Titelgegevens / Bibliographic Description

Transcriptie

1 Titelgegevens / Bibliographic Description Titel Auteur(s) Willem Teellinck in het licht zijner geschriften (30) / W.J. op 't Hof. Hof, W.J. op 't In Documentatieblad Nadere Reformatie, 11 (1987), no. 2, p Copyright 2007 / W.J. op 't Hof SSNR Claves pietatis. Producent Claves pietatis / ; versie 1.0 Bron / Source Annotatie(s) Website Nummer Onderzoeksarchief / Research Archive Nadere Reformatie Over: Nieuwe historie van den ouden mensche. Sleutel tot de Nadere Reformatie B De digitale tekst is vrij beschikbaar voor persoonlijk gebruik, voor onderzoek en onderwijs. Respecteer de rechten van de rechthebbenden. Commercieel gebruik is niet toegestaan. The digital text is free for personal use, for research and education. Each user has to respect the rights of the copyright holders. Commercial use is prohibited. Het 'Onderzoeksarchief Nadere Reformatie' bevat digitale documenten over het gereformeerd Piëtisme en de Nadere Reformatie in Nederland tot Het is doorzoekbaar met de 'Bibliografie van het gereformeerd Piëtisme in Nederland (BPN)' op de website 'Sleutel tot de Nadere Reformatie'. The 'Research Archive Nadere Reformatie' contains digital documents about reformed Pietism and the Nadere Reformatie in the Netherlands until These can be retrieved by searching the 'Bibliography of the reformed Pietism in the Netherlands (BPN)' database at the 'Sleutel tot de Nadere Reformatie' website.

2 XI-62 WILLEM TEELLINCK IN HET LICHT ZIJNER GESCHRIFTENQO) Nieuwe Historie van den ovden mensche Het dertigste geschrift van Teellinck is:

3 XI-63 Bibliografische notities: 4o; XII, 188 pp. I titelpagina III-V dedicatie van Teellinck aan Jacobmijne van Wijngaerden, Middelburg VI-VIII voorrede van Teellinck IX-XI hoofdstukkenregister tekst In de zeventiende eeuw bleef het bij één uitgave 1. Pas in deze eeuw werd het herdrukt, overgezet in de hedendaagse spelling door J. van der Haar: Veenendaal Dedicatie en voorrede Teellinck verklaart in de opdracht met dit geschrift voor te hebben bij de jeugd te bewerken dat zij de schandelijke en nutteloze boeken die zij vaak lezen, wegdoen en liever de dingen van Christus gaan onderzoeken. Tot zijn vreugde heeft hij gemerkt dat Jacobmijne van Wijngaerden haar kinderen afhoudt van het onderzoeken van al de ijdelheden en dat zij hen aanwent de Heilige Schrift, het martelaarsboek en andere stichtelijke boeken te onderzoeken. In de voorrede klaagt hij erover dat vele christenen niet weten dat zij alleen door Christus benouden kunnen worden en dat nog veel meer christenen niet weten dat zij alleen met een waar geloof Christus moeten aannemen. Dit werk dient tot zelfonderzoek voor de lezers ten aanzien van hun geloof. Het is kleinmoedigen tot troost en stoutmoedigen tot waarschuwing. Inhoud Het geschrift bestaat uit vijf boeken. In het eerste boek 2 geeft Teellinck aan dat de mens het alleredelste schepsel is, maar dat hij door de zondeval tevens het allerellendigste schepsel is: de oude mens. Deze jaagt naar de aardse dingen en zoekt met behulp van de zonde tot een betere staat te komen, terwijl hij zich in werkelijkheid steeds meer in de ellende stort. Zowel de verdorven aard als de gruwelijke werken van de oude mens worden geschilderd. In het kader van het tweede onderdeel wordt een hele reeks zonden opgesomd. Vervolgens komt de vloek van God over de oude mens ter sprake. Deze wordt getekend voor wat de tegenwoordige tijd alsmede voor wat de eeuwigheid betreft. Zo waarachtig als God is, zo zeker is ook de vloek van God over de oude mens. De oude mens is niet een vreemd monster ergens in Afrika, maar woont ook in de Nederlanden, in de Nederlandse steden en dorpen, ja huist in de boezem van ieder Nederlander, zowel onherboren als herboren. In de onwedergeborenen zit hij als een koning op zijn troon, maar in her-

4 XI-64 borenen hangt hij als een misdadiger aan de galg. Ondanks dit grote onderscheid berokkent de oude mens alle mensen veel ellende. De oude mens komt via de voortplanting van de eerste Adam tot alle mensen. Teellinck klaagt dat er maar weinig mensen kennis nemen van en letten op de oude mens en zich verkloeken zich te bekeren. Hij eindigt het eerste boek met op te wekken tot het te baat nemen van alle goddelijke middelen om het monster van de oude mens tegen te gaan. In het tweede boek 3 beschrijft de auteur wat nodig is voor het herstel en het behoud van de verdorven mens. Het zijn vier dingen: a. vernieuwing van verstand, wil en genegenheden; b. verkrijging van de vergeving der zonden; c. bewaring voor en bescherming tegen alle mogelijk kwaad; d. verzekering van de eeuwige zaligheid. Vervolgens wordt van elk dezer vier onderdelen afzonderlijk aangetoond dat de mens zelf die niet kan bewerken, maar uitsluitend de Heere. Dit houdt in dat de mens zich geenszins op zichzelf noch op de wereld moet verlaten. Het enige dat hij te doen heeft, is de gunst Gods te zoeken. Het derde boek 4 handelt over de verzoening van de zondige mens met de rechtvaardige God als het onmisbare middel om in Gods gunst te kunnen komen. De grootheid van de zonde en de strengheid van God tegen de oude mens maken de verzoening uitermate moeilijk. Menigeen maakt zich hier niet druk over en leeft rustig in de zonde voort. De Heere brengt de verzoening tot stand door enerzijds Zijn Zoon mens te doen worden en het Middelaarswerk te laten verrichten en anderzijds de verloren mens met Christus te verenigen. Deze vereniging is geestelijk van aard en werpt twee vruchten af: de verzoening met God en de aangenaamheid bij God. Het voorgaande bewerkt de Heere door de prediking van Zijn Woord met geloof te laten aannemen. In boek vier 5 gaat het over de prediking en het zaligmakend geloof. In het Woord word tweeërlei verbond Gods voorgesteld: het verbond der werken en het verbond der genade. Deze twee zijn gelijk te stellen met de wet en het evangelie. De wet oftewel het werkverbond werkt voorbereidend op het evangelie of het genadeverbond. Door deze twee ontvangt men een heilige verslagenheid over zijn zonden en een haat tegen de verkeerdheid van de oude mens, alsmede een ernstig verlangen naar de Heere Jezus en Zijn verdiensten. In het geschreven en het gepredikte Woord stelt de Heere Christus voor opdat verloren zondaren zich bekeren van hun boze wegen en tot geloof in Hem komen. Vervolgens gaat Teellinck handelen over het zaligmakend geloof, dat hij als volgt omschrijft: die over-natuerelicke gave Gods/ welcke van den H. Geest, door het woordt/ in de mensche ghewrocht werdt; daer door de mensche soo niet alleene int ghemeyn voor waerachtich houdt/ alle de voor-ghemelde dinghen/ die in de predicatie des woorts/ ter bekeeringhe den mensche vercondicht werden; maer noch daerenboven de zelve alsoo ter herten neemt/ dat hy oock voor ghewis hout/ dat sy hem int bysonder treffen/ ende aengaen;

5 XI-65 heeft ooc eenich vertrouen/ ofte hope/ dar hy sich na den raet des woordts schickende/ ende aenstellende/ noch soude mogen door Christum van den verderve verlost/ ende ter eeuwigher salicheyt ghebracht worden. Ende werdt dien volghende alsoo gheroert door dese kennisse/ ende door het op-mercken van de voor-gemelde waerheydt Gods/ dat hij nu oprechtelick begint geresolveert te zijn/ niet te langher te te sullen leven naer sijne boose lusten/ ende begeerlickheden/ maer hem selven te verloochenen/ ende den Heere Jesum Christum te soecken/ door alle de middelen/ die hem in den woorde des Heeren worden aen gewesen^. Het geloof is een woord van de praktijk en is dus een werking van zowel het verstand als de wil. Teellinck zet het zaligmakend geloof scherp tegen het historisch geloof af. Bij het laatste wordt er niet ingegaan op de conditie van de ware bekering. Op deze voorwaarde wordt Christus in het evangelie aangeboden. Men versta dit goed. Het ware geloof rechtvaardigt zonder de werken. Tegen vele zogenaamde christenen die zich op hun geloof beroemen stelt de auteur dat alleen zij mogen geloven dat hun zonden vergeven zijn die zichzelf verloochenen, de zonden afleggen en zich tot Christus begeven. Onbekeerden liggen immers onder de vloek van de dood en kunnen dus niet tegelijkertijd deel hebben aan het leven. Wie de conditie van de belofte der genade mist, mist de genade zelf. Vanuit het voorgaande bestrijdt Teellinck de dwalingen dat alle mensen in staat zijn te geloven indien zij slechts willen, dat de ware gelovigen kunnen afvallen en dat men uitsluitend via een sterke inbeelding van genade de vergeving der zonden ontvangt. De moraal van dit alles is dat men zich te onderzoeken heeft of men echt in staat is te kunnen geloven. Het ware geloof is immers absoluut noodzakelijk om de oude mens van zijn ver keer dheid af te brengen en de nieuwe mens voort te brengen. In boek vijf 7 worden de vruchten van de vernieuwing van de zondige mens behandeld: 1. de mens wordt in de gunst van God hersteld; 2. hij wordt toegelaten tot een zeer innige en heugelijke gemeenschap met God; 3. hij krijgt hoge en verheven gedachten, boven al het wereldse uit; 4. hij ontvangt ook vaardigheid en bekwaamheid om in alle opzichten God te dienen; 5. hij heeft genoegen in alles wat hij doet en is tevreden met alles wat hem overkomt; 6. hij is gezegend in zijn sterven; 7. hij ontvangt na zijn dood een vertroostend oordeel en een zalige opstanding; 8. hij ontvangt na het sterven het eeuwige leven. Nadat het laatste onderdeel nogal uitgebreid besproken is, besluit Teellinck dit geschrift in het laatste hoofdstuk met een ernstige opwekking tot het uitdoen van de oude mens en het aandoen van de nieuwe mens. Verwijzingen Teellinck verwijst in zijn dertigste pennevrucht naar vijf eerder uitgekomen werken. Twee keer noemt hij het eerste deel en eenmaal vermeldt hij het tweede deel van Huys-boecxkerfi. Tweemaal refereert hij aan Den Christelycken Leytsman 9. Balsem Gileads komt één keer voor 10.

6 XI-66 In de opdracht schrijft hij: Wy hebben sulx voor desen betracht t' ontdecken, in het verhandelen van het lijden onses Heeren Iesu Christi^. Dit kan maar op één werk slaan: Ecce Homo. Ongetwijfeld bedoelt Teellinck dit geschrift ook met een andere passage: Aen d'ander zijde/soo stelt hy daer in oockvoor/de groote voortreffelickheyt/ ende heerlickheyt des Heeren Jesu Christi; ende hoe dat in hem te vinden is/ al dat een mensche mocht aen-locken/ om zijne gemeynschap te soeccken/ ende te betrachten/ ghelyck wy dat elders wijdt-loopelick verclaert hebben^. Onderwerp Teellinck geeft in dit geschrift zijn verlossingsleer. Hierbij neemt hij zijn uitgangspunt in de mens. Hij beschrijft deze in de staat der rechtheid en in diens natuurlijke zondestaat, met alle aspecten daaraan verbonden. Tevens betrekt hij hierin de oude mens in de herborene. Vervolgens geeft hij aan wat nodig is tot herstel en behoud van de verdorven mens, waarbij hij beklemtoont dat deze zaken uitsluitend door God gewerkt kunnen worden. Ten diepste is dit de verzoening van de zondige mens met de rechtvaardige God. De verzoening houdt twee dingen in: het Middelaarswerk van Christus en de vereniging van de verloren mens met Christus. Dit laatste vindt plaats in de weg van het gelovig aannemen van de prediking. Op dit punt aangekomen geeft hij een niet zo heldere orde des heils en grenst hij het zaligmakend geloof scherp af tegen het historisch geloof, met als breekpunt de voorwaarde bestaande in de ware bekering. In het laatste gedeelte van het werk behandelt Teellinck de vruchten van de vernieuwing van de zondige mens. Aard In dit geschrift beschrijft de auteur het proces van het uitdoen van de oude mens en het aandoen van de nieuwe mens. Deze beschrijving hanteert hij als een spiegel waarin een ieder zich heeft te onderzoeken en waarmee hij voorheeft de stoutmoedigen te waarschuwen en de kleinmoedigen te troosten. De descriptie staat in dienst van het pastoraat. Conclusies Teellincks dertigste pennevrucht wettigt deze conclusies: 1. Teellinck gaat descriptief te werk. 2. Hij onderscheidt scherp tussen het ware en het historische geloof, waarbij de bekering het onderscheid uitmaakt. 3. De descriptie hanteert hij als een spiegel om mondchristenen te ontmaskeren en kleingelovigen op te beuren. 4. De meeste nadruk valt op het inwendige. WJ. op 't Hof

7 XI-67 Noten 1. Zie: WJ.M. Engelberts, Willem Teellinck, Amsterdam 1898, en J. van der Haar, Bibliografie, achter: W. Teellinck, Noord-sterre, Dordrecht 1971, a, 72a; 147a. 9. VIII, 147b b. 11. IV b.