Titelgegevens / Bibliographic Description

Transcriptie

1 Titelgegevens / Bibliographic Description Titel Auteur(s) Bezoek aan Johannes Visscherus' studeerkamer / J. van der Haar. Haar, J. van der In Documentatieblad Nadere Reformatie, 4 (1980), no. 3, p Copyright 2007 / erven J. van der Haar SSNR Claves pietatis. Producent Claves pietatis / ; versie 1.0 Bron / Source Website Nummer Onderzoeksarchief / Research Archive Nadere Reformatie Sleutel tot de Nadere Reformatie B De digitale tekst is vrij beschikbaar voor persoonlijk gebruik, voor onderzoek en onderwijs. Respecteer de rechten van de rechthebbenden. Commercieel gebruik is niet toegestaan. The digital text is free for personal use, for research and education. Each user has to respect the rights of the copyright holders. Commercial use is prohibited. Het 'Onderzoeksarchief Nadere Reformatie' bevat digitale documenten over het gereformeerd Piëtisme en de Nadere Reformatie in Nederland tot Het is doorzoekbaar met de 'Bibliografie van het gereformeerd Piëtisme in Nederland (BPN)' op de website 'Sleutel tot de Nadere Reformatie'. The 'Research Archive Nadere Reformatie' contains digital documents about reformed Pietism and the Nadere Reformatie in the Netherlands until These can be retrieved by searching the 'Bibliography of the reformed Pietism in the Netherlands (BPN)' database at the 'Sleutel tot de Nadere Reformatie' website.

2 BEZOEK AAN JOHANNES VISSCHERUS' STUDEERKAMER IV-93 Ds Johannes Visscherus (ca '94), predikant te Amsterdam, was een geleerd en welsprekend man. Dat blijkt ons, wanneer wij zijn hoofdwerk, 'Hemelsche Zielen-vanghst', Amsterdam 1681, bij Hendrick en Wed. Dirck Boom inzien en bestuderen. Het is een prachtige foliant, met niet minder dan 1278 bladzijden, in twee kolommen gedrukt; nog afgezien van de talrijke registers, 'aenspraken' en Lofgedichten, die her en der te vinden zijn (nog een tweede deel volgde). De ondertitel luidt: "Aengestelt Met geestelicke netten, gevlochten uyt snoeren van Godts H. Woordt, ende andere beroemde Autheuren. Behelsende alle syne Wercken der Godtgeleerdheydt". Het bevat de volgende 6 werken, waarvan de helft hier in 3e druk verscheen, behalve 2. (nooit eerder in druk verschenen), terwijl 4. en 6. hier in tweede druk verschijnen. 1. 'Christelickje Zede-kunst' (verkl. van Rom. 12). 2. 'Masker van schijn-geloove en geveynsde godsaligheidt' (verkl. van de gehele Brief van de H. Apostel Judas). 3. 'Hemelsch Manna',... over 'het hooren en leesen van Gods Woord'. 4. 'De Weenende Christus', n.a.v. Luk. 19, 'Christelicke Bedenckingen', in 3 delen. 6. 'Biddags-stoffe: ofte eenige uytgelesene Predikatiën'. Johannes' broer, Hadrianus Visscherus, die zijn leven sleet in de pastorie van 'Nieuw-Nydorp', heeft ook kostelijke boeken nagelaten, verzameld in zijn 'Conciones Festales, Ofte De Stichtelijcke en Troostelijcke Feest-Predicatien' (in 7 delen), verschenen in 1667 te Amsterdam bij Baltes Boeckholt, in quarto. Maar ondanks alle waardering voor Hadrianus, ging en gaat nog mijn voorkeur uit naar de werken van Johannes Visscherus. Voor dit keer beperken we ons tot een bezoek aan zijn studeervertrek. Hoe wij ons van de inhoud van Visscherus' welgevulde boekenkast een enigszins betrouwbaar beeld kunnen vormen? Wel, zoals zovele andere auteurs uit vroeger eeuw, placht ook Johannes V. de door hem geraadpleegde en vaak geciteerde werken aan de rand ('in margine') te vermelden. Dan gaan we die boeken ietwat rubriceren. (Stonden ze zo ook in zijn bibliotheek?). En ik denk allereerst aan de 'klassieken', die na en naast de Bijbel Johannes' jeugdlectuur gevormd zullen hebben op de Latijnse school in zijn vaderstad. Nu, ik merk er velen in de rij, die ook nu nog op gymnasium of atheneum gelezen worden, zoals Livius,

3 IV-94 Seneca, Plinius, Plutarchus, Cicero, Homerus, Virgilius, Horatius, Herodotus, enz. Zo naderen we 'de oudvaders'. Dat waren voor ónze oudvaders... de 'kerkvaders'. Welk een 'heerlicke boecken' bezit Visscherus van die zo 'voortreffelicke Vaderen', van wie hij dan met name Augustinus, Chrysostomus, Basiliusen Cyprianus noemt (p. 395). Maar hij had en kende er veel meer. Ik noteerde: Hieronymus, Ambrosius, Tertullianus, Lactantius, Gregorius, Hilarius, Ignatius enz. Van de Middeleeuwse, uiteraard r.k. auteurs, weet hij er ook velen te noemen, maar vooral gaat zijn voorkeur uit naar Bernardus, en noemt hij nogal eens de werken van Thomas van Aquino. Uit deze en latere tijden noemt hij de (Latijnse) werken van een Machiavelli, Baldeüs, Socrates, Lipsius, Erasmus, Pighius, Estius, Baronius, Gul. Budaeus, Isidorus, Stella, Ferus, Fajus, Strigelius, A Lapide, Ludov. Vives, Procopius, Fl. Josephus, Maimonides en... (dat zal Dr. J.H. van den Bank deugd doen) Macarius. Als het ware op één lijn met de kerkvaders memoreert Visscherus ergens de hervormers, of zoals hij zich uitdrukt "ende soo wy daer by willen doen van de laetste eeuwe": een Calvijn, Beza, Rivet, P. du Moulin, Chamier, enz. (p. 395). Merkwaardig, dat hij hier Maarten Luther niet noemt, die hij overigens gaarne, en mèt instemming, veel citeert. Calvijn is voor hem Calvijn en Beza Beza, maar Andreas Rivet noemt hij ergens, p. 569, 'de geleerde A. Rivet'; en ook P. du Moulin behoort tot zijn geliefde schrijvers, want hij betitelt hem als 'de geleerde P. du Moulin', op p. 685, en als de 'vermaerde Leeraer du Moulin', p Me dunkt, Visscherus had een goede smaak. Hij was een echte fijnproever. Behalve de genoemde hervormers, citeert hij ook vaak Martin Bucer, David Pareus, Petrus Martyr Vermigli, ja zelfs Melanchthon, Scaliger en W. Musculus. Van belezenheid gesproken! Onder de Franse godgeleerden noemt hij enkele malen de ('hooggeleerde') J. Daillé, evenals Ch(arles) Drelincourt. Uit een boek van de Jezuïet Adriaen Poirters, 'Masker van de wereldt' citeert hij zo nu en dan. Wat de Duitse en Zwitserse theologen betreft mogen we 'Clar. Heidegger', p. 522 (d.w.z. de beroemde H.) niet vergeten, zo min als de 'Clar. Hottingerus', p. 593, Johannes Piscator, de 'Clar. Pfeiff'(er), p. 817 en vooral niet 'Celeber Spanheim' (= de beroemde Sp.), p. 612, vgl. p We worden nu wel nieuwsgierig, welke Nederlandse godgeleerden zijn voorkeur en/of instemming hebben. Ook tegenover hen is Visscherus royaal en gul geweest. Hij citeert gaarne een Gomarus, Baudartius' 'Apophtegmata', 'De laetste Uyre' van de 'rever. 0. Belcampius' (= weleerwaardige B.), de geleerde ('Doet.') Ridderus, p.

4 IV , Caspar Sibelius uit Deventer, prof. H. Alting, Jac. Revius, de 'Clar. Hoornbeeck', p. 666, Penius' Triumphe der Waerheyd', 'Rev. (P.) de Witte', p. 666, Gisb. Voetius, Simon Oomius (heel vaak!), de gedichten van Jer. de Decker, de 'Clar. Maresius', p. 485, loh. de Brune's 'Banket-werk', Amesius' 'De conscientia', Fr. Junius, vader Cats, een Hooft, ds Wassenberg, Rud. Petri, prof. Heydanus, de 'Fax veritatis' van 'Clar. Leydekker', p. 485, Arnoldus Montanus, 'de geleerde Jacobus Crucius, in sijne doorwrochte uytleggingen over de Fransche Catechismus', p. 485, van Phil. Marnix, Heer van S. Aldegonde noemt hij: 'het bondige en geleerde Tractaet tegen de Geest-drijvers', p. 824, en om de rij te besluiten citeert Visscherus veel en gaarne uit de geschriften van 'Clar. Witsius', p. 403, die hij zelfs 'Doctiss.' (= zeer geleerd) noemt op p Men zou haast denken, dat Visscherus enigermate aan vleierij deed. Maar het 'Clar.', 'Celeber' of 'Doet.' en 'Doctiss.' komt slechts hier en daar voor. Bij kerkvaders, en de hervormers ontbreekt het totaal. Bescheidenheidshalve willen we het bezoek aan 's mans 'studoor' niet te lang rekken, en besluit ik nu met de Engelse godgeleerden. Ik telde niet minder dan 40 namen. Slechts enkele 'doctiss.' (= zeer geleerd) noemt hij, te weten Joseph Mede, p. 409, en John Rainolds, opp. 523, en niet te vergeten (Thomas) Goodwin, die hij graag citeert. Van Robert Bolton, 'dien vermaerden Engelschen practisijn', vertelt hij, dat deze 6 maal per dag placht te bidden: tweemaal met zijn vrouw, tweemaal met zijn gezin en tweemaal persoonlijk. Het boek van Al. Ross over 's Werelds godsdiensten, noemt hij op p. 662 een 'treffelijck Tractaet'. Heel vaak verwijst hij naar Edward Leigh's 'Crit. Sacra', hoewel hij ook diens 'Body of divinity' blijkt te kennen en waarderen. Hij spreekt, op p. 495, van de 'geleerde (Th.) Fuller', en ook spreekt hij van de 'doet. Hammond', op p Polus wordt vaak aangehaald. Visscherus kent een Davenantius, George Swinnock, Thomas Brooks, Dr John Owen, John Wall, R. Knowles, yvilliam Perkins, Joseph Hall, John Abernethy (in vertaling), David Dickson, H. Prideaux, Jenkins, Thomas Manton, John Camden, Andrew Willet, William Gouge, enz. Van Nehemiah Rogers noemt hij diens 'Samaritaen', van een (andere?) Rogers 'Burgeresse'; ook Gataker, H. Blunt, Edmund Calamy, Arrowsmith, Thomas Adams, Hardy en Weemse worden genoemd. Van Obadiah Sedwick noemt hij 'Humbled Sinner', p. 760; en tenslotte spreekt hij over Jane Gray, op p. 417, als 'die godtsalige Koninginne ende martelaresse Johanna Gray'. Naar ik hoop heeft het bezoek u niet al te zeer verveeld of vermoeid. Ik veronderstel, dat lang niet alle boeken uit Visscherus' studeervertrek in de 'Hemelsche Zielen-vanghst' een beurt gekregen

5 IV-96 hebben. Maar wat hebben onze dorps- en stadspredikanten uit de gouden eeuw de tijd weten uit te kopen, kostelijke werken nagelaten, en de tijd tot en met benut, schier uitgebuit, om voor anderen tot nut en zegen te zijn, en zo het 'Gode alleen de eer' te beoefenen. Misschien doet zich de gelegenheid voor, om ook nog eens J. Visscherus' zo uiterst praktikale werken naar de inhoud te bespreken. J. van der Haar