Raad voor kwaliteitsborging peer-review

Transcriptie

1 Raad voor kwaliteitsborging peer-review Jaarverslag 2017

2 Voorwoord In 2014 hebben lerarenopleiders een start gemaakt met de introductie van de methodiek van peer-review als kwaliteitsinstrument binnen het programma 10voordeleraar. De peer-reviewsystematiek biedt ruimte om aan de eigen professionalisering te werken. Het biedt de mogelijkheid met collega s van verwante instituten het kritische gesprek aan te gaan en op basis van aanbevelingen curricula bij te stellen. Hierdoor is de toekomstige generatie leraren nog beter toegerust voor haar taak. Als Raad voor kwaliteitsborging peer-review kijken we over de schouders van de lerarenopleiders mee. We geven gevraagd en ongevraagd advies over de methodiek, we doen onderzoek naar kansen en bedreigingen van het proces van peer-review en we gaan het gesprek aan met andere betrokkenen, zoals directies en bestuurders, over hun ondersteunende en sturende rol om het enthousiasme van de opleiders te behouden en de gewenste kwalitatieve resultaten te bereiken. Evenals voorafgaande jaren is er ook in 2017 weer een aantal mooie stappen gezet. Werkenderwijs leerden we dat flexibel inspelen op de specifieke wensen van al die verschillende opleidingen niet alleen hun betrokkenheid vergroot, maar ook tot de beste resultaten leidt. Een paar opvallende voorbeelden: De pabo heeft met haar vierenveertig locaties in vijf clusters een eerste cyclus van peer-review uitgevoerd met betrokkenheid van ruim 300 lerarenopleiders. Bij deze peer-review zijn ook de vakken met een landelijke kennistoets betrokken (rekenen-wiskunde, Nederlandse taal en Engels). De tweedegraads kennisbasis Generiek ontwikkelt zich door tot het fundament voor álle betrokken opleidingen. De kunstvakdocentenopleidingen lopen voorop bij de door ons zo gewenste koppeling van de peer-reviews aan de accreditatiesystematiek. De tweedegraadslerarenopleidingen aardrijkskunde, Nederlands en wiskunde hebben een start gemaakt met een pilot peer-review naast de landelijke kennistoets. Vier voorbeelden van hoe afgelopen jaar ruimte is gegeven aan specifieke wensen van de opleidingen. Uiteraard toetsen we of de verschillende voorstellen van doorontwikkeling voldoen aan de spelregels die de kwaliteitsborging garanderen, bijvoorbeeld met inzichtelijke rapportages en het correct gebruik van de door het projectteam beschikbaar gestelde ict-tools. De professionaliteit en het enthousiasme van de opleiders en van het projectteam 10voordeleraar waarmee zij gezamenlijk de peer-reviews doorontwikkelen, geven ons het vertrouwen dat we op de goede weg zijn. Dat zien we ook in de artikelen die afgelopen jaar verschenen in het Tijdschrift voor Lerarenopleiders en in Het magazine voor lichamelijke opvoeding. Hierin geven de lerarenopleiders voor de kunstvakdocentenopleidingen en lichamelijk oefening inkijk in hun werkwijze, resultaten en ambities. Publicaties als deze zijn niet alleen interessant voor lerarenopleiders, maar voor alle sectoren binnen de Vereniging Hogescholen en wellicht zelfs daarbuiten. En er kwam nog zo veel meer tot stand in 2017: bijvoorbeeld de herijking van maar liefst 61 kennisbases, een gigantische klus! En binnen het landelijk overleg van directeuren werden de eerste stappen gezet naar verduurzaming van de peer-reviews binnen de opleidingen en instellingen. Hoewel daar nog een hele weg te gaan is, was daarmee voor ons het moment aangebroken om ons te bezinnen op onze taak. We denken dat de omvang van de werkzaamheden van ons als raad afneemt. We zijn er wel van overtuigd dat centrale regie in de vorm van een projectteam noodzakelijk blijft om de professionaliteit van peer-reviews te behouden en waar mogelijk te verbeteren. We zien dan ook met belangstelling uit naar het rapport van de verkenningscommissie die het toekomstperspectief voor 10voordeleraar schetst. Van harte hoop ik dat haar advies aansluit bij de wens van de lerarenopleiders die zich steeds meer (en terecht) de trotse eigenaars van peer-review voelen. Ans Buys, Voorzitter Raad voor kwaliteitsborging peer-review 2

3 Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Inhoudsopgave Inleiding Achtergrond van het project... 5 Peer-reviewsystematiek... 5 Werkwijze... 6 Herijking kennisbases... 6 Projectstructuur... 7 Verduurzaming Verslag van de werkzaamheden... 8 Taken... 8 Leden... 8 Vergaderingen... 9 Overige activiteiten Ontwikkelingen in het verslagjaar Delen resultaten met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Van peer-review 1.0 naar Pilot lerarenopleidingen met een landelijke kennistoets Borging en verdere ontwikkeling generieke kennisbasis tweedegraadslerarenopleidingen Koppeling peer-review aan accreditatieproces kunstvakdocentenopleidingen Enquête versterking peer-reviewsystematiek op de pabo s Landelijke pabo-kennisdeelmiddag Herijking kennisbases Klein en groot onderhoud van de kennisbases en digitale doorzoekbaarheid Conclusies en aanbevelingen Peer-review algemeen Betrokkenheid management zorgpunt Herijking Landelijk delen van peer-reviewresultaten Peer-review als onderdeel van de accreditatie Centrale regie blijft noodzakelijk Raad voor kwaliteitsborging Eigenheid opleiding en instelling Peer-review verder verbreden, verdiepen en uitrollen

4 1. Inleiding Voor u ligt ons jaarverslag over het kalenderjaar De Raad voor kwaliteitsborging peer-review is opgericht in het voorjaar van 2014 en heeft in 2017 voor het laatst gefunctioneerd in deze samenstelling en omvang. De raad heeft als taak om vanuit een onafhankelijke positie te bevorderen dat de doelstellingen van het project peer-review gerealiseerd worden. Daarnaast geven wij advies over het herijkingsproces van de kennisbases. Beide activiteiten zijn onderdeel van het programma 10voordeleraar. Jaarlijks verantwoorden wij ons met een jaarverslag, dat bedoeld is voor alle betrokkenen en belangstellenden die meer willen weten over onze werkzaamheden, de bereikte resultaten en onze conclusies en aanbevelingen. Het jaarverslag begint met de achtergrond van het project. Waarom is peer-review ingevoerd? Wat houdt peer-review binnen het programma precies in? En op welke manier wordt peer-review ingezet binnen het herijkingsproces van de kennisbases? In het volgende hoofdstuk zijn onze werkzaamheden in het verslagjaar opgenomen. U vindt hier onze taken en samenstelling, een overzicht van de vergaderingen en de bijdrage die wij geleverd hebben aan kennisdeling en afstemming. Daarna komt een toelichting op het onderstaande overzicht van de ontwikkelingen in 2017: Alle peer-reviewvakken hebben een borgingsplan opgesteld om peer-review te verduurzamen. De peer-reviewgroep tweedegraads generieke kennisbasis is gevraagd om naast de reguliere peer-review een meerjarenplan te ontwikkelen, waarin staat beschreven hoe alle tweedegraadslerarenopleidingen kunnen worden betrokken bij de generieke kennisbasis en de samenhang met het vakinhoudelijke en vakdidactische deel van de opleiding goed geborgd blijft. Na de eerste ronde peer-review op de pabo s is ter evaluatie een enquête uitgezet om de peerreviewsystematiek te versterken. De kunstvakdocentenopleidingen hebben verder gewerkt aan het initiatief om de opbrengsten van peer-review te koppelen aan het accreditatieproces en in te bedden in het opleidingsprofiel. Voor alle opleidingen zijn in 2017 (en voor enkele in 2018) de herijkte kennisbases vastgesteld. Om klein onderhoud eenvoudiger door te voeren in de kennisbases, wordt gekeken naar een omgeving waar kennisbases eenvoudig online te ontwikkelen, reviewen en publiceren zijn. Binnen de tweedegraadslerarenopleidingen is een pilot gestart met drie opleidingen om te kijken of het wenselijk, haalbaar en betaalbaar is om de borging van de kennisbasis van opleidingen met een landelijke kennistoets uit te breiden met peer-review. De resultaten van peer-review hebben wij gedeeld met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het jaarverslag sluit af met conclusies en aanbevelingen: De raad ziet een belangrijke rol weggelegd voor peer-review bij de accreditatie en herijking. Eigenheid van elke opleiding blijft belangrijk. Aanbeveling aan management en bestuur is om initiatieven te ontplooien om peer-review verder te ontwikkelen. Centrale coördinatie blijft noodzakelijk om de methodiek aan te jagen en de professionaliteit van de peer-review te stimuleren. De advisering vanuit de raad blijft gewenst maar kan minder intensief. Peer-review verder verbreden, verdiepen en uitrollen. Dit jaarverslag is terug te vinden op 4

5 2. Achtergrond van het project Peer-reviewsystematiek Peer-review is binnen het programma 10voordeleraar ( een methodiek waarbij vakdocenten instellingsoverstijgend de inbedding van de kennisbasis in de onderwijsprogramma s kritisch onder de loep nemen. Voor elke lerarenopleiding en voor elk pabo-vak is een kennisbasis beschikbaar die beschrijft over welke kennis een (startbekwame) leraar minimaal moet beschikken. Het is aan de lerarenopleidingen zelf om de inhoud van de kennisbases te implementeren in hun eigen onderwijs- en toetsprogramma. Binnen de peer-reviewgroepen bespreken de lerarenopleiders van verschillende hogescholen met elkaar de implementatie van de kennisbasis binnen de eigen opleiding en geven ze elkaar collegiale feedback. Ze maken gebruik van elkaars deskundigheid en zijn elkaars critical friend. Daarnaast is de peer-reviewsystematiek als basis gebruikt voor het formuleren van de herijkingswensen voor de kennisbasis. In de peer-reviewgroepen zijn alle bekostigde instellingen die het vak of de opleiding aanbieden vertegenwoordigd. Er zijn 50 vakken en 31 bekostigde instellingen die de kennisbasis (mede) borgen met peer-review. In de zomer van 2017 zijn bij de pabo ook de vakken Nederlandse taal en Rekenen-wiskunde met een landelijke kennistoets en het vak Engels met een internationale toets gestart met peer-review. In november 2017 zijn de tweedegraadslerarenopleidingen aardrijkskunde, Nederlands en wiskunde gestart als pilot voor de vakken met een landelijke kennistoets. De overige tweedegraadslerarenopleidingen met een landelijke kennistoets voeren peer-review alleen uit als onderdeel van de herijking van de kennisbasis. Overzicht van de kennisbases waarvoor peer-review over de volle breedte ingezet wordt: Bachelor Generiek Master Duits Bachelor Aardrijkskunde* Master Engels Bachelor Consumptieve techniek Master Frans Bachelor Fries Master Fries Bachelor Godsdienst/Levensbeschouwing Master Geschiedenis Bachelor Islamgodsdienst Master Godsdienst/Levensbeschouwing Bachelor Lichamelijke opvoeding Master Maatschappijleer Bachelor Nederlands* Master Natuurkunde Bachelor Omgangskunde Master Nederlands Bachelor Pedagogiek Master Scheikunde Bachelor Spaans Master Wiskunde Bachelor Techniek onderbouw Pabo Generiek Bachelor Technische beroepsonderwijsopleidingen Pabo Aardrijkskunde Bachelor Mens en Technologie Pabo Beeldend onderwijs Bachelor Wiskunde* Pabo Bewegingsonderwijs Docentenopleiding Beeldende kunst & vormgeving Pabo Dans en drama Docentenopleiding Dans Pabo Engels Docentenopleiding Drama Pabo Fries Docentenopleiding Muziek Pabo Geestelijke stromingen Educatie en Kennismanagement groene sector Pabo Geschiedenis Master Generiek Pabo Handschrift Master Aardrijkskunde Pabo Muziek Master Algemene economie Pabo Natuur en techniek Master Bedrijfseconomie Pabo Nederlandse taal Master Biologie Pabo Rekenen-wiskunde *Pilot 5

6 Werkwijze De oorspronkelijke opzet was dat de peer-reviewgroepen met elkaar de onderdelen van de kennisbasis bespreken, maar dit vertrekpunt is langzamerhand verbreed. Steeds vaker gaan de lerarenopleiders ook met elkaar het gesprek aan op basis van vooraf ingebrachte cases. Denk aan onderwerpen zoals de inhoud en beoordelingssystematiek van de afstudeeropdracht, beoordelingsformulieren bij toetsing van de praktijk, en de integratie van competentieprofielen en kennisbases. De werkwijze van de kunstvakdocentenopleidingen en van de pabo is dat daar de peerreviewgesprekken altijd op basis van ingebrachte cases plaatsvinden. De peer-reviewgroepen documenteren hun verantwoordingsdocumenten in de peer-reviewtool, onderdeel van het 10voordeleraar-brede extranet. Deze digitale omgeving dient daarnaast als centraal communicatieplatform, waar de groepen algemene informatie kunnen raadplegen en bijvoorbeeld hun cases kunnen delen ter voorbereiding op de gesprekken. Herijking kennisbases Peer-review wordt ook toegepast bij de herijking van de kennisbases. De kennisbases waarmee de opleidingen nu werken zijn in opgesteld. De herijking hiervan is gestart in 2015 en in dit verslagjaar zo goed als afgerond. De intentie was om de kennisbases in een cyclus van zes jaar te actualiseren. Er zijn immers vakinhoudelijke veranderingen, maatschappelijke ontwikkelingen en ervaringen met de toepassing van de kennisbases die aanpassingen gewenst maken. Ook hier is de uitwisseling van ideeën van lerarenopleiders en wensen tussen de diverse aanbiedende instellingen nodig om tot een gezamenlijke kennisbasis te komen: peer-review is daar bij uitstek het middel voor. Voor de start van de herijking is in de raad het proces doorgenomen om tot goede gevalideerde kennisbases te komen. Per opleidingssoort zijn, met respect voor de eigenheid ervan, uiteenlopende wegen bewandeld om te komen tot het gewenste eindresultaat. Tot de noodzakelijke stappen rekende de raad onder andere dat de bestaande kennisbases zo zorgvuldig mogelijk werden geanalyseerd en, zeker per onderwijssoort, meer eenvormigheid en terminologie betracht zou worden. Overigens was dit ook de uitdrukkelijke wens van het landelijke opleidingsoverleg. Een gefaseerde invoering van het herijkingsproces over de diverse onderwijssoorten en clusters was daarbij een belangrijk aspect om zodoende te kunnen leren van het verloop en de aanpak van de herijking bij de volgende groep opleidingen. Hierbij vonden we het noodzakelijk dat er ook tijdens de herijkingsoperatie gesprekken gevoerd werden met het landelijke opleidingsoverleg. Dit vonden wij van belang om ook binnen het landelijke opleidingsoverleg een beter mede-eigenaarschap te creëren. Binnen het herijkingsproces vormen de lerarenopleiders de spil. Per kennisbasis hebben de lerarenopleiders de herijkingswensen geïnventariseerd en gebundeld. Daarna hebben zij deze wensen van een externe legitimering voorzien, door de wensen voor te leggen aan relevante betrokkenen bij het onderwijs in het vak, waaronder alumni, lectoren, wetenschappers en/of beleidsmakers. Vervolgens zijn de herijkingswensen ter beoordeling voorgelegd aan de vaststellingscommissie. De specifieke taak van de vaststellingscommissie was het beoordelen of de afgesproken procesgang in acht is genomen. Na het fiat van de vaststellingscommissie is een schrijfgroep aan de slag gegaan met het herschrijven van de kennisbasis. De opgeleverde kennisbases zijn door externe deskundigen gevalideerd. Na het voorzien van een positief advies van het landelijk opleidingsoverleg heeft de Stuurgroep lerarenopleidingen van de Vereniging Hogescholen bestuurlijk vastgesteld. 6

7 Projectstructuur De Vereniging Hogescholen voert als vertegenwoordiger van de gezamenlijke lerarenopleidingen het programma uit. De Stuurgroep lerarenopleidingen draagt de verantwoordelijkheid voor het realiseren van de programmadoelen en legt verantwoording af aan de Vereniging Hogescholen. De organisatie van de opzet om te komen tot een duurzame vorm van peer-review ligt in handen van 10voordeleraar. De daadwerkelijke activiteiten worden door de lerarenopleiders zelf uitgevoerd. Projectstructuur op hoofdlijnen Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Hogescholen Vereniging Hogescholen Landelijke opleidingsoverleggen Landelijke vakoverleggen Stuurgroep lerarenopleidingen Programmabureau 10voordeleraar Externe legitimatie Peer-review en herijking kennisbases Raad voor kwaliteitsborging peer-review Peer-reviewgroepen lerarenopleiders Verduurzaming Eind 2016 is besloten de peer-reviewactiviteiten in 2017 nog gedeeltelijk te subsidiëren vanuit de subsidiegelden. Met name voor de peer-reviewgroepen die later waren gestart en nog tijd nodig hadden om de beoogde peer-reviewresultaten te kunnen behalen. Alle peer-reviewgroepen hadden als opdracht een verduurzamingsplan op te leveren om de ontwikkelde methoden en werkwijzen van peer-review te continueren. Naast deze activiteiten, die onderdeel uitmaakten van het projectplan peer-review, zijn in 2017 ook aanvullende activiteiten uitgevoerd met als doel initiatieven voor de verduurzaming te ondersteunen. 7

8 3. Verslag van de werkzaamheden Taken Wij als Raad voor kwaliteitsborging peer-review adviseren de Stuurgroep lerarenopleidingen en het programmamanagement over de (borging van de) kwaliteit van de peer-reviewactiviteiten en wij doen aanbevelingen over de aanpak, procesgang en uitkomsten. Wij treden daarbij op als klankbordgroep voor het projectmanagement en de gezamenlijke peer-reviewgroepen. Alle leden zijn intensief betrokken bij de ontwikkeling van peer-review en werken hands-on mee aan de ontwikkeling van een succesvolle aanpak op de lerarenopleidingen. Daarnaast geven wij advies op de herijking en de bijbehorende processen en hebben wij zitting (gehad) in de vaststellingscommissie voor de herijking van de kennisbases. Elk kalenderjaar verschijnt een jaarverslag. Leden De leden van de raad bezitten deskundigheid op het gebied van de hbo-lerarenopleidingen, het wetenschappelijk gebruik van peer-review, de praktische toepassing van peer-review bij lerarenopleidingen en op het gebied van professionalisering van docenten en/of kwaliteitszorg. In de verslagperiode kenden wij de volgende samenstelling: Ans Buys, voorzitter Deskundige lerarenopleidingen (oud-directeur lerarenopleidingen, oud-voorzitter ADEF en als strategisch adviseur van de bewindslieden van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap actief betrokken bij de landelijke Lerarenagenda) Petra Biemans, lid Lector HRM en Persoonlijk Ondernemerschap bij Inholland en organisatiedeskundige Stan Frijters, lid Docent/onderzoeker bij Aeres Hogeschool, projectleider/gebruiker peer-review Jeske Nederstigt, lid Psycholoog, bekend met Triade-model, thans werkzaam bij Fontys Hogeschool HRM en Psychologie Betty van Waesberghe, lid Orthopedagoog, oud-directeur pabo bij de HAN, lid van de voormalige Commissie Meijerink (Een goede basis), voorzitter raad van toezicht Scholengroep Veluwezoom 8

9 Vergaderingen In 2017 zijn wij vijf keer bijeengekomen voor gezamenlijk overleg op 1 februari, 5 april, 31 mei, 28 juni en 3 oktober. Daarnaast vond er regelmatig telefonisch overleg plaats. Centrale thema s waren advisering in relatie tot de verduurzaming van de peer-reviewsystematiek, voortgang herijkingstraject, voorbereiding, programmering enquête pabo en organisatie kennisdeelmiddag pabo. Overige activiteiten Herijking kennisbases In 2017 maakte een lid deel uit van de vaststellingscommissie voor de herijking van herijkingswensen van de veertien kennisbases van de pabo. Deze herijkingswensen werden onder meer beoordeeld op interne en externe legitimering en op de impact van de wijzigingen op het pabocurriculum. Kennisdeling en afstemming Wij hebben vanaf de start van onze werkzaamheden intensief contact gezocht met de peerreviewgroepen. In dit verslagjaar hebben wij ons met name richting de pabo als kritische gesprekspartner opgesteld. Hierbij zijn vragen gesteld over de voorbereidingen op de gesprekken, de diepgang van de gesprekken en de wijze waarop de opbrengsten ervan geborgd worden. Een lid van de raad is aanwezig geweest op een peer-reviewdag van een van de pabo-clusters. In september 2017 hebben wij samen met het programmabureau 10voordeleraar een centrale kennisdeelmiddag georganiseerd voor de pabo s en waren twee leden ook aanwezig op de dag zelf. Verder hebben wij onze bijdrage geleverd aan het onderzoek in het kader van het versterken van de peerreviewsystematiek op de pabo s. Dit onderzoek is in april uitgevoerd. Als individuele leden schuiven wij regelmatig aan bij de centrale vergaderingen van ADEF en LOBO. In juni hebben wij ons jaarverslag over 2016 aangeboden aan het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en heeft Ans Buys de behaalde resultaten van peer-review bij de tweedegraadslerarenopleidingen gepresenteerd. Verduurzaming In 2017 hebben wij ons ingezet om de kaders voor de verduurzaming vorm te geven. De verduurzaming heeft eind 2017 nog niet bij alle onderwijssoorten een concrete vorm gekregen, met name het tweedegraadsgebied heeft nog geen vastgesteld plan voor het vervolg. De voortgang met betrekking tot de verduurzaming en met name de betrokkenheid van het management, hun commitment en plannen zijn daarom bij ons reden tot zorg. De raad heeft in het najaar van 2017 aan de stuurgroep deze zorgen geuit en de stuurgroep opgeroepen tot grotere alertheid en betrokkenheid in deze. Daarbij heeft zij de stuurgroep gevraagd met een eigen visie te komen over het vervolg van peer-review binnen de hbo-lerarenopleidingen. 9

10 4. Ontwikkelingen in het verslagjaar Delen resultaten met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Op 4 april 2017 heeft het programmabureau 10voordeleraar bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een presentatie gegeven over de eerste resultaten van peer-review voor de pabo s. Daaropvolgend was er op 1 juni nog een presentatie bij het ministerie onder leiding van Ans Buys, voorzitter van de raad, over de reeds behaalde resultaten van peer-review. De ervaringen en resultaten werden toegelicht door drie vertegenwoordigers van de peer-reviewgroepen: generiek tweedegraads, ALO en de kunstvakdocentenopleidingen. Tot slot werd het jaarverslag van de Raad voor kwaliteitsborging peer-review over het kalenderjaar 2016 aangeboden aan het ministerie. Van peer-review 1.0 naar 2.0 In afstemming met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap was de beschikbare subsidie tot en met 2017 verlengd. In het voorjaar 2017 hebben de laatste peer-reviewgroepen nog de gelegenheid gekregen om peer-review 1.0 af te ronden en het borgingsplan (peer-review 2.0) op te leveren en te verankeren binnen de opleidingen. Uit de borgingsplannen kwam naar voren dat de groepen de meerwaarde van peer-review hebben ervaren en de methode graag verder willen continueren, verbreden en verdiepen in de opleiding. Quotes uit verschillende borgingsplannen Het middel peer-review wordt door de betrokkenen zonder uitzondering positief gewaardeerd. Doel is vooral een check op de borging van de kennisbasis. Dit doel wordt door middel van peer-review bereikt. Beide opleidingen hebben naar aanleiding van peerreview hun curriculum aangepast om de borging van de kennisbasis te verbeteren. De peer-review is nog niet standaard ingebed in de werkwijze van de vakgroep. Het zou goed zijn als de peer-review standaard werd opgenomen in de jaarkalender, het teamplan en de activiteitenplannen van de vakgroep, zodat het niet verdrongen raakt in de dagelijkse werkzaamheden. Randvoorwaarden om bovenstaande systematiek te verankeren in de opleiding is dat de peerreviewleden voldoende tijd krijgen om dit te realiseren vanuit de hogescholen. De betrokkenen hebben de wens de peer-review ook na 2017 te continueren. Naast kwaliteitsborging wordt de peer-review ook als professionalisering ervaren. Met het voortzetten van de peer-review streven de opleidingen de volgende doelen na: borging curriculum in relatie tot de kennisbasis, borging kwaliteit toetsing met als speerpunt masterniveau, uitwisseling en fungeren als critical friends (dit laatste wordt als het meest waardevol ervaren). De rol en betrokkenheid van het management van diverse instellingen over hoe peer-review geïnstitutionaliseerd gaat worden, is nog niet duidelijk. Dit baart ons zorgen. Daarnaast zijn er (nog) geen centrale afspraken gemaakt over het aantal uren dat de docenten vrij worden gesteld voor de verduurzaming van peer-review. 10

11 Wij hebben het programmabureau 10voordeleraar gevraagd een aantal richtlijnen en kaders op te stellen hoe peer-review 2.0 vorm zou kunnen krijgen. Ook heeft de raad de afzonderlijke landelijke opleidingsoverleggen, waaronder ADEF, LOBO en KVDO opgeroepen een eigen visie te ontwikkelen op hoe zij peer-review verder willen verduurzamen. Tot slot is ook aan de Stuurgroep lerarenopleidingen gevraagd om met een eigen visie op peer-review te komen. De Vereniging Hogescholen heeft het initiatief genomen om een verkenningscommissie aan te stellen. Deze verkenningscommissie zal in het voorjaar van 2018 komen met een toekomstperspectief voor het programma 10voordeleraar. Daarnaast heeft de sectorale adviescommissie hoger pedagogisch onderwijs (hpo) een onderzoek ingesteld naar de landing van de diverse instrumenten van 10voordeleraar bij instellingen en opleidingen. In maart 2018 zullen zij hierover rapporteren. De raad zal onder andere op basis van de uitkomsten van bovenstaande onderzoeken en de ontwikkelde visies van de landelijke opleidingsoverleggen komen met een integrale visie op peer-review en herijking. Pilot lerarenopleidingen met een landelijke kennistoets Lerarenopleidingen met een landelijke kennistoets nemen tot dusver nog niet deel aan peer-review rondom de implementatie van de kennisbasis in het onderwijs- en toetsprogramma op de hogeschool. Vanuit een aantal vakken met een landelijke kennistoets kwam de vraag of het mogelijk is om deel te nemen aan peer-review met bovenstaand doel. Dit voorstel is door het programmabureau 10voordeleraar verder uitgewerkt en voorgelegd aan ADEF. ADEF heeft besloten om in eerste instantie met een pilot van één jaar te starten met drie lerarenopleidingen. Doelstelling van deze pilot is om te onderzoeken of deze vakken met een landelijke kennistoets een meerwaarde ervaren (wenselijkheid). Ook zal de haalbaarheid en betaalbaarheid van peer-review naast een landelijke kennistoets in kaart worden gebracht. De tweedegraadslerarenopleidingen aardrijkskunde, Nederlands en wiskunde zijn om uiteenlopende redenen aangemerkt om deel te nemen aan deze pilot. Na de centrale startbijeenkomst op 3 november 2017 zijn deze drie vakken gevraagd voor hun vak een meerjarenplan op te stellen. Gedurende de periode van één jaar zullen zij op basis van het meerjarenplan de peerreviewsystematiek implementeren binnen de betrokken opleidingen, waarbij ook de onderlinge samenwerking wordt gezocht met de generieke kennisbasis. In december 2018 zal de pilot worden geëvalueerd. Borging en verdere ontwikkeling generieke kennisbasis tweedegraadslerarenopleidingen Het landelijk vakoverleg van de generieke kennisbasis is gevraagd naast de reguliere verduurzaming van peer-review ook een meerjarenplan op te stellen. Dit meerjarenplan zal onder andere beschrijven hoe alle bachelorlerarenopleidingen, waaronder LTB, kunstvakdocentenopleidingen, en EKM (maar ook de ALO) beter kunnen worden betrokken bij het opstellen van de volgende herijking van de generieke kennisbasis. Daarnaast is bij de volgende herijking het uitgangspunt om ook te komen tot een geïntegreerde kennisbasis van elke opleiding. Hierbij is het generieke deel het fundament van de kennisbasis van de opleiding. Om deze reden zal het generieke deel voor de volgende herijking als eerste worden opgeleverd. Ter ondersteuning van de borging en verdere ontwikkeling van de generieke kennisbasis heeft 10voordeleraar het verzoek opgepakt om de kennisbasis digitaal doorzoekbaar te maken. 11

12 Koppeling peer-review aan accreditatieproces kunstvakdocentenopleidingen De kunstvakdocentenopleidingen willen de komende jaren de opbrengsten van peer-review ook gaan koppelen aan het accreditatieproces. De raad omarmt dit initiatief van harte en hebben het programmamanagement van 10voordeleraar geadviseerd hier extra middelen beschikbaar voor te stellen. Dit initiatief betekent dat naast de lerarenopleiders ook de kwaliteitszorgmedewerkers en het management nauw betrokken zijn in het gehele peer-reviewproces. In het VELON-tijdschrift heeft KVDO de zoektocht naar een goede vorm van peer-review passend bij de kunstvakdocentenopleidingen beschreven in het artikel Van verplichting naar verrijking: peer-review als katalysator van samenwerking en collectieve verantwoordelijkheid. Artikel Van verplichting naar verrijking Peer-review als katalysator van samenwerking en collectieve verantwoordelijkheid Eva van der Molen Tijdschrift voor Lerarenopleiders, 38 (3): (2017) Onder regie van het programma 10voordeleraar zijn door alle Nederlandse lerarenopleidingen kennisbases ontwikkeld. In vervolg daarop zijn in 2014 veel docentenopleidingen in Nederland gestart met de uitvoering van het project Implementatie en herijking kennisbasis. Dit project kwam in de sector bekend te staan als het peer-review project. Docentenopleidingen moesten onderling, met behulp van peer-review, periodiek gaan toetsen in hoeverre zij hun landelijke kennisbases implementeren. Ook moesten zij via deze systematiek hun kennisbases actueel houden. Vanuit aanvankelijke scepsis over een opgelegd model zijn ze gekomen tot een aanpak die de professionalisering en de kwaliteitszorg van de opleidingen dient. De methodiek van kritische reflectie en feedback die de opleidingen samen ontwikkeld hebben, blijkt niet alleen directe impact te hebben op de professionalisering van de deelnemende docenten en de ontwikkeling/verbetering van de curricula, maar ook interessante bijvangst op te leveren in termen van Empowerment van docenten (professional s governance), interne verbinding van teams, versterken van het professionele netwerk en onderling vertrouwen tussen het overkoepelende landelijke overleg KVDO. Om de meerwaarde van peer-review onder de aandacht te brengen, hebben de kunstvakdocentenopleidingen tijdens het VELON-congres, op 16 en 17 maart 2017, in Amsterdam een presentatie gegeven over hoe zij peer-review hebben geïmplementeerd en verankerd binnen de opleidingen. Enquête versterking peer-reviewsystematiek op de pabo s Binnen de raad is besloten om, in het kader van een verdere versterking van de systematiek van peerreview, een enquête onder de deelnemende opleidingsdocenten, clustervoorzitters en het management van de pabo s uit te zetten. De leden van de raad hebben aan dit onderzoek een belangrijke bijdrage geleverd door mee te werken aan de samenstelling van de definitieve vragenlijsten, de wijze van afname van de enquêtes en de manier waarop de opbrengsten geanalyseerd zouden kunnen worden. Aan het onderzoek dat in april 2018 is uitgezet, hebben in totaal 290 opleidingsdocenten, 8 clustervoorzitters en 20 leden van het management van de pabo s deelgenomen. De opbrengsten van het onderzoek lieten een positieve houding ten opzichte van de peer-review zien. Met name de ontmoeting met collega s, het voeren van het inhoudelijke gesprek en de implementatie van de 12

13 opbrengsten in de praktijk kwamen hierbij naar voren. Vanzelfsprekend waren er ook aandachtspunten, zoals de beschikbaarheid van tijd en de borging van de opbrengsten van de gesprekken in de onderwijsprogramma s. Ervaringen peer-review pabo Ik vond het mooi en inspirerend om deze eerste ronde van peer-review mijn vakcollega s te ontmoeten en te spreken. Ik vind wel dat we hier een volgende ronde op door mogen pakken. Nog meer en scherper focus op de ingebrachte casuïstiek. De rol van de clustervoorzitter is belangrijk. Door haar mailtjes, focus en gerichte feedback op de aangeleverde cases, bleef ik goed bij de les. Kortom, de voorzitter mag dus ook best hard zijn op de inhoud dit kan de kwaliteit van het gesprek ten goede komen. Landelijke pabo-kennisdeelmiddag Woensdag 13 september 2017 werd een landelijke pabo-kennisdeelmiddag georganiseerd. Vanuit de pabo s bezochten in totaal 190 lerarenopleiders deze dag. Op deze dag vond een terugkoppeling plaats van de door de kerngroep opgestelde herijkingswensen. Op basis van de verkregen feedback zijn de herijkingswensen definitief vastgesteld. Ans Buys, voorzitter van de raad, was aanwezig om het van dichtbij te volgen. Daarnaast presenteerde Jeske Nederstigt, lid van de raad, de resultaten van de enquête in het kader van de versterking van de peer-reviewsystematiek op de pabo s. Hierbij werden de bijzonderheden van extra toelichting voorzien. Herijking kennisbases Herijking kennisbases pabo De kennisbases van de pabo bestonden uit veertien afzonderlijke documenten. Bij de herijking is door verschillende partijen, niet in de laatste plaats door LOBO, expliciet aandacht gevraagd voor samenhang. De raad heeft dit streven nadrukkelijk ondersteund. Het resultaat van de herijking is één integrale kennisbasis binnen een samenhangend kader met onderlinge verwijzingen. Daarnaast is de nadruk gelegd op de implementatie van een aantal (maatschappelijk) belangrijke thema s, zoals: sociale veiligheid en sociale redzaamheid, het jonge kind, cultuureducatie, digitale geletterdheid en burgerschap. Tot slot heeft de raad ook positief gereageerd op het voorstel om de oorspronkelijke (zes) profieldelen niet te herijken en te volstaan met een globale beschrijving van het profileringskader waarbinnen de pabo s hun profieldelen kunnen ontwikkelen. Uitgangspunt hiervoor was dat de positionering van de student op grond van de gekozen profilering in kan spelen op de behoeften die vanuit het scholenveld naar voren zijn gekomen. De herijkte kennisbases zullen medio februari 2018 tijdens LOBO-overleg worden gepresenteerd en in studiejaar in werking treden. Herijking kennisbases tweedegraadslerarenopleidingen De tweedegraadslerarenopleidingen waren reeds het vorig verslagjaar een heel eind gevorderd met het aanloopproces en de uitwerking van hun vastgestelde wensen. De meeste kennisbases werden in het voorjaar van 2017 gevalideerd en uiteindelijk bestuurlijk vastgesteld; bij een enkele kennisbasis is dat na de zomer gebeurd. Inmiddels zijn praktisch alle kennisbases ook bestuurlijk vastgesteld waarbij het studiejaar als ingangsdatum voor de implementatie is vastgesteld. De meer technisch georiënteerde tweedegraadslerarenopleidingen en de kennisbasis voor leraren voor de groene sector, en in meer algemene zin de opleidingen die opleiden voor het leraarschap in 13

14 het beroepsgerichte onderwijs, vormen hierbinnen een aparte categorie. Deze kennisbases worden over het algemeen door een beperkt aantal instellingen aangeboden (gezondheidszorg en welzijn is hierop een uitzondering) en de vele veranderingen in het mbo en vmbo, maken veel aanpassingen nodig. Daarnaast komt dat bijvoorbeeld de kennisbasis leraar techniek een geïntegreerde kennisbasis is die oorspronkelijk bestond uit bijna tien afzonderlijke opleidingen. Een nauw overleg tussen deze opleidingen én ieder met zijn specifieke werkveld maakt hier dat een gestructureerd overleg essentieel is om een actuele kennisbasis te blijven behouden. Herijking kennisbases vakmasters Mede als gevolg van de accreditatie van de vakmasters in 2017 heeft de herijking bij de vakmaster iets langer op zich laten wachten. Medio december zijn de vakmasters gevalideerd. De verdere uitwerkingen en aanpassingen als gevolg van die valideringsbijeenkomsten heeft geleid dat de laatste vakmaster op 2 februari 2018 de herijking van zijn kennisbasis heeft afgerond. De raad spreekt haar waardering uit dat hier vooral het eigenaarschap van de coördinatoren van het Landelijke overleg vakmaster gezorgd heeft voor een strakke regie, waardoor de klus in een relatief korte tijd kon worden geklaard. Herijking kennisbasis ALO In 2017 is het vernieuwde beroepsprofiel lichamelijke opvoeding verschenen. De zes instellingen die de eerstegraadslerarenopleiding lichamelijke opvoeding aanbieden (de ALO s), hebben dit aangegrepen om het hiervan afgeleide landelijk opleidingsprofiel te integreren met de te herijken kennisbasis en de opleidingskwalificaties in lijn te brengen met de wettelijke bekwaamheidseisen. Hierdoor is een document ontstaan dat beschrijft wat een afgestudeerde eerstegraadsleraar lichamelijke opvoeding moet kunnen en kennen om als startende professional in de beroepspraktijk te functioneren. Dit brede document is richtinggevend voor de invulling van de curricula van de afzonderlijke instellingen en is afgestemd met en gevalideerd door het werkveld en inhoudelijk deskundigen en voldoet daarmee volgens de raad aan de eisen van een kennisbasis. Door de kennisbasis en het opleidingsprofiel te integreren, hebben de ALO s een werkwijze ontwikkeld voor een duurzame implementatie en borging. De raad heeft op verzoek van de ALO s feedback gegeven over deze nieuwe werkwijze. In het magazine Lichamelijke opvoeding hebben deze lerarenopleiders de verworvenheden van peer-review verwoord onder de titel: Het verstaan van je vak: peer-review over vakkennis op de ALO s. Artikel Het verstaan van je vak Peer-review over vakkennis op de ALO s Gerben Bakker, Mark Jan Mulder, Ellen Warmer Magazine voor lichamelijke opvoeding, 105 (1): (2017) De betrokken opleidingsdocenten zijn positief over de doelen en de gevolgde werkwijze. In het algemeen is de indruk dat de review bijdraagt aan kwaliteitsverbetering van de opleiding en daarmee aan de kwaliteitsverbetering van de aankomende leraren. De aanpak wordt gezien als een gelijkwaardig gesprek, een andere insteek dan bij een visitatie. Tussen de projectgroepleden was sprake van grote nieuwsgierigheid naar de inhoud, aard en opzet van de verschillende programma s. Er is gekeken naar het eindniveau, onderling zijn toetsen en beoordelingsformats met elkaar uitgewisseld. Dit gebeurde in grote openheid. Dit peerreviewproces heeft volgens alle projectgroepleden een toegevoegde waarde en heeft de banden tussen de opleidingen op docentniveau weer aangehaald. Het slagen van het proces van peer-review is afhankelijk van een groep collega s die betrokken zijn, voldoende overzicht hebben over hun opleiding en voldoende in tijd gefaciliteerd worden. Voor de 14

15 toekomst is het wenselijk ook extern inhoudsdeskundigen structureel te betrekken bij de review. Dat is nu incidenteel gebeurd. Het advies is om zowel de kennisbasis als het landelijk opleidingsprofiel te vernieuwen en samen te voegen tot een landelijk opleidingskwalificatieprofiel, waarbij de kennisbasis specifiek wordt gekoppeld aan de verantwoordelijkheden voor leraren. Zo ontstaat een profiel dat beter hanteerbaar is zowel voor curriculumontwikkeling, peer-review en accreditaties. Hierdoor kan aangesloten op de diverse landelijke ontwikkelingen van het (onderwijs)beleid en het vak lichamelijke opvoeding. Herijking kennisbases kunstvakdocentenopleidingen Ook de kunstvakdocentenopleidingen (vier vakinhoudelijke bachelors en de master kunsteducatie) hebben een vergelijkbare weg bewandeld als de ALO s. Ook zij hebben samen met het werkveld, een geïntegreerd opleidingsprofiel opgeleverd en dit breed laten valideren, passend bij het beroepsprofiel. Dit geïntegreerde document vormt de (kennis)basis voor de vijf opleidingen dat beschrijft wat van de afgestudeerde student mag worden verwacht. Dit kan door, naast een algemene beschrijving van de artistieke component (de eerst beschreven competentie), deze per kunstvak verder te specificeren. De overige vier competenties (domeinen) zijn zo uitgewerkt dat ze voor alle vier de bacheloropleidingen als basis dient voor de curricula. Voor de master kunsteducatie beschrijven ze eveneens vijf competenties (domeinen) maar deze zijn volgens de gebruikelijke standaarden op masterniveau geformuleerd. Klein en groot onderhoud van de kennisbases en digitale doorzoekbaarheid De afspraak met het ministerie is dat elke kennisbasis regelmatig wordt herijkt (op inhoud en beleidsuitgangspunten) en gevalideerd door wetenschap en werkveld. Doordat de kennisbasis nu in de peer-reviewgesprekken systematisch wordt besproken, komen jaarlijks suggesties voor nadere verduidelijkingen, aanscherpingen, of aanpassingen als gevolg van recente ontwikkelingen binnen het vak of het beleid. In navolging van wat het SLO aanduidt als groot en klein onderhoud is ook hier het idee ontstaan om jaarlijks klein onderhoud mogelijk te maken en één keer per zes jaar (in lijn met de accreditatiecyclus) groot onderhoud te plegen. Klein onderhoud betekent dat het landelijke vakoverleg van de docenten (de peer-reviewgroep) jaarlijks zelf een aantal aanpassingen kan doorvoeren in de kennisbasis, groot onderhoud wil zeggen dat elke zes jaar alle aanpassingen worden gevalideerd door werkveld, beleid en wetenschap. Deze herijkte versie van de kennisbasis wordt vervolgens weer bestuurlijk vastgesteld binnen verenigingsverband (nu: de Stuurgroep lerarenopleidingen). Het gemakkelijker doorvoeren van klein onderhoud in een kennisbasis maakt het noodzakelijk dat gezocht werd naar een andere manier van werken aan de kennisbasis en het verwerken en publiceren van de gevraagde aanpassingen. De kennisbases worden nu na validering geredigeerd en opgemaakt door een extern bureau. Dit heeft als nadeel dat het lastig en kostbaar is om kleine wijzigingen door te voeren. Bij de kennisbases 1.0 werd hier en daar wel gewerkt met addenda en met begrippenlijsten die jaarlijks werden aangepast. Daarnaast is vanuit verschillende groepen de wens geuit om de kennisbases beter digitaal doorzoekbaar te maken op bepaalde (vakoverstijgende) thema s. Momenteel werkt het programmabureau aan een systeem dat dit alles op een relatief gebruiksvriendelijke manier mogelijk lijkt te maken. Het zal duidelijk zijn dat de raad bovenstaande ontwikkelingen van harte toejuicht. 15

16 5. Conclusies en aanbevelingen Peer-review algemeen Peer-review is en blijft een goede methodiek om de implementatie van de kennisbases te verbeteren, het beoogde eindniveau van de studenten beter te borgen, en om de eerste stappen te zetten om de kennisbases up-to-date te houden. Wij verwachten dat peer-review, mede door de vele positieve reacties van betrokken deelnemers en zoals door hen uitgedragen in de borgingsplannen en de media, in de toekomst breed opgepakt wordt én als voorbeeld zal dienen voor het gehele hbo. Betrokkenheid management zorgpunt De rol en betrokkenheid van bestuur en management moet bij peer-review nog verder worden aangescherpt. Dit ziet de raad nog steeds als een zorgpunt. Heldere, en centrale afspraken en afstemming zijn hiervoor noodzakelijk. De raad zal zich hier het komende jaar verder over buigen. Herijking De raad spreekt de nadrukkelijke wens uit om het onderhoud van de kennisbases volledig te integreren in de peer-reviewsystematiek. Hierbij doet de raad de aanbeveling om bij alle onderwijssoorten het afgelopen herijkingsproces goed te evalueren. Aandachtspunten zijn de processtappen en hun uitwerking goed vast te leggen, tijdig te beginnen met de herijkingsoperatie. Naast het groot onderhoud is de raad van mening dat jaarlijks klein onderhoud gewenst is. Landelijk delen van peer-reviewresultaten De raad vindt het van grote waarde om een jaarlijkse kennisdeelbijeenkomst te organiseren waarbij de resultaten van peer-review gedeeld worden met álle lerarenopleiders van het betreffende vak en het management. Dit bevordert het draagvlak voor de kennisbases en draagt bij aan de professionalisering van de lerarenopleiders. Peer-review als onderdeel van de accreditatie We zien voor peer-review een belangrijke rol weggelegd bij de accreditatie. Dit mede omdat de NVAO in het nieuwe accreditatiestelsel enerzijds de verantwoordingslast meer bij de instellingen zelf wil leggen en anderzijds om de accreditatielast te verminderen. De kwaliteitscultuur wordt zo sterk gestimuleerd en informeler en duurzamer ingebed in de organisatie. Wij ondersteunen dan ook van harte de initiatieven van diverse opleidingen, met name de kunstvakdocentenopleidingen, die op dit terrein worden ontplooid. We bevelen de andere instellingen en opleidingen aan om dit initiatief goed te volgen en in navolging van het beoogde goede resultaat vergelijkbare acties te ondernemen. Centrale regie blijft noodzakelijk De organisatie van een peer-reviewsystematiek met een landelijke insteek waarbij alle lerarenopleidingen en bij de pabo s alle vakken zijn betrokken, is complex. Temeer daar er grote verschillen zijn tussen de diverse opleidingen: pabo, tweedegraadslerarenopleidingen, vakmasters, kunstvakdocentenopleidingen, lerarenopleiding technisch beroepsonderwijs, consumptieve techniek, lichamelijke opvoeding en groen onderwijs. Door deze diversiteit zijn er uiteraard accentverschillen in de resultaten, gespreksonderwerpen en de verfijning van de door de groepen beoogde eindresultaten. De diversiteit wordt verder versterkt doordat de grootte van de groepen varieert, het relatieve en absolute aandeel van de kennisbases in de opleiding verschillend is, en de diverse groepen op uiteenlopende tijdstippen zijn gestart. 16

17 Door de vele instellingen en de vele locaties waar een of meerdere hbo-lerarenopleidingen worden aangeboden én de eigen gekozen accenten, ook bij de herijking van de kennisbasis, blijft de komende jaren centrale regie noodzakelijk. Alleen dan kan verdere kennisdeling van de ervaringen die elk van de groepen of onderwijssoorten opdoet, leiden tot verdere implementatie van het fenomeen peerreview in het hbo. Raad voor kwaliteitsborging Wij willen de komende periode het verduurzamingstraject graag verder bijstaan. De raad heeft zich beraden en is tot de conclusie gekomen dat haar taken in deze nieuwe fase een andere invulling krijgen. Daar waar in de eerste fase de raad zowel een adviserende als ook een ondersteunende rol had in het proces, zal de raad in de verduurzamingsfase een kleinere samenstelling hebben en een meer adviserende rol vervullen. Dit heeft ertoe geleid dat wij ook de omvang van de raad hebben aangepast. Naast twee vaste vertegenwoordigers kunnen, afhankelijk van het onderwerp, experts worden ingezet. Eigenheid opleiding en instelling Bij het uitwerken van peer-review is ons advies dat elke opleiding de ruimte krijgt om specifieke aandachtspunten tijdens de peer-review centraal te stellen. Dit bemoeilijkt weliswaar de vergelijkbaarheid van de opbrengsten, maar een dergelijke aanpak op maat komt de uiteindelijke inhoud en betrokkenheid ten goede. Door de eveneens door ons beoogde centrale regie kunnen de opbrengsten alsnog met elkaar worden gedeeld. Peer-review verder verbreden, verdiepen en uitrollen Peer-review, ook voor de vakken met een landelijke kennistoets, levert volgens ons een stevige impuls voor kwaliteitsverbetering van de opleiding en is daarnaast ook een prachtig instrument voor de professionalisering en invulling van de professionals governance van de leraren in het hbo. Ophalen van vraagstukken intern, landelijk bespreken met medeopleiders, in echte leergemeenschappen uitwerken (ook met de overige medewerkers en studenten) zien we als lokkend toekomstperspectief. Hierdoor kan ook intern de zo gewenste goede kwaliteitscultuur ontstaan waarbij kwaliteit iets is van iedereen. Wij bevelen daarbij aan om in het oog te houden dat het werken met hoogopgeleide professionals een zekere mate van ruimte en vrijheid vereist, om het noodzakelijke draagvlak te verkrijgen, dan wel te behouden. Daarbij moet peer-review over de inhoud van de opleiding bij de lerarenopleiders zelf blijven. De inhoud van de opleiding moet niet gedicteerd worden door de, overigens ook legitieme, organisatorische of financiële wensen van het management of bestuurders. Aanvullend kunnen peer-reviewbijeenkomsten worden georganiseerd om oplossingsrichtingen te genereren voor de vele overige uitdagingen waarvoor de lerarenopleidingen zich gesteld voelen. Hierbij zou dan het management het initiatief kunnen nemen en aansluiten. Dit alles zou moeten leiden tot een herkenbare plaats voor peer-review in de wijze van samenwerking tussen de instellingen en een plaats moeten krijgen in de verenigingsagenda van lerarenopleidingen van de Vereniging Hogescholen. Het streven naar samenwerking over de instellingsgrenzen heen zorgt, volgens ons, voor een betere borging van de kwaliteit van de veelal kleine lerarenopleidingen. 17