Programma NWA-route Circulaire Economie - Transitie naar circulaire economie: gebouwde omgeving en kunststoffen

Transcriptie

1 Oproep tot deelname Programma NWA-route Circulaire Economie - Transitie naar circulaire economie: gebouwde omgeving en kunststoffen Hoofdstuk 1 Inleiding en achtergrond De Nationale Wetenschapsagenda (NWA) heeft als streven om publiek en politiek te betrekken bij het belang van wetenschap voor de maatschappij ( Een van de routes binnen de NWA is Circulaire Economie (CE). De ministeries van IenW, BZK en EZK hebben samen met het ministerie van OCW financiële middelen vrijgemaakt voor de NWA-route Circulaire Economie. Hiermee kunnen onderzoeken gefinancierd worden die een bijdrage leveren aan het versnellen van de transitie naar een circulaire economie. Er zijn twee specifieke thema s benoemd, te weten gebouwde omgeving en kunststoffen. Met deze twee thema s sluit dit programma nauw aan bij twee van de vijf transitieagenda s van het Rijksbrede Programma Circulaire Economie. Regieorgaan SIA zal naar verwachting half maart een call for proposals presenteren onder de titel Transitie naar een circulaire economie: gebouwde omgeving en kunststoffen. Het boegbeeld van de NWA-route Circulaire Economie krijgt binnen deze call de mogelijkheid om twee onderzoeksvoorstellen in te dienen. De twee te financieren onderzoeksvoorstellen voor de call Transitie naar een circulaire economie: gebouwde omgeving en kunststoffen hebben ieder een maximale omvang van per voorstel (exclusief cofinanciering). De voorstellen zullen in juni 2018 ingediend kunnen worden bij Regieorgaan SIA (onderdeel van NWO). Oproep: Om te komen tot deze twee onderzoeksvoorstellen roepen wij geïnteresseerde onderzoekers en praktijkprofessionals op tot deelname aan het proces. U kunt uw interesse kenbaar maken via circulaire-economie@regieorgaan-sia.nl. U ontvangt dan een format voor een motivatiebrief. Deze brief (incl. cv) dient uiterlijk ingediend te zijn op 15 maart 2018, uur. 1.1 Filosofie De transitie naar een circulaire economie vereist nauwe samenwerking tussen de verschillende kennisinstellingen (fundamenteel, praktijkgericht en toegepast), een combinatie van alfa-, bèta- en gammawetenschappen en samenwerking tussen kennispartners en praktijkpartners. Met een geïntegreerde systeemaanpak voor het oplossen van knelpunten in de praktijk via nauwe samenwerking realiseren we een structurele kennisbasis en een kennisnetwerk voor de circulaire economie in Nederland. 1.2 Proces op hoofdlijnen Om verrassende en nieuwe verbindingen te kunnen maken, nodigen we een brede groep onderzoekers en praktijkprofessionals uit om hun interesse in de uitvoering van de onderzoeksprojecten kenbaar te maken. Uit de brieven en cv s kiest het boegbeeld van de NWAroute, geadviseerd door een expertjury, twee kansrijke pools van deelnemers. In hoofdstuk 3 van deze oproep leest u welke voorwaarden er gelden om hiervoor geselecteerd te worden. 1

2 De geselecteerde deelnemers werken de projectvoorstellen uit via een aantal iteratieve werksessies. Dit proces leidt tot twee kwalitatief hoogwaardige onderzoeksvoorstellen met een relevant kennisconsortium die het boegbeeld van deze NWA-route in kan dienen bij Regieorgaan SIA. Een beoordelingscommissie, ingesteld door Regieorgaan SIA, beoordeelt de beide voorstellen op kwaliteit. Het aanmelden gebeurt via een format (op te vragen via waarin u een motivatiebrief en een cv kunt insturen. Deelname houdt in dat u meedenkt en schrijft aan het voorstel voor het deelproject en dat u (indien het voorstel wordt gehonoreerd) een rol speelt bij de uitvoering van het deelproject. De geselecteerde deelnemers werken de projectvoorstellen uit, onder leiding van twee projectleiders van TNO. 2

3 Hoofdstuk 2 Inhoudelijke focus Voor de NWA-route Circulaire Economie zijn de volgende toepassingsgebieden gekozen: 1) Thema Kunststoffen: laminaatverpakkingen voor levensmiddelen 2) Thema Gebouwde Omgeving: Nieuwe circulaire (ver)bouwsystemen voor woon- en kantoorwijken De transitie naar een circulaire economie is een treffend voorbeeld van een multidisciplinaire Maatschappelijke Uitdaging (MU), onderdeel van de Kennis- en Innovatieagenda (KIA) voor de topsectoren, de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) en het Rijksbrede programma Nederland Circulair in Dit programma is een aanzet tot implementatie van de NWA-route Circulaire Economie en wordt geplaatst in het licht van de MU CE en de vijf transitieagenda s uit het Rijksbrede programma: kunststoffen, bouw, maakindustrie, consumptiegoederen, biomassa en voedsel. Het is uitdrukkelijk de bedoeling dat de onderzoeken binnen dit programma van de NWA-route Circulaire Economie zich verhouden tot de relevante onderzoeken die al gedaan zijn of nog lopen. 2.1 Onderwerp Kern van een circulaire economie is het sluiten van (complexe) materiële kringlopen resulterend in ecologische, sociale én economische winst. Kringlopen ontstaan als resultaat van (nieuwe) interorganisatorische samenwerkingsverbanden. Centraal uitgangspunt is om grondstoffen en materialen zo te ontwerpen en te gebruiken dat ze zo lang mogelijk behouden en gebruikt worden in een daarvoor ingerichte nieuwe keten, bijvoorbeeld via repair, reuse, refurbish, remanufacture en recycle. De ontwikkeling van zulke nieuwe systemen impliceert fundamenteel andere economische, juridische, institutionele en (infra)structurele uitgangspunten en randvoorwaarden. In de huidige lineaire economie vormen allerlei gevestigde routines, organisatorische, bedrijfsmatige, territoriale, juridische en fiscale factoren belemmeringen voor de transitie richting een circulaire economie. De NWA-route CE gaat daarom uit van het bijdragen aan een transitie middels een geïntegreerde systeemaanpak die zowel inzicht geeft in de weerstanden tegen als de gewenste richting van het proces van transitie. Transitie is op te vatten als de fundamentele schoksgewijze verandering van de dominante manier van denken, werken en organiseren binnen een complex maatschappelijke (deel-)systeem. Interventies moeten daarom plaatsvinden op verschillende niveaus en vooral de richting en snelheid van gewenste fundamentele veranderingen positief beïnvloeden. In de transitiebenadering zijn vier met elkaar samenhangende domeinen in een systeem te onderscheiden waarop kennisontwikkeling rond beleid en interventies noodzakelijk is, te weten: (1) technologie, (2) waardeweb en -netwerken, (3) consument en maatschappij en (4) governance en transitie. Het succesvol realiseren van transities vraagt om het in nauwe samenwerking ontwikkelen van kennis op fundamenteel, praktijkgericht en toegepast niveau met proactieve en op fundamentele verandering gerichte actoren. Daarbij gaat het onder andere om vraagstukken rond de domeinafbakening (wat is wel/niet circulariseerbaar), macro-economische modellen, het berekenen van de meervoudige kosten én baten van het sluiten van kringlopen, ketenoptimalisatie, het organiseren van waardencycli en het effect op de arbeidsmarkt en -efficiëntie en opschaling. Voor bedrijfsmatige implementatie kunnen veel van deze vraagstukken uitmonden in innovatieve business-, organisatie- en verdienmodellen voor de gehele keten, al dan niet gefaciliteerd door technologische vernieuwingen (incl. ICT, IoT en IoS). 2.2 Focus op toepassingsgebieden In dit brede, multidisciplinaire kennisnetwerk staan voor dit programma van de NWA-route Circulaire Economie twee thema s centraal: kunststoffen en gebouwde omgeving. Binnen deze thema s is gekozen om te focusseren op twee onderwerpen namelijk laminaatverpakkingen voor levensmiddelen (thema kunststoffen) en nieuwe circulaire bouwsystemen voor woon/kantoorwijken (thema gebouwde omgeving). Voor beide thema s geldt dat er naast transitie ook naar transformatie en verbetering wordt gestreefd. Bij elk subthema willen we een gewenst toekomstbeeld schetsen om vervolgens te kijken welke barrières, kansen en uitdagingen er zijn voor een dergelijke transitie (zowel technisch, sociaal, juridisch en economisch als gebruiksmatig) op drie verschillende niveaus: 3

4 macroniveau (landelijk), mesoniveau (waardecylcus) en organisatieniveau. Om vervolgens te bepalen welke experimenten, acties of methoden er gebruikt gaan worden in een concrete praktijk. Kunststoffen: laminaatverpakkingen voor levensmiddelen Laminaatverpakkingen worden in groten getale gebruikt voor het verpakken van levensmiddelen. Door het gebruik van meerdere dunne lagen uit verschillende materialen kan een optimale verpakking worden gecreëerd voor levensmiddelen ter bevordering van de versheid/houdbaarheid van het levensmiddel. Een keerzijde is dat deze groep van verpakkingsmaterialen in het algemeen niet recycleerbaar is. Het voorstel in dit programma is gericht op verbeteren van recycleerbaarheid van bestaande laminaatverpakkingen. Dit begint bij het verbeteren van het design van laminaatverpakkingen ter bevordering van de recycleerbaarheid en/of het ontwerp van alternatieven. Voor de ontwerpfase spelen drie elementen een belangrijke rol: - het ontwerp van het eindproduct, in visualisatie en functionaliteit; - het ontwerp op moleculair niveau, gebruik van materialen, zoals polymeren en additieven; - de communicatie rondom de gebruikte verpakking (sociale acceptatie en mentaliteit). Het voorstel omvat alle onderdelen van het waardeweb en behelst onderdelen zoals technologie, transitiemanagement op macro-, meso- en bedrijfsniveau, sociale en gedragsvraagstukken, marketing/communicatie en duurzaamheidsbeoordeling. Gebouwde omgeving: nieuwe circulaire (ver)bouwsystemen voor woon- en kantoorwijken Nederland staat voor de opgave om onze gebouwen zo te ontwikkelen dat straks alle materialen en grondstoffen herbruikbaar zijn. Dit geldt zowel voor nieuw te bouwen wijken als voor de renovatie van bestaande wijken. Het ontwikkelen van nieuwe wijken en renovatie biedt kansen om op systeemniveau te onderzoeken hoe verduurzaming van deze wijken kan worden geïmplementeerd. Hoe versnellen we de transitie richting circulaire en klimaatneutrale gebouwde omgevingen op macro, meso en bedrijfsniveau? Hier liggen mogelijkheden om renovatieprojecten in stedelijke gebieden als living labs te gebruiken, waar de volle breedte van het onderwerp tot uiting komt. Immers, er spelen vraagstukken die relevant zijn voor zowel ontwerpers, infrastructuurbeheerders, grondstofleveranciers, aannemers, etc., alsook voor gemeenten en bewoners. Kennisvragen liggen bijvoorbeeld op het gebied van materiaalpaspoorten (hoofdzakelijk van de reeds bebouwde omgeving), kwaliteit van hergebruikte materialen, opschaling van secundair materiaalgebruik, nieuwe duurzame businessmodellen, restwaardebepaling van materialen, ontwikkelen van modellen voor ontwerp van gebouwen van circulaire materialen. Het voorstel omvat alle onderdelen van het waardeweb en behelst onderdelen zoals technologie, transitiemanagement op macro-, meso- en bedrijfsniveau, sociale en gedragsvraagstukken, marketing/communicatie en duurzaamheidsbeoordeling. 4

5 Hoofdstuk 3 Wie kan deelnemen? 3.1 Algemeen Voor alle deelnemers geldt dat zij: - beide werksessies bijwonen en in staat zijn het project, indien gehonoreerd, uit te voeren; - aantoonbare expertise hebben op een van de twee thema s; - relevante ervaring of een goed beargumenteerde wens hebben om transdisciplinair en vraaggestuurd onderzoek uit te willen voeren; - in staat zijn om cofinanciering door publieke en/of private partners in te brengen of te organiseren. 3.2 Onderzoekers Onderzoekers aan universiteiten, hogescholen 1, rijkskennisinstellingen en TNO komen in aanmerking voor deelname aan de werksessies en de uitvoering van één van de projecten, mits zij aan onderstaande voorwaarden voldoen: - Onderzoekers van universiteiten zijn UD, UHD of hoogleraar. - Onderzoekers van hogescholen zijn senior onderzoeker of lector. - Onderzoekers aan een rijkskennisinstelling zijn minimaal senior onderzoeker. - Onderzoekers bij TNO zijn onderzoeker, business developer of projectleider. 3.3 Professionals uit de praktijk Praktijkexperts van zowel publieke, maatschappelijke als private organisaties kunnen zich aanmelden, waarbij we nadrukkelijk mkb-bedrijven en regionale overheden (gemeente/provincies) uitnodigen om hun interesse kenbaar te maken. Praktijkexperts kunnen ook deelnemen via een van de kennisinstellingen (hogeschool, universiteit, rijkskennisinstelling of TNO). 1 zoals bedoeld in artikel 1.8 van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW). 5

6 Hoofdstuk 4 Procedure 4.1 Tijdspad Processtap 16 februari 2018 Oproep tot deelname 15 maart 2018 Deadline indienen motivatiebrief + cv 6 april 2018 Deelnemers worden bekendgemaakt april uurs werksessie 1 (van uur) 7 mei 2018 Houtskoolschets indienen 15 mei 2018 Werksessie 2 (van uur) 5 juni 2018 Voorlopige datum indienen projectvoorstel bij Regieorgaan SIA Begin juli Uiterlijk 1 oktober 2018 Uiterlijk 1 januari 2021 Bekendmaking Start project Alle middelen moeten besteed zijn 4.2 Processtappen Motivatiebrief Onderzoekers en professionals uit de praktijk kunnen zich aanmelden voor deelname aan het proces binnen een van de twee projecten (kunststoffen of gebouwde omgeving). In de brief worden zij geacht aan te geven (zie details in aan te vragen format voor motivatiebrief): - welke inhoudelijke twee kernvragen uit de praktijk ze zouden willen beantwoorden; - welke kennis, ervaring en competenties ze hebben om aan het proces en project mee te doen. Selectie van deelnemers Een commissie van experts op het gebied van wetenschap, beleid en praktijk stelt per thema een samenhangende, kansrijke pool van deelnemers samen gebaseerd op de ingediende cv s en motivatiebrieven. Samenhang wordt gezocht in een evenwichtige balans van: - Thematische interessegebieden; - Relevante kennisnetwerken (fundamenteel, toegepast, praktijkgericht); - Disciplines (alfa, bèta, gamma); - Waardeweb van professionals uit de praktijk; - Persoonlijke kennis, netwerk en competenties; - Voor deze call beschikbare financiële middelen ingebracht door praktijkpartijen, TNO en ministeries. Per thema zullen maximaal vijftien deelnemers worden geselecteerd. Op basis van het advies van de expertcommissie stelt het boegbeeld de uiteindelijke deelnemers vast. Het boegbeeld behoudt zich het recht voor om na vaststelling van de pools alsnog onderzoekers of professionals uit de praktijk uit te nodigen voor het proces om de ontbrekende expertise ter complementering van het consortium mogelijk te maken. De motivatiebrieven (incl. cv) worden alleen in behandeling genomen als ze zijn ingediend vóór 15 maart 2018, uur, in het juiste format. Het format voor de brief kan worden opgevraagd bij circulaire-economie@regieorgaan-sia.nl TNO-researchers of -projectleiders dienen hun interesse in deelname vooraf af te stemmen met Esther Zondervan - Van den Beuken via esther.zondervan@tno.nl. 6

7 Werksessies In een proces van iteratieve werksessies worden de projectvoorstellen met de deelnemers vormgegeven. De werksessies zijn bedoeld om de ontwikkeling en implementatie van creatieve en innovatieve projectideeën te ondersteunen. Werksessie 1: 24-uurssessie (11-12 april 2018, 15:00-15:00 uur, Utrecht) Tijdens de eerste werksessie maken de deelnemers per thema kennis en wordt de inhoud van de projecten gezamenlijk bepaald. De inbreng van leden uit de praktijk is hierbij cruciaal. Aan het einde van de werksessie worden taken verdeeld voor verdere uitwerking. De eerste lay-out van de voorstellen wordt plenair gepresenteerd. De verblijfkosten worden vergoed. Tussen de werksessies werken de deelnemers de twee projecten verder uit. Tevens worden in deze periode de uitgewerkte stukken naar de andere deelprojecten en naar de commissie van experts gestuurd, zodat deze van feedback kunnen worden voorzien tijdens de tweede werksessie. Werksessie 2 (15 mei 2018, uur, Utrecht) Tijdens de tweede werksessie wordt de feedback van o.a. de commissie van experts verwerkt en werken de deelnemers het projectvoorstel per thema verder uit. Indiening en beoordeling projecten De onderzoeksvoorstellen worden 5 juni (voorlopige datum) ingediend door het boegbeeld NWA Circulaire Economie bij Regieorgaan SIA. De voorstellen worden op kwaliteit getoetst door een beoordelingscommissie die hierover een advies uitbrengt naar het bestuur van Regieorgaan SIA. Begin juli volgt de bekendmaking of de onderzoeksvoorstellen zijn gehonoreerd. 7

8 Hoofdstuk 5 Voorlopige financieringskader en criteria onderzoeksvoorstel 5.1 Voorlopige financieringskader Het project bestaat uit een subsidiedeel en een TNO-deel. Een maximaal gefinancierd project bedraagt Subsidiedeel Subsidie De maximaal aan te vragen subsidieomvang is De duur van het project is 24 maanden. Inzet van subsidie buiten de looptijd van het project is niet mogelijk. De subsidie kan alleen ten goede komen aan hogescholen 2, universiteiten, rijkskennisinstellingen en TNO. Het project dient te worden gestart tussen 1 juli 2018 (of datum honorering) en 1 oktober Cofinanciering De praktijkpartners binnen het project dragen bij aan de kosten van het project. Deze cofinanciering dient ten minste 20% te bedragen van de projectkosten van het subsidiedeel. De cofinanciering kan zowel in cash als in kind (op geld waardeerbare zaken, uren, natura) plaatsvinden. De omvang van de cofinanciering dient bij de aanvraag te worden opgegeven. TNO-deel Onderzoekscapaciteit van TNO Per project komt hier in kind onderzoekscapaciteit van TNO bij ten bedrage van streefbedrag TNO draagt zorg voor de realisatie van cofinanciering door praktijkpartners. Hierbij wordt gestreefd naar een in cash-cofinanciering van , ongeveer 40%. Als de cofinanciering lager uitkomt, heeft TNO de mogelijkheid om de onderzoekscapaciteit van TNO naar rato te verkleinen. Tevens heeft TNO de mogelijkheid om dit bedrag te vergroten in het andere project. De omvang van deze cofinanciering dient bij de aanvraag te worden opgegeven. Een maximaal gefinancierd project bestaat zodoende uit subsidie, cofinanciering in kind of in cash, onderzoekscapaciteit bekostigd door TNO en in cash door TNO-praktijkpartners. Een maximaal gefinancierd project bedraagt daarom Voorlopige beoordeling projectvoorstellen Na indiening bij Regieorgaan SIA, beoordeelt de beoordelingscommissie de projecten op de volgende voorlopige criteria: Kwaliteit - het onderzoeksvoorstel: sluit aan bij de inhoudelijke doelstelling van het programma binnen de NWA-route Circulaire Economie, zoals geformuleerd in deze call; sluit aan bij de transitieagenda Kunststoffen of transitieagenda Bouw; kent een wetenschappelijke benadering, relevantie en vernieuwende aspecten; geeft helderheid van focus en doelstellingen en haalbaarheid; kent een goede balans tussen doelen en beschikbare middelen (budget, personele en materiële lasten); biedt kansen voor het verhogen van het Technology Readiness Level (TRL) van 4 naar 6. Kwaliteit en samenstelling consortium het consortium: toont kwaliteit en excellentie van het voorstel en het team; combineert zowel fundamenteel, toegepast als praktijkgericht onderzoek om praktijkvraagstukken van overheid, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven te beantwoorden; 2 zoals bedoeld in artikel 1.8 van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW). 8

9 is transdisciplinair, waarbij expliciet wordt benoemd welke alfa-, bèta- en gammadisciplines betrokken zijn bij de uitvoering; betrekt expliciet professionals uit de praktijk, ook van regionale overheden en het mkb; vermeldt betrokkenheid van minimaal 2 hogescholen, TNO, universiteit(en) en bij voorkeur een rijkskennisinstelling. Relevantie en impact het project: heeft impact door concrete mogelijkheden te ontwikkelen voor kennisbenutting op economisch, technologisch en maatschappelijk terrein; biedt een plan van aanpak om de opbrengsten van het onderzoeksproject ten goede te laten komen aan de kennisgebruikers; heeft potentie tot opschaalbaarheid; bevat een duurzaamheidsbeoordeling (people, profit, planet); heeft een expliciete agenda voor kennisverspreiding naar het brede publiek. 9

10 Hoofdstuk 6 Organisatie en contact In de organisatie van het proces om te komen tot twee onderzoeksvoorstellen werkt de NWA samen met TNO en Regieorgaan SIA. TNO-researchers of -projectleiders stemmen hun interesse in deelname af met Esther Zondervan- Van den Beuken, alvorens een motivatiebrief in te dienen. esther.zondervan@tno.nl Voor vragen en voor het format voor de motivatiebrief kunt u contact opnemen met Judith Schueler: circulaire-economie@regieorgaan-sia.nl telefoonnummer: