Vertrouwen op Eigen kracht

Transcriptie

1 Vertrouwen op Eigen kracht Auteur zijn SPV i.o. Han Bous & Renske Timmer Inleiding 'Eigen kracht' is wat je nodig hebt, maar wat je ook moet ontwikkelen om je herstel na een psychiatrische ziekte gestalte te kunnen geven. De motivatie voor het schrijven van dit artikel komt door de tegenstelling tussen gedemoraliseerd zijn door een aandoening en de tegenpool daarvan: het vinden en gebruiken van je eigen kracht, oftewel empowerment. Empowerment is populair. Tegenwoordig duikt deze term overal op in onderzoeks- en beleidsterreinen, in de politiek en in de praktijk van zorg en welzijn. Het is een begrip dat aanspreekt en met zijn nadruk op 'power', iets veelbelovends uitstraalt. Het is echter niet altijd duidelijk wat het nu precies is en hoe het gedefinieerd kan worden (Chamberlin, 1997; Tengland, 2008; Randolphi, 2000; Ajoulat et al., 2006; Rissel, 1994; Page & Czuba, 1999; McWhirter, 2001; Jacobs et al., 2005). Doordat er verschillende definities in omloop zijn, ontstaat er het risico van uitholling van de inhoud (Regenmortel, 2009; Page & Czuba, 1999; Chamberlin, 1997). De algemene aanduiding is 'versterking' met als gevolg dat het op iedereen en alles van toepassing kan zijn. Maar empowerment is meer. Een definitie zou de volgende aspecten moeten bevatten: controle herwinnen over het eigen leven, de levenskwaliteit, het toekomstbeeld, bewustwording, participatie en cliënt gestuurde professionele relaties. Empowerment kan gezien worden als een groei- of veranderproces waarin al die elementen een plaats krijgen. Maar hoe al deze elementen zich nu precies verhouden en welke betekenis zij spelen binnen het concept is niet zo eenvoudig uit te zoeken. Boevink et al (2008) hebben onderzocht wat mensen met een psychische kwetsbaarheid verstaan onder de term empowerment. Zij interviewde daarbij (ex)cliënten van de GGZ en vroeg hen naar hun inzichten. Dit resulteerde in acht domeinen van empowerment. 1. Zinvolle verbondenheid bleek voor hen het belangrijkste domein. Daarbij gaat het om het gevoel ergens bij te horen, iets te beteken voor een ander. 2. Herstelwerk dat betekent durven zien wat er aan de hand is in je leven, accepteren dat je extra werk te verzetten hebt en dat ook doen. Herstelgerichte zorg dient zich te richten op het persoonlijk herstel en niet eenzijdig op het bestrijden van de ziekteverschijnselen. 3. Basisvoorwaarden als rust, veiligheid, dagbesteding en genoeg geld om van te leven. 4. Een steunende omgeving. 5. Goede hulp. Sociale Psychiatrie Juli

2 6. Ontluikend zelfgevoel. 7. Sociale zekerheid. 8. Een betrokken leefgemeenschap. Dit onderzoek resulteerde in de ontwikkeling van de NEL (Nederlandse empowerment lijst) vragenlijst, deze brengt de mate van empowerment bij mensen met een psychische kwetsbaarheid in beeld. In dit artikel willen we ingaan op de oorsprong en ontwikkeling van empowerment. Daarnaast beschrijven we de betekenis van empowerment voor de zorg, waarbij we aandacht hebben voor individu en omgeving. Vervolgens willen we weergeven wat ervaringsdeskundigen te zeggen hebben over het proces van empowerment dat zijzelf hebben doorgemaakt. Zij hebben daarvoor de NEL (Nederlandse empowerment lijst) ingevuld en daarnaast hebben zij een aantal vragen over hun ervaringen beantwoord. Empowerment. Oorsprong en ontwikkeling Empowerment vindt volgens sommigen zijn oorsprong in de ontwikkeling van het maatschappelijk werk in de Verenigde Staten aan het einde van de 19e eeuw (Kaplan & Girard, in: Verzaal, 2002). Al vanaf die tijd worden kwetsbare bevolkingsgroepen geholpen met het zoeken naar oplossingen voor sociale en individuele problemen. Weer anderen zoeken de oorsprong in de burgerrechtenbeweging van de jaren vijftig en zestig (Rappaport, 1981) of in de vrouwenbeweging van de jaren zestig (Jacobs, 2001; Verzaal, 2002). Het gaat daarbij om het versterken van hun draagkracht en het stimuleren om zelf actie te ondernemen ter verbetering van de eigen situatie (Delahaij, 2004). De Braziliaanse pedagoog Freire (1970) onderzocht de onderdrukte positie van de groep arme analfabeten in zijn land en signaleerde daarbij iets belangrijks: mensen kenschetsten hun situatie als een onontkoombaar lot en leken daarin vast te zitten. Als een gegeven waaraan niets te veranderen is. Hierdoor komen mensen niet snel in actie. Door te leren onderscheid te maken tussen de huidige situatie en de mogelijke situatie, is verandering mogelijk, aldus Freire. Freire's visie op empowerment kenmerkt zich door reflection & action en gaat over het verleggen van de grenzen in de eigen situatie. Die grenzen bestaan echter niet alleen als subjectieve beleving, maar weerspiegelen ook een objectief 'feit'. Politieke en maatschappelijke tegenstellingen op een bepaald moment en plaats in de geschiedenis, bepalen het kader van mogelijkheden. Freire benoemt de dialoog als kernmiddel in het opsporen en bespreekbaar maken van die grenssituaties. De dialoog is niet alleen bedoeld om de situatie te leren begrijpen, maar is tevens gericht op het realiseren van verandering. Deze visie onderscheidt zich door haar nadruk op culturele transformatie in plaats van sociale aanpassing. De verwezenlijking van mensen in de samenleving staat centraal, kortweg humanisering. Empowerment houdt zich bezig met emancipatie van achtergestelde mensen of groepen van mensen. De kracht in mensen zelf om wat te veranderen wordt gemobiliseerd. Anderen zijn nodig voor de bewustwording. Het gaat erom dat je zelf keuzes maakt in plaats van dat die voor je worden gemaakt. Empowerment gaat in de kern over het verschuiven van de balans van bepaald worden naar zelf bepalen, oftewel de regisseur worden van je eigen levensomstandigheden. Empowerment binnen de zorg De ICF (International Classification of Functioning, Disability and Health) van de World Health Organization (WHO, 2002) is bedoeld voor het beschrijven van het menselijk functioneren. Kwetsbaarheid/disability wordt gedefinieerd als een verstoring of belemmering in het functioneren. Daarop zijn volgens de ICF zowel persoonlijke als externe factoren van invloed. Sociale Psychiatrie Juli

3 Een beperking kan zich op de volgende levensgebieden manifesteren: Gezondheid (lichamelijk en psychisch functioneren) Woon- en leefomgeving (zelfverzorging, huishouden, algemene taken) Relaties en sociale contacten (communicatie, interactie en mobiliteit) Opleiding, beroep en werk, dagbesteding (leren en toepassen van kennis) Inkomen, sociale zekerheid (economisch leven / zelfstandigheid) Persoonlijke levensstijl, zingeving en burgerschap (maatschappelijk, sociaal en burgerlijk leven. Zorg die empowerment wil verbeteren richt zich op bovengenoemde levensgebieden en heeft als doel dat de cliënt greep krijgt op de eigen situatie en omgeving, zonder kwetsbaarheden en problemen te negeren. Empowerment is daarbij een proces van ontwikkeling en bewustwording wat leidt tot versterking (van Regenmortel 2008). Van Weeghel (2016) benoemt hoe een ernstige psychische aandoening ernstige gevolgen heeft voor degene die het treft. Er is vaak sprake van eenzaamheid, verlies van werk, trauma, financiële problemen, stigmatisering en discriminatie. Dat leidt tot verminderde participatie en sociale uitsluiting. Demoralisatie is daarvan vaak het gevolg en dat gaat nog eens samen met een zelfstigma. Zelfstigma wil zeggen dat er sprake is van: 1. Awareness = bewust zijn van bestaande vooroordelen. 2. Agreement = het eens zijn met die vooroordelen. 3. Application = het toepassen van die vooroordelen op jezelf. Zelfstigma leidt tot ontmoediging, tot een laag zelfbeeld, tot chronische stress, tot verlies van zelfvertrouwen en van vertrouwen in anderen, toename van hopeloosheid, tot een lage kwaliteit van leven. Het leidt tot het tegenovergestelde van empowerment. Vanaf het begin zal hulp erop gericht moeten zijn om (zelf)stigma te bestrijden door hoop, vertrouwen en perspectief te bieden. Parrallel aan een goede herstel ondersteunende behandeling en rehabilitatie, gericht op het herstel van sociale rollen. De hulp dient ingezet te worden op het vergroten van copingvaardigheden, zodat cliënten toenemend weerbaar worden tegen heersend publiek stigma. De visie en werkwijze is een positief psychologische ondersteuning die helpt empowerment te ontwikkelen. Zowel op individueel vlak, als ook op sociaal gebied. Empowerment leidt tot een verandering op persoonlijk vlak maar ook in de omgeving. De cliënt hervindt de kracht in zichzelf en ervaart weer dat hij meer is dan een psychische beperking. Die eigen kracht maakt dat hij voor zichzelf een plekje verovert in de maatschappij. Dan is er sprake van herstel. Empowerment is een voorwaarde om dat te bereiken. Van Regenmortel (2010) wijst erop dat zolang er binnen de samenleving op de kwetsbaarheid van mensen gereageerd wordt met stigma en discriminatie, de kloof tussen 'kwetsbare' burgers en 'gewone' burgers (voor zover die bestaan) groot zal blijven. Empowerment speelt zich af op het niveau van het individu, het niveau van de sociale betekenisvolle context en het niveau van de samenleving. Om empowerment te bereiken moet de hulpverlening aansluiten bij de leefwereld van de doelgroep. Het aangaan van een dialoog met hen, is daarbij noodzakelijk. Er moet gezocht worden naar initiatieven (groot, klein, met verschillende karakteristieken) waarbij het gaat om de volgende methodische aanpak: Doel is het vergroten van de leefwereld: de mate waarin het individu, in uitwisseling met anderen, vorm kan geven aan zijn eigen leven. Sociale Psychiatrie Juli

4 Middel is het bieden van strategieën, samenwerkingsmogelijkheden, steunen hulpbronnen en tools die het mogelijk maken om zelf invulling te geven aan de levensgebieden en/of het faciliteren van ontmoeting, ontplooiing en participatiekansen. Aanpak is integraal waarbij er ruimte is voor dialoog, initiatieven op verschillende vlakken en waarbij er voldoende steun geboden wordt. Voorwaarde is erkenning van zowel mogelijkheden als beperkingen. Inzichten van ervaringsdeskundigen Om empowerment beter te begrijpen vanuit ervaringsdeskundigheid, hebben we vijf ervaringsdeskundigen benaderd met de vraag of zij hun ervaringen met ons willen delen. Zij zijn (ex)cliënt van de GGZ vanwege psychische kwetsbaarheden en hebben een opleiding als ervaringsdeskundige gevolgd en afgerond. We hebben hen schriftelijk de Nederlandse empowerment lijst (=NEL) van W.Boevink voorgelegd en hen vervolgens nog enkele extra vragen laten beantwoorden. De keuze is op de NEL gevallen omdat uit een inventarisatie van meetinstrumenten voor participatie, empowerment en herstel door M. van Luijtelaar en J.Wolf blijkt dat deze Nederlandse lijst empowerment goed in beeld brengt. De tijd die het vraagt om de NEL in te vullen was onbekend en dat werd gezien als een tekortkoming. De vijf ervaringsdeskundigen hebben er tussen de drie en vijf minuten over gedaan (gemiddeld 4 minuten en 24 seconden). De NEL heeft veertig items, verdeeld over zes domeinen/dimensies: professionele hulp, sociale steun, eigen wijsheid, erbij horen, zelfmanagement, betrokken leefgemeenschap. Mensen met psychische handicaps hebben het begrip empowerment in kaart gebracht waaruit de NEL ontwikkelt is. De vragenlijst wordt ingevuld door de cliënt en geeft dan de mate van empowerment weer op dat moment. In het geval van dit artikel hebben we de NEL voorgelegd aan vijf ervaringsdeskundigen. De voornaamste uitkomsten zijn (alle uitkomsten zie bijlage): De deskundigen zijn empowered omdat zij in meer of mindere mate een doel hebben, betekenis hebben voor anderen, vertrouwen in zichzelf hebben, autonomie hebben hervonden, omdat zij ergens bij horen, omdat er sprake is van acceptatie en omdat zij kunnen omgaan met kwetsbaarheden. Opvallend is dat een tendens in de uitkomsten is dat de samenleving niet uitnodigend lijkt te zijn naar mensen die herstellen van een psychische aandoening. De extra vragen die we gesteld hebben, waren bedoeld om beter inzicht te krijgen in de persoonlijke ervaringen van de deskundigen. A:Wat is voor u ooit erg belangrijk en helpend geweest in uw herstel? Wat gaf vertrouwen in uw eigen kracht? De ervaringsdeskundigen hebben de volgende antwoorden gegeven: Dat de mensen om mij heen in mij bleven geloven, ook op de momenten dat ik dacht dat het nooit beter zou gaan. Ook het volgen van mijn wens wat betreft behandeling, was erg belangrijk. Hoop, uitzicht en een doel hebben. Mensen die mij echt hebben geholpen en mij zagen zoals ik ben. Dat ik de verantwoordelijkheid over mijn eigen leven weer terug kreeg. Hier had ik eerst weerstand tegen maar toen ik merkte dat ik dat aankon gaf mij dat kracht. De vertrouwensband met de hulpverlener. Open en eerlijk kunnen zijn, zonder de angst om veroordeeld te worden. Een luisterend oor van de hulpverleners. De mogelijkheid om te experimenteren met nieuw gedrag. In mijn tempo. Er voor mij zijn, wanneer ik het even niet zag zitten. Dit kunnen hulpverleners zijn maar ook mijn familie. Sociale Psychiatrie Juli

5 Vooral mijn doorzettingsvermogen en de wil om iets van mijzelf te maken. Mijn herstel begon toen mijn moeder mij achterliet in het ziekenhuis waardoor ik niet meer onder het probleem uit kon. Geloof in mijzelf dat ik iets wel kan. B:Wat heeft u juist helemaal niet geholpen op weg naar herstel? De ervaringsdeskundigen hebben de volgende antwoorden gegeven: Een groot dieptepunt was dat hulpverlening zei dat ik niet meer te helpen was en dat ik nu wel genoeg aandacht had gekregen en mij de deur wezen. Het opgeven van hoop in mij (die ik zelf ook niet had op dat moment) en dat anderen mij niet serieus namen als persoon en in mijn strijd om beter te worden, maakten dat ik de hoop volledig verloor. Pamperen, eigen kracht weghalen, d.m.v. afhankelijkheid te creëren. De zorgen en angst van mensen om mij heen. Dat anderen bedachten wat wel en niet goed voor mij was. Op deze manier kon ik niet leren van mijn eigen fouten en ik kon hierdoor niet mijzelf ontdekken Onwetendheid en vooroordelen van naasten. Mij zielig vinden om wat ik heb meegemaakt. Zeggen dat iets mij toch niet lukt. Stigmatiseren en klein houden (beschermen), boven mij staan door te denken dat je het beter weet dan ik. (Hulpverleners en familie) Vervolgens hebben we nog gevraagd in welke fase van herstel ( Cagne 2004) de deskundigen zichzelf zagen. Fase 1: Overweldigd worden door de aandoening. Ontreddering en verwarring staan op de voorgrond. Overweldigende symptomen lijken alles te bepalen en het leven is gericht op overleven, zowel mentaal als fysiek. Kenmerken van deze fase zijn hopeloosheid, machteloosheid en het gevoel geïsoleerd te zijn van zichzelf, van anderen en van de omgeving. Fase 2: Worstelen met de aandoening. Er is nog steeds angst om 'overmand' te worden door de aandoening, maar nu dient ook de vraag zich aan hoe ermee geleefd kan worden. Er worden manieren ontwikkeld om weer contact met zichzelf te krijgen en om actief te leren omgaan met de symptomen. Kenmerken van deze fase zijn de worstelingen met het gebrek aan zelfvertrouwen en de zoektocht naar de eigen identiteit. Fase 3: Leven met de aandoening. In deze fase begint het besef te groeien dat er met de aandoening kan worden omgegaan. Hierdoor wordt de angst minder en ontstaat er ruimte om beperkingen en sterke kanten te leren ontdekken. Kenmerken in deze fase zijn het opbouwen van een nieuw 'zelf', het herstellen van oude en ontdekken van nieuwe rollen en het (opnieuw) aangaan van contacten met belangrijke anderen. Fase 4: Leven voorbij de aandoening. De aandoening raakt meer en meer op de achtergrond. Er is nu ruimte om de verbondenheid met anderen te voelen, capaciteiten te onderzoeken en mogelijkheden en talenten op diverse terreinen te ontdekken en in te zetten. Het is mogelijk nieuwe doelen in het leven te stellen waarin rekening gehouden wordt met de aandoening, maar waarbij deze niet meer op de voorgrond staat. Hierbij geven drie mensen aan dat zij kunnen leven met de aandoening (Fase 3) en geven drie mensen aan voorbij de aandoening te leven (Fase 4) Sociale Psychiatrie Juli

6 Eén ervaringsdeskundige geeft daarbij de volgende toelichting: Ik leef voorbij de aandoening maar hier wil ik graag aan toevoegen dat ik, ondanks dat ik stabiel functioneer, ook periodes heb dat ik opeens word overweldigd door klachten (fase 1) of worstel met mijn diagnose, klachten of stigma (fase 2) of mijn daginvulling weer opnieuw in elkaar moet puzzelen zodat het weer goed voor mij is. Omdat ik in staat ben om hier adequaat op te anticiperen zou je kunnen zeggen dat dit nog steeds binnen fase 4 gebeurt. Ik zie het liever als een continu proces waarin de ontwikkeling vraagt om nieuwe bijstellingen waardoor je bij een nieuwe stap vaak weer in fase 1 begint. Iemand anders geeft het volgende aan: Ik zie mijzelf in fase 3 en fase 4 maar er zijn dagen dat de aandoening wel op de voorgrond staat. Ik heb er echter geen angst meer voor en ik weet goed hoe ik ermee om kan gaan. Conclusie Empowerment kent verschillende definities met als overeenkomst dat het over versterking gaat. Empowerment zou de volgende aspecten moeten bevatten: controle herwinnen over het eigen leven, de levenskwaliteit, het toekomstbeeld, bewustwording, participatie, cliëntgestuurde professionele relaties, verandering en emancipatie. Empowerment is wat je nodig hebt om je uit je geslagen positie weer op te richten en je te ontwikkelen richting herstel en je bent empowered als je je gewenste positie (weer) inneemt. Je hebt dan je "eigen kracht" weer gevonden en kunt deze aanspreken. Uit literatuur blijkt dat onderzoekers, hulpverleners en cliënten al decennia lang methodieken en strategieën ontwikkelen en toetsen waarbij empowerment een belangrijke positie in inneemt. Hierbij kun je denken aan diverse vormen van rehabilitatie en herstel als IRB (Individuele Rehabilitatie Benadering), SRH (Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen), IMR (Illness Management and Recovery), HEE (Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid). Het is hoopgevend dat het accent wordt verlegd, dat er zoveel meer is dan een aandoening en dat juist daar mogelijkheden liggen. Daar bevind zich de kracht die je nodig hebt om jezelf op te richten en de rollen te vervullen die je passen. Daarbij lijkt de samenleving vaak met enige reserve te reageren op de medemens die herstelt is van een psychische aandoening, daarmee een extra drempel op werpend die nog meer van de "eigen kracht" vraagt. De betekenis van empowerment dringt pas echt tot je door als je de ervaringen van de vijf deskundigen tot je door laat dringen. Wat helpt is dat anderen hoop, geloof en vertrouwen in je hebben. Dan kun je, dan durf je, dan ga je. Zelf, op eigen kracht, op weg naar herstel. Wat niet helpt is het opgeven van de ander, de hoop wegnemen, niet geloven in de kracht van de ander, de ander afhankelijk maken omdat je er geen vertrouwen in hebt. Dat werkt een stigma in de hand. De vijf deskundigen laten in hun beantwoording van de NEL ook duidelijk zien dat zij weer in hun kracht staan, ze kunnen leven met hun aandoening of zij leven voorbij de aandoening, zij zijn empowered. Zij brengen ook de nuance aan dat de aandoening zich op slechte dagen echt nog wel aan hen op dringt en kunnen er vervolgens mee verder. Lezers gunnen we van harte een attitude die hoop aanwakkert. Een attitude die vertrouwen uitstraalt in de kracht en in de mogelijkheden van de ander. Kortom, geloof hebben in de ander. Omdat het helpt. Sociale Psychiatrie Juli

7 Bijlage: De Nederlandse Empowerment - Vragenlijst Auteur: W.Boevink Zet uw antwoord in het passende vakje. Nr Vraag: Sterk mee oneens Mee oneens Niet mee eens/ niet mee oneens Mee eens Sterk mee eens 1 Mijn hulpverlener en ik hebben een goede samenwerkingsrelatie Deze samenleving houdt rekening met mensen met een psychische handicap Ik heb het gevoel dat ik iets kan betekenen voor 1 4 iemand anders. 4 Ik heb een doel in mijn leven De mensen om mij heen accepteren mij Mijn hulpverlener gaat uit van mijn mogelijkheden in plaats van mijn beperkingen Ik weet mijn grenzen te trekken Mijn omgeving biedt mij een luisterend oor De mensen om mij heen nemen me zoals ik ben. 10 Ik weet wat ik beter wel en wat ik beter niet kan doen In onze samenleving worden mensen met een psychische handicap voor vol aangezien Ik haal voldoening uit wat goed gaat Ik weet wel raad met de problemen die op mijn weg komen Mijn hulpverlener is er als ik hem/haar nodig heb Ik beslis hoe ik baas word over mijn leven De mensen van wie ik hou steunen mij Ik kan passende ondersteuning krijgen als dat nodig is. 18 Ik heb de wil om verder te gaan De samenleving respecteert mijn rechten als burger. 20 Ik heb structuur in mijn leven De patiënten rol staat niet meer centraal in mijn leven. 22 Ik durf om hulp te vragen Deze samenleving biedt sociale zekerheid aan mensen met een psychische handicap Ik heb regelmatig afspraken buiten de deur Ik kan mijn ervaringen delen met anderen met soortgelijke ervaringen. 26 Ik weet waar ik goed in ben Ik heb een goede verstandhouding met de mensen om mij heen Deze samenleving maakt ruimte voor mijn manier van meedoen. 29 De hulpverlening sluit goed aan bij mijn leven Ik heb het gevoel dat ik ergens bij hoor Ik vind mezelf de moeite waard Ik zet negatieve gedachten om in positieve 2 3 gedachten. 33 Ik overzie hoe mijn leven mij heeft gevormd tot 1 4 wie ik nu ben. 34 Ik ervaar rust en veiligheid in mijn woning Ik heb elke dag voldoende te doen In onze samenleving worden mensen met een psychische handicap niet gediscrimineerd Ik doe dingen die ik belangrijk vind Ik kan omgaan met mijn kwetsbaarheden Ik kan terugvallen op de mensen om mij heen Ik durf op mezelf te vertrouwen Nvt Sociale Psychiatrie Juli

8 Hoeveel minuten heeft het invullen geduurd? Tussen 3 en 5 min. Gemiddeld 4 min.24 sec. + Enkele extra vragen: A: Wat is voor u ooit erg belangrijk en helpend geweest in uw herstel? Wat vertrouwen gaf in uw eigen kracht? B: Wat heeft u juist helemaal niet geholpen op weg naar herstel? Fasen van herstel 1: Ik word nog Uitleg hieronder? overweldigd door de aandoening. 2: Ik worstel met de3: Ik kan leven met aandoening. de aandoening. 4: Ik leef voorbij de aandoening. Welke fase past het best bij u? 3 3 Literatuur / Bronnen Koekoek, B. (2011). Praktijkboek sociaal-psychiatrische begeleiding. Utrecht: Bohn Stafleu van Loghum. DrÖes, L.K. (2015). Handboek Rehabilitatie voor zorg en welzijn. Bussum: Coutinho. Van Weeghel, J. (2016). Herstel en empowerment bij ernstige psychische aandoeningen. Phrenos kenniscentrum- presentatie. Bouwmans, J. (2016). Naar het hart van empowerment. Movisie/ Trimbos instituut. Boevink, W. (2009) De Nederlandse empowerment lijst- NEL. Trimbos instituut. van Luijtelaar, M./ Wolf, J (2012) Participatie, empowerment en herstel; een inventarisatie van meetinstrumenten. Onderzoekscentrum maatschappelijk zorg. G4-user. UMC st.radboud. Sociale Psychiatrie Juli