De stikstofproblematiek: teveel van het goede?
|
|
|
- Roeland Desmet
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De stikstofproblematiek: teveel van het goede? Jan Willem Erisman
2 ECN en de Stikstofproblematiek Vaststellen probleem Meetinstrumenten ontwikkelen en toepassen Life Cycle Analysis en rol N in biomassa- en voedselketen Energie en voedselvoorziening verduurzamen Technologie ontwikkeling: N 2 O afvangst, duurzame energie, biochar ECN Biomassa, Kolen en Milieuonderzoek Afdeling Hydrologie en Geomilieuwetenschappen van het Instituut Aardwetenschappen, VU
3 De stikstofproblematiek De atmosfeer bestaat voor 78% uit N 2, niet reactief Reactief stikstof, Nr, is essentieel voor het leven op aarde Door de productie van kunstmest wordt Nr gemaakt tbv voedselvoorziening Nr (NOx) is een bijproduct bij ons energiegebruik door de verbranding van fossiele brandstoffen voor transport en energie Door lage efficiëntie zijn er grote verliezen naar het milieu met directe en indirecte effecten op het klimaat, ecosysteem services en menselijke gezondheid
4 De planetaire gebruiksruimte wordt overschreden Klimaatverandering Biodiversiteit Stikstof Röckstrom et al., 2009 Nature
5 De belangrijkste milieugevolgen N 2 O draagt 4% bij aan de Europese broeikasgas emissies. Fijn stof verminderd de levensverwachting met 6 maanden in centraal Europa Bemesting of atmosferische depositie leidt tot verzuring en daarmee verlies aan opbrengsten 20% van de plant diversiteit, speciaal de gevoelige soorten zijn verdwenen. Meer dan 10 miljoen mensen in West Europa drinken water met NO 3 concentraties boven de norm
6 De organisatie van de European Nitrogen Assessment Belangrijkste Sponsor: European Science Foundation: Nitrogen in Europe (NinE) Gerapporteerd aan: Internationale Conventies (Lucht, water, biodiversiteit) via de UNECE Task Force on Reactive Nitrogen (TFRN) en de EU Inhoud door: Europese onafhankelijke wetenschappers Gepubliceerd door: Cambridge University Press Uitgebracht op: 11 April, Edinburgh UK: TFRN
7 Reactief stikstof voor voedsel en van energie is verdubbeld tussen Wereldbevolking (miljoen) en CO 2 emissie Natuurlijke Nr productie (Tg) Wereldbevolking (Miljoen) Totale Nr productie (Tg) CO 2 emissie (Tg) NOx(Tg) Kunstmest (Tg) Kunstmestgebruik, NOx emissie, Nr productie (Tg N)
8 Trends in Nr aanvoer en emissie (EU-27)
9 Hoge temperatuur verbranding & industrie 3.7 (21%) Broeikasgas balans Lachgas (N 2 O) Stratosferisch ozon afbraak Lucht - kwaliteit Troposferisch ozon vorming Stikstof cascade Fijn stof Kunstmest productie 11.5 (70%) N r S"kstofoxide (NO x ) Ammoniak (NH 3 ) Ammonium nitraat in regen (NH 4 NO 3 ) Emissie van NO x & N 2 O vervolgen de cascade Biologische stikstof fixatie in gewassen gewenste N flow Ongewenste N flows 1.3 (8%) Gewas voor voedsel & diervoeding N r in mest Veehouderij Voor voedsel Bodemverzuring Natuurlijke ecosystemen Terrestrische Eutrofiëring Denitrifica"e naar N 2 N vorm in de cascade Milieu zorg om N r EU27 (% in EU27) Nitraat uitspoeling (NO 3- ) Zoetwater eutrofiering Nitraat in rivieren, grondwater & kustgebieden Kustwater Eutrofiering
10 Te veel stikstof heeft veel gevolgen: M I L I E U Luchtverontreiniging Ecosystemen biodiversiteit Grond- en oppervlaktewater Ozonafbraak Klimaatverandering Eutrophiering
11 De afweging Stikstof en Klimaat Broeikasgas: N 2 O Opwarming 17 mwm -2 Broeikasgas O 3 Opwarming 7 mw m -2 Gezondheidschade CO 2 opname door N depositie Koelend: 19 mwm -2 Ecosystemen en biodiversiteit Fijnstof Koelend: 17 mwm -2 Gezondheidschade Het effect van stikstof op klimaat is bijna neutraal, echter naast de koelende werking door de depositie en fijn stof zijn er grote gevolgen tav gezondheid en ecosystemen
12 Stikstof reductie is wereldwijd mogelijk Katalytische verwijdering NOx bij fossiele brandstoffen Verhoog stikstof efficiëntie in de landbouw (gewassen en dieren) Mestverwerking Verbeterde rioolwaterzuivering Nr emissie naar het milieu Catalytische NOx reductie Gewas en land Management Mestverwerking 187 Rioolwaterzuivering Nr emissie naar het milieu Galloway et al.,
13 Toekomstig wereld kunstmestgebruik Tg N 100 Tg N 100 technol / global technol / regional environm /global environm / regional Tilman et al, 2001 FAO, 2000 (baseline) FAO, 2000 (improved) A1 technol Technologie/globaal / global A2 technol Technologie/regionaal / regional B1 environm Milieu/globaal 250 /global A1 B2 environm Milieu/regionaal / regional A2 Tilman et al, 2001 B1 B2 FAO, 2000 (baseline) 150 FAO, 2000 (improved) (verbeterd) Haber patent Ammoniak productie A Erisman et al
14 Nederland de Hot spot in Europa Stikstofoverschot op bedrijfsniveau NO 2 concentraties N in grondwater N depositie Fijn stof N in rivieren
15 Succesvol Nederlands stikstofbeleid Maatregelen: Mineralen boekhouding Emissie arme stallen Mestinjectie Afdekken mestopslag Aanwendingsnormen N invoer (Kton N) Sturen op ureum concentratie in melk Mestverwerking Geen mestaanwending in de winter SCR industrie en transport Brandstofmix , ,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 N2O emissie (kton) Trends: NOx emissie daalt door Landbouw N stabiliseert N belasting oppervlaktewater NH3 emissie NOx emissie N2O emissie Jaar N in mest Noordzee belasting N belasting landbouwgrond
16 Stikstofstromen in Nederland (kton) Stikstofefficiëntie: Energieverlies: 14% voor vegetariërs 4% voor vleeseters PJ
17 Communicatie van de stikstofproblematiek
18 N-Print: stikstofcalculator voor consumenten, beleidsmakers en producenten
19 Lunch stikstof footprint 50 Groente sandwich Gram N Groente Zuivel/vis Vlees
20 Lunch stikstof footprint 50 Groente sandwich Gram N Kaas sandwich 10 0 Groente Zuivel/vis Vlees
21 Lunch stikstof footprint 50 Groente sandwich Gram N Kaas sandwich 10 Tonijn sandwich 0 Groente Zuivel/vis Vlees
22 Lunch stikstof footprint 50 Groente sandwich Gram N Kaas sandwich 10 Tonijn sandwich 0 Groente Zuivel/vis Vlees Vlees sandwich
23 Lunch stikstof footprint Proteïne inname N inname Virtuele N verloren Totale N Footprint Groente sandwich gram proteïne gram N gram N gram N Groente sandwich Kaas sandwich Kaas sandwich Tonijn sandwich Tonijn sandwich Vlees sandwich Vlees sandwich
24 Economische N footprint van ons voedsel Steak Kipfilet Supermarktprijs: 7 Milieu en gezondheid: 1.9 Werkelijke kosten = 8.9 Broccoli Supermarktprijs: 3 Milieu en gezondheid: 1.1 Werkelijke kosten = 4.1 Melk Supermarktprijs: 1.5 Milieu en gezondheid: 0.2 Werkelijke kosten = 1.7 Supermarktprijs: 1 Milieu en gezondheid: 0.4 Werkelijke kosten =
25 Dank voor uw aandacht Jan Willem Erisman Fotos: JasperLensselink.com
26
27 European Nitrogen Assessment Kosten en baten van stikstof 28 juni 2011 Hans van Grinsven
28 Inhoud Kosten EU en NL Kosten en baten landbouw Trends en urgentie Beleidsimplicaties NL 28 juni 2011 Hans van Grinsven
29 Planbureau voor de Leefomgeving Een van de drie planbureaus CPB-1945, SCP-1974, PBL-2008 Het nationale instituut voor strategische beleidsanalyses op het gebied van milieu, natuur en ruimte Den Haag Bilthoven 3 28 juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
30 Stikstof (N) raakt de grote mondiale opgaven 4 28 juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
31 De stikstof bron-effect-kosten keten (EU27) 5 28 juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
32 ENA conclusie en uitdaging Maatschappelijke baten van stikstofmaatregelen zijn doorgaans groter dan de kosten van die maatregelen; dus: Behoud stikstofbaten voor voedselzekerheid Verminder de (verborgen) externe (milieu)kosten 6 28 juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
33 Stikstofschade o.b.v. betalingsbereidheid Langer en gezonder leven Ecosysteem weerstand of herstel Klimaat stabiliteit (2 ºC) 7 28 juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
34 Stikstofschade in EU miljard euro/jaar 8 28 juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
35 De stikstof bron-effect-kosten keten (EU27) 9 28 juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
36 Stikstofschade in NL 3-15 miljard euro/jaar Iedere Nederlander heeft euro per jaar stikstofschade juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
37 Maatschappelijke stikstofschade per EU lidstaat in euro per ha juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
38 Kosten en baten van stikstof in landbouw EU27 Milieuschade stikstof: miljard euro per jaar Stikstofbaten landbouw Direct: miljard euro per jaar Indirect: 2 3 keer directe baten Economische baten vergelijkbaar met de (verborgen) milieuschade juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
39 Kosten en baten van stikstofkunstmest euro per ha 50 kg/ha Maatschappelijk N optimum 50 kg per ha lager dan N-advies 50 kg per ha minder kunstmest geeft 1 2 ton per ha minder graanopbrengst juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
40 Kosten en baten per kg N bemesting Wanneer 50% van de (effectieve) bemesting slordig wordt toegediend als dierlijke mest, dan leidt dit tot netto maatschappelijke schade (door extra ammoniakuitstoot) juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
41 Meer stikstof leidt in Nederland niet tot meer melk Data: LEI, 2010 A. vd Ham e.a juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
42 Inhoud Trends en urgentie Beleidsimplicaties NL 28 juni 2011 Hans van Grinsven
43 Trends stikstofemissie depositie Nederland juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
44 Nitraat grote rivieren en Noordzee Nitraat en algenschuim Toxische in red Noordzee tides juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
45 Hoe scoort NL vergeleken met EU: ammoniak ? 2008 NL: 33 kg/ha EU: 7 kg/ha Grootste reductie, nog steeds hoogste intensiteit en dus urgentie juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
46 Overzicht stikstofbeleid Nederland Stikstofoxiden EU: Air Quality & National Emission Ceilings (NEC) directives NL: Nationale Samenwerkingsovereenkomst Lucht; NOx-ETS Ammoniak EU: Air Quality & National Emission Ceilings (NEC) directives NL: Regels stal en toediening; Programma Aanpak Stikstof (Natura 2000) Nitraat en mest EU: Nitraatrichtlijn NL: 4 e Actieprogramma; Gebruiksnormen en mestproductierechten Stikstof en water EU: Kaderrichtlijn water NL: 1 e tranche Stroomgebiedsbeheersplannen Lachgas en klimaat EU: climate&energy package; 20% reductie in 2020, emissiehandel (ETS) NL: 30% 2020 (voorheen Schoon en zuinig) juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
47 KBA en beleidsopties stikstof Nederland EU Doorgaan met emissiereductie stikstofoxiden en ammoniak Levert netto baten Innovaties emissiereductietechniek blijven nodig?focus oplossen knelpunten en salderen Economie-Milieu (NSL, PAS)? Prikkels voor verhoging stikstofefficiëntie landbouw Reguleren: aanscherpen gebruiksnormen (onder bemestingsadvies) aanscherpen regels hergebruik mest en reststromen Belonen: via retail: labelling en marketing via EU: koppeling met EU inkomenstoeslag Voorlichten: o.a. voer-, mest- en bodemmanagement Optimaliseren landbouw binnen EU Productie: Extensiveren (veehouderij) NL, intensiveren elders Consumptie: Voorlichting: vleesconsumptie, gezondheid, duurzaamheid juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
48 Kabinetsreactie 14 juni op ENA ENA stevige ondersteuning van Nederlands beleid Erkenning dat stikstof-bemestingsadvies botst met andere maatschappelijke waarden Inzet voor 5e Actieprogramma Nitraatrichtlijn ( ) Consument niet dwingen tot minder vleesconsumptie Consensus over richting: discussie over Het juiste tempo voor verdergaand en integraler N-beleid Mate van saldering N-milieuwinst naar economische groei juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
49 Dank voor uw aandacht juni 2011 Hans van Grinsven ENA - KBA & trends stikstof
Stikstofdepositie. Van bron naar effect. 24 Januari 2016 Albert Bleeker
Stikstofdepositie Van bron naar effect Inhoud Waardoor? Wat? Waar? Inhoud Stikstofdepositie: waardoor? De stikstofproblematiek Effecten van stikstof in het milieu Stikstofdepositie: wat? Emissie van stikstof
DUURZAME VOEDSEL PRODUCTIE IN 2050: INTENSIVEREN EN EXTENSIVEREN! JAN WILLEM ERISMAN
DUURZAME VOEDSEL PRODUCTIE IN 2050: INTENSIVEREN EN EXTENSIVEREN! JAN WILLEM ERISMAN Louis Bolk (1866-1930) Hoe ruimer zou onze opvatting van het leven zijn, indien het ons gegeven was dit eens te bestuderen
Stikstof in de PAS? Jan Willem Erisman Louis Bolk Instituut, VU
Stikstof in de PAS? Jan Willem Erisman Louis Bolk Instituut, VU Louis Bolk (1866-1930) Hoe ruimer zou onze opvatting van het leven zijn, indien het ons gegeven was dit eens te bestuderen met verkleinglazen"
Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief
Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Conferentie Keuzes voor landbouw en veehouderij Huidige mondiale impact van veehouderij Biodiversiteit, aandeel 30% in mondiaal verlies
Luchtkwaliteit: ammoniak en broeikasgassen. VK Loonwerkers Najaar 2018
Luchtkwaliteit: ammoniak en broeikasgassen VK Loonwerkers Najaar 2018 Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door: Methaan Lachgas Kooldioxide Ammoniak Nitraat Fosfaat Milieuopgave melkveehouderij 1 Ammoniak
Nutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal. Jan Peter Lesschen. Kimo van Dijk en Oene Oenema
Nutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal Jan Peter Lesschen Kimo van Dijk en Oene Oenema Introductie Bodemvruchtbaarheid ongelijk verdeeld in de wereld Natuurlijke
De wereld kan op lange termijn alleen biologisch gevoed worden
De wereld kan op lange termijn alleen biologisch gevoed worden Jan Willem Erisman 10 oktober 2016 Stikstof (nutriënten) hebben goede en Te weinig slechte kanten Te veel Voor 1 kg zuivere stikstof is 135
Hans van Grinsven, Jan Willem Erisman, Oene Oenema, Lex Bouwman, Wim de Vries, Henk Westhoek en Albert Bleeker
Milieu Dossier Het Milieu Dossier accepteert artikelen die de voortgang in het beleid, het daarmee verbonden onderzoek en de respons in de maatschappij op een toegankelijke manier documenteren. De auteursinstructies
Mesdag Zuivelfonds NLTO
Onderwerpen Mesdagfonds Actuele thema s die keuze vragen Onderzoek uitspoeling stikstof (WUR) Onderzoek vastlegging CO2 (AEQUATOR) Conclusie en aanbevelingen Mesdag Zuivelfonds NLTO Ontstaan: fonds kwaliteit
de bodem in de kringloop wijzer Frank Verhoeven ir Frank
de bodem in de kringloop wijzer Frank Verhoeven ir Frank Verhoeven Verstand van het platteland! Boerenverstand werken aan praktische duurzaamheid! Zo verkopen we de melk Wat is duurzame melk? Blije koeien:
Natuurinclusieve landbouw goed voor boer, burger en landschap
Natuurinclusieve landbouw goed voor boer, burger en landschap Jan Willem Erisman Beesd, 15 november 2018 Louis Bolk Instituut (sinds 1976) www.louisbolk.nl 2 Overzicht presentatie De stikstofproblematiek
Klimaatverandering en onze voedselzekerheid
Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen
De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456 0000 F 070-456
Verzurende stoffen: emissies per beleidssector (NEC),
Verzurende stoffen: emissies per beleidssector (NEC), 1990-2009 Indicator 26 mei 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt
Vermestende depositie,
Indicator 4 juni 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De depositie van vermestende stoffen
Wat is vandaag de dag nog duurzaam?
Wat is vandaag de dag nog duurzaam? Duurzame voeding Schaal als spanningsveld VU Amsterdam 3 oktober 04 Inderdaad... Bron: NRC 7/0/04 Harry Aiking Overzicht Duurzaamheid is dynamisch Duurzaamheid en voedselzekerheid
Onderzoek kosten actualisatie BEES B Pieter Kroon/Wouter Wetzels; ECN Beleidsstudies
Onderzoek kosten actualisatie BEES B Pieter Kroon/Wouter Wetzels; ECN Beleidsstudies Ten behoeve van doelgroepen overleg VROM maart 2008 www.ecn.nl Inhoud 1. Nederlandse situatie 2. Positie BEES B ten
Milieu. Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen
Naam: Milieu Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen Slootrandenbeheer Baggeren Krabbescheer bevorderen
Bodemvruchtbaarheid. fundament onder voedselproductie. René Schils
Bodemvruchtbaarheid fundament onder voedselproductie René Schils Bodemvruchtbaarheid fundament onder voedselproductie Wat is bodemvruchtbaarheid? Waarom is bodemvruchtbaarheid belangrijk? Wat zijn de actuele
Nationale Milieuverkenning
Nationale Milieuverkenning 5 2000 2030 Nationale Milieuverkenning 5 2000-2030 RIJKSINSTITUUT VOOR VOLKSGEZONDHEID EN MILIEU met medewerking van Adviesdienst Verkeer en Vervoer (AVV) Alterra b.v. Centraal
WORKSHOP CIRCLE SCAN. Door Wouter-Jan Schouten
WORKSHOP CIRCLE SCAN Door Wouter-Jan Schouten WOUTER-JAN SCHOUTEN Doctoraal Bedrijfskunde, Erasmus Universiteit 21 jaar bij the Boston Consulting Group - Partner & Managing Director - Leider van NL Consumer
Verzuring en luchtverontreiniging: oorzaken en effecten Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (
Indicator 7 september 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Verzuring ontstaat door verontreiniging
Klimaatneutrale landbouw? Binnen bereik??
Klimaatneutrale landbouw? Binnen bereik?? Road map Klimaatvriendelijk: carbon footprint Wat is carbon footprint? Wat is klimaatneutraal? Broeikasgassen en akkerbouw Het project boerenklimaat.nl Perspectief
Ammoniakemissie door de land- en tuinbouw,
Indicator 15 september 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In de periode 1990-2014 zijn
Bepaling van de effecten van melkveehouderij op het milieu met een Life Cycle Analysis (LCA) Mark Dolman en Wim de Vries
Bepaling van de effecten van melkveehouderij op het milieu met een Life Cycle Analysis (LCA) Mark Dolman en Wim de Vries Inhoud (13.30-16:00 uur) Milieueffecten van landbouw (veeteelt) Wat is het belang
Film. &feature=share&list=plqpenng0hbqmkd3ixz Yal6iHYNX-hz96s
KringloopWijzer Film www.mijnkringloopwijzer.nl http://www.youtube.com/watch?v=zs_8vp7syem &feature=share&list=plqpenng0hbqmkd3ixz Yal6iHYNX-hz96s Opbouw Mestbeleid (generiek -> specifiek) BEX -> KringloopWijzer
Emissies naar lucht door de land- en tuinbouw,
Indicator 24 October 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De sector land- en tuinbouw
Masterplan Mineralenmanagement Bodemdag Vredepeel, 17/08/2012. Peter Stevens,
Masterplan Mineralenmanagement Bodemdag Vredepeel, 17/08/2012 Peter Stevens, 1 Aanleiding MMM Directe aanleiding voor de totstandkoming van het Masterplan MineralenManagement (MMM) is de voedselzekerheid
KLW KLW. Meer ruwvoer lucratiever dan meer melk? Jaap Gielen, Specialist melkveehouderij 15/22 februari Ruwvoerproductie en economie!
Meer ruwvoer lucratiever dan meer melk!? Jaap Gielen, Specialist melkveehouderij 15/22 februari 2017 Meer ruwvoer lucratiever dan meer melk? Ruwvoerproductie en economie! KLW Actualiteit: Managementinstrument
Copernicus Institute of Sustainable Development. Koe en klimaat. Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel. Copernicus Institute of Sustainable Development
Copernicus Institute of Sustainable Development Koe en klimaat Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel Inhoud presentatie Hoe zat het ook al weer met klimaatverandering? Broeikasgasemissies in Nederland Klimaatbeleid
De bodem draagt de bio-economie
De bodem draagt de bio-economie Bio-economie gaat over het geheel aan producten uit biomassa: voedsel, veevoer, energie, materialen, chemicalien, etc. 1 Hoeveel biomassa kan de wereld produceren? Voldoende
Een visie op de toekomstige landbouw in Nederland
Een visie op de toekomstige landbouw in Nederland Jan Willem Erisman ALV Markdal, Galder, 24 september 2018 Inhoud Introductie Louis Bolk Instituut Achtergronden huidige landbouw De visie van de minister
klimaatverandering en voedsel
klimaatverandering en voedsel Parijs; wat is er afgesproken en gaat het lukken? Wat betekent dit voor landbouw en voeding? Energie transitie als voorbeeld voor producent en consument Duurzaamheid als paradigma.
Emissies door de land- en tuinbouw en natuur - BKG. Rondetafel Klimaat, 20 juni 2016
Emissies door de land- en tuinbouw en natuur - BKG Rondetafel Klimaat, 20 juni 2016 Land- en tuinbouw / Natuur Veeteelt NH 3, CH 4, N 2 O, NO, NMVOS Kunstmest NH 3, N 2 O, NO Mestverwerking (vanaf 2000)
Milieucijfers SuperWijzer
Milieucijfers SuperWijzer Achtergrond onderzoek Geert Bergsma en Marieke Head Ketenanalysegroep CE Delft Doelstelling onderzoek CE Delft Wat is de milieubelasting van verschillende eiwitproducten te koop
Stikstof en Ecosysteemdiensten. Veranderingen en Uitdagingen. Samenvatting van de inaugurele rede uit te spreken op 15 september 2011
Stikstof en Ecosysteemdiensten Veranderingen en Uitdagingen Samenvatting van de inaugurele rede uit te spreken op 15 september 2011 Wageningen Universiteit Prof. dr. ir. Wim de Vries 1 Chemische stikstofbinding:
Vruchtbare Kringloop Overijssel = Kringlooplandbouw. Gerjan Hilhorst WUR De Marke
Vruchtbare Kringloop Overijssel = Kringlooplandbouw Gerjan Hilhorst WUR De Marke Kringlooplandbouw Kringlooplandbouw begint met het verminderen van de verliezen => sluiten van de kringloop => minder aanvoer
Kringloopdenken. centraal. op elk melkveebedrijf! ir. Frank Verhoeven
Kringloopdenken centraal op elk melkveebedrijf! ir. Frank Verhoeven Inhoud - Introductie - Duurzame melk en de kringloopwijzer - Wetgeving geeft weinig andere opties - Van kringloopwijzer naar kringloopboer!
België: een belangrijke speler in minerale meststoffen. Belfertil
België: een belangrijke speler in minerale meststoffen Belfertil Belfertil Belgian Luxemburg Mineral Fertilizer Association Belfertil vertegenwoordigt de minerale meststoffensector. N, P, K Basis minerale
KringloopWijzer. BEC de koolstofkringloop bedrijfsspecifiek in beeld Michel de Haan & Roselinde Goselink
KringloopWijzer BEC de koolstofkringloop bedrijfsspecifiek in beeld Michel de Haan & Roselinde Goselink de KringloopWijzer Overeenkomst KringloopWijzer: bedrijf scoren 1. - voeding/excretie N, P 2. -
Ammoniakreductie, een zaak van het gehele bedrijf
Ammoniakreductie, een zaak van het gehele bedrijf Pilotveehouder Henk van Dijk Proeftuinadviseur Gerrit de Lange Countus Accountants Proeftuin Natura 2000 Overijssel wordt mede mogelijk gemaakt door: 8
Nieuwe strategieën voor mondiale biodiversiteit. Prof. dr. Maarten Hajer
Nieuwe strategieën voor mondiale biodiversiteit Prof. dr. Maarten Hajer Waarom deze studie? 2 Convention on Biological Diversity (CBD) Rio de Janeiro 1992 193 landen, 3 doelen 18-29 oktober 2010: COP10
Open teelten op zandgronden hebben meer tijd nodig om te voldoen aan nitraatrichtlijn
Resultaten Systeemonderzoek Vredepeel geven aan: Open teelten op zandgronden hebben meer tijd nodig om te voldoen aan nitraatrichtlijn Themadag NBV, Wageningen, 8 november 2013 Janjo de Haan Nieuw mestbeleid
Emissies van broeikasgassen door de land- en tuinbouw,
Emissies van broeikasgassen door de land- en tuinbouw, 1990-2009 Indicator 19 oktober 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens
Bodem, landschap en watersysteem bepalend voor functie-toedeling
Bodem, landschap en watersysteem bepalend voor functie-toedeling Jan Willem Erisman 8 juni 2018 Louis Bolk Instituut (sinds 1976) www.louisbolk.org Voedselzekerheid! Wat heeft landbouwbeleid gebracht (in
Mestverwerking in De Peel
Mestverwerking in De Peel Mestverwerking Jan van Hoof, Jeanne Stoks, Wim Verbruggen Maart 2012 Agenda Doel van de avond Wat is mest? Wat is het mestprobleem? Waar komt mest vandaan? Hoeveel mest is er?
Hoe maak je een bemestingsplan binnen de gebruiksnormen
Hoe maak je een bemestingsplan binnen de gebruiksnormen Natuur en Landschap Pleasure green Milieu Tonnis van Dijk Nutriënten Management Instituut NMI 3 november 2011 Beperkingen in bemesting Europese regelgeving:
Uitslag KringloopWijzer
Uitslag KringloopWijzer Bedrijfspecifieke excretie melkvee Bedrijfs-kringloopscore Jaaropgave : 2014 Omschrijving : plomp 2014 feb15 Naam veehouder : Plomp Agro Vof Straat + huisnummer : Geerkade 10 Postcode
NORBERT RAUCH RAUCH LANDMASCHINENFABRIK GMBH
NORBERT RAUCH RAUCH LANDMASCHINENFABRIK GMBH De rol van minerale en organische meststoffen in de komende 10 jaar vanuit het oogpunt van de kunstmeststrooier fabrikant 2 Norbert Rauch 20151208 Grond om
Open teelten op zandgronden hebben meer tijd nodig om te voldoen aan nitraatrichtlijn
Resultaten Systeemonderzoek Vredepeel geven aan: Open teelten op zandgronden hebben meer tijd nodig om te voldoen aan nitraatrichtlijn BAVB workshop 11 februari 2014 Janjo de Haan Nieuw mestbeleid heeft
Bert Bellert, Waterdienst. 5 september 2011
Ammonium in de Emissieregistratie?! Natuurlijke processen, antropogene bronnen en emissies in de ER Bert Bellert, Waterdienst Ammonium als stof ook in ER??: In kader welke prioritaire stoffen, probleemstoffen,
Ammoniak en broeikasgassen
Ammoniak en broeikasgassen Verdere reductie mogelijk? 27 november 2012, Karin Groenestein AOC Terra Cursus Milieu in de veehouderij http://www.cio-scholen.nl/lesmateriaal_lachgas.htm Globe Al Gore: Breng
Zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn ( ): proces en stand van zaken. Inhoud
Zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn (2018-2021): proces en stand van zaken Themadag Commissie Bemesting Grasland en Voedergewassen 16 februari 2017 Erik Mulleneers, Projectleider zesde actieprogramma
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij
Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij Wageningen, 7 februari 2013 Wouter van der Weijden Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu www.clm.nl Dijkhuizen-these 1. Hoge productie per ha
Belasting van het oppervlaktewater met vermestende stoffen,
Belasting van het oppervlaktewater met vermestende stoffen, 1990-2016 Indicator 27 september 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere
Resultaten KringloopWijzers 2016
Resultaten KringloopWijzers 2016 7 september 2017 Gerjan Hilhorst WLR - De Marke Het belang van lage verliezen Mineralenverliezen belasten het milieu EU beleid: beperken verliezen uit landbouw Streven:
Draagvlak bij burgers voor duurzaamheid. Corjan Brink, Theo Aalbers, Kees Vringer
Draagvlak bij burgers voor duurzaamheid Corjan Brink, Theo Aalbers, Kees Vringer Samenvatting Burgers verwachten dat de overheid het voortouw neemt bij het aanpakken van duurzaamheidsproblemen. In deze
Equivalente Maatregelen en KringloopWijzer Akkerbouw. Jaap Schröder
Equivalente Maatregelen en KringloopWijzer Akkerbouw Jaap Schröder Inhoud nitraat-bodemoverschot-gebruiksnorm-bemestingsadvies Equivalente Maatregelen KringloopWijzer Akkerbouw Conclusies = Presentatie
Mestbeleid in Nederland: kaders en vooruitblik
Mestbeleid in Nederland: kaders en vooruitblik Masterclass Mestverwaarding Citaverde college Horst 4 oktober 2017 Erik Mulleneers, Projectleider zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn Programma Mest Directoraat-Generaal
Over het mestprobleem en mogelijke oplossingen. Oene Oenema Wageningen University, Alterra
Over het mestprobleem en mogelijke oplossingen Oene Oenema Wageningen University, Alterra Over het mestprobleem en mogelijke oplossingen Oene Oenema Wageningen University Alterra Nationaal Mestcongres
WAT U MOET WETEN OVER STIKSTOF VRAGEN EN ANTWOORDEN
WAT U MOET WETEN OVER STIKSTOF VRAGEN EN ANTWOORDEN Masterplan Mineralenmanagement Meer met minder stikstof De vraagstukken rondom de voedselzekerheid voor een groeiende wereldbevolking en de afnemende
Gedetailleerde doelen Duurzame Zuivelketen
Gedetailleerde doelen Duurzame Zuivelketen Inleiding Via de Duurzame Zuivelketen streven zuivelondernemingen (NZO) en melkveehouders (LTO) gezamenlijk naar een toekomstbestendige en verantwoorde zuivelsector.
Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Ontwikkelen en Testen Carbon- en Water Footprint Module voor MasterLink (49)
Ontwikkelen en Testen Carbon- en Water Footprint Module voor MasterLink (49) Programma Precisie Landbouw Verplichtingennr: 1400007552 Agrifirm Plant Maart 2012 INHOUD INLEIDING... 3 1. CARBON FOOTPRINT...
Emissie van NH 3 door de veeteelt
Emissie van NH 3 door de veeteelt Indicatorgegevens Naam Definitie Meeteenheid Situering Beleidsdomein Bekommernis Emissie van ammoniak door de veeteelt Ammoniak is een gas dat op natuurlijke wijze ontstaat
De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Themabijeenkomst Megastallen Cuijk
Themabijeenkomst Megastallen Cuijk Milieuvereniging Land van Cuijk Wim Verbruggen mei 2011 Agenda MLvC Uitgangspunten MLvC Wat heb je Wat wil je Wat kun je Conclusie Milieuvereniging Land van Cuijk Opgericht
Verzurende depositie,
Indicator 21 mei 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De verzurende depositie bedroeg
Evaluatie Meststoffenwet 2016
Evaluatie Meststoffenwet 2016 Hans van Grinsven Projectleider EMW #PBLNL Aanpak mestprobleem zoektocht balans milieu en economie Landbouwproductie per eenheid product is milieu-efficiënt, maar door omvang
Duurzame melkveehouderij
Duurzame melkveehouderij Wiepk Voskamp, Lector Duurzame melkveehouderij Hogeschool VHL 19 November 2014 Wageningen UR Hogeschool VHL Nordwin College DTC LTO Friesland Campina Provincie Friesland Gemeente
De KringloopWijzer & bodem
De KringloopWijzer & bodem Arnold Froklage Agrifirm Exlan 16-7-2015 Zwolle Agenda Achtergrond mestbeleid De KringloopWijzer Resultaten Vruchtbare Kringloop Achterhoek Vragen test Produceren binnen milieurandvoorwaarden
Emissies naar lucht door de energievoorziening,
Indicator 1 mei 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De emissies van vrijwel alle belangrijke
Naar een duurzaam bodemen nutriëntenbeheer via de kringloopwijzer akkerbouw
Nutriënten Management Instituut B.V. Postbus 250, 6700 AG Wageningen T: 088 8761280 E: nmi@nmi-agro.nl I: www.nmi-agro.nl Naar een duurzaam bodemen nutriëntenbeheer via de kringloopwijzer akkerbouw Grond
Ecosysteem voedselrelaties
Ecosysteem ecologie Ecosysteem voedselrelaties Oceanen: voedselweb + energiestromen Ga naar Mypip.nl en open de oefening 3 voedselketen - voedselweb Doe de oefening en maak vervolgens de aangeleverde vragen.
Luchtvervuiling in Nederland in kaart gebracht
Luchtvervuiling in Nederland in kaart Luchtvervuiling in Nederland in kaart gebracht Hoofdpunten uit de GCN/GDN-rapportage 2013 Luchtvervuiling in Nederland in kaart gebracht Hoofdpunten uit de GCN/GDN-rapportage
Technologie ontwikkeling als aandrijver van de circulaire economie Biobased economy met MEST & MINERALEN
Technologie ontwikkeling als aandrijver van de circulaire economie Biobased economy met MEST & MINERALEN Jeroen Sluijsmans mob. 06 53544671 / sluijsmans@kiemt.nl Symposium Circulaire technologie Saxion
Voetafdruk van de Nederlandse consumptie, 2005
Indicator 14 juni 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De hoeveelheid land die nodig is
Programma Uitleg waarom deze bijeenkomst JC Vogelaar en stukje historie Geesje Rotgers normstellingen in naam van de ecologie aan KRW-wateren Vragen A
Welkom Programma Uitleg waarom deze bijeenkomst JC Vogelaar en stukje historie Geesje Rotgers normstellingen in naam van de ecologie aan KRW-wateren Vragen Aanbeveling Mesdagfonds Mestbeleid 33 jaar 1984
Landgebruik in Gelderland. Juni 2016, Ronald Hutjes & collega s
Landgebruik in Gelderland Juni 2016, Ronald Hutjes & collega s Overzicht Emissies uit landgebruik Veeteelt, akkerbouw, bosbouw, bioeconomy Gelderland, NL, EU en Wereld Reductie opties synergiën / knelpunten
Emissies naar lucht door de energievoorziening,
Indicator 29 april 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De emissies van een aantal belangrijke
Lessen en Uitdagingen uit Duurzaam Bodembeheer Utrecht West.
Lessen en Uitdagingen uit Duurzaam Bodembeheer Utrecht West. Wim Honkoop Begeleiding 35 individuele melkveehouders. Al ruim 3 jaar actief in het opstellen en optimaliseren van Kringloopwijzer resultaten.
Landbouwkundige en milieukundige trends akkerbouw in relatie tot 6 e AP Nitraatrichtlijn
Landbouwkundige en milieukundige trends akkerbouw in relatie tot 6 e AP Nitraatrichtlijn Gerard Velthof Meststoffenwet Implementatie van de Nitraatrichtlijn: Minder dan 50 mg nitraat per l in grond- en
Umsetzungsmaßnahmen CO 2 - Footprint aus Kundensicht/ Realisatie van CO 2 - Footprint uit visie van de klant
Umsetzungsmaßnahmen CO 2 - Footprint aus Kundensicht/ Realisatie van CO 2 - Footprint uit visie van de klant 1 Recordwaarde bij CO 2 Meting van NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) op
Agri & Food: de kracht van Nederland!
Agri & Food: de kracht van Nederland! Aalt Dijkhuizen FromFarmers Ledenbijeenkomst 22 april 2015 NL Agri & Food: oprecht een topsector! Tweede exporteur ter wereld Stevige pijler onder de economie 10%
Mestbeleid in Nederland
Mestbeleid in Nederland Harm Smit Senior beleidsmedewerker Ministerie van Economische Zaken, DG AGRO Inhoud 1. Mest van Nederland a. Productie b. Gebruik 2. Beleidsontwikkelingen a. Vijfde Actieprogramma
Geachte tweede kamerleden van de vaste Kamercommissie van landbouw.
Emissie arm bemesten is wetenschappelijk boerenbedrog. Geachte tweede kamerleden van de vaste Kamercommissie van landbouw. Enige tijd geleden heb ik u geïnformeerd dat het wetenschappelijk rapport : Emissiearm
Uitdagingen voor de internationale en Nederlandse landbouw
Uitdagingen voor de internationale en Nederlandse landbouw Prof. Martin van Ittersum Groep Plantaardige Productiesystemen, Wageningen University Met dank aan Bert Rijk Toekomst: Mogelijkheden beschikbaarheid
Hoe voeden we 9 mrd mensen optimaal: lokaal of mondiaal? Aalt Dijkhuizen MVO
Hoe voeden we 9 mrd mensen optimaal: lokaal of mondiaal? Aalt Dijkhuizen MVO 12-03-2015 NL Agri & Food: oprecht een topsector! Tweede exporteur ter wereld Stevige pijler onder de economie 10% v/h BNP;
Meer met minder. Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel. Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI. 6 juni 2012
Meer met minder Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI 6 juni 2012 Inhoud presentatie Mondiale trends die van invloed zijn op toekomstige watervraag Nationale
1. Inleiding. Notitie Amsterdam, 8 december 2016
Notitie Amsterdam, 8 december 2016 Afdeling Policy Studies Van Aan Koen Smekens, Paul Koutstaal Gijs Zeestraten (Ministerie van Economische Zaken) Kopie Onderwerp Gevolgen van scenario s uitfasering kolencentrales
Voedselpatronen en biodiversiteit
Voedselpatronen en biodiversiteit Studium Generale - CDO - Universiteit Gent - 28 februari 2012 Harry Aiking Instituut voor Milieuvraagstukken Vrije Universiteit, Amsterdam 1 Hoofdpunten Milieu en duurzaamheid
Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector. Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans
Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans Introductie Mark Heijmans LTO Nederland Vereniging met 60.000 agrarisch
Wat zijn duurzame landbouwsystemen, en hoe kunnen we die bereiken?
Duurzame landbouw Gezond voedsel - Vitaal platteland Wat zijn duurzame landbouwsystemen, en hoe kunnen we die bereiken? Gijs Kuneman 21 mei 2016 1 Duurzaam? 2 Inhoud 1. Hoe beoordeel je duurzaamheid 2.
Emissies naar lucht door huishoudens,
Indicator 1 mei 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De emissies van kooldioxide, stikstofoxiden
Broeikasgasemissies Landbouw en Visserij: cijfers en beleid
Broeikasgasemissies Landbouw en Visserij: cijfers en beleid Rondetafel Klimaat, 20/06/2016 Departement Landbouw en Visserij Inhoud (1) Waar wil Europa naartoe? (2) Waar staat Vlaanderen? Landbouw en visserij?
NATUUR EN BIODIVERSITEIT
NATUUR EN BIODIVERSITEIT Wat hebt u eraan? Biodiversiteit is de verscheidenheid van leven op onze planeet. Het is het fundament van ons welzijn en de economie. We zijn van de natuur afhankelijk voor ons
Emissies naar lucht door verkeer en vervoer,
Indicator 12 april 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Met uitzondering van kooldioxide,
Be- en verwerken van mest: een zegen voor water en milieu?
Kennisdag emissies, vergroening en verduurzaming in de landbouw Be- en verwerken van mest: een zegen voor water en milieu? Mark Heijmans 2 december 2014 Het speelveld: schaken op meerdere borden Opzet
De bodem onder de kringloop Hou rekening met organische stof
Nutriënten Management Instituut B.V. Postbus 250, 6700 AG Wageningen T: 088 8761280 E: nmi@nmi-agro.nl I: www.nmi-agro.nl De bodem onder de kringloop Hou rekening met organische stof Marjoleine Hanegraaf