TAALDREMPELS OP SCHOOL

Transcriptie

1 TAALDREMPELS OP SCHOOL Marijke Decavel, André Fruithof, Martine Gillis, Paul Raes, Bellinda Staelens, Martine Van Overmeiren en Riet De Vos voor leraren zaak- en praktijkvakken, leraren talen, coördinatoren, technisch adviseurs, directieteams Leer- en onderwijsstijlen Leerlingen leren niet allemaal op dezelfde manier. Afhankelijk van hun persoonlijkheid ontwikkelen ze een eigen leerstijl, een manier om informatie te verwerven en te verwerken. De Amerikaanse psycholoog Kolb onderscheidt bij lerenden vier types: de dromer (waarnemer) Hij leert het best vanuit concrete ervaringen, kan leerstof vanuit verschillende invalshoeken bekijken en legt heel goed verbanden. Hij observeert hoe iemand anders iets doet en kopieert dan. de denker of theoreticus Hij zoekt de logische samenhang tussen leerstofonderdelen, houdt van theoretische modellen, denkt in heldere, abstracte begrippen. Een denker raadpleegt eerst alle mogelijke instructies en handleidingen en gaat pas dan aan de slag. de toepasser of beslisser Hij wil problemen oplossen, denkt doelgericht en planmatig en houdt ervan begrippen en theorieën toe te passen. Hij gaat met alle hulpmiddelen bij de hand aan de slag en zoekt dingen op naargelang hij ze nodig heeft. de doener of ondernemer: hij leert door te doen, kan zich goed aan nieuwe situaties aanpassen en wil tastbare resultaten bereiken. Hij experimenteert graag met taal en techniek. Kolb geeft aan dat mensen geneigd zijn vooral die leerstijl te ontwikkelen waarin ze al sterk zijn, terwijl ze eigenlijk vooral die leerervaringen zouden moeten oefenen waarin ze minder goed zijn. Er zijn niet alleen verschillende leerstijlen, maar ook verschillende onderwijsstijlen. De manier waarop een leraar les geeft, hangt meestal samen met de manier waarop hij zelf het liefst leert. De leraar is een dromer: hij geeft graag demonstraties en uitleg. Hij wil dat zijn leerlingen leren door observeren en waarnemen. De leraar is een denker: hij probeert zijn leerlingen via logisch denken tot theorie te brengen door ze complexe vraagstellingen voor te leggen. DM februari 2010 Taaldrempels op school pagina 1

2 De leraar is een toepasser: hij geeft een korte, gestructureerde uitleg. Daarna gaan de leerlingen aan de slag, vaak via stappenplannen; hij stimuleert zijn leerlingen om toepassingsmogelijkheden te zoeken. De leraar is een doener: hij geeft het liefst open opdrachten en doet de leerlingen er meteen in vliegen; hij legt veel variatie in zijn werkvormen. Elke onderwijsstijl heeft zijn sterke en zwakke elementen, maar heeft wel een ander leereffect als resultaat. Indien je je als leraar beperkt tot één onderwijsstijl, dan geef je enkel voor een minderheid les. Focus je enkel op de sterkste leerstijl van leerlingen, dan ontwikkelen zij hun minder sterke leerstijlen niet en krijg je geen optimaal leereffect. Enkel als je de vier onderwijsstijlen combineert en dus de vier leerstijlen in je klas aanspreekt, zullen je leerlingen diepgaand en duurzaam leren. Doe je dat niet, dan blijft er van de leerstof niet veel of veel minder hangen. Ook in de samenleving is het van belang dat mensen op heel verschillende manieren kunnen leren. Door variatie in je werkvormen te steken, zorg je ervoor dat je leerlingen echt diepgaand en duurzaam leren. Op kunnen leerlingen en leraren zichzelf testen. Ze krijgen niet enkel meer inzicht in hun leer- en onderwijsstijlen, maar ook tips en adviezen. Voorbeelden van didactische werkvormen per leerstijl Dromers: discussie over ervaringen, brainstormen, onderwijsleergesprek, intervisie (waarnemers) Denkers: demonstratie, interviews afnemen, internetopdrachten met duidelijke vragen (nadenkers) Beslissers: quiz, korte column schrijven, practicum vanuit theoretisch kader. (toepassers) Doeners: debat, rollenspel, practicum zonder voorafgaande theorie, actieve werkvormen (doeners) Voorbeelden van opdrachten aangepast aan de verschillende leerstijlen De brief Waarnemen: beluisteren, observeren, vergelijken, bevragen, onderscheiden. Je krijgt een fout voorbeeld met kritische vragen. (= waarnemer) Analyseren: in eigen woorden weergeven, verklaren, afleiden, uitzoeken, argumenteren. (= denker) Je bestudeert de theorie in het boekje van de BIN-normen en je past die vervolgens toe in de bijhorende oefening. Toepassen: plannen, schematiseren, concretiseren, synthetiseren (= toepasser) Je krijgt een eenvoudig stappenplan en je past dat toe op een nieuwe brief. Experimenteren: uitleggen, ontwerpen, simuleren, tonen, uitproberen, maken. Je krijgt stukjes van een brief en je kleeft die op de juiste plaats op een A4-blad. (= doener) DM februari 2010 Taaldrempels op school pagina 2

3 Spreekoefening: mijn droomhuis beschrijven 1 De leraar beschrijft zijn droomhuis of geeft een tekst waarin iemand zijn droomhuis beschrijft. Met deze beschrijving als voorbeeld gaat de leerling zelf zijn droomhuis beschrijven. (waarnemer) 2 De leerlingen bestuderen de woordenschat rond het thema mijn droomhuis (kamers, voorwerpen in het huis, ligging). Ze bestuderen de grammatica die ze nodig hebben om hun droomhuis te beschrijven. Ze beschrijven hun droomhuis en passen de woordenschat en de ingestudeerde grammatica toe. (denker) 3 De leerlingen beschrijven hun droomhuis. Ze maken hierbij gebruik van een woordenboek en een grammaticaal schema. (toepasser) 4 De leerlingen krijgen de opdracht hun droomhuis voor te stellen. De leraar stelt hiervoor bouwstenen ter beschikking. De leerlingen moeten deze bouwstenen op een correcte manier samen brengen. (doener) Lied Mein Berlin (inleiding) 1 De leerlingen krijgen foto s over de geschiedenis van Duitsland. Ze moeten beschrijven wat er op de foto s staat. Ze krijgen kaartjes met jaartallen. Ze verbinden de jaartallen met de foto s. (waarnemer) 2 De leerlingen krijgen kaartjes met daarop een aantal belangrijke historische feiten. Aan de muur hangen teksten met een uitvoerige beschrijving van deze historische feiten. Ze verbinden de feiten met de passende beschrijving. (denker) 3 De leerlingen verbinden de feiten met de foto s en de getallen. (toepasser) 4 De eerste strofe van het lied wordt in zinnen verknipt. De leerlingen proberen de zinnen in de juiste volgorde te leggen. Pas daarna krijgen ze het lied te horen. (doener) Uitstap naar de Oostkantons voorbereiden. 1. De leerlingen bekijken een film over de Oostkantons. Uit de film halen ze de verschillende aspecten van de Oostkantons die aan bod komen. (waarnemer) 2. De leerlingen worden in groepjes van 4 ingedeeld. Ieder groepje zal rond een bepaald aspect werken. In het groepje wordt gebrainstormd over het onderwerp (waarnemer). 3. De leerlingen zoeken informatie op het internet en in boeken en maken een tekst voor het portfolio. (denker) 4. De leerlingen ontwerpen een brochure met de dagindeling en de activiteiten en met een beknopte samenvatting van de verschillende deelaspecten. (toepasser) 5. Aan de hand van een PPT stellen de leerlingen de excursie aan de andere groepen voor. (doener) DM februari 2010 Taaldrempels op school pagina 3

4 Leuke taaloefeningen voor leerlingen Neem een kijkje op Je vindt er links naar sites voor inoefenen van taal en oefeningen voor vreemde talen. De sites verschillen wel sterk in niveau: van Nederlands voor anderstaligen tot Nederlands voor gevorderde leerlingen die deze oefeningen zeker kunnen gebruiken als uitbreidings- en verdiepingsoefeningen. Sommige sites zijn ideaal voor de eerste graad, maar sommige zijn ook bruikbaar in de derde graad. Werken aan taalbeleid in de lessen godsdienst Met dank aan Peter Malfliet, inspecteur-adviseur rooms-katholieke godsdienst Waarover men niet kan spreken, daarover moet men zwijgen, wist filosoof Ludwig Wittgenstein. Scherp gesteld zou dat betekenen dat er veel stilte moet zijn in de godsdienstles of beter gezegd dat we onze woorden goed moeten wikken en wegen. Nochtans is communicatie een sleutelbegrip in het raamplan godsdienst. Maar communicatie betekent helemaal niet vrijblijvend gepraat. Communicatie is meer dan spreken met elkaar, zegt het raamplan. Wie belang hecht aan communicatie, beseft de niet complete communiceerbaarheid van het mysterie. Soms is communiceren stamelen of zwijgen. Het is ook en vooral luisteren (raamplan godsdienst s.o., p.35-36). Taal is cruciaal in het godsdienstonderwijs. De uitdaging voor de godsdienstleraar is groot: hoe kunnen we vandaag verstaanbaar en ervaarbaar spreken van God (liever dan: over God)? We geven enkele algemene bedenkingen en aandachtspunten: Niet zelden is de school en meer bepaald de godsdienstles de enige plaats waar leerlingen over geloof en kerk horen. Vele begrippen en verhalen zijn vreemd voor hen. Van deze beginsituatie kunnen we ons niet genoeg bewust zijn. Ze maakt het voor de godsdienstleraar niet altijd eenvoudiger. Soms is het moeilijk aanknopingspunten te vinden vanuit de belevingswereld van jongeren. En dan riskeren de lessen het effect te hebben van water over de gans gieten. Anderzijds biedt deze beginsituatie ook kansen: verhalen klinken als nieuw en worden weer onbevangen beluisterd. Concreet betekent het dat we veel aandacht moeten hebben voor de begrippen die we hanteren. Het is vandaag telkens opnieuw back to basics. In het bijzonder probeert de godsdienstleraar om de begrippen te ontstollen. Dat wil zeggen om de wereld achter de woorden te laten ervaren via verhalen, getuigenissen, beelden, Doorheen de verschillende leerjaren wordt een begrippenkader opgebouwd. Sommige handboeken experimenteren met een vademecum waarin een godsdienstig vocabularium wordt opgebouwd of met een degelijk info-boek dat geraadpleegd kan worden. Dit alles vraagt afspraak tussen de leraren over de jaren heen en dus het uitbouwen van een leerlijn. Visuele ondersteuning is hierbij van groot belang. We verwijzen bijvoorbeeld naar het boekje Wereldgodsdiensten van uitgeverij. DM februari 2010 Taaldrempels op school pagina 4

5 Pelckmans, bedoeld voor de eerste graad, waarin naast de verschillende religieuze tradities, ook de Bijbelboeken en andere basisbegrippen van de christelijke traditie mooi worden geïllustreerd. Maar religieuze taal is metaforische taal. Ze is meerduidig. Het is de taal van de verbeelding. De tweede taal, volgens het bekende onderscheid van Huub Oosterhuis, die te onderscheiden is van de eerste taal die de taal van de feiten en de begrippen is. Vandaar het belang van verhalen die aan het denken zetten, van poëtische en evocatieve taal, van visuele kunst en van beeldtaal in velerlei vormen. Liever geen gesloten en moraliserende verhaaltjes of enkel illustraties die niet meer zijn dan een plaatje bij een praatje. Aansluitend bij het raamplan werden levensbeschouwelijke vaardigheden geformuleerd. (Voor een overzicht, consulteer de vaardighedendobbelsteen op de THOMAS-website Tot die vaardigheden behoren: het expliciteren van gevoelens en van levensbeschouwelijke ervaringen en de eigen positie motiveren ten aanzien van levensbeschouwelijke vragen. Concreet betekent dit dat we leerlingen woorden geven om hun binnenkant genuanceerd te leren uitdrukken en om hun taalregister te verrijken en te verfijnen. In taalarme klassen is het bijvoorbeeld aangewezen om woordenlijstjes te geven waaruit leerlingen kunnen putten om ervaringen en gevoelens accuraat uit te drukken. Confrontatie met sterke getuigenissen biedt de leerlingen taal die hen helpt om geleidelijk aan hun plaats te vinden in de werkelijkheid. De genoemde levensbeschouwelijke vaardigheden moeten daarom altijd samengehouden worden met een andere vaardigheid: het eigen verhaal verbinden met de rijkdom van het christelijk geloven en het ermee confronteren. De weg naar zichzelf verloopt via de omweg Van Meester Eckhart is de spreuk: Over grote en verheven dingen, moet men niet zwijgen, maar groot en verheven spreken. Dat blijft de uitdaging voor een talig godsdienstonderwijs. DM februari 2010 Taaldrempels op school pagina 5