VFN-symposium De consument verdient krediet. 30 oktober Theodor Kockelkoren. Goed krediet is niet vanzelfsprekend

Transcriptie

1 VFN-symposium De consument verdient krediet 30 oktober 2008 Theodor Kockelkoren Goed krediet is niet vanzelfsprekend 1. Dames en heren, als we gaan spreken over krediet, en al helemaal als het overkoepelende thema is de consument verdient krediet, dan moeten we stil staan bij de huidige crisis. De kredietcrisis. De financiële wereld staat in brand. Met name onze prudentiële collega s, De Nederlandsche Bank, zijn al enige tijd druk in de weer deze brand te blussen, samen met de minister van Financiën. 2. Inmiddels weten we dat het om een solvabiliteits- en liquiditeitscrisis gaat. We horen dat het een solvabiliteitscrisis is ondermeer omdat de onzekerheid over de waarde van de activa sterk is toegenomen: wie heeft hoeveel van welke beleggingsinstrumenten en wat is nu eigenlijk de waarde van deze instrumenten? Ook is de leverage van veel financiële instellingen erg hoog geworden, mede als gevolg van het inzetten van deze nieuwe instrumenten. Het is een liquiditeitscrisis, lezen we, omdat door de grote onzekerheid over de kracht van banken, zij elkaar onderling niet meer vertrouwen en geen geld meer lenen. De overheden springen nu bij om beide problemen, althans de symptomen daarvan, aan te pakken. En terecht. 3. De crisis is ook zichtbaar in de financiële sector doordat de markt voor securitiseren stil ligt. Kredieten kunnen dus niet meer gefinancierd worden door banken door ze te verpakken en er geld voor aan te trekken op de kapitaalmarkten. De crisis is ook buiten de financiële markten zichtbaar. Kredieten voor zowel consumenten als ondernemingen zijn duurder geworden en de voorwaarden stringenter. Ook de onzekerheid is overgeslagen naar consumenten en bedrijven, met als gevolg dat de hand op de knip gaat. De economie raakt aangeslagen. 4. Het bewijst dat goede regels en goed toezicht belangrijk is, om te beginnen bij de kredietverlening en de advisering van klanten in het algemeen. Natuurlijk

2 ook op een hoger nivo, namelijk op de stabiliteit van ondernemingen en het economische systeem. Het is echter geen gegeven. Gedragsproblemen op vooral de Angelsaksische markten hebben uiteindelijk tot een wereldwijde crisis geleidt. 5. Ik wil daar kort wat meer over zeggen omdat het ons beter in staat stelt het Nederlandse systeem te beoordelen. In de VS heeft de overheid al jarenlang een actief beleid om huizenbezit te stimuleren, net als de Nederlandse overheid. De VS doet dat niet zozeer met hypotheekrente aftrek, maar door staatsondernemingen hypotheken te laten verstrekken. Deze staatsondernemingen hebben een missie to make sure there is stable supply of money for lenders, that families must be able both to afford to purchase and to keep a home, give everybody better access to homefinancing, raising the roof of home ownership in America. De hypotheekverstrekking is gaandeweg de tijd in America steeds agressiever geworden, zodat dat dak van huizenbezit daadwerkelijk steeds verder omhoog kon gaan. 6. Een belangrijke erbij komende stimulans was het fenomeen dat banken de leningen die verstrekten gingen doorverkopen. Op dat moment verviel voor hen de stimulans om zeer goed op te letten op de kwaliteit van die leningen. Natuurlijk moesten ze informatie verstrekken over de kwaliteit van die leningen aan de koper. Maar in de boom markt die de huizen en deze zogenoemde securitisatiemarkt was, was het een feit dat de cijfers die werden verstrekt over de kwaliteit van de leningen steeds verder van de werkelijkheid kwamen te liggen. Daarmee kwamen de waarderingsmodellen en prijzen van deze instrumenten ook steeds verder van de werkelijkheid te liggen. We zijn dan bij één (niet de enige) van de oorzaken van de kredietcrisis aanbeland. Dit zelfregulerende systeem functioneerde dus niet. 7. Regelgeving en toezicht in de VS hadden als achtervang kunnen werken, door naar het belang van de stabiliteit van de bank te kijken en/of naar de geschiktheid van de lening voor de consumenten. Naar de stabiliteit van de bank is gekeken, maar doordat de risico s werden doorverkocht naar bijvoorbeeld een Europese commerciele bank, was strict genomen vanuit het Amerikaanse perspectief de stabiliteit van de Amerikaanse bank die de

3 hypotheek verstrekte geaddresseerd. Naar de geschiktheid van de lening voor de consumenten werd in Amerika door de toezichthouder niet gekeken, mede vanuit de redenering dat de staatsondernemingen goed te werk zouden gaan. 8. In dat verband mogen we ons gelukkig prijzen dat de wetgever in Nederland voor alle kredietverstrekking de eis stelt dat het in ieder individueel geval om verantwoorde kredieten moet gaan. En zo brengt ons de kredietcrisis bij het hart van het onderwerp voor vandaag: kredietverstrekking aan consumenten. 9. De conclusie is dan ook dat goede kredietverstrekking niet vanzelf tot stand komt, maar regulering vereist. Het is niet evident dat leunen op alleen maar zelfregulering in voldoende mate de risico s van slechte kredietverstrekking teniet kan doen. De consument verdient een goed krediet 10. Naast de economische kant is er ook een sociaal perspectief. Slechte kredietverstrekking leidt tot maatschappelijke schade. De ellende van gezinnen die in de problemen zijn gekomen, de vermindering van de economische inzetbaarheid van deze gezinnen of het benutten van allerhande sociale diensten voor de gezinnen die onfortuinlijk zijn geraakt. 11. Deze maatschappelijke schade is moeilijk te kwantificeren. Niet alleen omdat de schade per gezin moeilijk in te schatten, maar vooral ook omdat we niet weten hoeveel gezinnen in een onfortuinlijke situatie zitten. We weten wel de aantallen die de schuldsanering in gaan, maar het aantal gezinnen wat één of een aantal stadia daarvoor zit is niet bekend. Het zou goed zijn als sector en overheid de handen in elkaar slaan om tot een betere feitenbasis te komen dan we nu hebben. Dit zou de kwaliteit van de beleidsdiscussies ten goede komen. 12. Komt het vaak voor dat mensen op een slechte wijze aan een krediet geholpen worden, vraagt u zich wellicht af. Ik vrees dat dit te vaak in elk geval te vaak voor kwam. In ons hypotheekonderzoek, dat in november 2007

4 bekend werd gemaakt, werd duidelijk dat bij zo n 20 tot 25% van de bedrijven de kredietverstrekking onvoldoende is. In ons onderzoek naar consumptief krediet, dat we publiceerden in januari 2007, bleek dat het grootste deel van de markt zich wel redelijk tot goed aan de eigen normstelling hield. Echter, naar de mening van de AFM was die normstelling onvoldoende. Met andere woorden, teveel klanten liepen het risico dat ze een slecht krediet krijgen geadviseerd of verkocht. 13. Dit gebeurde zowel bij consumptief kredietverstrekkers (bijvoorbeeld credit card maatschappijen), thuiswinkelorganisaties en banken. De kredietreclames zorgen dat kredietverlening meer in het oog springend is. 14. Inmiddels hebben banken en kredietverstrekkers maatregelen genomen, niet alleen als gevolg van onderzoek en onze rapporten afgelopen jaar, maar ook omdat de marktomstandigheden een voorzichtiger kredietverleningsbereik in de hand werkt. Inmiddels wordt de vraag zelfs gesteld of consumenten die niet te moeilijk aan een krediet kunnen komen. Onze indruk is dat het zover (nog) niet is gekomen, ofschoon altijd al starters moeite hebben om de huizenmarkt te betreden. Dat specifieke probleem zal niet kleiner geworden zijn. 15. Deze maatregelen door kredietverstrekkers zijn genomen mede als gevolg van scherpere normen die de sector zichzelf heeft opgelegd. Deze zelfregulering is een invulling van de open norm in de wet, die stelt dat er geen onverantwoorde kredieten afgesloten mogen worden. 16. Die scherpere normen zijn er niet vanzelf gekomen. Met name in afgelopen jaar, 2007, zijn er intensieve gesprekken geweest met de sector om te komen tot een betere normen voor verantwoorde kredietverlening. Dat was en is niet eenvoudig. Al was het maar omdat de thuiswinkelorganisaties op een andere wijze te werk gaan dan bijvoorbeeld de banken, of omdat de banken veelal in de andere kredietsegmenten zitten dan de thuiswinkelorganisaties. De oorspronkelijke codes van de verschillende organisaties waren anders en om te komen tot één code was nog duidelijk een brug te ver. U begrijpt natuurlijk wel dat die brug nog genomen moet gaan worden.

5 17. Het niet hebben van één code creëert natuurlijk risico s voor het level playing field. Dat level playing field is voor u terecht van groot belang. Er is een risico aanwezig dat ook met de nieuwe aangescherpte codes, de beperkte ruimte die er is voor interpretatieverschillen benut gaat worden door partijen die het belang van de sector iets minder voor ogen hebben. Het is daarom belangrijk dat de sector nu niet op de lauweren rust en zich gaat inspannen om te komen tot één code als invulling op de open norm in de wet. Wij zullen onze rol daarin vervullen. 18. Bij het komen tot één code moet ook nauwlettend gekeken worden naar de hypotheekverstrekking en moeten we ervoor waken dat er geen oneigenlijk vluchtgedrag is tussen consumptief en hypothecair krediet. Ook daar zijn momenteel risicio s aanwezig doordat in enige mate dit vluchtgedrag mogelijk is. Hier zullen wij, maar ook u alert op zijn. En we moeten ons inspannen dat de onwenselijke oneffenheden verdwijnen. 19. In dat verband is goed te noemen dat wij op dit moment, met de Nederlandsche Bank een evaluatie uitvoeren naar de GHF-code die eisen stelt aan de hypothecaire kredietverlening. De uitkomsten van die evaluatie kunnen het startpunt vormen om de consumptieve krediet eisen op te laten gaan in één code en de aansluiting met de hypothecaire esien goed te maken. 20. Dit allemaal gezegd hebbende, is het duidelijk dat de consument zelf ook een verantwoordelijkheid heeft. Een consument moet allereerst volledige en juiste informatie verstrekken zodat de aanbieder kan nagaan of het mogelijke krediet ook verantwoord is. Een consument zou niet moeten proberen via sluipweggetjes alsnog zijn kredietlijn te vinden. Gelukkig zijn er veel mensen die deze verantwoordelijkheid nemen. Tegelijkertijd zijn er teveel mensen die dat niet doen, met alle mogelijke schade van dien. Het zijn deze mensen die geen krediet verdienen. Krediet ook weer aflossen 21. De wetgever heeft met een open norm de sector krediet gegeven. De sector heeft die open nu ingevuld met scherpere codes. Daarmee zijn de normen nu helder in de wet en in uw codes. Nu is het tijd voor de sector om het

6 verkregen krediet af te lossen: alle organisaties, de aangesloten organisaties én de organisaties die dat niet zijn, moeten er nu voor zorgdragen dat zij handelen naar de nieuwe afspraken. 22. Wij zijn deze maand gestart met een nieuw thema onderzoek. Dit verrichten we niet alleen om te toetsen of het krediet afgelost is, maar ook om te bepalen wat nu, in deze bijzondere tijden, de stand in markt is. 23. Wij hopen wederom op een verdere constructieve samenwerking met de VFN.