Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid
|
|
- Franciscus Michiels
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Preventie en wetgeving Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid 2009/4 actualisatie januari 2013
2
3 Inhoud 1 Wettelijk kader Referentie Historiek Een kader Twee invalshoeken Structuur en inhoud Krachtlijnen Waarom een beleid voeren? Verplichtingen voor de werkgever Verplichtingen van de hiërarchische lijn Verplichtingen van de werknemers Rol van de preventiediensten Overzicht Bijkomende informatie Literatuurreferenties Interessante websites...15 Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid 3
4 1 Wettelijk kader 1.1 Referentie De bepalingen over het preventief alcohol- en drugsbeleid in de onderneming zijn vastgelegd in de Collectieve Arbeidsovereenkomst nr. 100 van 1 april 2009 (afgekort tot CAO nr. 100). Deze collectieve arbeidsovereenkomst is algemeen verbindend verklaard door het KB van 28 juni 2009 verschenen in het Belgisch Staatsblad van 13 juli 2009 (Koninklijk besluit waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 100 van 1 april 2009, gesloten in de Nationale Arbeidsraad, betreffende een preventief alcohol- en drugbeleid in de onderneming). 1.2 Historiek Voor de verschijning van de CAO nr. 100 bevatte de regelgeving over welzijn op het werk enkel 1 specifieke bepaling over alcohol op het werk. Algemene bepalingen in andere teksten lieten de werkgever wel toe om een aantal preventieve stappen te zetten ARAB De specifieke bepaling in het Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming (ARAB) was het artikel 99. Artikel 99 maakte deel uit van de afdeling 2 over sanitaire voorzieningen uit Titel II met de algemene bepalingen over veiligheid en gezondheid op het werk. Het artikel luidt Het is verboden gedistilleerde alcoholische dranken en gegiste dranken met meer dan 6 C % volume/volume alcohol binnen te brengen in de fabrieken, werkplaatsen en bureaus alsmede op elke arbeidswerf, de bijhorigheden inbegrepen. Dit oude artikel uit het ARAB legde een verbod op het binnenbrengen in het arbeidsmilieu van alcoholische dranken met meer dan 6% volume alcohol. De werkgever mocht dus strikt gezien gewoon bier verstrekken in een bar, een kantine of een bedrijfsrestaurant. Als hij dranken met meer dan 6% alcohol het bedrijf binnenhaalde, was hij wel strafbaar. Het verbod rustte op de werkgever en betrof het binnenbrengen van sommige dranken. Het sloot dus het gebruik ervan niet uit. Bovendien moest binnenbrengen geïnterpreteerd worden als een actieve daad (iets wat de werkgever zelf doet), zodat het laten binnenbrengen wel toegelaten was. De werkgever schond het wettelijk verbod dus niet wanneer hij bijvoorbeeld niet controleerde of de werknemers alcoholische dranken meebrachten naar het werk. Het artikel bepaalde ook niet dat werknemers geen alcoholische dranken mochten meebrengen Andere teksten Dat neemt niet weg dat er geen wettelijke bepalingen waren waarop de werkgever zich kon beroepen om de nodige preventieve acties inzake alcohol of drugs te nemen. De algemene verplichting bijvoorbeeld om als een goede huisvader te zorgen voor aangepaste arbeidsomstandigheden en een veilige en gezonde werkomgeving (wet op de arbeidsovereenkomsten van 3 juli 1978, art. 20). Trouwens, indien in het arbeidsreglement disciplinaire maatregelen opgesomd worden, dan kan de werkgever ook repressief optreden ten opzichte van een werknemer onder invloed. Meer nog, indien alcohol- of drugsgebruik leidt tot een onmiddellijke en definitieve vertrouwensbreuk dan kan de werkgever de arbeidsovereenkomst met de werknemer in kwestie verbreken omwille van een zware fout (wet op de arbeidsovereenkomsten van 3 juli 1978, art. 35). Of de werkgever zijn werknemers wel of niet alcohol- en drugtesten kon laten ondergaan, was in de praktijk niet altijd even duidelijk. Het was vaak een evenwichtsoefening tussen het gezag van de werkgever en de bescherming van de privacy van de 4 Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid
5 werknemer. Op het terrein heerste hieromtrent een grote onduidelijkheid, al kon het wel in het kader van het gezondheidstoezicht indien er duidelijk verband was met een risico (bv. veiligheidsfunctie). Tot slot is er de wet welzijn op het werk (wet van 4 augustus 1996, BS 18 september 1996). Deze wet stelt dat de werkgever de nodige maatregelen moet nemen om het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van het werk te bevorderen. Preventieve maatregelen inzake alcohol en drugs horen duidelijk onder dergelijke maatregelen CAO nr. 100 Afsluiten van de cao Voorafgaand aan het afsluiten van de cao nr. 100 waren er tussen werkgevers en werknemers reeds geruime discussies aan de gang over alcohol- en drugcontroles op het werk. Er was onzekerheid over de toelaatbaarheid van dergelijke tests. In het Interprofessioneel akkoord voor de periode werd beslist dat een preventief alcohol- en drugsbeleid voor ondernemingen noodzakelijk was. Bovendien werd in het akkoord ook voor het eerst de mogelijkheid voor alcohol- en drugtests op het werk gecreëerd. Naar aanleiding van dat akkoord publiceerde de Nationale Arbeidsraad (NAR) in oktober 2008 een advies over het opzetten van een alcohol- en drugbeleid in de onderneming 1. In het advies geeft de NAR aan dat de invoering van de CAO de aanpassing vergt van een aantal wetteksten (bv. wet over het arbeidsreglement). Toen uiteindelijk bleek dat deze aanpassingen op de goede weg waren, hebben de werkgevers en de werknemers de cao nr. 100 ondertekend op 1 april Wijziging van de wet over het arbeidsreglement In het kader van de toepassing van de cao nr. 100 hadden de sociale partners een aanpassing van de arbeidsreglementenwet gevraagd. Bedoeling was om de uitgangspunten en doelstellingen van het alcohol- en drugbeleid in het arbeidsreglement te kunnen opnemen zonder dat de procedure voor het opstellen en het wijzigen van het arbeidsreglement moet gevolgd worden (artikelen 11 tot 13 van de wet van 8 april 1965 tot instelling van de arbeidsreglementen - BS 5 mei 1965). Deze vraag werd geconcretiseerd in de wet van 6 mei 2009 houdende diverse bepalingen (BS 19 mei 2009). Artikel 59 van deze wet bepaalt dat artikel 14 van de arbeidsreglementenwet aangepast wordt. Zo wordt een uitzondering voorzien op de gebruikelijke procedure voor een wijziging aan het arbeidsreglement. Daardoor kunnen de uitgangspunten en de doelstellingen van het alcohol- en drugbeleid zonder overleg in het arbeidsreglement opgenomen worden. Opheffing van artikel 99 van het ARAB Artikel 99 zoals het ingeschreven stond in het ARAB was voorbijgestreefd en had bovendien een beperkte draagwijdte. De Nationale Arbeidsraad had daarom tijdens de voorbereiding van de CAO nr. 100 aangedrongen op de opheffing van het artikel. Toch werd het artikel pas opgeheven na de publicatie van CAO nr Het artikel werd opgeheven door het KB van 19 mei 2010 tot opheffing van artikel 99 van het Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming (BS van 3 juni 2010). Verbindend verklaard In het staatsblad van 13 juli 2009 verscheen het KB dat de collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) nr. 100 van 1 april 2009 over een preventief alcohol- en drugbeleid in de onderneming bindend verklaart. Een cao die bindend is verklaard staat in de hiërarchie van de wetgeving onder de nationale wetgeving (federale, gemeenschaps- en gewestelijke wetgeving) en onder de internationale verdragen en wetgeving die bindend is voor België. De bepalingen over een preventief alcohol- en drugbeleid hebben dus hun weg gevonden naar de bedrijven via een kleinere weg dan indien ze in een wet of een KB zouden gegoten zijn. Dat neemt niet weg dat een bindend verklaarde cao een belangrijke status heeft. Daardoor zijn alle werkgevers en werknemer verplicht de bepalingen uit de cao na te leven. Het niet respecteren van een cao kan strafrechtelijk bestraft worden. De sociale inspectie ziet toe op de naleving van deze verplichtingen. Privésector Een cao is enkel van toepassing in de privé-sector. De sociale partners hebben de regering wel aangeraden om een analoge reglementering uit te werken voor de werknemers waarvoor deze cao niet geldt. De Franse gemeenschap heeft hiertoe zelf initiatief genomen door in februari 2011 drie beslissingen van de centrale paritaire commissie van het gesubsidieerd niet-universitair hoger onderwijs in verband met de preventie van alcohol en druggebruik in 1 Advies nr van de NAR over het opzetten van een alcohol- en drugbeleid, 10 oktober 2008 Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid 5
6 de hogescholen verbindend te verklaren (kader 1). Die besluiten verplichten de invoering van een preventief beleid zoals vastgelegd in de CAO nr. 100 inzake alcohol en drugs in het gesubsidieerd niet-universitair hoger onderwijs (officieel onderwijs en niet-confessioneel en confessioneel vrij onderwijs). Kader 1 Besluiten van de Franse gemeenschap: invoering van een preventief alcohol- en drugbeleid in het gesubsidieerd nietuniversitair hoger onderwijs - Besluit van de Regering van de Franse Gemeenschap van 1 december 2010 waarbij de beslissing van 28 september 2010 van de centrale paritaire commissie van het gesubsidieerd officieel niet-universitair hoger onderwijs betreffende de implementatie van een preventief beleid inzake alcohol en drugs in het gesubsidieerd officieel niet-universitair hoger onderwijs, verbindend wordt verklaard (BS 4 februari 2011). - Besluit van de Regering van de Franse Gemeenschap van 1 december 2010 waarbij de beslissing van 28 september 2010 van de centrale paritaire commissie van het gesubsidieerd niet-confessioneel vrij niet-universitair hoger onderwijs betreffende de implementatie van een preventief beleid inzake alcohol en drugs in het gesubsidieerd niet-confessioneel vrij niet-universitair hoger onderwijs, verbindend wordt verklaard (BS 11 februari 2011). - Besluit van de Regering van de Franse Gemeenschap van 1 december 2010 waarbij de beslissing van 14 oktober 2010 van de centrale paritaire commissie van het gesubsidieerd confessioneel vrij niet-universitair hoger onderwijs betreffende de implementatie van een preventief beleid inzake alcohol en drugs in het gesubsidieerd confessioneel vrij niet-universitair hoger onderwijs, verbindend wordt verklaard (BS 11 februari 2011). Draagwijdte Ondanks de beperkingen van de cao (enkel in de privé-sector, geen wet of KB) is de afsluiting van de cao belangrijk voor het aanpakken van de alcohol- en drugproblematiek op bedrijfsniveau. De sociale partners hebben er bovendien voor gekozen om geen specifieke regeltjes uit te vaardigen maar om een kader uit te werken. Dit kader verplicht de bedrijven om de problematiek van naderbij te bekijken en aangepaste maatregelen uit te werken. 1.3 Een kader Vaak krijgt de problematiek van alcohol en drugs maar aandacht in een bedrijf indien er specifieke problemen zijn. De aanpak die de CAO nr. 100 vooropstelt, is echter preventief. Dat neemt niet weg dat ook het aspect om op te treden in geval van problemen, de nodige aandacht krijgt. Elk bedrijf is anders: er gelden andere regels, de bedrijfscultuur verschilt. Het aanpakken van de alcohol- en drugproblematiek kan dan ook verschillen van bedrijf tot bedrijf. De CAO nr. 100 heeft hiermee rekening gehouden en een kader aangegeven waarin een preventief alcohol- en drugbeleid moet uitgewerkt worden. Dit kader berust op vijf basisprincipes: de nadruk moet liggen op de prestaties van de werknemer en niet op het eventueel problematisch gebruik van alcohol of drugs; het beleid moet gelden voor iedereen in de onderneming; een participatieve aanpak van het beleid gebaseerd op overleg en dialoog in elke fase van het beleid; elk beleid moet uitgewerkt worden op maat van het bedrijf; het aangeven van haalbare doelstellingen voor het beleid (bedrijfscultuur kan niet van de ene op de andere dag veranderd worden. Daarom is het beter om minder ambitieuze maar haalbare doelstellingen voorop te zetten). 1.4 Twee invalshoeken Het preventief alcohol- en drugbeleid berust enerzijds op het beleid inzake welzijn op het werk en anderzijds op het human resources beleid. 6 Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid
7 1.4.1 Welzijn op het werk Het preventief alcohol- en drugbeleid maakt integraal deel uit van het beleid inzake welzijn op het werk dat elke onderneming moet uitwerken. Elke werkgever moet immers de nodige maatregelen nemen om het welzijn van de werknemers tijdens de uitvoering van het werk te bevorderen (wet welzijn, art. 5). Alcohol- en druggebruik heeft een negatieve invloed op de veiligheid, gezondheid en het welzijn van de werknemer zelf en van zijn collega s. De bepalingen van de CAO nr. 100 zijn dan ook gebaseerd op de regelgeving inzake welzijn op het werk. Ze sluiten ook aan op de bestaande regelgeving. CAO nr. 100 houdt vooral rekening met de bepalingen van onderstaande KB s (tabel 1). Tabel 1 Regelgeving welzijn op het werk waarmee de CAO nr. 100 verband houdt Wetgeving Titel BS Wet welzijn op het werk KB Beleid KB Interne dienst KB Externe diensten KB Gezondheidstoezicht KB Psychosociale belasting Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk Koninklijk Besluit van 27 maart 1998 betreffende het beleid inzake het welzijn van de werknemers tijdens de uitvoering van hun werk (Codex, titel I, hfst. 3) Koninklijk Besluit van 27 maart 1998 betreffende de interne dienst voor preventie en bescherming op het werk (Codex, Titel II, hfst. 1) Koninklijk Besluit van 27 maart 1998 betreffende de externe diensten voor preventie en bescherming op het werk (Codex, Titel II, hfst. 2) Koninklijk Besluit van 28 mei 2003 betreffende het gezondheidstoezicht van werknemers (Codex, titel I, hfst. 4) KB van 17 mei 2007 betreffende de voorkoming van psychosociale belasting veroorzaakt door het werk, waaronder geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk (Codex, titel I, hfst. 5) 18 september maart maart maart juni juni 2007 De werkgever moet preventie op een gestructureerde en planmatige manier aanpakken: het dynamisch risicobeheersingsysteem. Dit systeem omvat zowel technische aspecten, arbeidsorganisatie, arbeidsomstandigheden, sociale relaties als omgevingsfactoren (wet welzijn, art. 5). Een preventief alcohol- en drugbeleid houdt zich in de praktijk bezig met de werkomgeving (beschikbaarheid van alcohol), de arbeidsorganisatie (stressor), arbeidsmiddelen (beveiligen van voertuigen) en arbeidsrelaties (controle en toezicht) Human resources beleid Het preventief alcohol- en drugbeleid moet passen in het algemeen human resources beleid waarbij werknemers opgevolgd en geëvalueerd worden. Het is meteen ook een voorwaarde voor het laten slagen van het preventief alcohol- en drugbeleid. Zonder een goede opvolging van het personeel is het quasi onmogelijk om een degelijk preventief alcohol- en drugbeleid op te zetten en te implementeren. De organisatie van functioneringsgesprekken moet voldoen aan een aantal basiscriteria: de procedure voor de gesprekken moet duidelijk zijn; de eisen voor de functie moeten beschikbaar en duidelijk zijn; de werknemer en de leidinggevende moeten de kans krijgen om zich op het gesprek voor te bereiden; het gesprek wordt gevolgd door een schriftelijk verslag; de procedures in geval van onenigheid over de resultaten moeten vastgelegd zijn; het gesprek gaat over het individueel functioneren maar houdt ook rekening met andere elementen zoals de werkomgeving, de arbeidsvoorwaarden en de arbeidsomstandigheden; het doel is om een formele feedback te organiseren over het functioneren van een werknemer, het is geen meting van individuele productiviteit. Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid 7
8 1.5 Structuur en inhoud De CAO nr. 100 wil zowel werkgevers als werknemers en de hiërarchische lijn bewustmaken. Dit blijkt duidelijk uit de inhoud van de cao (tabel 2). Tabel 2 Overzicht van de inhoud van CAO nr. 100 Art. Titel Inhoud 1 Definities uitleg bij de afkortingen 2 Draagwijdte van de overeenkomst - aanpak gebaseerd op disfunctioneren - doel: voorwaarden bepalen waaraan een preventief alcohol- en drugbeleid moet voldoen 3 Verplichtingen van de werkgever Algemene verplichtingen 4 alcohol- en drugtesten een beleid uitwerken om disfunctioneren op het werk tengevolge van alcoholen druggebruik aan te pakken fase 1: uitgangspunten en doelstellingen vastleggen fase 2: uitwerken van het beleid 5 advies vragen aan de preventiediensten 12 werkgever is verantwoordelijk ook al hebben werknemers en hiërarchische lijn bepaalde verplichtingen 14 beleid regelmatig evalueren 6 Verplichtingen van de werkgever Overleg overleg met het comité pbw en de ondernemingsraad 7 Verplichtingen van de werkgever leden van de hiërarchische lijn en de werknemers informatie geven 8 voorlichting van de werknemers elementen van het beleid opnemen in het arbeidsreglement 9 Verplichtingen van de werkgever Opleiding van de werknemers 10 Verplichtingen van de hiërarchische lijn opleiding over de genomen maatregelen integreren in de opleiding inzake veiligheid en gezondheid op het werk uitvoeren van het beleid 11 Verplichtingen van de werknemers meewerken aan het beleid 13 Rol van de preventieadviseurs informatie geven over de mogelijkheden op het vlak van bijstand 15 Inwerkingtreding vanaf 1 januari 2009, bedrijven kregen 1 jaar de tijd om een preventief alcohol- en drugbeleid op te zetten 8 Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid
9 2 Krachtlijnen De ondernemingen moeten een preventief alcohol- en drugbeleid opzetten. Maar, waarom is een dergelijk beleid nuttig. Wat zijn de verplichtingen voor de verschillende betrokkenen? 2.1 Waarom een beleid voeren? Probleemgebruik van zowel alcohol als drugs overstijgt de individuele keuze. Er zijn bovendien heel wat nadelige gevolgen aan verbonden. Werknemers die te veel drinken of drugs gebruiken zijn vaker afwezig dan anderen en hebben een lagere productiviteit. Probleemgebruik van alcohol en drugs verhoogt ook de kans op fouten en ongevallen. De werksfeer gaat er op achteruit. Geen enkel bedrijf is trouwens immuun voor het probleem. Daarom is het opzetten van een beleid zeker nodig. 2.2 Verplichtingen voor de werkgever Een beleid in twee fasen uitwerken De werkgever moet een preventief alcohol- en drugbeleid opzetten aangepast aan zijn bedrijf. De uitwerking gebeurt in twee fasen. In een eerste fase bepaalt de werkgever de uitgangspunten en de doelstellingen van het preventief alcohol- en drugbeleid. Hij stelt een beleids- of intentieverklaring op met hierin de krijtlijnen van het beleid. In een tweede fase kan de werkgever het beleid verder uitwerken door regels op te stellen over het gebruik van alcohol op het werk en procedures vast te leggen die moeten gevolgd worden bij het vaststellen van een disfunctioneren tengevolge van alcoholgebruik. De tweede fase is facultatief maar is verplicht indien de werkgever beslist om alcohol- en drugtesten te integreren in het beleid. Of een bedrijf wel of niet overgaat tot de 2 de fase hangt af van het bedrijf zelf: welke doelstellingen worden voorop gezet? Tot waar wil het bedrijf gaan? Indien enkel de 1 ste fase wordt uitgevoerd dan houdt men het op een algemeen kader waarbij enkel de basisprincipes worden uitgetekend. Ook de 2 de fase uitwerken, vergt alvast een meer gedetailleerde beleidsverklaring waarin reeds aangegeven wordt dat de nodige regels, procedures, bijstand, opleiding het preventief alcohol- en drugbeleid vorm geven Een beleids- of intentieverklaring opstellen Begeleidingsgroep Het uitwerken van een preventief alcohol en drugbeleid is zelden het werk van 1 persoon. Daarom is het best om een begeleidingsgroep op te richten die het beleid kan uitwerken. Het hoeft daarom niet te gaan om een speciaal opgerichte groep. Het comité pbw of een werkgroep van dat comité kan die rol op zich nemen. Belangrijk is wel dat de groep niet te groot maar wel representatief is en dat de verschillende betrokkenen erin vertegenwoordigd zijn. Stand van zaken Om na te gaan wat belangrijk is voor het beleid, kan het interessant zijn om vooraf een inventaris op te stellen van de problemen en de behoeften naar alcohol en drugs toe. Voor het opstellen van een inventaris zijn verschillende bronnen beschikbaar. Het organiseren van een anonieme enquête kan bijkomend de nodige gegevens opleveren. Volgende elementen kunnen uitgeklaard worden in de inventaris: zijn er momenteel reeds regels over alcoholgebruik van kracht in de onderneming? Verbod? Of onder bepaalde voorwaarden. Op bepaalde plaatsen? probleemgebruik van alcohol- en drugs: komt dit voor? Aantal? Zijn er gegevens over alcohol- en druggebruik als mogelijke oorzaak van ongevallen en ziekten? Vindt het probleemgebruik (deels) zijn oorzaak in het werk? verwachtingen naar het beleid? Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid 9
10 Basisprincipe Het preventief alcohol- en drugbeleid berust best op een basisprincipe. Een dergelijk principe kan bijvoorbeeld zijn dat alcoholen druggebruik beschouwd wordt als een privé-zaak, of dat veiligheid een absolute prioriteit is en dat er daarom een nultolerantie geldt, of dat het kansen geven aan werknemers met problemen steeds voorop staat. Doelstellingen In het beleid worden duidelijke doelstellingen aangegeven. Voorbeelden van dergelijke doelstellingen zijn: werknemers bewustmaken van de gevaren die te maken hebben met het gebruik van alcohol en drugs; een opleiding geven aan leidinggevenden zodat ze tijdig disfunctioneren te wijten aan alcohol en drugs herkennen; kansen bieden aan werknemers met problemen om een beroep te doen op bijstand zonder dat ze voor hun job moeten vrezen; duidelijke regels en procedures opstellen zodat er adequaat kan ingegrepen worden bij problemen;... Verklaring Zowel het basisprincipe als de doelstellingen van het beleid worden vastgelegd in een verklaring: de beleids- of intentieverklaring. Overleg De werkgever moet deze beleids- of intentieverklaring voor advies voorleggen aan het comité pbw of de ondernemingsraad op basis van hun bevoegdheden (zie kader 2). Indien er geen comité of ondernemingsraad is, dan gelden de regels van rechtstreekse participatie. De bedoeling van dit advies is om tot een consensus te komen in het bedrijf over de basis en de uitgangspunten van het beleid. Kader 2 Bevoegdheden van het comité pbw/ondernemingsraad - de comités pbw hebben de opdracht om advies te geven, voorstellen te doen en actief bij te dragen aan het beleid inzake welzijn op het werk (wet welzijn, art. 65) - de ondernemingsraad doet suggesties en geeft advies en formuleert suggesties over maatregelen die te maken hebben met de arbeidsorganisatie, de arbeidsvoorwaarden en de productiviteit (wet van 20 september 1948, art. 15) Opname in het arbeidsreglement De werkgever moet de beleids- of intentieverklaring opnemen in het arbeidsreglement. Door een wijziging aan de wetgeving is het niet vereist dat hij hiervoor en normale overlegprocedure volgt. De tekst kan meteen opgenomen worden. Wel wordt er verwacht dat elke werknemer op de hoogte wordt gebracht van het gewijzigde arbeidsreglement. Anders kan er ook niet verwacht worden dat een werknemer er zich aan houdt Het beleid uitwerken in regels en procedures Het opstellen van een beleidsverklaring volstaat om te voldoen aan de verplichtingen van de cao. Een bedrijf kan er echter voor kiezen om de aanpak verder uit te werken en te concretiseren in de nodige regels en procedures. Regels opstellen De regels inzake alcohol- en drugs zijn vooral bedoeld om te verduidelijken wat mag/niet mag op het vlak van alcohol- en druggebruik. Ze zijn steeds van toepassing op alle personeelsleden. Ze kunnen bijvoorbeeld te maken hebben met de beschikbaarheid of niet van alcohol op het werk; het binnenbrengen van alcohol- en drugs; het werkgerelateerde gebruik van alcohol en drugs. De regels hebben het onder meer over het gebruik van alcohol in de refter, tijdens feesten of bij de ontvangst van bezoekers. Voorbeelden zijn opgenomen in kader Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid
11 Kader 3 Voorbeelden van regels inzake alcoholgebruik op het werk - het gebruik van alcoholische dranken tijdens de werkuren is verboden - alcoholische dranken mogen geconsumeerd worden tijdens de middagpauze maar moet beperkt blijven tot maximum x glazen - een beperkte consumptie van alcoholische dranken tijdens sociale activiteiten is toegelaten indien volgende voorwaarden gerespecteerd worden: Bij het opstellen van de regels wordt best rekening gehouden met de heersende bedrijfscultuur. Eventueel kan wel een geleidelijke verstrenging (stapsgewijs) vooropgezet worden. Procedures bij disfunctioneren De werkgever kan ook procedures vastleggen bij disfunctioneren. Het gaat over procedures die moeten gevolgd worden bij een vaststelling van een disfunctioneren op het werk die te wijten kan zijn aan alcohol- en druggebruik; een overtreding van de regels inzake alcohol- en druggebruik. De procedures zijn er vooral op gericht om een werknemer te wijzen op de mogelijke gevolgen van zijn disfunctioneren. Op die manier kan de werknemer misschien aangezet worden om de problemen aan te pakken. Indien de procedures disciplinaire maatregelen omvatten zoals een waarschuwing, een opschorting van de arbeidsovereenkomst,... dan moeten ze opgenomen worden in het arbeidsreglement. Procedures in geval van arbeidsongeschiktheid van de werknemer Om moeilijkheden en discussies te vermijden, kan het aangewezen zijn om specifieke procedures te voorzien voor het geval dat er wordt vastgesteld dat een werknemer niet meer kan werken door alcohol- en druggebruik. In dergelijke procedure kan bijvoorbeeld opgenomen worden dat de werknemer onmiddellijk onder begeleiding naar huis wordt gebracht. Ook de mogelijkheid om de betrokkene door te verwijzen, kan hierin opgenomen staan. Overleg en opname in het arbeidsreglement Net zoals de beleids- of intentieverklaring moeten de regels en procedures inzake alcohol- en druggebruik voor advies voorgelegd worden aan het comité pbw of de ondernemingsraad. Na dit advies moeten de regels en procedures ook een plaats krijgen in het arbeidsreglement. Hiervoor geldt echter geen uitzondering. Dat houdt in dat de gewone procedure voor het wijzigen van het arbeidsreglement moet gevolgd worden De beperkingen inzake alcohol- en drugtesten respecteren De werkgever kan maar alcohol- en drugtesten toepassen onder bepaalde voorwaarden: hij moet: de nodige stappen gezet hebben om het beleid uit te werken in concrete regels en procedures (zie 2.2.3); de regels vastleggen om de testen toe te passen (kader 4); de toepassingsvoorwaarden respecteren (kader 5); de mogelijkheid om testen af te nemen en de voorwaarden opnemen in het arbeidsreglement. Kader 4 - welke regels moeten er vastgelegd worden indien het testen van alcohol- en druggebruik deel uitmaakt van het beleid - de aard van de testen die kunnen afgenomen worden; - de doelgroep(en) van werknemers die aan de testen kan (kunnen) onderworpen worden; - de procedures die dienen gevolgd te worden bij het afnemen van deze testen; - de voor het afnemen van deze testen bevoegde personen; - het (de) tijdstip(pen) waarop kan getest worden; en - de mogelijke gevolgen van een positief testresultaat. CAO nr. 100, art. 3 5 Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid 11
12 Kader 5 - belangrijkste voorwaarden voor de toepassing van alcohol- en drugtesten - enkel in het kader van preventie d.w.z. om na te gaan of de werknemer in kwestie wel bekwaam is om zijn werk uit te voeren; - de resultaten mogen niet de basis zijn voor sancties; - de werknemer moet zijn toestemming verlenen aan het afnemen van de test; - de afname van testen mag geen aanleiding geven tot discriminatie; - de inbreuk op de privacy van de werknemer moet zo beperkt mogelijk gehouden worden (bv. de resultaten worden niet bijgehouden in de personeelsfiche). De alcohol- en drugtesten kaderen in het preventief alcohol- en drugbeleid. Dat betekent ook dat het hier niet mag gaan over biologische of andere medische onderzoeken met als doel om informatie te verzamelen over de gezondheidstoestand van de (kandidaat)werknemer. Door de wet van 28 januari 2003 betreffende de medische onderzoeken die binnen het kader van de arbeidsverhoudingen worden uitgevoerd (BS 9 april 2003) zijn dergelijke testen enkel toegelaten voor het beoordelen van een geschiktheid voor een functie. De testen die bedoeld worden in het kader van de CAO nr. 100 zijn eerder ademtesten en psychomotorische testen zoals vaardigheidsproeven of eenvoudige reactietesten. Het gaat om niet geijkte testen. De testen geven dan ook enkel een positieve of negatieve indicatie en geen uitsluitsel over de intoxicatie. De werkgever kan enkel een beroep doen op de arbeidsgeneesheer indien er een probleem wordt vastgesteld. De arbeidsgeneesheer kan eventuele onderzoeken enkel uitvoeren in het kader van het gezondheidstoezicht. Hij kan probleemgebruik inzake alcohol en drugs enkel vaststellen naar aanleiding van een gezondheidsbeoordeling. Testen om alcohol en drugs op te sporen mag hij enkel gebruiken om na te gaan of er geen tegenindicaties zijn om een bepaalde functie uit te oefenen (bv. veiligheidsfunctie) en dan nog enkel met toestemming van de werknemer. Op basis van de testen kan hij een advies voor de geschiktheid van de functie geven maar hij mag geen verslag uitbrengen over de testen zelf Informatie en opleiding De werkgever moet erover waken dat de leden van de hiërarchische lijn en de werknemers de nodige informatie krijgen over het preventief alcohol- en drugbeleid. De informatie moet in ieder geval gaan over: de beleids- en intentieverklaring; de uitgewerkte regels en procedures; de voorwaarden om testen uit te voeren. Deze informatie is in ieder geval terug te vinden in het arbeidsreglement maar kan daarnaast ook onder de aandacht gebracht worden via andere communicatiemiddelen zoals intranet, de bedrijfskrant, informatiesessies, folders,... De informatie moet ook deel uitmaken van het onthaal van nieuwe werknemers. Het doel is dat de werknemers en de hiërarchische lijn over de nodige informatie beschikt om gepast te reageren en dat iedereen weet waaraan ze zich moeten houden Het beleid evalueren De werkgever evalueert regelmatig het preventief alcohol- en drugbeleid. Hij doet dit in overleg met de leden van de hiërarchische lijn en met de diensten voor preventie en bescherming op het werk. Voor deze evaluatie kan hij gebruikmaken van: de jaarverslagen van de diensten voor preventie en bescherming op het werk; het advies van het comité pbw; klachten, aanbevelingen; ervaringen vanop het terrein; een rondvraag of enquête; ongevallen, incidenten,... die zich voorgedaan hebben als een gevolg van alcohol- en druggebruik. Voor de evaluatie houdt de werkgever ook rekening met eventueel gewijzigde omstandigheden die een aanpassing van het beleid vragen. 12 Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid
13 2.3 Verplichtingen van de hiërarchische lijn De hiërarchische lijn is belast met de uitvoering van het beleid inzake welzijn op het werk. Dit geldt ook voor het preventief alcohol- en drugbeleid. Het is vooral van belang dat leidinggevenden probleemgebruik van alcohol en drugs kunnen herkennen en vaststellen. Dit vergt een opleiding. 2.4 Verplichtingen van de werknemers De werknemers hebben de verplichting om mee te werken aan het beleid. Zo moeten de werknemers de vastgelegde regels inzake alcohol en drugs respecteren. Het is ook hun verplichting om elk ernstig en onmiddellijk gevaar voor de veiligheid en gezondheid te signaleren. In sommige gevallen geldt dit dus ook voor het disfunctioneren van een collega tengevolge van alcohol en drugs. 2.5 Rol van de preventiediensten Deskundig advies De werkgever is verplicht om het advies en de medewerking te vragen van de diensten voor preventie en bescherming op het werk (intern en extern) voor de uitwerking van een preventief alcohol- en drugbeleid. Het kan bijvoorbeeld gaan over het deelnemen aan een studie om na te gaan welke factoren aan de basis liggen van ongevallen/incidenten, het geven van een advies voor procedures in geval van ernstig en onmiddellijk gevaar, voorstellen te formuleren voor het onthaal, de voorlichting, de informatie en de opleiding van werknemers. Arbeidsgeneesheer Indien de arbeidsgeneesheer een geval vaststelt van verslaving naar aanleiding van het gezondheidstoezicht, dan moet de arbeidsgeneesheer de betrokkene aanraden om de problemen aan te pakken en hulp te zoeken. Hij kan bijvoorbeeld ook informatie geven over de mogelijkheden naar bijstand. De arbeidsgeneesheer kan ook voorstellen om van functie te veranderen of de arbeidsomstandigheden aan te passen. Indien de werknemer voor een behandeling een tijd afwezig is geweest, dan kan hij bijdragen tot een goede reïntegratie achteraf. De arbeidsgeneesheer is hoe dan ook gehouden door het beroepsgeheim en treedt onafhankelijk van werkgever en werknemer op. Vertrouwenspersoon, preventieadviseur psychosociale aspecten, en anderen Door hun positie in het bedrijf en hun vertrouwdheid met een aantal onderwerpen die raakvlakken vertonen met de problematiek van alcohol en drugs, zijn de vertrouwenspersoon en/of de preventieadviseur psychosociale aspecten vaak goed geplaatst om te betrekken bij het preventief alcohol- en drugbeleid. Dat geldt ook voor mogelijk andere personen in het bedrijf zoals verpleegkundigen, begeleiders, Overzicht Het preventief alcohol- en drugbeleid vergt de samenwerking van de verschillende betrokkenen in een onderneming. Ieder heeft zijn rol (tabel 3) en de problemen worden multidisciplinair aangepakt. Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid 13
14 Tabel 3 Verplichtingen van de verschillende actoren uit het welzijnsbeleid inzake het preventief alcohol- en drugbeleid Wie Rol Verplichtingen Werkgever Verantwoordelijk voor het welzijnsbeleid - beleid uitwerken (beleidsverklaring, regels en procedures bepalen) - beleid vastleggen in het arbeidsreglement - beleid evalueren - advies vragen aan het comité/preventiediensten - de hiërarchische lijn en de werknemers informeren/opleiden Hiërarchische lijn Beleid uitvoeren - problemen liefst vroegtijdig herkennen - probleemgedrag vaststellen Werknemers Preventiedienst (intern of extern) Meewerken aan het beleid De werkgever, de hiërarchische lijn en de werknemers bijstaan bij de uitwerking van het beleid - de regels inzake alcohol- en druggebruik respecteren - situaties die een onmiddellijk en ernstig gevaar betekenen voor de veiligheid en de gezondheid signaleren - wijzen op risico s - factoren aangeven die aan de basis kunnen liggen van ongevallen/ incidenten - advies geven over voorgestelde maatregelen - initiatieven inzake informatie/opleiding Arbeidsgeneesheer Gezondheidstoezicht - indien een probleem inzake alcohol- en drugs wordt vastgesteld tijdens het gezondheidstoezicht: hulp en informatie geven - kan enkel specifieke alcohol- en drugtesten uitvoeren in het kader van het gezondheidstoezicht (om de geschiktheid voor een functie te beoordelen) Comité pbw Actief bijdragen aan het welzijnsbeleid - meewerken aan het preventiebeleid - advies geven over de maatregelen die de werkgever voorstelt inzake alcohol en drugs - voorstellen doen - de toepassing van het preventief alcohol- en drugbeleid evalueren 14 Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid
15 3 Bijkomende informatie Wie meer wil weten over dit onderwerp, vindt in onderstaande referenties verwijzingen naar artikelen die verschillende aspecten van de problematiek belichten. Het lijstje met websites biedt een overzicht van sites waar u terecht kan voor praktische ondersteuning. 3.1 Literatuurreferenties - Cao nr. 100 verbindend verklaard, PreventActua nr. 14, Alcohol- en drugbeleid in arbeidsreglement: geen overlegprocedure nodig, PreventActua nr. 12, Invoering cao 100 maakt weg vrij voor alcohol- en drugtesten, PreventActua nr. 8, Een drugbeleid op het werk: advies van de nationale arbeidsraad, PreventActua nr. 21, Cannabis en werk, een gevaarlijke combinatie, PreventFocus 7/ Een preventief alcohol- en drugbeleid. In overleg werken aan preventie. Nationale Arbeidsraad, Alcohol- en drugtests: erg complexe wetgeving, PreventActua 04/ Alcohol- en drugbeleid in de praktijk: enkele cijfers, PreventActua 09/ Artikel 99 ARAB eindelijk opgeheven, PreventActua 12/ Alcohol en drugs op de Belgische werkvloer, PreventActua 17/ Interessante websites Op volgende websites staan interessante informatie en documenten i.v.m. een preventief alcohol- en drugbeleid: - op de website van de nationale arbeidsraad staan de verschillende documenten die verband houden met cao nr. 100: de tekst zelf, het advies en een begeleidende brochure. Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid 15
16 Focus op het preventief alcohol- en drugbeleid is een gezamenlijke uitgave van : Gachardstraat 88 bus 4, 1050 Brussel Tel.: Fax: prevent@prevent.be en Uitgeverij : Stijn Streuvelslaan 73, 8501 Heule Tel. : Fax: abonn@uga.be Copyright Prevent - UGA
PREVENTIEF ALCOHOL- EN DRUGSBELEID
Alcohol en drugsbeleid in de ondernemingen PRINCIPE Werknemers of uitzendkrachten die op het werk alcohol en drugs gebruiken of onder invloed ervan zijn kunnen de veiligheid, de gezondheid en het welzijn
Nadere informatieBelang van het implementeren van een alcohol- en drugsbeleid. Sabine Stevens Preventieadviseur psychosociale aspecten
Belang van het implementeren van een alcohol- en drugsbeleid Sabine Stevens Preventieadviseur psychosociale aspecten Wist u dat? Het aantal probleemdrinkers bij de beroepsbevolking wordt geschat op 5 tot
Nadere informatiereventief alcohol- en drugsbeleid binnen de onderneming
Instituut voor de autocar ar en de autobus v.z.w. 1 Institut pour l autocar ar et l autobus a.s.b.l. reventief alcohol- en drugsbeleid binnen de onderneming CAO n 100 P R E V E N T I E F A L C O H O L
Nadere informatieDepartement Psychosociale Aspecten
Departement Psychosociale Aspecten (bron FOD) Model 1 : beleidsverklaring waarbij de onderneming ervoor kiest om het alcohol- en drugsbeleid niet verder uit te werken (zie Art. 3, 3 en 4 van het KB van
Nadere informatieCOLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST NR. 100 VAN 1 APRIL 2009 BETREFFENDE HET VOEREN VAN EEN PREVENTIEF ALCOHOL- EN DRUGSBELEID IN DE ONDERNEMING
COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST NR. 100 VAN 1 APRIL 2009 BETREFFENDE HET VOEREN VAN EEN PREVENTIEF ALCOHOL- EN DRUGSBELEID IN DE ONDERNEMING ------------------------ VERSLAG -------------- In het interprofessioneel
Nadere informatieCOLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST NR. 100 -------------------------------------------------------------------------
COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST NR. 100 ------------------------------------------------------------------------- Zitting van woensdag 1 april 2009 ---------------------------------------------- COLLECTIEVE
Nadere informatieHoe zet ik een alcohol- en drugpreventiebeleid op in mijn onderneming? Informatiebrochure voor werkgevers
WG Hoe zet ik een alcohol- en drugpreventiebeleid op in mijn onderneming? Informatiebrochure voor werkgevers Wist u dat...? Het aantal probleemdrinkers bij de beroepsbevolking wordt geschat op 5 tot 10%.
Nadere informatieDe preventie van psychosociale risico s op het werk : workshops onderwijs
De preventie van psychosociale risico s op het werk : workshops onderwijs Maddy Van Temsche sociaal inspecteur TWW-OVL Kennisdirectie Psychosociologie maddy.vantemsche@werk.belgie.be 1 Inhoud 1. Film over
Nadere informatieOnderwerp. CAO nr. 100 betreffende een preventief alcohol- en drugsbeleid in de onderneming. Datum. 1 april 2009. Copyright and disclaimer
Onderwerp CAO nr. 100 betreffende een preventief alcohol- en drugsbeleid in de onderneming Datum 1 april 2009 Copyright and disclaimer Gelieve er nota van te nemen dat de inhoud van dit document onderworpen
Nadere informatieAlcohol- en drugsbeleid in jouw onderneming?
Alcohol- en drugsbeleid in jouw onderneming? // Een handboek voor de toepassing van CAO nummer 100 betreffende een preventief alcohol- en drugsbeleid Algemene Centrale ABVV Hoogstraat 26-28 1000 Brussel
Nadere informatiePreventief alcoholen drugsbeleid in de onderneming
Preventief alcoholen drugsbeleid in de onderneming mei - juni 2009 Juridisch luik CAO n 100 & Praktische topics Sabien Lemaire senior juridisch adviseur ADMB Studiedienst 1 3 Inhoud CAO n 100 Praktische
Nadere informatiePsychosociale risico s. Hoe kan Securex u ondersteunen?
Psychosociale risico s Nieuwe wetgeving Hoe kan Securex u ondersteunen? Inhoudstafel De nieuwe wetgeving 1. Toepassingsgebied 2. Wat zijn psychosociale risico s? Welke maatregelen moet de werkgever treffen?
Nadere informatieConcordantietabel boek I Algemene beginselen van de codex welzijn op het werk
Concordantietabel boek I Algemene beginselen van de codex welzijn op het werk Koninklijk besluit van 27 maart 1998 betreffende het beleid inzake het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun
Nadere informatieA D V I E S Nr Zitting van vrijdag 10 oktober
A D V I E S Nr. 1.655 ------------------------------ Zitting van vrijdag 10 oktober 2008 ----------------------------------------------- Een alcohol- en drugbeleid in de onderneming x x x 2.213-1 Blijde
Nadere informatieInhoud. Inleiding 1. Roken in de onderneming
Inhoud Inleiding 1 Hoofdstuk I. Antitabaksbeleid als topprioriteit 3 I. Gezondheidsrisico 3 A. Kerncijfers 3 B. Discussies vermijden op bedrijfsniveau 3 II. Antitabaksbeleid als topprioriteit 3 Hoofdstuk
Nadere informatieDe preventie van psychosociale risico s op het werk Wet van 28 april 2014
De preventie van psychosociale risico s op het werk Wet van 28 april 2014 Maddy Van Temsche Sociaal inspecteur TWW-OVL Kennisdirectie Psychosociologie maddy.vantemsche@werk.belgie.be Inhoud Wetgeving Psychosociale
Nadere informatieCodex over het welzijn op het werk. Boek I.- Algemene beginselen. Titel 2. Algemene beginselen betreffende het welzijnsbeleid
Codex over het welzijn op het werk Boek I.- Algemene beginselen Titel 2. Algemene beginselen betreffende het welzijnsbeleid Omzetting in Belgisch recht van de Europese richtlijn 89/391/EEG van de Raad
Nadere informatieCOLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST NR. 72 VAN 30 MAART 1999 BETREFFENDE HET BELEID TER VOORKOMING VAN STRESS DOOR HET WERK -------------------
COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST NR. 72 VAN 30 MAART 1999 BETREFFENDE HET BELEID TER VOORKOMING VAN STRESS DOOR HET WERK ------------------- Gelet op de wet van 5 december 1968 betreffende de collectieve
Nadere informatieBehandeld door Commissie Medisch Toezicht Commissie Risicobeheer - werkgroep ad hoc (2007-2009)
I. Wettelijke basis CAO nr. 100 alcohol- en drugbeleid op het werk. In het Staatsblad van 13 juli 2009 verscheen het KB dat de collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) nr. 100 van 1 april 2009 over een preventief
Nadere informatieHet kader van het Welzijn op het Werk Toelichting bij de wet van 4 augustus 1996
Het kader van het Welzijn op het Werk Toelichting bij de wet van 4 augustus 1996 Welzijnsdag 12 november 2012 1 Inhoudsopgave Korte schets wetgeving De risicoanalyse Preventiemaatregelen Rolverdeling in
Nadere informatieKoninklijk besluit van 11 juli 2002 betreffende de bescherming tegen geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk (B.S
Koninklijk besluit van 11 juli 2002 betreffende de bescherming tegen geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk (B.S. 18.7.2002) Omzetting in Belgisch recht van de kaderrichtlijn 89/391/EEG
Nadere informatieJAARVERSLAG VAN DE IDPB DEEL VII Bis : Inlichtingen betreffende de preventie van psychosociale belasting veroorzaakt door het werk.
JAARVERSLAG VAN DE IDPB DEEL VII Bis : Inlichtingen betreffende de preventie van psychosociale belasting veroorzaakt door het werk. Doel Toelichting Het jaarverslag heeft enerzijds tot doel een samenvatting
Nadere informatiePrijs Gezondheid en Onderneming 2010 Resultaten vragenlijst Q-ADO 1.0 na 1 jaar online
Prijs Gezondheid en Onderneming 2010 Resultaten vragenlijst Q-ADO 1.0 na 1 jaar online (18-12-2009 18-12-2010) Om organisaties te ondersteunen bij de uitwerking van een preventief alcohol- en drugbeleid
Nadere informatiePreventie van Psychosociale Risico s op de Werkvloer. Wet, Wat en Hoe? Bart Vriesacker Psychosociaal departement
Preventie van Psychosociale Risico s op de Werkvloer Wet, Wat en Hoe? Bart Vriesacker Psychosociaal departement Inhoudsopgave Psychosociale risico s? De nieuwe wetgeving De psychosociale risicoanalyse
Nadere informatieBIJLAGE. - PROCEDURE VOOR PSYCHOSOCIALE RISICO S
BIJLAGE. - PROCEDURE VOOR PSYCHOSOCIALE RISICO S 1. DOEL, DEFINITIES EN TOEPASSINGSGEBIED 1.1. Doel Deze procedures dragen bij tot het welzijn van werknemers en vullen de algemene wijze om psychosociale
Nadere informatiePsycho-sociaal beleid : Wetgeving & invulling
Psycho-sociaal beleid : Wetgeving & invulling 2 Psychosociale aspecten : subjectieve invulling van een objectief gegeven Michigan Model Kahn e.a., 1964 Persoonlijkheid Stressor Gebeurtenis Interpretatie
Nadere informatieONTHAAL EN BEGELEIDING VAN BEGINNENDE WERKNEMERS
ONTHAAL EN BEGELEIDING VAN BEGINNENDE WERKNEMERS Nadine Gilis juriste FOD werkgelegenheid, arbeid en sociaal overleg Directie humanisering van de arbeid Afdeling normen Doelstelling De mogelijkheden van
Nadere informatieDe preventie van psychosociale risico s op het werk : implementatie van de wetgeving naar de praktijk
De preventie van psychosociale risico s op het werk : implementatie van de wetgeving naar de praktijk Maddy Van Temsche sociaal inspecteur TWW-OVL Kennisdirectie Psychosociologie maddy.vantemsche@werk.belgie.be
Nadere informatieBasisvorming veiligheid niveau 3 Onthaalbeleid
Basisvorming veiligheid niveau 3 Onthaalbeleid Ann Goeman Coördinator psychosociale aspecten Gemeenschappelijke preventiedienst GO! - Wettelijke bepalingen - Betrokken actoren - de werkgever - hiërarchische
Nadere informatieA WORLD OF SERVICE. Beleidsverklaring ISS Alcohol- en drugsbeleid (AD)
A WORLD OF SERVICE Beleidsverklaring ISS Alcohol- en drugsbeleid (AD) I. BELEIDSVERKLARING ISS ALCOHOL- EN DRUGSBELEID (AD) Basisbeginselen Regelgeving Het voeren van een beleid, ter bevordering van het
Nadere informatiePsychosociale Risico s en welzijn op het werk. Ing. Christian Halsberghe Sociaal Inspecteur Toezicht Welzijn op het Werk
Psychosociale Risico s en welzijn op het werk Ing. Christian Halsberghe Sociaal Inspecteur Toezicht Welzijn op het Werk 1 Overzicht 1. Wettelijke bepalingen 2. Definities 3. Risicoanalyse en preventiemaatregelen
Nadere informatieOpdracht 1: Collectieve arbeidsovereenkomst
Departement Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Bedrijfsmanagement Sociale wetgeving Opdracht 1: Collectieve arbeidsovereenkomst CAMPUS Geel Jasper De Kinderen Yoran Peeters Academiejaar 2013-2014 Inleiding
Nadere informatieKB s 24 april 2014 Gezondheidstoezicht
KB s 24 april 2014 Gezondheidstoezicht GDPB 16/10/2014 gdpb@bz.vlaanderen.be www.bestuurszaken.be KB van 24 april 2014 tot wijziging van het KB van 27 maart 1998 betreffende de externe diensten voor preventie
Nadere informatieWaar staan we na drie jaar Cao 100?
Waar staan we na drie jaar Cao 100? Update resultaten vragenlijst Q-ADO 1.0 (18-12-2009 tot 01-04-2013) Om organisaties te ondersteunen bij de uitwerking van een preventief alcohol- en drugbeleid ontwikkelde
Nadere informatieBijlage arbeidsreglement
Bijlage arbeidsreglement (voorbeeld) Procedure voor psychosociale risico s 1. Doel, definities en toepassingsgebied 1.1. Doel Deze procedures dragen bij tot het welzijn van werknemers en vullen de algemene
Nadere informatiePreventie en wetgeving. Focus op de interne dienst voor preventie en bescherming op het werk
Preventie en wetgeving Focus op de interne dienst voor preventie en bescherming op het werk 2013/3 actualisatie mei 2015 Inhoud 1 Wettelijk kader... 5 1.1 Referentie... 5 1.2 Historiek... 5 1.2.1 ARAB
Nadere informatieResultaten campagne 2015: Psychosociale Risico s (PSR) in het buitengewoon onderwijs. Aandachtspunten huidige wetgeving PSR
Resultaten campagne 2015: Psychosociale Risico s (PSR) in het buitengewoon onderwijs Aandachtspunten huidige wetgeving PSR Infodagen preventie en bescherming in het GO! Tom Peerboom Sociaal inspecteur
Nadere informatieWat zegt de regelgeving over geweld, pesten en relationele problemen op het werk?
Wat zegt de regelgeving over geweld, pesten en relationele problemen op het werk? Maddy Van Temsche sociaal inspecteur TWW-OVL Kennisdirectie Psychosociologie maddy.vantemsche@werk.belgie.be Inhoud Wetgeving
Nadere informatie24 APRIL Koninklijk besluit tot wijziging van diverse bepalingen inzake welzijn op het werk (1)
NL FR einde eerste woord laatste woord Publicatie : 2014-05-23 FEDERALE OVERHEIDSDIENST WERKGELEGENHEID, ARBEID EN SOCIAAL OVERLEG 24 APRIL 2014. - Koninklijk besluit tot wijziging van diverse bepalingen
Nadere informatieVERANTWOORDELIJKHEDEN BIJ UITVOERING VAN WELZIJNSWET EN IN HET BIJZONDER VAN DE HIERARCHISCHE LIJN
VERANTWOORDELIJKHEDEN BIJ UITVOERING VAN WELZIJNSWET EN IN HET BIJZONDER VAN DE HIERARCHISCHE LIJN Werk brengt risico s met zich mee. Het productieproces, het transport, de werkorganisatie, de omgeving
Nadere informatiePSYCHOSOCIALE ASPECTEN
PSYCHOSOCIALE ASPECTEN Welke lessen kunnen we trekken uit de evaluatie van de pestwet? Sofie D Ours, Preventieadviseur Psychosociale IDEWE 20 september 2011 Kursaal Oostende PreBes vzw Diestersteenweg
Nadere informatieHet Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk
Het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk Departement? Om regelmatig overleg, betrokkenheid, advies en informatiedoorstroming rond Welzijn op het Werk mogelijk te maken, is het voor organisaties
Nadere informatieToezicht op het Welzijn op het Werk
ir. Pieter Bolle pieter.bolle@werk.belgie.be Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid Arbeid en Sociaal Overleg Algemene Directie Regionale Directie Toezicht Welzijn West-Vlaanderen 6 september 2012 Inhoud
Nadere informatieINHOUD. 1. Inleiding... 15
INHOUD 1. Inleiding... 15 2. Psychosociale risico s op het werk... 17 2.1. Stress op het werk... 19 2.2. Burn-out... 22 2.3. Ongewenst gedrag en conflicten... 23 2.3.1. Geweld op het werk... 23 2.3.2.
Nadere informatieKnipperlichten Sociaal Recht
Knipperlichten Sociaal Recht 25 februari 2010 Edward Carlier Advocaat www.reliancelaw.be Overzicht nieuwigheden 2009 1. Recht op individuele voortzetting collectieve ziekteverzekering; 2. Verhoogde ontslagkost
Nadere informatieGEMEENSCHAPPELIJK COMITÉ VOOR PREVENTIE EN BESCHERMING AAN DE HAVEN VAN ANTWERPEN ALCOHOL- EN DRUGSBELEID
GEMEENSCHAPPELIJK COMITÉ VOOR PREVENTIE EN BESCHERMING AAN DE HAVEN VAN ANTWERPEN Brouwersvliet 33 Bus 7 2000 ANTWERPEN 1 VEILIGHEIDSBERICHTEN 5 SEPTEMBER 2007 ALCOHOL- EN DRUGSBELEID Binnen het Gemeenschappelijk
Nadere informatieStrafbepalingen Wet Welzijn en Codex Sociaal Strafwetboek 1/4
Strafbepalingen Wet Welzijn en Codex Sociaal Strafwetboek 1/4 Sociaal Strafwetboek Toepassing op Wet en Codex Welzijn op het werk Strafbepalingen uit de Wet Welzijn van 1996 De artikelen 81 t.e.m. 94 zijn
Nadere informatieTitel. Subtitel + auteur
Titel Subtitel + auteur 1 De nieuwe verplichtingen op vlak van preventie van stress, burn-out, geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk 2 Inleiding De psychosociale risico s werden voorheen
Nadere informatieWelzijn en opleidingen
Welzijn en opleidingen De wetgeving over het welzijn op het werk verplicht werkgevers de nodige maatregelen te nemen om het welzijn van de werknemers te bevorderen tijdens de uitvoering van hun werk. Een
Nadere informatiePsychosociaal welzijnsbeleid in de praktijk. Vaststellingen in de toepassing van de wetgeving
Psychosociaal welzijnsbeleid in de praktijk Vaststellingen in de toepassing van de wetgeving Klachten Ongewenst grensoverschrijdend gedrag op het werk Evolutie in cijfers Slide 2 % personen dat te maken
Nadere informatieRE-INTEGRATIETRAJECT VOOR ARBEIDSONGESCHIKTE WERKNEMERS EN WERKLOZEN
RE-INTEGRATIETRAJECT VOOR ARBEIDSONGESCHIKTE WERKNEMERS EN WERKLOZEN April 2018 Mensen met een chronische ziekte die een ziekte-uitkering ontvangen, maar die opnieuw aan de slag willen gaan, moeten goed
Nadere informatiePsychosociale risico s: de wettelijke verplichtingen in een notendop
Psychosociale risico s: de wettelijke verplichtingen in een notendop Pascale Swinnen sociaal inspecteur Federale Overheidsdienst Werk, Arbeid en Sociaal overleg Toezicht op het Welzijn op het Werk Kennisdirectie
Nadere informatieMINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk
MINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID ------ Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk ------ Advies nr. 16 van 16 oktober 1998 met betrekking tot een ontwerp van koninklijk besluit betreffende
Nadere informatieMINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk
MINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID ------ Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk. ------ Advies nr. 37 van 12 oktober 2001 met betrekking tot de modellen van jaarverslag van de externe
Nadere informatieAfdeling I. - Toepassingsgebied en definities
Koninklijk besluit van 17 mei 2007 betreffende de voorkoming van psychosociale belasting veroorzaakt door het werk, waaronder geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk (B.S. 6.6.2007)
Nadere informatieHoe ver reikt het controlerecht?
Sterke drank, zwak werk 25-6-2015 2015 Hildegard Schmidt Association de la Ville et des Communes de la Région de Bruxelles-Capitale asbl Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk
Nadere informatieRegelgeving psychosociale risico's (PSR) en evolutie. Resultaten van de campagne TWW Oost-Vl: PSR in het buitengewoon onderwijs (2015)
Regelgeving psychosociale risico's (PSR) en evolutie Resultaten van de campagne TWW Oost-Vl: PSR in het buitengewoon onderwijs (2015) Provinciaal comité Oost-Vlaanderen voor de bevordering van de arbeid
Nadere informatieFocus op onthaal van nieuwe werknemers
Preventie en wetgeving Focus op onthaal van nieuwe werknemers 2007/2 actualisatie september 2014 Inhoud 1 Wettelijk kader...5 1.1 Arbeidsreglementering...5 1.1.1 Wet arbeidsovereenkomsten...5 1.1.2 Collectieve
Nadere informatieRe-integratie na langdurige afwezigheid : rol van de Arbeidsgeneesheer. Code 32 25-10-2012 Dr. H. DUPREZ
Re-integratie na langdurige afwezigheid : rol van de Arbeidsgeneesheer 1 Inhoud 1. Het wettelijke kader van de arbeidsgeneesheer 2. Huidige gang van zaken 3. Knelpunten en moeilijkheden 4. Besluit 2 1.
Nadere informatieVoor leidinggevenden ALCOHOL EN DRUGS OP HET WERK
Voor leidinggevenden ALCOHOL EN DRUGS OP HET WERK Alcohol en drugs op de werkplek: cijfers en gevolgen 4 Preventie: een wettelijke vereiste 8 Een preventief alcohol- en drugsbeleid opstellen 10 Tips voor
Nadere informatieOnthaal van nieuwe medewerkers
Onthaal van nieuwe medewerkers IVOC CHECKLIST VOOR DE WERKGEVER F030-5.0 1 Inhoud IVOC checklist Inlichtingen over de aanwerving pagina 3 Voorbereiding van het onthaal pagina 4 Dag van de aanwerving pagina
Nadere informatieFocus op collectieve beschermingsmiddelen 2013/5
Preventie en wetgeving Focus op collectieve beschermingsmiddelen 2013/5 Inhoud 1 Wettelijk kader... 5 1.1 Referentie... 5 1.2 Historiek... 5 2 Krachtlijnen... 8 2.1 Definitie... 8 2.2 Verplichtingen van
Nadere informatieWelzijnsbeleid - Risicoanalyse
Welzijnsbeleid - Risicoanalyse Infodocument Welzijnsbeleid - Risicoanalyse 1 Wettelijke aspecten Elke werkgever moet zorgdragen voor het uitschakelen van gevaarlijke arbeidsomstandigheden. Hij dient de
Nadere informatie3.4.1.2 Ziekteverzuim en re-integratieprotocol: Wie doet wat, wanneer en hoe?
3.4.1.2 Ziekteverzuim en re-integratieprotocol: Wie doet wat, wanneer en hoe? Een ziekteverzuim- en een re-integratieprotocol geeft vanuit een visie vorm aan de weg van arbeidsongeschiktheid naar -geschiktheid.
Nadere informatieAlcohol- en drugpreventie op de werkvloer
Alcohol- en drugpreventie op de werkvloer M A A I K E D E C O N I N C K C G G VA G G A B O O M G A A R D S T R A A T 7 2018 A N T W E R P E N 0 3. 2 5 6. 9 1. 4 1 W W W. V A G G A. B E Eigen normen en
Nadere informatieMiddelenbeleid in een onderneming
Team psychosociaal welzijn Middelenbeleid in een onderneming Deel 1: Motieven (Waarom?) Inhoud Deel 2: Wat kun je er aan doen? (Wat?) Deel 3: Ontwikkeling beleid (Hoe?) 1 Deel 1: Waarom moet uw organisatie
Nadere informatieChecklist Inventarisatie risico s psychosociale belasting Tool voor kleine ondernemingen
Psychosociale risico s regelmatig in kaart brengen is belangrijk voor het mentale welzijn van een onderneming. U kan uw eigen psychosociale risico s in kaart brengen door onderstaande checklist in te vullen.
Nadere informatieSofie D ours Psychosociaal preventieadviseur STAD GENT WAAROM TALENTEN KOESTEREN?
TALENT KOESTEREN Sofie D ours Psychosociaal preventieadviseur STAD GENT WAAROM TALENTEN KOESTEREN? Insteek in kader van psychosociaal welzijn PREVENTIE PSYCHOSOCIALE RISICO S BURNOUT STRESS ONGEWENST GRENSOVERSCHRIJDEND
Nadere informatieAlcohol en drugsbeleid van de VGC
Alcohol en drugsbeleid van de VGC p. 45 Een beleid? Het alcohol en drugsbeleid van de VGC geldt voor iedereen en past in het globaal personeels, gezondheids en veiligheidsbeleid. Opzet ervan is preventief
Nadere informatieSchool aan de waterkant BuSO Sint-Juliaan Stropkaai Gent Tel. 09/ Fax. 09/
Klachtenprocedure voor geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag Wanneer een werknemer meent het voorwerp te zijn van geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag op het werk kan hij een beroep
Nadere informatieMINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID ------ Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk. ------
MINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID ------ Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk. ------ Advies nr. 54 van 14 juni 2002 met betrekking tot een ontwerp van koninklijk besluit betreffende
Nadere informatieTypeprocedure op te nemen in het arbeidsreglement
Typeprocedure op te nemen in het arbeidsreglement Toe te passen procedure voor elke werknemer die meent te lijden op het werk als gevolg van psychosociale risico s, waaronder inzonderheid geweld, pesterijen
Nadere informatieA2. INTEGRITEITSCODE (> preventie - > sanctionering)
ACTIEPLAN GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG _ versie najaar 2018 De meldingen in de media en op publieke fora inzake grensoverschrijdend gedrag sinds oktober 2018, waarbij ook de podiumkunstensector expliciet
Nadere informatieFEDERALE OVERHEIDSDIENST WERKGELEGENHEID, ARBEID EN SOCIAAL OVERLEG Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk.
FEDERALE OVERHEIDSDIENST WERKGELEGENHEID, ARBEID EN SOCIAAL OVERLEG ------ Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk. ------ Advies nr. 128 van 20 juni 2008 over het ontwerp van koninklijk besluit
Nadere informatiehet administratief statuut van het operationeel personeel van de hulpverleningszones en boek 15
1/6 Advies nr 36/2012 van 12 december 2012 Betreft: adviesaanvraag aangaande een voorontwerp van wet houdende sommige bepalingen van het administratief statuut van het operationeel personeel van de hulpverleningszones
Nadere informatieMINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk
MINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID ------ Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk ------ Advies nr. 17 van 16 oktober 1998 met betrekking tot een ontwerp van koninklijk besluit en een
Nadere informatieFEDERALE OVERHEIDSDIENST WERKGELEGENHEID, ARBEID EN SOCIAAL OVERLEG Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk.
FEDERALE OVERHEIDSDIENST WERKGELEGENHEID, ARBEID EN SOCIAAL OVERLEG ------ Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk. ------ Advies nr. 143 van 19 juni 2009 over het ontwerp van koninklijk besluit
Nadere informatieCommunicatiekanalen in bedrijven
Communicatiekanalen in bedrijven Valérie Vervliet Federale Overheidsdienst Tewerkstelling, Arbeid en Sociaal Overleg Overleg Comité PBW vakbondsafvaardiging rechtstreekse participatie Advies preventieadviseurs
Nadere informatieA D V I E S Nr Zitting van woensdag 13 juli
A D V I E S Nr. 1.774 ----------------------------- Zitting van woensdag 13 juli 2011 ---------------------------------------------- Gelegenheidswerk in de landbouwsector en de tuinbouwsector Eenparig
Nadere informatieFEDERALE OVERHEIDSDIENST WERKGELEGENHEID, ARBEID EN SOCIAAL OVERLEG Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk.
FEDERALE OVERHEIDSDIENST WERKGELEGENHEID, ARBEID EN SOCIAAL OVERLEG ------ Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk. ------ Advies nr. 66 van 27 juni 2003 met betrekking tot een ontwerp van
Nadere informatieLICHTE ONGEVALLEN Nota over de wetgeving
VL/NB Brussel, woensdag 23 april 2014 LICHTE ONGEVALLEN Nota over de wetgeving Twee nieuwe KB's bepalen de toepassingsmodaliteiten van het concept 'licht ongeval' in de reglementering betreffende arbeidsongevallen,
Nadere informatieMINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk
MINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID ------ Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk. ------ Advies nr. 45 van 8 februari 2002 tot vaststelling van de criteria, de voorwaarden en de nadere
Nadere informatieRe-integratie van arbeidsongeschikte werknemers
PERSBERICHT DOOR KRIS PEETERS VICEPREMIER EN MINISTER VAN WERK, ECONOMIE, CONSUMENTEN EN BELAST MET BUITENLANDSE HANDEL EN MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN VOLKSGEZONDHEID MAGGIE DE BLOCK Woensdag 23 november
Nadere informatieMINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk
MINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID ------ Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk. ------ Advies nr. 57 van 25 oktober 2002 over een ontwerp van koninklijk besluit betreffende de beveiliging
Nadere informatieCirculaire 2014 05 PREVENTIE VAN PSYCHOSOCIALE RISICO S OP HET WERK
Preventie van psychosociale risico s op het werk waaronder STRESS, GEWELD, PESTERIJEN, ONGEWENST SEXUEEL GEDRAG PRINCIPE De werkgever heeft de wettelijke verplichting om iedere werknemer te beschermen
Nadere informatieAANPASSING VAN DE VERPLICHTINGEN BETREFFENDE HET WELZIJN VAN
1/5 AANPASSING VAN DE VERPLICHTINGEN BETREFFENDE HET WELZIJN VAN UITZENDKRACHTEN Het Koninklijk Besluit van 15 december 2010 betreffende het welzijn van de uitzendkrachten op het werk verscheen in het
Nadere informatieCirculaire PREVENTIE VAN PSYCHOSOCIALE RISICO S OP HET WERK
WAARONDER STRESS, GEWELD, PESTERIJEN, ONGEWENST SEXUEEL GEDRAG PRINCIPE BEGRIP PSYCHOSOCIALE RISICO S OP HET WERK Welzijnswet Werknemers art. 32/1 De werkgever heeft de wettelijke verplichting om iedere
Nadere informatiePreventie als basis voor een alcohol- en drugbeleid in het bedrijf. Pleidooi voor een actief fase 2 -beleid op de werkvloer
Preventie als basis voor een alcohol- en drugbeleid in het bedrijf Pleidooi voor een actief fase 2 -beleid op de werkvloer Marc TACK teamleider preventie CGG Eclips Gent ssies 2012-2013 Van waaruit? CGG
Nadere informatieA A N B E V E L I N G Nr AANBEVELING AAN DE PARITAIRE COMITES, DE ONDERNEMINGEN EN HUN
A A N B E V E L I N G Nr. 20 ----------------------------------------- AANBEVELING AAN DE PARITAIRE COMITES, DE ONDERNEMINGEN EN HUN WERKNEMERS, OM OUDERE WERKNEMERS AAN HET WERK TE HOUDEN IN DE ONDERNEMINGEN
Nadere informatieCOLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST NR. 25 BIS
COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST NR. 25 BIS --------------------------------------------------------------------------- Zitting van woensdag 19 december 2001 ------------------------------------------------------
Nadere informatieOmgaan met het gebruik van alcohol en andere drugs op en rond het werk: de juridische regels
Omgaan met het gebruik van alcohol en andere drugs op en rond het werk: de juridische regels Isabel PLETS Assistente Arbeidsrecht, Vakgroep sociaal recht, UGent Advocaat, Lydian, Brussel Willy VAN EECKHOUTTE
Nadere informatieOok de Memorie van Toelichting moet in die richting worden aangepast.
ADVIES NR 44 VAN 22 MEI 2001 VAN DE VASTE COMMISSIE ARBEID VAN DE RAAD VAN DE GELIJKE KANSEN VOOR MANNEN EN VROUWEN OMTRENT HET VOORONTWERP VAN WET BETREFFENDE DE BESCHERMING VAN DE WERKNEMERS TEGEN GEWELD,
Nadere informatieA D V I E S Nr. 1.938 ------------------------------- Zitting van maandag 27 april 2015 ------------------------------------------------
A D V I E S Nr. 1.938 ------------------------------- Zitting van maandag 27 april 2015 ------------------------------------------------ Collectieve arbeidsovereenkomst nr. 118 van 27 april 2015 tot vaststelling
Nadere informatieNIEUWE REGELS VOOR DE RE-INTEGRATIE VAN ARBEIDS- ONGESCHIKTE WERKNEMERS
e-doc NIEUWE REGELS VOOR DE RE-INTEGRATIE VAN ARBEIDS- ONGESCHIKTE WERKNEMERS 2 De werkgever is verplicht eerst na te gaan of de werknemer binnen de onderneming nog aangepast of ander werk kan doen. 3
Nadere informatieSENSIBILISERING M.B.T. VERANTWOORDELIJKHEDEN EN AANSPRAKELIJKHEDEN WAT ZOU ER ALLEMAAL KUNNEN VERKEERD (AF)LOPEN?
SENSIBILISERING M.B.T. VERANTWOORDELIJKHEDEN EN AANSPRAKELIJKHEDEN WAT ZOU ER ALLEMAAL KUNNEN VERKEERD (AF)LOPEN? Franky De Witte, Senior consultant veiligheid. Officiële versie 30 september 2010 INLEIDING
Nadere informatieMINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk
MINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID ------ Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het werk. ------ Advies nr. 43 van 14 december 2001 met betrekking tot de veiligheid en de gezondheid bij uitzendarbeid.
Nadere informatieWetsontwerp tot aanvulling en wijziging van het Sociaal Strafwetboek en verscheidene bepalingen van sociaal strafrecht.
9 februari 2016 Mevrouw, Mijnheer, Wetsontwerp tot aanvulling en wijziging van het Sociaal Strafwetboek en verscheidene bepalingen van sociaal strafrecht. Voorafgaand: Het wetsontwerp tot aanvulling en
Nadere informatieA D V I E S Nr. 1.606 ------------------------------ Zitting van dinsdag 24 april 2007 -------------------------------------------
A D V I E S Nr. 1.606 ------------------------------ Zitting van dinsdag 24 april 2007 ------------------------------------------- Uitvoering van het interprofessioneel akkoord voor de periode 2007-2008
Nadere informatieBulletin nr : B081 - Schriftelijke vraag en antwoord nr : Zittingsperiode : 51
Bulletin nr : B081 - Schriftelijke vraag en antwoord nr : 0292 - Zittingsperiode : 51 Auteur Departement Sub-departement Titel Muriel Gerkens, ECOLO Minister Werk Werk FOD. - Follow-up de medische dossiers
Nadere informatieFocus op werken met derden 2008/2
Preventie en wetgeving Focus op werken met derden 2008/2 Inhoud 1 Wettelijk kader... 5 1.1 Referenties... 5 1.2 Historiek... 5 1.3 Aanpassing in 2007... 6 2 Krachtlijnen... 7 2.1 Op eenzelfde arbeidsplaats...
Nadere informatie