Titelgegevens / Bibliographic Description

Transcriptie

1 Titelgegevens / Bibliographic Description Titel Auteur(s) Willem Teellinck in het licht zijner geschriften (23) / W.J. op 't Hof. Hof, W.J. op 't In Documentatieblad Nadere Reformatie, 8 (1984), no. 4, p Copyright 2007 / W.J. op 't Hof SSNR Claves pietatis. Producent Claves pietatis / ; versie 1.0 Bron / Source Annotatie(s) Website Nummer Onderzoeksarchief / Research Archive Nadere Reformatie Over: Proef-steen van de ware christelijckheyt. Sleutel tot de Nadere Reformatie B De digitale tekst is vrij beschikbaar voor persoonlijk gebruik, voor onderzoek en onderwijs. Respecteer de rechten van de rechthebbenden. Commercieel gebruik is niet toegestaan. The digital text is free for personal use, for research and education. Each user has to respect the rights of the copyright holders. Commercial use is prohibited. Het 'Onderzoeksarchief Nadere Reformatie' bevat digitale documenten over het gereformeerd Piëtisme en de Nadere Reformatie in Nederland tot Het is doorzoekbaar met de 'Bibliografie van het gereformeerd Piëtisme in Nederland (BPN)' op de website 'Sleutel tot de Nadere Reformatie'. The 'Research Archive Nadere Reformatie' contains digital documents about reformed Pietism and the Nadere Reformatie in the Netherlands until These can be retrieved by searching the 'Bibliography of the reformed Pietism in the Netherlands (BPN)' database at the 'Sleutel tot de Nadere Reformatie' website.

2 8ste jaargang nr VIII-109 WILLEM TEELLINCK IN HET LICHT ZIJNER GESCHRIFTEN (23) Proef-steen Van de Ware Christelijckheyt Het drieëntwintigste uitgekomen geschrift van Willem Teellinck is:

3 VIII-110 Bibliografische gegevens: 8'; [XVI], 250, 6 pp. [I] titelpagina [III - Vllljdedicatie van Teellinck aan Inghel Lvenissen, geschreven in Middelburg en gedateerd 16 april [IX-XVI] inhoudsopgave [XVI] drukfouten tekst Het blijft bij een tweede druk: Dordrecht Dedicatie In de opdracht geeft Teellinck aan dat hij de /olgende vier zaken in dit werk behandelt: 1. waarin de ware christelijkheid bestaat; 2. hoe men daarover gestemd moet zijn; 3. hoe men zich behoort te onderzoeken of men ook een waar christen is; 4. door welk middel men een waar christen moet worden in geval men een bijnachristen is. Hij heeft dit werk geschreven om alle naamchristenen vaardig te maken tot ware christelijkheid. Inhoud Proef-steen Van de Ware Christelijckheyt zet in met een uitgebreide exegese van de Bijbeltekst waarover dit geschrift gaat, nl. 1 Korinthe 13:5. Aan het einde hiervan maakt Teellinck bekend dat hij het zelfonderzoek of men in het geloof is, in dit geschrift zal laten gaan over de grondstukken der leer: ellende, verlossing en dankbaarheid. 2 In het kader van de behandeling van de ellende gaat hij na: 1. waarin de ellende gelegen is; 2. hoe men daarover gestemd moet zijn; 3. hoe men deze rechte gestalte verkrijgen kan. De ellende is gelegen in: 1. de zondigheid; 2. de vervloektheid vanwege de zonden; 3. de machteloosheid om zich uit de staat der zondigheid en vervloektheid te verlossen. Bij de zondigheid wordt uitvoerig stilgestaan bij de verdorvenheid van de menselijke natuur en veel korter bij de verdorvenheid van 's mensen daden en van zijn uiterlijke staat. Ook de vervloektheid wordt aangewezen ten aanzien der natuur, der daden en des staats. 3 De ellendestaat van een mens behoort hem te brengen tot verootmoediging, welke bestaat in: a. demoedige belijdenis van schuld, straf en machteloosheid; b. oprechte zelfverloochening om niet langer eigen inzichten, maar Gods Woord te volgen; c. geduldige onderwerping aan wat God over hem brengt. Naar aanleiding van deze drie punten volgt een zelfonderzoek, dat grotendeels bestaat in de klacht dat er weinigen deze merktekenen vertonen. 4 Drie dingen zijn er waardoor men de ware verootmoediging over de ellende verkrijgt: 1. men onderzoeke zijn ellendige staat niet aan de hand van hen die nog erger zijn, maar aan de hand van Gods Woord; 2. men passé dat wat Gods Woord in het algemeen over de ellende zegt, toe op eigen

4 VIII-111 hart; 3. men merke op dat God nochtans vriendelijk en lankmoedig met de mens omgaat. 5 Evenals bij de ellende gaat Teellinck in het kader van de behandeling van de verlossing na: 1. waarin de verlossing gelegen is; 2. hoe men daarover gestemd moet zijn; 3. hoe men deze rechte gestalte verkrijgen kan. De verlossing bestaat hierin dat Christus door Zijn bloedstorting ten volle genoegdoening schenkt aan de gerechtigheid Gods voor arme, verloren zondaren, die dit door het ware geloof deelachtig worden. Dit ware geloof wordt nader onder de loupe genomen, als ook het Woord en de twee sacramenten, die het geloof respectievelijk werkt en versterken. Bij de bespreking van de sacramenten is alles gericht op de goddelijke zijde ervan. 6 De verlosssing moet de mens bewegen om Christus te zoeken, hetwelk uitkomt in: a. Christus hoger te achten dan alles; b. vlijtig alle middelen (Woord, sacramenten, geloof) te gebruiken om deel aan Christus te krijgen; c. zich nergens mee tevreden te stellen totdat men deel aan Christus heeft. Aan de hand van de drie genoemde zaken volgt een zelfonderzoek. Op de voorgrond hierin treedt de weerkerende constatering dat er zeer weinigen zijn die het ware geloof bezitten. 7 Als de drie middelen tot verwekking van de geestelijke honger en dorst naar Christus worden behandeld: 1. het vaak overdenken van de leer der ellende; 2. het hart ontdoen van allerlei wereldse en vleselijke gedachten en begeerten; 3. het vaak overdenken van Christus' algenoegzaamheid en gewilligheid. 8 De behandeling van de dankbaarheid kent dezelfde struktuur als die van de ellende en verlossing. De dankbaarheid is het leven ter ere Gods, hetwelk bestaat in: 1. Gods wil en Woord maatstaf van het leven doen zijn; 2. alles in het werk stellen om Gods wil en Woord te doen; 3. die niet doen in een ijdele waan van verdienste, maar uitsluitend ter ere Gods. 9 De dankbaarheid moet brengen tot het vaste voornemen om boven alles heel het leven God te dienen. Dit laatste bestaat in drie dingen: a. die middelen te gebruiken waardoor de wil van God gedaan wordt; b. de beletselen hiervan te vermijden; c. te strijden voor de middelen en tegen de beletselen. Bij de middelen komen uitvoerig ter sprake: het gebed, het Woord en de sacramenten, welke laatste hier van hun menselijke zijde bezien worden. Als de voornaamste beletselen ontvangen aandacht: a. verwaandheid of teveel vertrouwen op zichzelf; b. slecht gezelschap; c. wereldsgezindheid. Ook hier volgt naar aanleiding van het behandelde een zelfonderzoek, waarin de schrijver aan één stuk door de onoprechtheid van het voornemen om christelijk te leven van de meeste christenen aanwijst. 10 Ter verwekking van het oprechte voornemen om godzalig te leven noemt Teellinck drie middelen: 1. bedenken dat God hen die dit voornemen opvatten, daarin zal sterken; 2. bedenken dat het geheel billijk is om dat voornemen op te vatten; 3. bedenken dat het ook geheel nuttig is. 11

5 VIII-112 Verwijzingen Op p. 20 wordt Tractaet van de Volstandigheyt vermeldt. Hiermee wordt Den Volstandigen Christen bedoeld. Op p. 174 wordt verwezen naar Tractaet van de Practijcke der warer Godsaligheyt, dat identiek is met Noord-sterre. Onderwerp Dit geschrift van Teellinck wordt geheel beheerst door een thema uit de innerlijke praktijk der godzaligheid, nl. het zelfonderzoek. Verreweg de meeste christenen zijn slechts christen in naam, maar niet in daad. Met dit traktaat wil de schrijver hen tot zelfonderzoek brengen, opdat zij alsnog tot de ware christelijkheid mogen komen. In dit verband is het te verstaan dat het bijvoegelijk naamwoord waar keer op keer voorkomt. Het uitgangspunt is 1 Korinthe 13:5, maar de zaken waar Teellinck het zelfonderzoek over laat lopen, zijn de drie stukken van de Heidelbergse Catechismus: ellende, verlossing en dankbaarheid. Daar deze drie zaken noch in de genoemde Bijbeltekst noch in de omgeving ervan voorkomen, is aan de in Proef-steen Van de Ware Christelijckheyt gevolgde procedure te zien hoe diepgaand de Heidelbergse Catechismus het Nederlandse Calvinisme gestempeld heeft. Bovendien zal het feit dat het tweede deel van Teellincks behandeling van het Kort Begrip van de Heidelbergse Catechismus dat in 1621 verschijnt, niet vreemd zijn aan de wijze waarop hij Proef-steen Van de Ware Christelijckheyt inhoudelijk vult. Nadat aangewezen is wat ellende, verlossing en dankbaarheid inhouden, valt alle nadruk op de uitwerking van deze drie op de mens. Hier worden allerlei kenmerken genoemd, aan de hand waarvan het zelfonderzoek zich kan voltrekken. Aangezien dit zelfonderzoek voor de meeste christenen een negatieve uitkomst moet hebben, geeft Teellinck de middelen aan om tot een positief resultaat te geraken. Aard Teellinck betoont zich in deze pennevrucht op en top herder. Hij kent de toestand van de gemeente. Dit doet hem klagen. Met pijn in zijn hart moet hij constateren dat het merendeel der christenen bestaat uit naamchristenen. Zijn bewogenheid met de eer des Heeren en het heil der mensen doet hem niet berusten in zijn klachten en negatieve constateringen. Zij zijn integendeel reden voor hem om een uitweg te zoeken, die hij vindt in het zelfonderzoek. Hij maakt deze weg begaanbaar en roept zeer dringend en bewogen op deze weg te bewandelen. Kenmerkend voor dit werk is dan ook dat het doorspekt is met emotionele en directe aanspraken. Proef-steen van de Ware Christelijckheyt is op schrift gesteld pastoraat.

6 VIII-113 Conclusie De gevolgtrekkingen die uit Teellincks drieëntwintigste pennevrucht te trekken zijn, zijn: 1. Teellinck richt zich op het innerlijke geestelijke leven. 2. Het merendeel van het christendom beschouwt hij als naamchristenen. 3. In de herderlijke bewogenheid wijst hij als uitweg het zelfonderzoek aan. 4. De inhoud van het zelfonderzoek wordt bepaald door de drie stukken van de Heidelbergse Catechismus. Deze laatste is van zeer grote invloed op Teellinck. Noten W.J. op 't Hof 1. Zie voor de bibliografische gegevens: W.J.M. Engelberts, Willem Teellinck, Amsterdam 1898, p. 214; J. van der Haar, Bibliografie, achter W. Teellinck, Noord-sterre, Dordrecht [1971], p pp pp pp pp pp pp pp pp pp pp