraren stemmen de onderwijstijd af op de verschillen in ontwikkeling van leerlingen (streven) Vmbo-b/k - - ~100% Vmbo-(g)t - - ~100% Havo 57% - ~100% Vwo 75% - ~100% Bron: Inspectie van het Onderwijs 14

21 6 AMBITIEUZE LEERCULTUUR Binnen het thema ambitieuze leercultuur zijn vijf onderdelen onderscheiden. Voor deze onderdelen zijn geen tussendoelen voor 2013 vastgesteld. Voor 2015 is er op alle onderdelen sprake van een groeidoelstelling, waarbij die voor de scores van excellente leerlingen ook is gekwantificeerd. 6.1 Gemiddeld eindcijfer CE/SE van de 20 procent beste vwo ers Streefwaarden Er wordt naar gestreefd dat ook excellente leerlingen hoger gaan scoren. De streefwaarde voor 2015 is dat de beste 20 procent vwo-leerlingen slagen met een gemiddeld 0,2 punt hogere score op het eindexamen ten opzichte van Stand van zaken In het bestuursakkoord zijn alleen afspraken gemaakt over een gemiddelde score over alle vakken. In aanvulling hierop presenteren we ook het gemiddelde eindcijfer voor de vakken Nederlands, Engels en wiskunde (gebaseerd op dezelfde leerlingengroep). Tabel 6.1a Gemiddeld eindcijfer (ce+se) van de 20 procent beste vwoleerlingen 08/ 09 09/ 10 10/ 11* 11/ 12 Streven 2015 Alle vakken: 7,60 7,54 7,52 7,51 (7,74) Nederlands 7,41 7,12 7,17 7,27 - Engels 7,67 7,56 7,37 7,48 - Wiskunde A/B/C 7,69 7,70 7,73 7,80 - Bron: DUO Nog onduidelijkheid over te gebruiken cijfers We zien overigens een verschil met de gegevens uit de Prestatiemonitor (blz. 16). Tabel 6.1b Gemiddeld eindcijfer (van de 20 procent beste vwo-leerlingen (Prestatiemonitor VO-raad/Schoolinfo) 08/ 09 09/ 10 10/ 11* 11/ 12 Streven 2015 Alle vakken: 7,43 7,36 7,37 7,48 (7,56) Bron: Prestatiemonitor VO-raad/Schoolinfo Mogelijk gaat het om een verschil in berekeningswijze of definitieverschil. De cijfers uit tabel 6.1a zijn gemiddeld hoger dan in 6.1b, mogelijk zijn er in 6.1b 15

22 toch alleen CE-cijfers gebruikt. Omdat de waarden voor 2010 behoorlijk van elkaar verschillen, is het voor het vaststellen van de streefwaarde, die gerelateerd is aan de vastgestelde beginwaarde, van belang dat er eenduidigheid komt op dit punt. 6.2 Scholen die excellentie en taalontwikkeling bevorderen Streefdoel: ontwikkeling De aandacht voor excellentie en taalontwikkeling komt mogelijk ook tot uiting in het aantal scholen met een excellent profiel. Het streven voor 2015 is dat het aantal scholen met een dergelijk profiel groter is dan in Stand van zaken In tabel 6.2 geven we een overzicht van de beschikbare gegevens over de afgelopen jaren. We hebben daarbij verschillende bronnen geraadpleegd en contact gezocht met koepelorganisaties. Daarnaast hebben we ook de informatie uit de Prestatiemonitor van de VO-raad/Schoolinfo opgenomen in een aparte kolom. In de Prestatiemonitor is aan scholen gevraagd of en welke profielen voor talentontwikkeling van toepassing zijn. We zien dat de uitkomsten op een aantal onderdelen van elkaar afwijken; we komen daar nog op terug. Tabel 6.2 Aantal vo-scholen met een profiel dat excellentie en taalontwikkeling bevordert* Pres- Mon Technasia Universumscholen TTO-scholen (tweetalige scholen) Vakcolleges (techniek) Vakcollege (zorg) Begaafdheidsprofielscholen LOOT-scholen Begaafdheidsprofielschool (gecertificeerd) Hoogbegaafdenschool Havistencompetent VMBO-Ambitie Cambridge Engels Goethe Duits Cultuurprofielschool Platform Wetenschapsoriëntatie Nederland (WON) Gymnasium (zelfstandig) - 38 Gymnasium (alle) 192 In de Prestatiemonitor hebben 326 scholen bij de categorie anders ook andere profielen genoemd, zoals Anglia Engels, Delf Frans, Bèta Excellent, kunst- en cultuurprogramma s en Plus-, Talent- of Topklassen. 16

23 Verklaring verschillen Schoolinfo en bronnen Regioplan De gegevens uit de Prestatiemonitor en de gegevens die wij verzameld hebben, komen op een aantal onderdelen overeen, maar er is ook een aantal verschillen. Een verklaring voor het verschil bij de Universumscholen is dat het programma Universumscholen vanaf schooljaar in een iets andere hoedanigheid is voortgezet en VMBO-Ambitie-scholen hier ook toe worden gerekend. Een verklaring voor het verschil in aantal TTO-scholen heeft te maken met certificering. De gegevens zoals wij deze presenteren zijn zowel scholen die gecertificeerd zijn als scholen die nog in ontwikkeling zijn. Op 31 december 2011 zijn er 35 scholen die zich in diverse stadia van ontwikkeling bevinden. Voor de verschillen bij de LOOT scholen en de Cultuurprofielscholen kunnen we geen verklaring vinden. Volgens Stichting LOOT bestaat het aantal Topsport Talentscholen (de term LOOT bestaat niet meer sinds 26 april 2011) al enkele jaren uit 29 scholen. Het aantal Cultuurprofielscholen is op 1 september en dit aantal is gedurende het schooljaar gelijk gebleven, aldus de Vereniging CultuurProfielScholen. 6.3 Aantal leerlingen met meer examenvakken dan voorgeschreven Streefdoel: ontwikkeling Binnen de verschillende schoolsoorten wordt ook gekeken naar de ontwikkeling in het aantal leerlingen dat in meer vakken eindexamen doet dan is voorgeschreven. Hierbij geldt dat ernaar gestreefd wordt dat het percentage in 2015 is gestegen ten opzichte van Stand van zaken In tabel 6.3 wordt de ontwikkeling tot en met schooljaar in beeld gebracht. Tabel 6.3 Percentage leerlingen dat in meer vakken examen doet dan voorgeschreven 08/ 09 09/ 10 10/ 11* 11/ 12 Streven 2015 Vmbo (g) t 35,4% 38,0% 38,1% - ontwikkeling Havo 47,6% 49,3% 48,9% - ontwikkeling Vwo * 48,1% 47,7% - ontwikkeling Bron: DUO Op dit onderdeel zien we overigens kleine afrondingsverschillen met de Prestatiemonitor. In de Prestatiemonitor is ook actuelere informatie over 11/ 12 opgenomen. 17

24 6.4 Aantal leerlingen dat examen doet op een hoger niveau Streefdoel: ontwikkeling Ook voor het aantal leerlingen dat examen doet op een hoger niveau geldt een groeidoelstelling. In tabel 6.4 wordt een overzicht gegeven van het totaal aantal leerlingen over de verschillende jaren op basis van recente gegevens van DUO. Deze cijfers wijken af van de gegevens die in de Prestatiemonitor zijn gepresenteerd. De achtergrond van deze verschillen zijn (nog) niet duidelijk. Tabel 6.4 Aantal leerlingen dat examen doet op een hoger niveau 08/ 09 09/ 10 10/ 11* 11/ 12 Streven 2015 Vmbo-t ontwikkeling Havo ontwikkeling Bron: DUO 6.5 Maatwerk excellente leerlingen Het landelijke streefdoel is dat in 2015 aan nagenoeg alle excellente en hoogbegaafde leerlingen maatwerk wordt geboden. In de Prestatiemonitor is aan de scholen gevraagd welke maatwerkactiviteiten ze aan de genoemde groepen aanbieden. Van de 563 scholen gaven er 384 (68%) aan maatwerk te bieden aan excellente en hoogbegaafde leerlingen. Er is ook specifiek naar scholen met vwo-afdeling gekeken en daarbij ligt het percentage hoger (87%). Tabel 6.5 Percentage scholen dat maatwerkactiviteiten aanbiedt aan excellente en hoogbegaafde leerlingen 2012 Streven 2015 VO-scholen (alle) 68% ~100% VO-scholen met vwo-afdeling 87% ~100% Bron: DUO 18

25 7 LERENDE CULTUUR EN HRM-BELEID Binnen het thema lerende cultuur en HRM-beleid wordt een aantal indicatoren genoemd die samen een beeld geven van de stand van zaken. 7.1 Aanwezigheid bekwaamheidsdossier Streefwaarde Nagenoeg 100 procent van de scholen beschikt in 2015 over bekwaamheidsdossiers voor alle leraren (tussendoel 2013: 60%). Stand van zaken De aanwezigheid van een bekwaamheidsdossier kunnen we afleiden uit de jaarlijkse enquête onder het onderwijspersoneel. In 2010 beschikte 21 procent van de leraren over een bekwaamheidsdossier. In de huidige meting (Monitor Onderwijs Werkt, 2012) die op een aantal punten verschilt van de vorige metingen, is ook weer gevraagd naar bekwaamheidsdossiers. Van het onderwijzend personeel in het vo beschikt 24 procent over een bekwaamheidsdossier. Tabel 7.1 Percentage onderwijzend personeel VO dat in het bezit is van bekwaamheidsdossier Streven 2015 Percentage met bekwaamheidsdossier 21% 20% 24% ~100% Bron: Monitor Convenant leerkracht 2010, Tussenmeting Convenant Leerkracht 2011, Monitor Onderwijs Werkt! 2012 Uit de Prestatiemonitor van de VO-raad/Schoolinfo, waarin schoolleiders een vraag over bekwaamheidsdossiers is voorgelegd, komt een ander beeld naar voren. Volgens de schoolleiders beschikt 61 procent van de docenten over een bekwaamheidsdossier. De vraag die dit oproept is of schoolleiders een te positief beeld hebben of dat docenten zelf niet altijd op de hoogte zijn van het bestaan van hun bekwaamheidsdossiers. 7.2 Functioneringsgesprekken Streefwaarde 100 procent van de leraren heeft minimaal eenmaal per jaar een formeel gesprek met de werkgever (bijvoorbeeld functioneringsgesprek, beoordelingsgesprek, gesprek over taken). Tussendoel 2013: 80 procent. 19

26 Stand van zaken Een andere indicator die zicht geeft op het HRM-beleid is het percentage leraren dat minimaal één formeel gesprek per jaar heeft. Uit het bestuursakkoord leiden we af dat in procent van de leraren minimaal eenmaal per jaar een formeel gesprek met de leidinggevende heeft gehad. In 2012 geldt dat voor 60 procent van de leraren (50,3% één gesprek, 8,4% twee gesprekken en 1,1% meer dan twee gesprekken). Tabel 7.2 Percentage leraren dat minimaal één formeel gesprek had met de leidinggevende in het afgelopen jaar 2010* ** Streven 2015 Percentage met functioneringsgesprek 66% - 60% ~100% Bron: *Bestuursakkoord VO/ Tussenmeting convenant leerkracht 2011 en **Enquête Onderwijs Werkt 2012 In de Prestatiemonitor wordt overigens een hoger percentage gevonden op dit onderdeel. Van de deelnemende docenten gaf 81 procent aan dat zij in het afgelopen jaar minimaal één formeel gesprek hadden gehad. 7.3 Tevredenheid over begeleiding Streefwaarde Het streven voor 2015 is dat 80 procent van de beginnende leraren tevreden is over de begeleiding (tussendoel 2013: 60%). Stand van zaken In 2010 was 44 procent van de startende leerkrachten in het vo het (helemaal) eens met de stelling: Ik krijg goede ondersteuning en begeleiding bij het geven van de lessen. Deze stelling is alleen voorgelegd aan beginnende docenten, dus degenen die niet langer dan vier jaar voor de klas staan. Tabel 7.3 Eens of helemaal eens met de stelling: Ik krijg goede ondersteuning en begeleiding bij het geven van de lessen Cohort 2009 Cohort 2010 Cohort 2011 Goede ondersteuning en begeleiding 44% 44% 46% Bron: Loopbaanmonitoren 2010, 2011 en 2012 (waarbij de waarden uit de categorieën helemaal eens en eens zijn opgeteld) In de recentste Loopbaanmonitor is naast de bovengenoemde stelling ook in een apart onderdeel gevraagd om aan te geven hoe tevreden pas afgestudeerde leraren zijn over de begeleiding en ondersteuning vanuit de school waar men werkzaam is (halfjaar na afstuderen). Uit de laatste vraag 20

27 komt naar voren dat 63 procent van de pas afgestuurde leraren tevreden (39%) of zeer tevreden (24%) is. 4 Ook hier zien we een verschil met Prestatiemonitor, waarin 80 procent van de beginnende docenten aangeeft dat ze tevreden zijn over de begeleiding. Naast deze twee bronnen beschikken we ook nog over een derde bron; de enquête Onderwijs Werkt. Daarin is aan docenten en directie gevraagd naar de tevredenheid over de begeleiding van beginnende docenten. In dit geval gaat het overigens niet alleen om de beginnende leraren zelf. Van de directeuren is 80 procent tevreden of zeer tevreden, van de docenten geldt dat voor 53 procent. Overigens geeft bijna 57 procent van de directeuren in het vo aan dat ze bezig zijn om de begeleiding van beginnende docenten te verbeteren (35% geeft aan dat dat niet nodig is). 7.4 Registratie leraren en onderhoud van bekwaamheid Het streven voor 2015 is dat minimaal de helft van de leraren is geregistreerd in het lerarenregister en systematisch zijn of haar bekwaamheid onderhoudt. Begin 2012 is het lerarenregister, een initiatief van de Onderwijscoöperatie, operationeel geworden. Alle leraren uit het vo (en een aantal andere sectoren) kunnen zich vrijwillig registreren in het lerarenregister ( Er zullen nog nadere afspraken gemaakt worden over de wijze van rapportage op dit onderdeel (tussen OCW en VO-raad). Ter informatie hebben we hier wel alvast enkele cijfers opgenomen. Stand van zaken We beschikken over gegevens van 6 februari t/m 31 juli In die periode hebben uit alle sectoren (po/so, vo en mbo) 3501 leraren een account aangevraagd en hebben 1940 van hen het account geactiveerd. Uit de groep van 1940 leraren hebben 572 leraren vakbekwaamheid en 1340 leraren dienstverbanden ingevuld. 4 De vraag over de tevredenheid van pas afgestudeerde leraren over de begeleiding en ondersteuning vanuit de school waar men werkzaam is (een halfjaar na afstuderen) heeft als antwoordcategorieën: zeer tevreden, tevreden, neutraal, ontevreden, zeer ontevreden, niet van toepassing. De stelling, die deel uitmaakte van een serie van tien stellingen, was iets specifieker: ondersteuning en begeleiding bij het geven van de lessen en heeft als antwoordcategorieen: helemaal mee eens, mee eens, neutraal, mee oneens, helemaal mee oneens, niet van toepassing. 21

28 Tabel 7.4 Kerncijfers lerarenregister 2012 Account aangevraagd 3501 Account geactiveerd 1940 Vakbekwaamheid ingevuld 572 Dienstverbanden ingevuld 1340 Bron: Onderwijscoöperatie Op basis van de dienstverbanden kan uitgesplitst worden naar onderwijssector. Van het totale aantal ingeschrevenen vulden 737 (ook) een vo-dienstverband in (stand 31 juli 2012). 7.5 Bekwaamheid schoolleiders Streefdoelen Een van de streefdoelen is dat in 2015 (minimaal) 90 procent van de schoolleiders voldoet aan de geldende bekwaamheidseisen en alle beginnende schoolleiders de basisopleiding voor schoolleider volgen. Als tussendoel is geformuleerd dat de bekwaamheid ten opzichte van de nulmeting in 2011 is toegenomen. Stand van zaken De registratie start vanaf 2012 en om die reden kunnen we er nog geen gegevens over opnemen. 22

29 8 AANVULLENDE GEGEVENS Naast de indicatoren waarover in het bestuursakkoord afspraken gemaakt zijn, kunnen ontwikkelingen ook afgelezen worden uit andere gegevensbronnen. Deze aanvullende gegevens presenteren we in dit hoofdstuk. 8.1 PISA: Prestatie-indicatoren internationale vergelijking In de meest recente PISA-meting (2009) neemt Nederland de tiende plaats in op basis van de gecombineerde scores. De scores op de verschillende onderdelen presenteren we in tabel 8.1. Het gemiddelde over landen hebben we er ter vergelijking naast gezet. Tabel 8.1 Prestatie-indicator PISA wiskunde, lezen en science 2009 Gemiddeld over landen Wiskunde Lezen Science Bron: OESO/OECD (zie Aantal zwakke scholen Het gaat hier om het aantal zwakke en zeer zwakke scholen zoals beoordeeld door de Inspectie van het Onderwijs. In tabel 8.2 geven we de situatie weer zoals die in het onderwijsverslag over is beschreven. Tabel 8.2 Aantal zwakke scholen in 2011 Basis Zwak Zeer zwak Vmbo praktijk 97,0% 2,6% 0,0% Vmbo basis 92,5% 6,5% 1,0% Vmbo kader 88,5% 10,3% 1,2% Vmbo TL 89,9% 9,0% 1,1% Havo 92,9% 6,5% 0,6% Vwo 83,0% 16,4% 0,6% Bron: Inspectie van het Onderwijs, Onderwijsverslag

30 8.3 COOL-scores In Cohort Onderzoek OnderwijsLoopbanen (Cool 5-18 ) worden leerlingen van 5 tot 18 jaar in hun schoolloopbaan door het primair en voortgezet onderwijs en het mbo gevolgd. Een van de drie kernthema s waar het onderzoek zich op richt, is de cognitieve ontwikkeling gedefinieerd als kennis en vaardigheden in Nederlands, Engels en rekenen/wiskunde. Om de leerlingen te volgen, worden op diverse momenten toetsen en vragenlijsten afgenomen. Er zijn verschillende ronden van gegevensverzameling gepland. De eerste twee ( en ) zijn reeds uitgevoerd, in volgt de derde. Naast het volgen van de cohorten worden elke meting ook leerlingen in leerjaar 3 van het voortgezet onderwijs getoetst. In de onderstaande tabellen geven we de gemiddelde scores op de onderdelen Nederlands, Engels en wiskunde voor zowel de eerste als de tweede meting. De cijfers zijn afkomstig uit de rapportage Evaluatie van de nieuwe wetgeving voor de onderbouw voortgezet onderwijs. Tabel 8.3 Gemiddelde score COOL Nederlands COOL-1 ( ) COOL-2 ( ) Gemiddeld Maximaal Gemiddeld Maximaal Vmbo bl 10, ,5 20 Vmbo kl 10, ,1 20 Vmbo tl/gl 13, ,2 20 Havo 14, ,3 24 Vwo 17, ,2 24 Bron: Evaluatie van de nieuwe wetgeving voor de onderbouw voortgezet onderwijs Tabel 8.4 Gemiddelde score COOL Engels COOL-1 ( ) COOL-2 ( ) Gemiddeld Maximaal Gemiddeld Maximaal Vmbo bl 10, ,5 20 Vmbo kl 10, ,1 20 Vmbo tl/gl 13, ,2 20 Havo 14, ,3 24 Vwo 17, ,2 24 Bron: Evaluatie van de nieuwe wetgeving voor de onderbouw voortgezet onderwijs 24

31 Tabel 8.5 Gemiddelde score COOL rekenen/wiskunde COOL-1 ( ) COOL-2 ( ) Gemiddeld Maximaal Gemiddeld Maximaal Vmbo bb 16, ,5 34 Vmbo kb 15, ,9 33 Vmbo tl/gl 19, ,6 33 Havo 18, ,8 32 Vwo 23, ,1 32 Bron: Evaluatie van de nieuwe wetgeving voor de onderbouw voortgezet onderwijs 8.4 Rekentoets Pilotfase: nog geen relevante gegevens In het voorjaar van 2012 zijn de pilots voor de rekentoets gehouden. Omdat het om proefexamens gaat en niet alle scholen hebben deelgenomen, nemen we in deze rapportage nog geen cijfers op over de rekentoets. 25

32 26

33

34 Regioplan Beleidsonderzoek Nieuwezijds Voorburgwal RD Amsterdam T F E info@regioplan.nl I