Het onroerenderfgoeddecreet: archeologie en handhaving

Transcriptie

1 Het onroerenderfgoeddecreet: archeologie en handhaving VVOR Opleidingen 23 april 2015 Karin De Roo advocaat ruimtelijk planner

2 Hoofdstukken Onroerenderfgoeddecreet 1. Inleidende bepalingen 2. Definities 3. Instanties en actoren van het onroerenderfgoedbeleid 4. Inventarissen 5. Archeologie 6. Beschermingen en erfgoedlandschappen 7. Onroerenderfgoedrichtplannen 8. Beheer van onroerend erfgoed 9. Prijzen 10. Financiering 11. Handhaving 12. Overgangsbepalingen

3 Overzicht 1. Archeologie 1. Doelstelling 2. Timing van de inwerkingtreding 3. Krachtlijnen van het decreet: 1. Hoofdstuk 5 1. Toevalsvondsten 2. Archeologisch voortraject bij vergunningverlening 2. Andere aspecten: 1. Definities 2. Actoren: archeologen, metaaldetectoristen 3. Inventaris: zones 4. Bescherming: sites 5. Financiering 2. Handhaving 1. Doelstelling 2. Krachtlijnen 3. (Bestuurlijke) maatregelen

4 ARCHEOLOGIE

5 Doelstelling - Vervangen van archeologiedecreet Volwaardige implementatie van het Europees Verdrag van Malta (Valletta, 1992) met betrekking tot het archeologisch erfgoed. - preventieve archeologie, verstoorder betaalt principe, integratie met ruimtelijke ordening

6 MALTA artikel 6: financiering van archeologisch onderzoek en behoud wordt voorgesteld als de verstoorder betaalt Iedere Partij verplicht zich ertoe: 1. te zorgen voor financiële steun voor archeologisch onderzoek van nationale, regionale en plaatselijke overheden overeenkomstig hun onderscheiden bevoegdheden; 2. de materiële middelen voor archeologisch noodonderzoek te doen toenemen: a) door passende maatregelen te treffen om ervoor te zorgen dat bij grote particuliere of openbare ontwikkelingsprojecten de totale kosten van eventuele noodzakelijke daarmee verband houdende archeologische verrichtingen worden gedekt door gelden afkomstig uit de overheids- of de privé-sector, al naar gelang; 6

7 b) door in de begroting voor deze projecten een post op te nemen op dezelfde wijze als voor onderzoeken naar de effecten, noodzakelijk uit zorg voor het milieu en de ruimtelijke ordening - voor voorafgaande archeologische studies en onderzoeken, voor beknopte wetenschappelijke verslagen, alsmede voor de volledige publicatie en registratie van de bevindingen. Lidstaten zijn vrij in keuze maatregelen en financieringssysteem. 7

8 timing van de inwerkingtreding /1/2015: inwerkingtreding onroerenderfgoeddecreet, maar niet Hoofdstuk 5 Archeologie; inwerkingtreding onroerenderfgoedbesluit Voorjaar 2015: erkenning archeologen, vaststelling archeologische zones, voorbereiding uitvoeringsbepalingen archeologie (BVR) 2016? inwerkingtreding Hoofdstuk 5 Archeologie & uitvoeringsbepalingen

9 archeologie in het nieuw OE-decreet toevalsvondsten archeologisch onderzoek bij stedenbouwkundige en verkavelingsvergunningen passief en actief behoudsbeginsel meldingsplicht bij verkoop, uitvoer, archeologische artefacten of ensembles jaarlijkse evaluatie door Vlaamse Regering 9

10 archeologie - toevalsvondsten 10

11 archeologie - toevalsvondsten vondst buiten archeologisch (voor)onderzoek bijv. vergunning zonder verplicht voorzonderzoek meldingsplicht iedereen die weet of redelijkerwijze kan vermoeden dat vondst een archeologische waarde heeft, moet binnen 3 dagen aangifte doen bij OE 10 dagen vrijwaring terrein tot 10 dagen na aangifte moet vindplaats in onveranderde toestand bewaard worden en beschermd tegen schade OE kan na onderzoek de termijn verkorten of verlengen 11

12 archeologie - toevalsvondsten kosten van onderzoek na toevalsvondst worden door Vlaams Gewest gedragen indien termijnverlenging > 30 dagen: schadevergoeding mogelijk voor eigenaar/ gebruiker voorwaarden en procedure in BVR 12

13 archeologie bouw- en verkavelingsprojecten 13

14 traject bij vergunningen Voortraject vervangt (huidige) adviezen OE bij aanvragen: vergunningen in bijzondere procedure: bindend advies voor alle aanvragen die een invloed hebben op de ondergrond vergunningen in reguliere procedure: advies in bepaalde gevallen (Besl. Vl.Reg. adviesverlening), vergunningverlenende overheid beslist (gemotiveerd) om advies al dan niet te volgen (art VCRO) wankele rechtsgrond in zorgplicht archeologiedecreet (Cass. Huyzentruyt )

15 traject bij vergunningen voortraject = archeologisch vooronderzoek bij vergunningsplichtige ingrepen in de bodem stedenbouwkundige vergunning/ verkavelingsvergunning (OF: omgevingsvergunning) locatiegebonden: arch. site (beschermd) arch. zone (inventaris) andere locatie verplichtingen vergunningaanvrager verplichtingen vergunningverlener verplichtingen archeoloog

16 traject bij vergunningen begrip archeologisch onderzoek : vooronderzoek: opsporen en waarderen opgraving: vrijleggen, opgraven en onderzoeken 2 types van vooronderzoek : met ingreep in de bodem (proefsleuven, proefputten of andere intrusieve methoden) zonder ingreep in de bodem (bijv. veldprospectie, luchtfotografie, archivalisch onderzoek) 16

17 traject bij vergunningen bouwprojecten bekrachtigde archeologienota toevoegen aan aanvraag SVG met ingreep in bodem in volgende situaties: 1) aanvraag in archeologische site, ongeacht oppervlakte 2) aanvraag in archeologische zone (IAZ), als ingreep in bodem 100m² en totale opp. aanvraag 300m² 3) aanvraag buiten archeologische zone, als ingreep in bodem 1000m² en totale opp. aanvraag 3000m² 17

18 traject bij vergunningen bouwprojecten vrijstelling archeologienota voor SVG: 1) aanvraag in gebied waar geen archeologisch erfgoed te verwachten valt (vaststelling door VR) 2) aanvraag voor werken binnen het gabarit van bestaande lijninfrastructuur en haar aanhorigheden 3) aanvraag van privé-sector buiten archeologische zone én buiten woongebied of recreatiegebied, als ingreep in bodem < 5000m² 18

19 traject bij vergunningen bouwprojecten vergunning met ingreep in de bodem : quid? MvT: Niet van toepassing bij vernieuwbouw (?) Wel wijzigen van eigenschappen van ondergrond door: Verwijderen of toevoegen van materie Wijzigen grondwatertafel Samendrukken van materialen van ondergrond 19

20 traject bij vergunningen verkavelingsprojecten bekrachtigde archeologienota toevoegen aan aanvraag VVG in volgende situaties: 1) aanvraag in archeologische site, ongeacht oppervlakte 2) aanvraag in archeologische zone (IAZ), als totale opp. aanvraag 300m² 3) aanvraag buiten archeologische zone, als totale opp. aanvraag 3000m² 20

21 traject bij vergunningen verkavelingsprojecten Vrijstelling archeologienota voor VVG: (enkel) in gebied waar geen archeologisch erfgoed te verwachten valt (vaststelling door VR) Voorbeeld in woonuitbreidingsgebied: Verkavelingsvergunning 4900m² : archeologienota vereist Stedenbouwkundige vergunning groepswoningbouw privésector 4900m²: geen archeologienota vereist 21

22 traject bij vergunningen procedure Indien bekrachtigde archeologienota vereist is: Stap 1: erkende archeoloog aanstellen Stap 2: archeoloog doet melding aan OE (of OE-gemeente) van vooronderzoek met ingreep in bodem Stap 3: 15 dagen na melding mag vooronderzoek met ingreep in bodem worden uitgevoerd conform Code Goede Praktijk, tenzij weigering: -BEROEP mogelijk tegen weigering of tegen opgelegde voorwaarden bij VR - 22

23 traject bij vergunningen procedure Stap 4: einde vooronderzoek: opmaak archeologienota door archeoloog Inhoud archeologienota: Resultaten vooronderzoek Advies over te nemen maatregelen Zo nodig kostenraming en geschatte duur van maatregelen Eventueel fasering / vrijstelling van deel van terrein Stap 5: indienen archeologienota bij OE 23

24 traject bij vergunningen procedure Stap 6: binnen 21 dagen (vervaltermijn) bekrachtigt OE de archeologienota - BEROEP mogelijk tegen weigering of tegen opgelegde voorwaarden bij VR Bekrachtigde archeologienota geldt zo nodig als toelating voor de in de nota omschreven opgraving MAAR: ook procedure mogelijk met vooronderzoek ZONDER ingreep in bodem 24

25 traject bij vergunningen procedure Archeologienota na vooronderzoek zonder ingreep in bodem VOORWAARDE: vooronderzoek met ingreep in de bodem voorafgaand aan vergunningsaanvraag is onmogelijk of juridisch, economisch of maatschappelijk onwenselijk Voorbeelden: bebouwd perceel aanvrager heeft geen zakelijke rechten op perceel - mogelijkheid dat vergunning geweigerd wordt is groot onwenselijk vanuit andere beleidsdomeinen 25

26 traject bij vergunningen procedure Stap 1: erkende archeoloog aanstellen Stap 2: archeoloog voert vooronderzoek zonder ingreep in bodem uit Stap 3: einde vooronderzoek: opmaak archeologienota door archeoloog Inhoud archeologienota: Motivering waarom vooronderzoek beperkt wordt tot vooronderzoek zonder ingreep in bodem Resultaten vooronderzoek (zo nodig) voorstel voor uitvoering vooronderzoek met ingreep in bodem 26

27 traject bij vergunningen procedure Stap 4: indienen archeologienota bij OE Stap 5: binnen 21 dagen (vervaltermijn)bekrachtigt OE de archeologienota - BEROEP mogelijk tegen weigering of tegen opgelegde voorwaarden bij VR Bekrachtigde archeologienota geldt zo nodig als toelating voor vooronderzoek met ingreep in de bodem

28 traject bij vergunningen procedure [Stap 6: archeoloog doet melding aan OE (of OE-gemeente) van vooronderzoek met ingreep in bodem Stap 7 na melding mag vooronderzoek met ingreep in bodem worden uitgevoerd conform Code Goede Praktijk Stap 8: einde vooronderzoek met ingreep: opmaak nota door archeoloog Inhoud nota: Resultaten vooronderzoek Advies over te nemen maatregelen Zo nodig kostenraming en geschatte duur van maatregelen Eventueel fasering / vrijstelling van deel van terrein

29 traject bij vergunningen procedure Stap 9: indienen nota bij OE Stap 10: binnen 21 dagen (vervaltermijn)bekrachtigt OE de nota - BEROEP mogelijk tegen weigering of tegen opgelegde voorwaarden bij VR Bekrachtigde nota geldt zo nodig als toelating voor de in de nota omschreven opgraving] Conclusie: archeologisch traject omvat diverse fasen -traject kan stoppen bij vaststelling in bekrachtigde archeologienota zonder ingreep in bodem dat aanwezigheid archeologisch erfgoed weinig waarschijnlijk is

30 traject bij vergunningen natraject In geval van opgraving: 1) Archeoloog bezorgt OE binnen 2 maanden na afloop opgraving een archeologierapport Inhoud rapport: - Resultaten - Voorstel over bewaren of deponeren 2) Archeoloog bezorgt OE binnen 2 jaar na afloop opgraving een eindverslag en publiceert dit

31 traject bij vergunningen rechtsbescherming Administratief beroep tegen (weigering of voorwaarden) bekrachtiging nota bij minister Nadere regels nog te bepalen Ingesteld door initiatiefnemer - niet door archeoloog (cf. beroep tegen opgravingsvergunning) Jurisdictioneel beroep: RvS RvVb als vergunningsvoorwaarde / complexe rechtshandeling

32 traject bij vergunningen conclusies Vrijstellingen voor grote projecten eerder beperkt, vooral voor verkavelingen Is (drie)dubbele controle nodig? erkenning Code Goede Praktijk bekrachtiging door OE Impact is wellicht groot, maar nog niet duidelijk: Zones waar geen archeologisch erfgoed te verwachten valt: enkel reeds onderzochte locaties? ruimere zones? Volledige delegatie aan VR Is alle vernieuwbouw vrijgesteld? Bijv. in historisch stadscentrum/ archeologische zone 32

33 traject bij vergunningen conclusies Vooronderzoek zonder ingreep in bodem: enkel in uitzonderlijke gevallen? Mate van vertraging en extra kosten voor projecten door archeologisch traject? 33

34 Andere aspecten Hoofdstuk 2 Definities archeologie : het bestuderen van overblijfselen en voorwerpen of een ander spoor van menselijk bestaan in het verleden, alsook de bestaansomgeving van de mens, waarvan het behoud en de bestudering bijdragen tot het reconstrueren van de bestaansgeschiedenis van de mensheid en haar relatie tot de natuurlijke omgeving en ten aanzien waarvan opgravingen, ontdekkingen en andere methoden van onderzoek betreffende de mensheid en haar omgeving betekenisvolle bronnen van informatie zijn archeoloog : een natuurlijke persoon of rechtspersoon die archeologisch vooronderzoek of archeologische opgravingen uitvoert archeologisch ensemble: het geheel van archeologische artefacten en onderzoeksdocumenten afkomstig van een archeologisch onderzoek archeologisch artefact : een roerend goed dat van algemeen belang is wegens de archeologische erfgoedwaarde

35 Hoofdstuk 2 Definities archeologisch onderzoek: het gebruik van technieken en methoden waarmee archeologische sites, archeologische zones of delen ervan worden opgespoord en onderzocht met inbegrip van archeologisch vooronderzoek en archeologische opgravingen archeologisch vooronderzoek: het gebruik van wetenschappelijke methoden en technieken waarmee doelbewust archeologische artefacten en archeologische sites worden opgespoord en gewaardeerd zonder de erfgoedwaarden in situ wezenlijk aan te tasten, te onderscheiden in: archeologisch vooronderzoek met ingreep in de bodem met mogelijks enig effect op de erfgoedwaarden in situ, zoals de aanleg van proefsleuven, proefputten, vlakken of andere intrusieve methoden met grondverzet archeologisch vooronderzoek zonder ingreep in de bodem zonder aanwending van grondwerkzaamheden of activiteiten die enig effect hebben op de erfgoedwaarden in situ, zoals veldprospectie, luchtfotografische prospectie, geofysische prospectie en archivalisch onderzoek.

36 Hoofdstuk 2 Definities archeologische opgraving: het gebruik van wetenschappelijke methoden en technieken waarmee doelbewust de ondergrondse, aan de oppervlakte of onder water aanwezige archeologische artefacten en archeologische sites worden opgespoord, vrijgelegd en door opgraving worden onderzocht en waarbij de archeologische artefacten en onderzoeksdocumenten archeologische ensembles vormen archeologische site: een onroerend goed dat ondergronds, aan de oppervlakte of onder water aanwezig is, met inbegrip van de archeologische artefacten die er integrerend deel van uitmaken, van algemeen belang wegens de archeologische erfgoedwaarde archeologische zone: zone waar op basis van waarnemingen en wetenschappelijke argumenten onderbouwd kan worden dat ze met hoge waarschijnlijkheid archeologische waarde heeft

37 Hoofdstuk 3 Instanties en actoren van het onroerenderfgoedbeleid 1. Erkende archeoloog 2. Erkende metaaldetectorist Voorwaarden en procedure in Onroerenderfgoedbesluit Link met Code van goede praktijk voor de uitvoering van en rapportering over archeologisch onderzoek en gebruik van metaaldetectoren Erkenning voor onbepaalde duur, maar mogelijkheid tot schorsing en intrekking

38 Aanduiding als erkende archeoloog Van rechtswege aangeduid als erkend archeoloog: Archeologen in dienst van gemeente archeologen intergemeentelijke diensten? Universiteiten (enkel voor wetenschappelijk onderzoek) Agentschap OE

39 Hoofdstuk 4 Inventarissen Inventaris archeologische zones Definitie zone waar op basis van waarnemingen en wetenschappelijke argumenten onderbouwd kan worden dat ze met hoge waarschijnlijkheid archeologische waarde heeft Criteria voor opnemen in inventaris: waarschijnlijk voldoende goed bewaard (andere inventarissen: voldoende goed bewaard ) Openbaar onderzoek (60 d) opmerkingen en bezwaren over feitelijkheden Opgelet: huidige databank archeologische zones = beschermingen (archeologiedecreet)

40 Hoofdstuk 4 Inventarissen Rechtsgevolgen inventaris-zones: Zorgplicht administratieve overheden Zorg voor de erfgoedkenmerken in acht nemen Motiveringsplicht in beslissingen met directe impact Geen weigeringsgrond voor vergunning of machtiging aan particulieren Informatieplicht in akten van overdracht zakelijke rechten

41 Hoofdstuk 6 Beschermingen en erfgoedlandschappen Bescherming als archeologische site Beschermingsprocedure Voorlopige bescherming Definitieve bescherming Specifieke toelatingsplichten voor beschermde archeologische sites

42 Hoofdstuk 10 Financiering Archeologie vooronderzoek en opgraving: kosten voor aanvrager toevalsvondst: kosten onderzoek voor Gewest archeologisch solidariteitsfonds(en)

43 HANDHAVING Hoofdstuk 11 Onroerenderfgoeddecreet Hoofdstuk 12 onroerenderfgoedbesluit

44 Handhaving doelstellingen Daadkrachtig en efficiënt handhavingssysteem Zachte aanpak met sterke stok achter deur Snellere bestuurlijke maatregelen naast strafrechtelijk traject Maximaal herstel blijft principe, maar bij onherstelbare schade ook schadevergoeding Programmatorische aanpak (handhavingsprogramma OE)

45 Handhaving krachtlijnen Zachte aanpak: Raadgeving (preventief) en aanmaning (curatief) Bevestiging sensibiliserende praktijk door erfgoedconsulenten Indien geen maatregelen worden genomen na aanmaning: aangifteplicht aan Inspecteur Onroerend Erfgoed (IOE) Actoren: Raadgeving en aanmaning: o.a. personeelsleden OE en RWO Vaststelling misdrijf/ inbreuk: Inspecteur Onroerend Erfgoed, gemeentelijke verbalisanten mits bekwaamheidsbewijs

46 Handhaving krachtlijnen Onderscheid misdrijven / inbreuken: Misdrijven: strafrechter Inbreuken: exclusieve bestuurlijke geldboete Administratieve formaliteiten (niet naleven informatieplicht inventarisitem, niet melden verkoop archeologisch artefact ) Voor 2 misdrijven: strafrechter of alternatieve bestuurlijke geldboete doorbreken stakingsbevel gebruik metaaldetector zonder erkenning metaaldetectorist

47 Handhaving rechterlijke maatregelen Strafrechter : straf + herstelmaatregelen Burgerlijke rechter : herstelmaatregelen Rechterlijke herstelmaatregelen op vordering van IOE : Primair: herstel in originele, goede staat Reconstructie (zo nodig elders) Schadevergoeding Ingeval van samenloop met gerechtelijke herstelvordering RWO: voorrang aan vordering OE indien gericht op herstel of reconstructie

48 Handhaving rechterlijke maatregelen Urgentie: rechterlijk bevel tot voorlopige instandhoudingsmaatregelen Op vordering IOE Voorzitter rechtbank eerste aanleg Dwangsom Bij niet-naleving rechterlijke maatregelen: Dwangsom Ambtshalve uitvoering door IOE op kosten van veroordeelde Wettelijke hypotheek als waarborg voor de kosten (in geval van onschuldige en onwetende eigenaar: enkel kosten van verrijking, niet alle kosten van herstel van het goed )

49 Handhaving bestuurlijke maatregelen Nadeel voorafgaand rechterlijk bevel: urgente herstelacties zijn uitgesloten Bestuurlijke maatregelen: Stakingsbevel (preventief) Bestuursdwang Last onder dwangsom Bestuursdwang en last onder dwangsom: IOE geeft zichzelf een titel om maatregelen uit te voeren of geeft bevel ze uit te voeren met a posteriori rechterlijke controle in plaats van a priori rechterlijk bevel

50 Handhaving bestuurlijke maatregelen Bestuursdwang: IOE beslist tot: Voorlopige instandhoudingsmaatregelen Feitelijke herstel in een originele goede staat of reconstructie (schorsend) beroep bij VR of ambtenaar vervolgens rechtbank eerste aanleg in urgente gevallen kan IOE de bestuursdwang uitvoerbaar verklaren bij voorraad Voorzitter REA kan uitvoerbaarheid opschorten indien dit niet leidt tot belangrijke schade aan erfgoedwaarden 50

51 Handhaving bestuurlijke maatregelen Last onder dwangsom: IOE kan bevel opleggen tot herstel of verbod om inbreuk te begaan op straffe van een dwangsom (schorsend) beroep bij VR of ambtenaar vervolgens rechtbank eerste aanleg (cf. bestuursdwang) 51

52 Handhaving Minnelijke schikking tussen inspecteur OE en overtreder of andere belanghebbenden indien schade aan erfgoedwaarden < euro doel: snellere afhandeling feitelijk herstel / betaling schadevergoeding omvat een dwangsom

53 Dank voor je aandacht! Contact: LDR advocaten Kasteellaan Gent