Titelgegevens / Bibliographic Description

Transcriptie

1 Titelgegevens / Bibliographic Description Titel Auteur(s) 'De worstelinge Jakobs' als pamflet. Reactie op: Bibliografie betreffende Simon Simonides / G.T. Hartong. Hartong, G.T. In Documentatieblad Nadere Reformatie, 4 (1980), no. 1, p Copyright 2007 / G.T. Hartong SSNR Claves pietatis. Producent Claves pietatis / ; versie 1.0 Bron / Source Annotatie(s) Website Nummer Onderzoeksarchief / Research Archive Nadere Reformatie Reactie op: Bibliografie betreffende Simon Simonides / J. van der Haar. In: Documentatieblad Nadere Reformatie, 1 (1977), nr. 1, Hartong geeft aanvullingen vanuit de pamflettencatalogi. Sleutel tot de Nadere Reformatie B De digitale tekst is vrij beschikbaar voor persoonlijk gebruik, voor onderzoek en onderwijs. Respecteer de rechten van de rechthebbenden. Commercieel gebruik is niet toegestaan. The digital text is free for personal use, for research and education. Each user has to respect the rights of the copyright holders. Commercial use is prohibited. Het 'Onderzoeksarchief Nadere Reformatie' bevat digitale documenten over het gereformeerd Piëtisme en de Nadere Reformatie in Nederland tot Het is doorzoekbaar met de 'Bibliografie van het gereformeerd Piëtisme in Nederland (BPN)' op de website 'Sleutel tot de Nadere Reformatie'. The 'Research Archive Nadere Reformatie' contains digital documents about reformed Pietism and the Nadere Reformatie in the Netherlands until These can be retrieved by searching the 'Bibliography of the reformed Pietism in the Netherlands (BPN)' database at the 'Sleutel tot de Nadere Reformatie' website.

2 "DE WORSTELINGE JAKOBS" ALS PAMFLET Reactie op: Bibliografie betreffende Simon Simonides IV-17 Bij bibliografisch onderzoek zijn de Pamflettencatalogi vaak een onmisbaar hulpmiddel: ze bevatten een ware goudmijn aan informatie, op een veel ruimer gebied dan vaak wordt verondersteld. Een goed voorbeeld hiervan geeft het geschriftje "De Worstelinge jakobs" van Simon Simonides, nr. 18 van de Bibliografie van deze auteur der Nadere Reformatie, gegeven in het "Documentatieblad", Jrg. 1, nr. 1, pp Alvorens dit voorbeeld verder uit te werken wil ik eerst een opsomming geven van de bestaande Nederlandse pamflettencatalogi in chronologische volgorde: Tiele, P.A. Bibliotheekvan Nederlandsche Pamfletten. Verzameling van Fred. Muller. 3 dln. Amsterdam, (tot het jaar 1702; thans grotendeels aanwezig in de U.B. Gent; afgekort als: TIELE);? ogge, H.C. Beschrijvende catalogus der pamflettenverzameling van de Boekerij der Remonstantsche kerk te Amsterdam. Amsterdam, dln. (geen echte pamflettencatalogus; veel ruimer en geordend naar auteur, niet chronologisch zoals de meeste andere; moeilijk hanteerbaar, gebrekkig register; afgekort: ROGGE); Wulp, J.K. v.d. Catalogus van de tractaten, pamfletten, enz. over de geschiedenis van Nederland, aanwezig in de bibliotheek van Is. Meulman. Amsterdam, dln. (tot het jaar 1700, chronologische gerangschikt; thans geheel aanwezig in U.B. Gent; afgekort: v.d. WULP); Petit, L.D./Tiele, P.A. Bibliotheek van Nederlandsche pamfletten. Verzameling van de bibliotheek van Jo. Thysius en de bibliotheek der R.U. te Leiden. 'sgrav./leiden, dln. voortgezet door L.S. Petit/H.J.A. Ruys, 3e deel, Leiden, 1925; en door H.J.A. Ruys, 4e deel (Supplement), Leiden, (tot het jaar 1700, chronologisch beschreven; v.d. delen 1 en 2 zijn de titels erg verkort, dus onhandig in het gebruik; afgekort als: PETIT); Knuttel, W.P.C. Catalogus v.d. pamfletten-verzameling berustende in de Koninklijke Bibliotheek, 's Grav dln. (tot het jaar 1853, chronologisch gerangschikt; afgekort als: KNUTTEL); herdruk: Utrecht, 1978, 10 dln. Broekema, J. Catalogus van de pamfletten, tractaten enz. aanwezig in de Provinciale Bibliotheek van Zeeland. Middelburg, (ten dele verloren gegaan in 1940; afgekort als: BROEKEMA); Someren, J.F. van: Bibliotheek der R.U. Utrecht. Pamfletten niet voorkomende in afzonderlijk gedrukte catalogi der verzamelingen in andere openbare Ned. bibliotheken. Utrecht, ; 2 dln. (afk.: van SOMEREN);

3 IV-18 Alphen, G. van. Catalogus der Pamfletten van de Bibliotheek der R.U. te Groningen. Groningen, (tot het jaar 1853, chronologisch gerangschikt; afgekort als: van ALPHEN). Verder zou in deze opsomming nog genoemd kunnen worden, hoewel de titels verkort zijn weergegeven en de registers moeilijk te gebruiken zijn: Catalogus der Bibliotheek v.d. Maatschappij der Ned. Letterkunde te Leiden dln. (aanwezig in U.B. Leiden; afgekort: Mij Letterk). Kalma, J.J.: Men meldt ons uit Friesland, Leeuwarden, 1973, waarin opgenomen: pp : Lijst van 17e-eeuwse kleine Friese gelegenheidsgeschriften, die niet zijn opgenomen in de bekende pamflettencatalogi. (afgekort: KALMA). De beschrijvingen berusten steeds op autopsie, maar PETIT, ROGGE en Mij Letterk. zijn slechts omslachtig en moeilijk te hanteren. Over het begrip "pamflet" heerste bij de beschrijvingen allerminst eenstemmigheid; andere benamingen voor pamflet zijn o.a.: twistgeschrift, vlugschrift, blauwboekje, gelegenheidsgeschrift, maar een pamflet is stellig veel meer dan maar een actueel, staatkundig vlugschrift, zoals soms nog wordt verondersteld. Geleidelijk aan worden steeds minder sententies, plakkaten, ordonnanties en extracten van politieke resolutiën opgenomen, zie van Alphen, p. IX. Over het begrip pamflet zie verder: D.J.H. v.d. Horst, in: Bibliotheekleven, Jrg. 17 (1932), pp Laten we terugkeren tot de "Worstelinge Jakobs". V.d. Haar geeft 2 uitgaven: 's Gravenhage, Levyn van Dyck, 1672 Utrecht, Wed. J. van Poolsum, Uit de pamflettencatalogi valt nu het volgende aan te vullen: 's Gravenhage, Levyn van Dyck, Den tweede Druk vermeerdert en verbetert. 4 to. 26 blz. KNUTTEL De vermeerdering bestaat in een geringe toevoeging aan de kanttekeningen en een gedicht: Het Vader Onze, op blz. 26. N.B. de eerste uitgave bij dezelfde drukker in 4 to heeft 24 blz., PETIT 's Gravenhage, Levyn van Dyck, Den tweeden Druk vermeerdert en verbeterd. 4 to. 28 blz. KNUTTEL Toegevoegd: op blz : Susterlyke Traenen Over de Doodt van haren Lieven Broeder; op blz. 27: Lyk-dicht, of Graf-Schrift, daarna volgt op blz. 28 Het Vader Onze.

4 IV-19 's Gravenhage, Levyn van Dyck, Den derden Druck vermeerdert en uytgebreydt. 4 to. 32 blz. KNUTTEL De Worstelinge is hier met 30 coupletten vermeerderd. Middelburg, H. Smidt, to. 24 blz. KNUTTEL Amsterdam. Marcus Doornick, Den derden Druck vermeerdert en verbetert. 24 blz. v.d. WULP Schiedam, L vander Wiel, Den derden Druck vermeerdert en verbetert. 4 to. 16 blz. KNUTTEL Nadruk alleen van de kanttekeningen en de bijgevoegde kleinere gedichten. 's Gravenhage, Levyn van Dyck, De vierden Druck merckelyk vermeerdert en uitte getuigenissen van eenige geloofwaerdige Persoonen die hem inde gevankenis s nachts vergeselschapt hebben, daerbijgevoegt. 4 to. 32 blz. KNUTTEL De vermeerdering bestaat uit een voorrede en 28 nieuwe coupletten. De kleinere gedichten zijn weggelaten. Amsterdam, Marcus Doornick, Dese laetste of zeste Druck vermeerdert en verbetert. 4 to. 24 blz. KNUTTEL 10461/10461A. De kanttekeningen gaan vooraf; het gedicht mist de in de derde en vierde druk toegevoegde coupletten. N.B. deze druk komt voor met en zonder vignet (Stephanus gestenigd) op de titel. Amsterdam, Jac. Konynenbergh, Dese laetste of zeste Druck vermeerdert en verbetert. 4 to. 24 blz. KNUTTEL Amsterdam, Wed. G. de Groot, Tiende druck vermeerdert. 4 to. vermeld in: Veilingcatalogus, Fred Muller, Amsterdam, 25/3/1861, nr Delft, B. van Holzen, Deze laatste of veerthiende Druk, vermeerdert en verbetert. 4 to. 24 blz. KNUTTEL Amsterdam, d'erve van G. de Groot, Dese laetste of veertiende Druk, vermeerdert en verbetert. 4 to. 24. blz. KNUTTEL , zestiende druk, (zie aantekening). Amsterdam, J. Kannewet. een uitgave uit het laatste kwart van de 18e eeuw valt te herleiden uit: "Notitie der prijzen Volgens welke de onderstaande Bijbels... en andere ongebonden boeken... te bekomen zyn by Jan de Lange, Boekdrukker te Deventer" uit ca. 1793, in welke prospectus vermeld staat op blz. 4: "Jacobs Worsteling 'triem 3/15/0" (= 3 gulden, 15 stuivers per riem). Deze voor theologische, populaire uitgaven interessante prospectus is afgedrukt in: N. Kuik, De geschiedenis van drukkerij de Lange/van Leer, 1977, blz

5 IV-20 Uit de aantekening van Knuttel ad nr nemen we het volgende over: "(De Worstelinge Jacobs) is een der populairste volksboekjes, waarvan in 1751 een zestiende druk het licht zag, en dat nog in het begin dezer (= 19e) eeuw te Amsterdam langs de straat werd gevent. Het volk beschouwde den jongen de Graef, die wegens deelneming aan een aanslag op het leven van Jan de Wit was onthalst, als een martelaar. Het boekje is vóór den dood der de Witten gedrukt en wordt toegeschreven aan den zeer sterk Prinsgezinden predikant Simon Simonides, die van predikant was in den Haag. Met minder waarschijnlijkheid wordt het door anderen toegekend aan J. Vollenhoven en den Predikant Amya." Alhoewel uit de pamflettencatalogi, in dit geval vooral uit Knuttel, dus 12 drukken (met variant zelfs 13) toegevoegd kunnen worden aan de 2 die v.d. Haar noemt, blijkt uit de aanduiding van de drukken dat we nog lang niet aan het einde van de mogelijkheden zijn. Aangezien we hier echter met een echt volksboek te maken hebben, moeten we er rekening mee houden, dat veel exemplaren/drukken verloren zijn gegaan. Met zekerheid kan wel gesteld worden, gelet op het grote aantal drukken door hem, dat De Worstelinge Jakobs het eerst is uitgegeven door Levyn van Dyck te 's Gravenhage (PETIT 3944); over de chronologie van de overige drukken uit 1672 valt niets met zekerheid te zeggen. Overigens is het merkwaardig dat in de bekende catalogi van volksboeken De Worstelinge Jakobs niet voorkomt, een bewijs voor de grote zeldzaamheid van welke druk dan ook; we zochten het vergeefs in: Fred Muller: Populaire prozaschrijvers der 17e en 18e eeuw, Amsterdam, 1893 (hierin nrs : Stichtelijke lectuur; Protestantsche geschriften). Prijscatalogus. R.W.P. de Vries: Populaire prozaschrijvers der 17e en 18e eeuw, Amsterdam, 1907 (nrs : Stichtelijke werken); idem. E. Dronckers: Catalogus van Nederlandsche en Vlaamsche Populaire Boeken. Verzameling F.G. Waller (aanwezig in KB), 's Gravenhage, Het volksboek-karakter van De Worstelinge Jakobs vond ik onlangs bevestigd uit een 18e-eeuwse bron: achter "De Werken van Willem Sluyter", Amsterdam, Erve v.d. Wed. Gysb. de Groot, komt voor: "Catalogus van diverse Sorteeringen/en Ongebonden Boeken,

6 IV-21 Te bekomen by de Eve van de Wed: Gysbert de Groot"; in de rubriek "Story-goed in 4" komt voor: "J. de Graefs Worsteling" te midden van titels als: Sanderyn en Lanslot; Orsel en Valentyn; De 4 Heemskinderen; De Ridder met de Swaen; Flores en Blancefleur; Docter Faustius; Jan van Parys, enz. Het zal eenieder duidelijk zijn dat "Story" is afgeleid van Historie, de favoriete aanduiding voor volksboeken. Uit de pamflettencatalogi is, afgezien van bovenstaande aanvulling van edities van een reeds genoemd werk, slechts één ongenoemd werk(je) van Simonides tevoorschijn gekomen: in KALMA, blz. 368 staat vermeld: Korte Openinge aengaende de laetste uyren van Lieuw van Aitzema. Aen en ten versoecke van den WelEd. Heere Carel van Roorda, grietman van Ydaerderadeel &etc. Leeuwarden, hendrik Rintjes, to. (23) pp. Noot: geschreven door S. Simonides (Den Haag 14 maart 1669), met een antwoordt van C. Roorda (Leeuwarden, 24 maart 1669). Locatie: Prov. Bibl. van Friesland te Leeuwarden. G.T. Hartong