Titelgegevens / Bibliographic Description

Transcriptie

1 Titelgegevens / Bibliographic Description Titel Auteur(s) Willem Teellinck in het licht zijner geschriften (24) / W.J. op 't Hof. Hof, W.J. op 't In Documentatieblad Nadere Reformatie, 9 (1985), no. 2, p Copyright 2007 / W.J. op 't Hof SSNR Claves pietatis. Producent Claves pietatis / ; versie 1.0 Bron / Source Annotatie(s) Website Nummer Onderzoeksarchief / Research Archive Nadere Reformatie Over: Balsem Gileads voor Zions wonde. Sleutel tot de Nadere Reformatie B De digitale tekst is vrij beschikbaar voor persoonlijk gebruik, voor onderzoek en onderwijs. Respecteer de rechten van de rechthebbenden. Commercieel gebruik is niet toegestaan. The digital text is free for personal use, for research and education. Each user has to respect the rights of the copyright holders. Commercial use is prohibited. Het 'Onderzoeksarchief Nadere Reformatie' bevat digitale documenten over het gereformeerd Piëtisme en de Nadere Reformatie in Nederland tot Het is doorzoekbaar met de 'Bibliografie van het gereformeerd Piëtisme in Nederland (BPN)' op de website 'Sleutel tot de Nadere Reformatie'. The 'Research Archive Nadere Reformatie' contains digital documents about reformed Pietism and the Nadere Reformatie in the Netherlands until These can be retrieved by searching the 'Bibliography of the reformed Pietism in the Netherlands (BPN)' database at the 'Sleutel tot de Nadere Reformatie' website.

2 9de jaargang nr WILLEM TEELLINCK IN HET LICHT ZIJNER GESCHRIFTEN (24) IX-37 Balsem Gileads In de rij van Willem Teellincks traktaten staat als nummer 24 genoteerd:

3 IX-38 Bibliografische notities: 4o; [XXIV], 298, [6] pp. [I] titelpagina [lll-x] dedicatie van Teellinck aan de Staten-Generaal, geschreven in Middelburg en gedateerd 20 april 1622 [XI-XIX] voorrede van de auteur [XX-XXII] lofdicht van J. Cats [XXIII-XXIV] lofdicht van J. de Brune inhoud 298-[2] gebed voor de verdrukte christenheid [3-5] inhoudsopgave Voor de tweede maal zag het het licht als onderdeel van Het eerste stuck Van de Wercken Van Mr. Willem Teellinck, J.U.D., Utrecht, Dedicatie, voorrede en gedichten Ernstig en dringend roept Teellinck in de opdracht de christenen in de Nederlanden op de welaangename tijd der bekering niet voorbij te laten gaan, waarbij hij wijst op vele gemeenten in de gereformeerde wereld die dat wel gedaan hebben en die nu zuchten onder de oordelen Gods. Met het oog op die zo nodige betering van het volk heeft hij dit werk geschreven en aan de Staten-Generaal opgedragen. In de voorrede signaleert de auteur als een door God aangestelde wachter dat gedurende de achterliggende welvaart- en voorspoedtijd de om wraak roepende zonden steeds meer ingeburgerd zijn, dat ondanks de waarschuwingen van vele getrouwe dienaren des Woords men onbekeerlijk is gebleven en dat, als dit zo blijft, een wis verderf voor de deur staat. Dit geschrift ligt geheel in de lijn van de al eerder uitgegeven Weech-schale Des Heylichdoms, Zions Basvyne en Trevr-schrift. De dichters J. Cats en J. de Brune geven Balsem Gileads ondersteuning in de vorm van een lofdicht. Zij blijken dus medestanders van Teellinck te zijn op het punt van de reformatie der landbedervende zonden. 2 Inhoud Balsem Gileads bestaat uit twee delen. Het eerste deel zet in met een verklaring van de tekst waaraan dit traktaat zijn titel te danken heeft: Is er geen balsem in Gilead? Is er geen heelmeester aldaar? Want waarom is de gezondheid der dochter mijns volks niet gerezen? Jeremia 8:22. Vervolgens wordt betoogd dat de dochter Sions ziek was omdat de moedwillige zonden de overhand hadden. Ditzelfde tekent zich volgens Teellinck ook in zijn dagen af. Hij adstrueert dit met een bladzijden lange opsomming van ongerechtigheden. Nadat het leven aangetast was, is dit ook met de leer geschied. Tegen dit alles wordt niet behoorlijk opgetreden. 3

4 IX-39 Moedwillige zonden maken dat een mens walgt van de geestelijke spijs, onbekwaam is het werk Gods te doen, verlaten wordt door God en de godzaligen, en sterft. Als nuttigheden geeft Teellinck: 1. de moedwillige zondaars zijn de schadelijkste mensen voor een land; 2. Gods kerk kan niet door zondige praktijken geholpen worden; 3. zonder bekering is nog erger voor de kerk te vrezen. Dat ook de gemeente Gods geestelijk ziek is, komt omdat: a. zij de oorsprong der geestelijke ziekte heeft; b. in haar veel hypocrieten binnensluipen; c. ook de trouwe dienaars niet geheel volmaakt zijn; d. de duivel onkruid zaait. De Heere laat dit alles toe opdat Zijn volk zou leren de beginselen der zonde te wederstaan, opdat zowel de hypocrieten als de rechtzinnigen openbaar zouden komen, en opdat Hij aan Zijn eer zou komen. Twee nuttigheden vloeien uit het voorgaande voort: 1. men zegge niet dat de kerk nu geen ware kerk is omdat zij al die zwarigheden meemaakt; 2. die gemeenten die nog gezond zijn, moeten terdege op hun hoede zijn voor de zonde. Onder de eerste nuttigheid geeft de auteur nog aan dat men alleen dan zich van de kerk mag afscheiden als zij hardnekkig dwaalt in fundamentele leerstellingen, die absoluut nodig zijn voor de zaligheid. Aangezien dit nu allerminst geldt voor de gereformeerde gemeenten in de Nederlanden, behoren zij die vanwege de zwarigheden zich afgescheiden hebben, weder te keren. 4 De dochter Sions heeft altijd het geneesmiddel, nl. het bloed van Christus, bij de hand. Om dit bloed deelachtig te worden, zijn nodig: de ware bekering van dode werken, het rechte geloof en het gelovig gebed. Andere middelen ter genezing zijn het Woord en de sacramenten. Na deze zijn er nog vier: het voorbeeld der godzaligen, de christelijke tucht, de straf der overheden en Gods kastijding. De dochter Sions heeft ook altijd getrouwe heelmeesters bij de hand: Christus, de opzieners der gemeente, alle ware godzalige wedergeborenen. Er is geen ziekte zo erg of zij kan volkomen genezen worden door de balsem en de Heelmeester. De Heere wendt met ernst als middelen ter genezing aan: Zijn werken, Zijn Woord, Zijn beloften, Zijn sacramenten, Zijn eed, Zijn dreigementen, Zijn klacht, Zijn wens, Zijn verwijt, de stem van Zijn dienaren, de tekenen door Zijn dienaren gedaan. De schuld ligt dus niet bij de Heere, maar bij het volk zelf wanneer het met genezen wordt. Teellinck wijst er hierbij op dat de Heere zich niet alleen in Zijn goedheid en genade, maar ook in Zijn rechtvaardigheid en wijsheid verheerlijkt. Dit mag niet leiden tot het nalaten van de middelen. Met betrekking tot het tijdelijke leven doet men dit ook niet. Bovendien is zo'n handelwijze strijdig met Gods Woord, aard en handelwijze. Men houde zich aan Gods geopenbaarde en niet aan Zijn verborgen wil. De nuttigheden uit het voorafgaande zijn: 1. wie ongenezen blijft, heeft dit aan zichzelf te danken; 2. men kan niet zo ziek zijn of er is genezing in de weg van de middelen; 3. het is eigen schuld dat men al niet lang genezen is. 5

5 IX-40 Dat de dochter Sions niet spoedig geneest, is een wonderlijke en bedenkelijke zaak. Men overlegge hierbij dat: 1. Gods gedachten hoger zijn dan de onze; 2. God in de toekomende wereld afrekent; 3. God, door zo te doen, in grote rechtvaardigheid, billijkheid en wijsheid handelt; 4. God dit doet opdat Zijn volk ten laatste opgewekt worde om zichzelf te verloochenen en daarna de Heere beter aan te hangen. Wanneer Gods volk zich begint te bekeren, helpt de Heere niet direct. Daar zijn zes redenen voor: 1. opdat het volk in de toekomst zijn leven lang de zonde des te meer zou haten; 2. opdat het zich zou onderzoeken of het ook al de middelen ter genezing gebruikt heeft; 3. opdat het zou komen tot opscherping van al de hem geschonken geestelijke zaken; 4. opdat God Zijn volk volkomen zou genezen; 5. opdat de vijanden des te meer beschaamd en de godzaligen des te meer getroost zouden worden; 6. opdat de Heere Zich des te meer zou verheerlijken. Als nuttigheden hiervan geeft de auteur: 1. niemand make uit de moeiten op dat men Gods volk niet is; 2. de tuchtiging des Heeren brenge allen tot bekering; 3. men verwachte de goede vruchten van het uitblijven van spoedige verlossing. 6 In het tweede deel verklaart Teellinck dat, nu de verlossing nog niet geschied is, het noodzakelijk is de reden hiervan op te sporen. Als de reden wijst hij aan dat men zich niet bekeerd heeft. Kan dan een reformatie van al de zonden doorgezet worden? Ja, antwoordt Teellinck. Als de grootste en meest algemene zonden behandelt hij dan: 1. verachting of kleinachting van Gods Woord; 2. gemeenschap met paapse afgoderij; 3. misbruik van Gods Naam; 4. ontheiliging van de rustdag; 5. slapheid in het straffen en weren van grote zonden; 6. eerzucht; 7. overdaad in kleding en maaltijden; 8. eigenbelang. Vervolgens stelt de auteur dat het aller plicht is erover bedroefd te zijn en erover te treuren dat de dochter Sions, terwijl zij ziek is en alle geneesmiddelen bij de hand heeft, niet genezen wordt. 7 Allen behoren met alle macht zich in te spannen om de genezing van de dochter Sions te bevorderen. Hiertoe moet men de volgende zaken najagen: 1. deel krijgen aan het bloed van Christus; 2. bekering; 3. geloof; 4. gebed. De ondergeschikte middelen die aangewend moeten worden, zijn: 1. Gods Woord; 2. de sacramenten; 3. de voorbeeldige wandel der godzaligen; 4. de kerkelijke tucht; 5. de straf der overheid; 6. de straffen Gods. Voorts zijn er ook burgerlijke middelen om de tijdelijke moeiten te helpen weren. Teellinck waarschuwt hier ernstig voor het gebruik van verkeerde en zondige middelen, want uit het kwade kan nooit iets goeds voortkomen. De burgerlijke middelen zijn vier in getal: 1. de vereniging van het volk Gods, van de gereformeerde koningen, prinsen, republieken enz., alsmede eendracht in de republieken zelf; 2. het opbrengen van de belastingen die nodig zijn om de vijand te weerstaan en het volk Gods te helpen; 3. het houden van de eed; 4. onpartijdigheid in het vergeven van ambten. 8 Wanneer men in de weg der middelen de dochter Sions te hulp komt, zal

6 IX-41 men zeker door de Heere gezegend worden, zowel in geestelijk als in tijdelijk opzicht. Indien men het na zal laten Gods volk te hulp te komen, zal het van kwaad tot erger gaan. Teellinck spreekt er zijn droefheid over uit dat zelfs velen van hen die zich uitgeven voor liefhebbers van Gods volk, dat volk evenwel weinig helpen, ja dat de ijver om te helpen zelfs gelaakt wordt en dat door de zonden het volk in nog meer moeiten komt. Hoe zullen degenen die hier schuldig aan staan het kunnen verantwoorden dat zij de heilzame raad van de alleenwijze God in de wind slaan? Hoe kunnen zij zoveel tekenen van Gods toorn en van het naderend verderf negeren? Hoe bestaat het dat allerlei soorten mensen hun eed van burgerlijkejrouw breken? Hoe kan iemand talenten van God ontvangen hebben tot stichting van Gods kerk en die niet aanwenden? Het laatste hoofdstuk bevat een ernstige opwekking aan ieder christen om de middelen te betrachten tot genezing van de dochter Sions. 9 Het werk sluit met een gebed voor het christendom dat op vele plaatsen ter wereld zeer verdrukt wordt. Verwijzingen De auteur verwijst naar een viertal eerder verschenen geschriften. Trevr-schrift wordt viermaal genoemd 10, Zions Basvyne tweemaal 11, Weech-schale Des Heylichdoms en Eubulus elk eenmaal. 12 De verwijzingen naar Trevr-schrift zijn in die zin problematisch dat in dat werk verwezen wordt naar Balsem Gileads! Aangezien dit chronologisch probleem onoplosbaar is, blijft de volgorde in deze artikelenserie bepaald door de datering van de dedicatie. Werken die dit laatste missen komen als laatste van het jaar van uitgave aan de beurt. Onderwerp De Nederlanden zijn ziek vanwege de heersende zonden. Eerst werd het leven aangetast, daarna de leer. Dit geldt ook de kerk, waarin zich vele hypocrieten bevinden. Toch blijkt zij een ware kerk. Er is dus geen reden tot afscheiding. Wie dit wel gedaan heeft, kere terug. Daar de Heere geneesmiddelen en geneesmeesters geschonken heeft, ligt het niet aan Hem, maar aan de mens zelf als deze ongenezen blijft. Teellinck laat zien wat de Heere ermee voor heeft dat Hij niet direct geneest. De belangrijkste reden dat de Nederlanden nog niet verlost zijn, is dat men zich niet bekeerd heeft. Heersende zonden zijn: 1. verachting van Gods Woord; 2. gemeenschap met paapse afgoderij; 3. misbruik van Gods Naam; 4. ontheiliging van Gods dag; 5. slapheid in het straffen; 6. eerzucht; 7. overdaad; 8. eigenbelang. Voor de bekering moeten de volgende zes kerkelijke en vier burgelijke middelen in acht genomen worden: 1. Gods Woord; 2. de sacramenten; 3. de voorbeeldige wandel der godzaligen; 4. de kerkelijke tucht; 5. de straf der overheid; 6. de straffen Gods; 7. de vereniging van Gods

7 IX-42 volk; 8. belastingen; 9. het houden van de eed; 10. onpartijdigheid in het vergeven van ambten. Het voorbeeld van vele gereformeerde gemeenten in het buitenland toont dat de Nederlanden bij blijvende onbekeerlijkheid een wis verderf te wachten staat. Aard Balsem Gileads is een bewogen oproep tot bekering. De structuur van het werk is niet onberispelijk. Het is ook niet vrij te pleiten van herhalingen. Op openhartige wijze legt de auteur de zonden van zijn tijd bloot. Toch brengt dit hem niet tot afscheiding, maar tot verdediging van de kerk, waarbij hij de afgescheidenen tot wederkeer oproept. Conclusie Het vorenstaande geeft aanleiding tot het volgende: 1. Teellinck tekent scherp de heersende zonden van zijn tijd. 2. Hij geeft kerkelijke en burgerlijke middelen ter gezondmaking aan. 3. Ondanks de vele zonden en hypocrieten blijft de Nederlandse Kerk een ware kerk voor hem en wil hij niets van afscheiding weten. 4. Naar zijn mening is het bederf van de kerk in het leven ontstaan en heeft het vervolgens de leer aangetast. 5. Het beklagenswaardige lot van de vele buitenlandse gereformeerde kerken zij een spiegel voor de Nederlanden. 6. De buitenkant van het leven des geloofs overheerst. W.J. op 't Hof Noten 1. Zie voor de bibliografische gegevens: W.J.M. Engelberts, Willem Teellinck, Amsterdam 1898, p. 214; J. van der Haar, Bibliografie, achter: W. Teellinck, Noord-sterre, Dordrecht [1971], pp Zie voor de beide genoemden: P.J. Meertens, Letterkundig leven in Zeeland in de zestiende en de eerste helft der zeventiende eeuw (Verhandelingen der Nederlandsche akademie van wetenschappen, afdeeling letterkunde, n.r., dl. 48, no. 1), Amsterdam 1943, pp , pp pp pp pp pp pp pp pp. [XIV], 175b, 178a, 246b 11. pp. [XIV], 246b 12. resp. p. [XIV] en p. 44a