Eigen kracht: de invloed van zelfmanagementinterventies op gezondheid, zorg en participatie
|
|
- Hanne Smets
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Eigen kracht: de invloed van zelfmanagementinterventies op gezondheid, zorg en participatie een literatuurstudie in het kader van Klein maar Fijn - CEPHIR Rotterdam, oktober 2014 Suzan Robroek, Lex Burdorf Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Rotterdam
2
3 Inhoudsopgave Samenvatting... 3 Inleiding... 6 Methode... 8 Literatuuronderzoek... 8 Resultaten... 9 Inhoud zelfmanagement interventie Effecten van interventies Verschillen tussen subgroepen Belemmerende en bevorderende factoren Discussie Conclusies en aanbevelingen Referenties... 21
4 Samenvatting In het kader van Klein maar Fijn is in opdracht van de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid CEPHIR een literatuuronderzoek verricht naar de invloed van zelfmanagement interventies op gezondheid, zorg en participatie. Dit literatuuronderzoek heeft als doel gerichte adviezen op te stellen over de inzet, uitvoering en implementatie van zelfmanagementactiviteiten in lokaal volksgezondheidbeleid. Zelfmanagement wordt door het Landelijke Actieprogramma Zelfmanagement (NPCF-CBO) gedefinieerd als de cliënt de regie te laten houden over het eigen leven en de ziekte tot zover hij dat kan en wil. Er worden in Nederland en internationaal vele activiteiten aangeboden om de zelfmanagement van mensen met chronische aandoeningen - vaak ouderen te vergroten en daarmee gezondheid, zorg en participatie. Om beter inzicht te krijgen in de effecten van dergelijke interventies en in de factoren die bepalen of een interventie al dan niet effectief is, zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd : 1) Wat zijn de effecten van zelfmanagementinterventies op gezondheid, zorg en participatie?; 2) In hoeverre verschillen de effecten tussen demografische subgroepen?; 3) Welke factoren belemmeren of bevorderen de implementatie van zelfmanagementinterventies? Er zijn geen studies gevonden naar zelfmanagementinterventies bij een andere kwetsbare groep, langdurig uitkeringsgerechtigden. Bestaande systematische reviews (gestructureerde literatuuronderzoeken) naar de effecten van zelfmanagementinterventies richten zich voornamelijk op mensen (meestal ouderen) met een of meerdere chronische aandoeningen. De gevonden studies zijn ingedeeld in drie groepen: 1) systematische reviews naar zelfmanagementinterventies bij mensen met chronische aandoeningen in het algemeen, 2) systematische reviews naar zelfmanagementinterventies bij mensen met een specifieke chronische aandoening (astma/copd, hartfalen, artrose, hypertensie, diabetes mellitus), en 3) Nederlandse studies naar zelfmanagementinterventies. Wat zijn de effecten van zelfmanagementinterventies op gezondheid, zorg en participatie? De bekendste en meest onderzochte interventie is het Chronic Disease Self-Management Program (CDSMP), dat bestaat uit 6 wekelijkse 2,5 uur durende groepsbijeenkomsten. In de participatieve bijeenkomsten komen de volgende onderwerpen aan bod: a) technieken hoe om te gaan met gevoelens als frustratie, pijn, moeheid en isolatie, b) oefeningen om kracht, lenigheid en uithoudingsvermogen te behouden of verbeteren, c) goed gebruik van medicijnen, d) effectief
5 communiceren met familie, vrienden en gezondheidsprofessionals, e) gezonde voeding, f) het nemen van beslissingen, en g) hoe nieuwe behandelingen te evalueren. Geen van de studies onderzocht de invloed van de interventies op participatie. De uitkomstmaten zijn verder onderverdeeld in a) zelfmanagent-vaardigheden, b) leefstijl, c) gezondheid, d) zorggebruik, en e) kwaliteit van leven. Reviews naar de effecten van zelfmanagementinterventies bij mensen met chronische aandoeningen in het algemeen tonen aan dat deze interventies tot een (kleine tot matige) verbetering kunnen leiden van zelfmanagementvaardigheden (self-efficacy), een gezonde leefstijl (vooral lichamelijke activiteit), en gezondheid (ervaren gezondheid, beperkingen en depressie). Reviews naar de effecten van zelfmanagementinterventies bij mensen met specifieke chronische aandoeningen in het algemeen toonden aan dat de zelfmanagementvaardigheden bij diverse specifieke chronische aandoeningen verbeterden. De invloed van deze interventies op leefstijl zijn beperkt onderzocht. De conclusies naar de effecten van zelfmanagement-programma s op gezondheid, zorggebruik en kwaliteit van leven verschillen tussen de specifieke chronische ziekten en de verschillend uitkomstmaten. Voor astma/copd werden positieve effecten op gezondheid, zorggebruik en kwaliteit van leven gevonden. Bij mensen met hartfalen vonden minder ziekenhuisopnamen plaats en zijn er aanwijzingen voor een verbetering in de kwaliteit van leven. Bij mensen met artrose werden kleine, maar positieve effecten op gezondheid gevonden, maar geen verbetering in kwaliteit van leven. Ook voor hypertensie werd een verbetering gevonden in zowel de systolische als diastolische bloeddruk. Voor type 2 diabetes mellitus werden klinisch relevante verbeteringen gevonden, maar niet voor alle relevante bloedwaarden. Geen van de studies vond een verlaging van de mortaliteit. De vier Nederlandse studies onderzochten zelfmanagementinterventies bij chronisch zieke ouderen, hartfalenpatiënten, en werknemers met een chronische somatische aandoening. Hoewel er verbeteringen in zelfmanagementvaardigheden werden gevonden, kon de effectiviteit van het CDSMP niet worden aangetoond voor leefstijl, gezondheid, zorg en kwaliteit van leven. In hoeverre verschillen de effecten tussen demografische subgroepen? De interventies blijken niet voor iedereen tot zelfde resultaten te leiden. De Nederlandse studies toonden aan dat mensen met een laag opleidingsniveau meer baat hadden bij de zelfmanagementinterventie dan hoger opgeleide mensen.
6 Welke factoren belemmeren of bevorderen de implementatie van zelfmanagementinterventies? Een belangrijke belemmerende factor blijkt een gebrek aan bereik en deelname aan de interventie. Redenen om niet deel te nemen aan een zelfmanagementinterventie zijn van logistieke als gezondheid gerelateerde aard. Tevens wordt het gebruik van algemene in plaats van individuele adviezen als minpunt genoemd. Een positieve en actieve attitude, en de betrokkenheid van familie/partner bij de interventie worden als bevorderende factoren genoemd. Conclusies Op basis van de resultaten uit dit literatuuronderzoek kunnen de volgende conclusies en adviezen worden geformuleerd: - Onderzoek toont aan dat zelfmanagementactiviteiten kunnen leiden tot een (beperkte) verbetering in zelfmanagementvaardigheden, leefstijl, gezondheid, zorggebruik, en kwaliteit van leven bij mensen met chronische ziekten en ouderen. Implementatie van de interventie wordt aanbevolen. - De interventies leiden met name bij mensen met een laag opleidingsniveau tot positieve effecten. - Meer inzicht nodig in de werkzame elementen alsmede in de effecten op lange termijn en de invloed van de interventies op participatie. - Er is geen inzicht in de invloed van zelfmanagementinterventies bij langdurig uitkeringsgerechtigden. - Een belangrijke beperking is een gebrekkig bereik. Zowel geïndividualiseerde programma s (bijv. web-based) als groepseducatie aanbieden leidt mogelijk tot een hoger bereik en gebruik van de interventie.
7 Inleiding De levensverwachting stijgt; we worden steeds ouder. Ook het aantal mensen met een chronische aandoening neemt toe. De verwachting is dat het aantal mensen met een chronische aandoening stijgt van 32% in 2011 naar 40% in 2030 (Hoeymans e.a., 2014). Chronische ziekten komen vooral onder ouderen voor; 70% van de mensen van 65 jaar en ouder heeft een chronische aandoening (Gijsen e.a., 2013). Om de gezondheidszorg betaalbaar te houden stuurt de overheid steeds meer aan op zelfregie en zelfmanagement. Zelfregie houdt in dat mensen zelf de verantwoordelijkheid en vrijheid krijgen en nemen om autonome keuzes in hun leven te maken. Dit vormt de basis in de nieuw voorgestelde definitie van gezondheid: het vermogen van mensen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven (Huber e.a., 2011). Met zelfmanagement wordt bedoeld dat patiënten zelf de regie over hun eigen zorg houden (Kooiker e.a., 2014). Het Landelijke Actieprogramma Zelfmanagement (NPCF-CBO) streeft ernaar de cliënt de regie te laten houden voer het eigen leven en de ziekte tot zover hij dat kan en wil (Timmermans e.a., 2011). Lorig en Holman (2000) onderscheiden vijf belangrijke zelfmanagementvaardigheden: a) het oplossen van problemen, b) het nemen van beslissingen, c) het benutten van middelen, d) een partnerschap vormen met de gezondheidsprofessional, en e) actie ondernemen. Met een groeiende druk op het vergroten van deze zelfmanagement worden steeds meer zelfmanagementinterventies aangeboden met als doel de gezondheid, zorg en participatie te verbeteren - zodat mensen ondanks gezondheidsproblemen actief aan de samenleving kunnen deelnemen met een bevredigende kwaliteit van leven. Echter, er is nog weinig bekend over de effecten van dergelijke interventies en de factoren die bepalen of een interventie al dan niet effectief is. Door middel van literatuuronderzoek worden de effecten van interventies naar het bevorderen van zelfmanagement op gezondheid, zorg en participatie in kaart gebracht. Drie belangrijke en kwetsbare doelgroepen worden hierin onderscheiden: mensen met chronisch aandoeningen, ouderen en langdurig uitkeringsgerechtigden. Speciale aandacht gaat uit naar de kenmerken van deze interventies (inhoud), de doelgroep, en de belemmerende en bevorderende factoren voor succesvolle implementatie. Doel is om gerichte adviezen op te stellen over de inzet, uitvoering en implementatie van zelfmanagementactiviteiten in lokaal volksgezondheidbeleid. Specifieke onderzoeksvragen zijn: 1) Wat zijn de effecten van zelfmanagementinterventies op gezondheid, zorg en participatie?
8 2) In hoeverre verschillen de effecten tussen demografische subgroepen? 3) Welke factoren belemmeren of bevorderen de implementatie van zelfmanagementinterventies?
9 Methode Literatuuronderzoek Door middel van een zoekstrategie in een database voor internationale wetenschappelijke literatuur (PubMed) zijn relevante gestructureerde literatuuronderzoeken, in de vorm van systematische reviews en meta-analyses, geselecteerd. De literatuuronderzoeken werden als relevant beoordeeld voor de beantwoording van de onderzoeksvragen indien zij interventies met zelfmanagementcomponent beschreven waarin mensen met chronische aandoeningen, ouderen of uitkeringsgerechtigden als onderzoekspopulatie waren geïncludeerd. Op basis van deze studies worden de inhoud van interventies en de interventie-effecten in kaart gebracht. Naast systematische reviews en meta-analyses is er gezocht naar interventiestudies uitgevoerd in Nederland. Vervolgens zijn studies geïdentificeerd waarin de effecten voor verschillende demografische groepen werden gepresenteerd en naar studies gericht op het identificeren van belemmerende en bevorderende factoren voor succesvolle implementatie. De belangrijkste bevindingen uit de wetenschappelijke literatuur worden in het volgende hoofdstuk samengevat.
10 Resultaten In totaal zijn 12 systematische reviews naar de effecten van zelfmanagementinterventies opgenomen in dit literatuuronderzoek. Daarnaast zijn vier interventiestudies naar zelfmanagement in Nederland geïncludeerd (zie Tabel 1). Er zijn geen studies gevonden naar zelfmanagementinterventies specifiek bij (langdurig) uitkeringsgerechtigden. De interventies zijn gericht op mensen, vaak ouderen, met een of meerdere chronische aandoeningen. Er is een onderscheid te maken in studies die zich richten op zelfmanagementprogramma s bij mensen met een of meerdere chronische aandoeningen in het algemeen (Foster e.a. 2007; Jonker e.a. 2009; Franek e.a. 2013), en programma s bij mensen met een specifieke chronische aandoening zoals astma en COPD (Gibson e.a. 2002; Effing e.a. 2007), artrose (Chodosch e.a., 2005; Kroon e.a. 2014), hartfalen (Jovicic e.a. 2006; Ditewig e.a. 2010;), en diabetes mellitus (Chodosch e.a., 2005; Deakin e.a. 2005; Steinsbekk e.a. 2012; Van Vugt e.a. 2013). Tabel 1: Overzicht van geïncludeerde studies Studie Doelgroep Belangrijkste bevindingen Foster e.a Jonker e.a Franek e.a Gibson e.a Effing e.a Chodosch e.a Kroon e.a Chronische aandoeningen Chronische aandoeningen Chronische aandoeningen Astma COPD Ouderen met artrose, hypertensie of diabetes mellitus Artrose Literatuuronderzoek naar interventiestudies waarin een variatie aan zelfmanagement programma s geleid door een ervaringsdeskundige/peer worden onderzocht. Literatuuronderzoek naar de effecten van het Chronic Disease Self-Management Program (CDSMP) bij mensen met chronische aandoeningen. Literatuuronderzoek naar interventiestudies waarin mensen met chronische aandoeningen aan een zelfmanagementprogramma (voornamelijk CDSMP) deelnemen. Literatuuronderzoek naar zelfmanagementinterventies bij mensen met astma. Literatuuronderzoek naar studies waarin mensen met COPD vaardigheden aanleerden om zelf medische handelingen te verrichten, gedragsverandering werd begeleid, en emotionele steun kregen om hun ziekte te controleren en te participeren. Literatuuronderzoek naar zelfmanagement interventies bij mensen met diabetes mellitus, artrose, en hypertensie. Literatuuronderzoek naar interventiestudies voor mensen met artrose. De interventies bestaan uit het verwerven van vaardigheden (94%), gezondheid bevorderende activiteiten (85%) en zelfmonitoring (79%); sociale integratie en steun werd slechts in 12% van de zelfmanagementinterventies toegepast.
11 Tabel 1: Overzicht van geïncludeerde studies (vervolg) Studie Doelgroep Belangrijkste bevindingen Jovicic e.a Ditewig e.a Deakin e.a Steinbekk e.a Van Vugt e.a Elzen e.a. 2007, 2008 Smeulders e.a Jonker e.a Detaille e.a Hartfalen Hartfalen Type 2 diabetes mellitus Type 2 diabetes mellitus Type 2 diabetes mellitus chronisch zieke ouderen (Nederland) Hartfalen (Nederland) Nederlandse kwetsbare ouderen gebruik makend van dagverzorgingfaciliteit.(nederland) Nederlandse werknemers met een chronische somatische aandoening (Nederland) Literatuuronderzoek naar zelfmanagementinterventies bij mensen met hartfalen. De interventies bestaan voornamelijk uit educatie rondom het herkennen van symptomen voor hartfalen, het naleven van het medisch advies, en gedragsverandering (gezonde voeding). Literatuuronderzoek naar de effectiviteit van zelfmanagementinterventies bij mensen met chronisch hartfalen. De belangrijkste zelfmanagementcomponent in alle studies was educatie om vroege symptomen van hartfalen te herkennen, en het belang van medicatie en gedragsverandering te kennen. Andere zelfmanagementaspecten waren zelfmonitoring van de fysieke conditie en het stellen van doelen. In de meeste studies betrof zelfmanagement één component binnen complexe interventies. Literatuuronderzoek naar zelfmanagementinterventies bestaande uit groepseducatie programma s bij mensen met diabetes mellitus. Literatuuronderzoek naar zelfmanagementinterventies bestaande uit groepseducatie programma s bij mensen met diabetes mellitus (diabetes zelfmanagement educatie). Literatuuronderzoek naar de effecten van gedragsverandering technieken in web-based zelfmanagement programma s voor mensen met diabetes mellitus. Dit Nederlandse onderzoek onderzocht in hoeverre de CDSMP interventie effectief is in termen van eigeneffectiviteit, zelfmanagementgedrag, gezondheid, gezondheidszorggebruik, kwaliteit van leven en welbevinden bij Nederlandse ouderen (59 jaar en ouder) met meer dan een chronische aandoening. Dit Nederlandse onderzoek onderzocht het CDSMP bij 317hartfalenpatiënten in termen van lichaamsbeweging, cognitief symptoommanagement, zelfzorg, kwaliteit van leven, en zorggebruik. Dit Nederlandse onderzoek naar de CDSMP interventie bij kwetsbare ouderen (gemiddelde leeftijd 82 jaar) met betrekking tot mastery (het gevoel controle te hebben op de situatie), levenswaardering, eigeneffectiviteit, zelfvertrouwen, tevredenheid over het leven en depressie). Dit Nederlandse onderzoek naar de CDSMP interventie bij 79 werknemers met een chronische somatische aandoening (gemiddelde leeftijd 48 jaar) met betrekking tot de attitude voor werk-gerelateerde zelfmanagement, eigeneffectiviteit en gezondheid.
12 Inhoud zelfmanagement interventie De bekendste en meest onderzochte interventie is het Chronic Disease Self-Management Program (CDSMP) in het Nederlands ook Grip op Lijf en Leven genaamd. Een belangrijk doel van het programma is het vergroten van de eigeneffectiviteit (self-efficacy); het vertrouwen dat een persoon heeft in zijn vermogen om met specifieke situaties om te gaan. Het in Amerika door Kate Lorig en collega s ontwikkelde programma bestaat uit 6 wekelijkse 2,5 uur durende workshops waarbij mensen vaak ouderen met verschillende chronische aandoeningen samen worden gebracht (Lorig e.a. 2001). Deze workshops worden geleid door twee getrainde groepsleiders, waarvan minimaal één persoon geen gezondheidsprofessional is en zelf een chronische aandoening heeft. In de participatieve workshops komen de volgende onderwerpen aan bod: a) technieken hoe om te gaan met gevoelens als frustratie, pijn, moeheid en isolatie, b) oefeningen om kracht, lenigheid en uithoudingsvermogen te behouden of verbeteren, c) goed gebruik van medicijnen, d) effectief communiceren met familie, vrienden en gezondheidsprofessionals, e) gezonde voeding, f) het nemen van beslissingen, en g) hoe nieuwe behandelingen te evalueren. Er zijn ook (minder intensieve) varianten ontwikkeld op basis van het CDSMP. Zo zijn er varianten voor specifieke chronische aandoeningen (bijv. diabetes mellitus en artritis). Systematische reviews naar specifieke chronische ziekten evalueren over het algemeen studies gebaseerd op compactere programma s bestaande uit één of enkele componenten uit het CDSMP. In een Nederlands onderzoek is het CDSMP vertaald naar een zelfmanagement programma voor werkenden met een chronische aandoening (Detaille e.a., 2013). Effecten van interventies Chronische ziekten algemeen Op basis van de reviews naar de effecten van zelfmanagement-programma s bij mensen met een of meer chronische aandoeningen kan geconcludeerd worden dat zelfmanagementinterventies effectief kunnen zijn op diverse uitkomstmaten (Tabel 2). Zo is aangetoond dat zelfmanagementinterventies tot een verbetering kunnen leiden van self-efficacy, leefstijl, en gezondheid (Foster e.a. 2007; Jonker e.a. 2009; Franek e.a. 2013). Hoewel er voor diverse uitkomstmaten statistisch significante verbeteringen zijn, is de grootte van het effect klein tot matig, met effect size kleiner dan 0.4 (gestandaardiseerd gemiddeld verschil tussen controle en interventiegroep). De gevonden effecten zijn het grootst voor zelfmanagement/self-efficacy (effect sizes van ), en kleiner voor de gezondheidsmaten (effect sizes van ). Daarnaast zijn de resultaten niet voor alle uitkomstmaten eenduidig: Binnen de uitkomstmaten gezondheid en leefstijl werd voor sommige maten consistent een verbetering
13 gevonden (ervaren gezondheid, depressie, beperkingen, lichamelijke activiteit), maar voor andere maten (gezonde voeding, klinische gezondheidsmaten) was er geen verschil tussen deelnemers in de interventie- en controlegroep. Voor kwaliteit van leven zijn er aanwijzingen dat het CDSMP programma tot een verbetering van kwaliteit van leven kan leiden. Echter, slechts één review vond op één van drie onderzochte maten voor kwaliteit van leven een verbetering gevonden (Franek e.a. 2013). De andere twee reviews vonden geen verbetering in kwaliteit van leven. De zelfmanagementprogramma s werden niet effectief bevonden in het verminderen van zorggebruik (Foster e.a., 2007; Jonker e.a. 2009; Franek e.a. 2013). Er is geen informatie beschikbaar over de effecten in termen van participatie. Specifieke chronische ziekten De reviews die de invloed van de interventies op zelfmanagementvaardigheden onderzocht bij een variatie aan specifieke chronische aandoeningen, concludeerden dat deze vaardigheden verbeterden (zie Tabel 3; Deakin e.a. 2005; Jovicic e.a. 2006; Steinbekk e.a. 2006; Kroon e.a. 2014; Van Vugt e.a. 2013). De conclusies naar de effecten van zelfmanagement-programma s op leefstijl, gezondheid, zorggebruik en kwaliteit van leven verschillen tussen de specifieke chronische ziekten en de verschillend uitkomstmaten. Systematische reviews bij mensen met astma/copd (Gibson e.a. 2002; Effing e.a. 2007) en hartfalenpatiënten (Ditewig e.a. 2010; Jovicic e.a. 2006) vonden een verbetering in zorggebruik. Drie van deze vier reviews vonden ook een toename in kwaliteit van leven (Gibson e.a. 2002; Effing e.a. 2007; Ditewig e.a. 2010). Jovicic en mede-auteurs (2006) rapporteerden een ruim twee keer zo kleine kans bij deelnemers in de interventiegroep om op korte termijn weer in het ziekenhuis te worden opgenomen vanwege hartfalen. Er werden overigens geen veranderingen in mortaliteit gevonden (Jovicic e.a. 2006). Een recente systematische review naar de effecten van zelfmanagement programma s bij mensen met artrose vond geen statistisch significante verbeteringen in kwaliteit van leven (Kroon e.a. 2014). Ten opzichte van een controlegroep die gebruikelijke zorg ontvangt, verbeterde tevens de eigeneffectiviteit en gezondheid. Ook in een andere review bij ouderen met artrose werd een statistisch significante, maar zeer kleine, verbetering in pijn of functie gevonden (effect size: 0,06; Chodosh e.a. 2005). Een review naar zelfmanagement bij ouderen met hypertensie vond een verlaging van de systolische en diastolische bloeddruk (Chodosh e.a. 2005). Studies naar zelfmanagement bij diabetespatiënten concluderen dat dergelijke interventies op korte termijn tot klinisch relevante verbeteringen in bloedwaarden kunnen leiden (Chodosh e.a., 2005; Deakin e.a. 2005; Steinsbekk e.a. 2012), maar ook op langere
14 termijn worden verbeteringen aangetoond (Steinsbekk e.a. 2012). Er werden geen veranderingen in sterfte en kwaliteit van leven gevonden (Deakin e.a. 2005). Tabel 2: Resultaten van literatuuronderzoeken naar de effecten van zelfmanagementinterventies bij mensen met chronische aandoeningen in het algemeen ten opzichte van controlegroep op zelfmanagementvaardigheden, leefstijl, gezondheid, zorggebruik en kwaliteit van leven. Artikel Doelgroep Uitkomstmaten (n=aantal studies in review) Zelfmanagement vaardigheden /self-efficacy Leefstijl (bewegen, voeding, roken, alcohol) Gezondheid/ beperkingen Zorggebruik Kwaliteit van leven/welzijn Foster e.a (n=17) Jonker e.a (n=9) Franek e.a (n=10) Chronische aandoeningen Chronische aandoeningen Chronische aandoeningen + + +/ /0 +/ /0 + verbetering door zelfmanagementinterventie ten opzichte van de controlegroep +/0 voor sommige uitkomstmaten verbetering ten opzichte van de controlegroep, voor anderen geen verschil 0 geen verschil tussen interventiegroep en controlegroep n.v.t. niet van toepassing; niet als uitkomstmaat opgenomen in de studie.
15 Tabel 3: Resultaten van literatuuronderzoeken naar de effecten van zelfmanagementinterventies bij mensen met specifieke chronische aandoeningen ten opzichte van controlegroep op zelfmanagementvaardigheden, leefstijl, gezondheid, zorggebruik en kwaliteit van leven. Artikel Doelgroep Uitkomstmaten (n=aantal studies in review) Zelfmanagement vaardigheden /self-efficacy Leefstijl (bewegen, voeding, roken, alcohol) Gezondheid/ beperkingen Zorggebruik Kwaliteit van leven/welzijn Gibson e.a Astma n.v.t. n.v.t (n=36) Effing e.a COPD n.v.t. n.v.t. +/0 +/0 +/0 (n=14) Chodosch e.a (n=26) (n=14) Ouderen met. artrose n.v.t. n.v.t. + n.v.t. n.v.t. hypertensie n.v.t. n.v.t. + n.v.t. n.v.t. (n=13) Kroon e.a (n=29) diabetes mellitus Artrose Zelfmanagement vs aandachtscontrole Zelfmanagement vs gebruikelijke zorg n.v.t. n.v.t. + n.v.t. n.v.t. 0 n.v.t. +/0 n.v.t. 0 + n.v.t. + n.v.t. 0 Jovicic e.a Hartfalen (n=6)
16 Tabel 3: Resultaten van literatuuronderzoeken naar de effecten van zelfmanagementinterventies bij mensen met specifieke chronische aandoeningen ten opzichte van controlegroep op zelfmanagementvaardigheden, leefstijl, gezondheid, zorggebruik en kwaliteit van leven.(vervolg) Ditewig e.a Hartfalen n.v.t. n.v.t (n=19) Steinbekk e.a (n=21) Deakin e.a (n=11) Van Vugt e.a (n=13) Type 2 diabetes mellitus Type 2 diabetes mellitus Type 2 diabetes mellitus + n.v.t. +/0 n.v.t /+ +/0 + n.v.t n.v.t. + + verbetering door zelfmanagementinterventie ten opzichte van de controlegroep +/0 voor sommige uitkomstmaten verbetering ten opzichte van de controlegroep, voor anderen geen verschil 0 geen verschil tussen interventiegroep en controlegroep n.v.t. niet van toepassing; niet als uitkomstmaat opgenomen in de studie. Nederlandse studies In Nederland zijn diverse studies uitgevoerd waarin de effectiviteit van het CDSMP in diverse doelgroepen is geëvalueerd. Dit betreft zelfmanagementinterventies bij chronisch zieke ouderen (Elzen e.a., 2007/2008; Jonker e.a. 2010), hartfalenpatiënten (Smeulders e.a. 2009), en werknemers met een chronische somatische aandoening (Detaille e.a. 2013) waarin de effectiviteit van het CDSMP voor gezondheid, zorggebruik of participatie niet overtuigend kon worden aangetoond (Tabel 4). Er werden in drie van de vier studies verbeteringen gevonden in zelfmanagementvaardigheden (Smeulders e.a. 2009; Jonker e.a. 2010; Detaille e.a. 2013). Smeulders en mede-auteurs (2009) vonden, uitsluitend op korte termijn, een verbetering in lichamelijke activiteit. Hoewel twee studies een verbetering in kwaliteit van leven vonden, betrof in beide studies slechts één van de diverse gemeten aspecten van kwaliteit van leven (Smeulders e.a. 2009; Jonker e.a. 2010). Bovendien beklijfde de verbetering in één studie niet (Smeulders e.a. 2009).
17 Tabel 4: Resultaten van Nederlandse interventiestudies naar de effecten van zelfmanagementinterventies ten opzichte van controlegroep op zelfmanagementvaardigheden, leefstijl, gezondheid, zorggebruik en kwaliteit van leven. Artikel Doelgroep Uitkomstmaten Zelfmanagement vaardigheden /self-efficacy Leefstijl (bewegen, voeding, roken, alcohol) Gezondheid/ beperkingen Zorggebruik Kwaliteit van leven/welzijn Elzen e.a. 2007/ Nederlandse chronisch zieke ouderen 0 (6 weken) 0 (6 maanden) 0 (6 weken) 0 (6 maanden) n.v.t. 0 (6 weken) 0 (6 maanden) n.v.t. Smeulders e.a patiënten met hartfalen +/0 (6 wkn) 0 (6 mnd) +/0 (6 wkn) +/0 (6 mnd) n.v.t. 0 (6 wkn) 0 (6 mnd) +/0 (6 wkn) 0 (6 mnd) 0 (12 mnd) 0 (12 mnd) 0 (12 mnd) 0 (12 mnd) Jonker e.a Nederlandse kwetsbare ouderen gebruik makend van dagverzorgingfaciliteit. +/0 (6 wkn) +/0 (6 mnd) n.v.t. 0 (6 wkn) 0 (6 mnd) n.v.t. +/0 (6 wkn) +/0 (6 mnd) Detaille e.a Nederlandse werknemers met een chronische somatische aandoening + n.v.t. n.v.t. n.v.t. 0 + verbetering door zelfmanagementinterventie ten opzichte van de controlegroep +/0 voor sommige uitkomstmaten verbetering ten opzichte van de controlegroep, voor anderen geen verschil 0 geen verschil tussen interventiegroep en controlegroep n.v.t. niet van toepassing; niet als uitkomstmaat opgenomen in de studie.
18 Verschillen tussen subgroepen De interventies blijken niet voor iedereen tot zelfde resultaten te leiden. Mensen jonger dan 40 jaar verbeterden sterker in energieniveau dan 60-plussers na deelname aan een op het CDSMP gebaseerd programma. Er werden geen verschillen gevonden tussen de verschillende aandoeningen, mannen en vrouwen, en mensen met verschillende etnische achtergronden (Reeves e.a., 2008). Ook in de Nederlandse studies blijken de effecten van de zelfmanagementinterventies niet voor alle demografische groepen hetzelfde. Zowel Smeulders e.a. (2010), Jonker e.a. (2010) als Detaille e.a. (2013) vonden dat mensen met een laag opleidingsniveau meer baat hadden bij het CDSMP dan hoger opgeleide mensen. Zo werd bij ouderen met een laag opleidingsniveau een verbetering in depressieve symptomen (Jonker e.a. 2010) gevonden, verbeterde de fysieke gezondheid van werknemers (Detaille e.a. 2013) en de kwaliteit van leven bij hartfalenpatiënten (Smeulders e.a. 2010). Belemmerende en bevorderende factoren In de literatuur worden diverse belemmerende en bevorderende factoren voor effectieve zelfmanagement beschreven. Tabel 2 geeft een overzicht van de in de literatuur geïdentificeerde factoren. Tabel 2: Bevorderende en belemmerende factoren voor succesvolle implementatie van zelfmanagementinterventies Bevorderende factoren Positieve en actieve attitude Sociale steun Integratie van interventieonderdelen in scholing voor professionals Belemmerende factoren Beperkte deelname - beperkte fysieke mobiliteit - grotere afstand tot cursuslocatie - hebben van een partner - gebrek aan gezondheidsvaardigheden - te algemene adviezen Heterogeniteit binnen groep Gebrek aan steun binnen gezondheidsorganisaties Beperkt inzicht in bewezen effectieve strategieën
19 Een in diverse artikelen terugkerende factor is een gebrek aan bereik en deelname. Als redenen om niet deel te nemen aan een zelfmanagementinterventie worden problemen met de fysieke mobiliteit, grotere afstand tot de cursuslocatie en het hebben van een partner genoemd (Elzen e.a. 2008). Andrews en collega s (2014) noemt als mogelijke redenen voor een beperkte deelname een gebrek aan gezondheidsvaardigheden (health literacy skills) en het gebruik van algemene in plaats van individuele adviezen. In het CDSMP wordt de heterogeniteit aan aandoeningen als barrière genoemd (Smeulders e.a. 2010). Voor de integratie van zelfmanagement in de zorg zijn het gebrek aan steun binnen gezondheidsorganisaties en inzicht in bewezen effectieve en goed beschreven strategieën en technieken als belemmerende factoren genoemd (McGowan e.a. 2013). Door deelnemers aan en begeleiders van een zelfmanagementprogramma zijn enkele factoren genoemd die de effectiviteit volgens hen ten goede komt, namelijk een positieve en actieve attitude, en de betrokkenheid van familie/partner bij het programma (Smeulders e.a. 2010). Het is niet bekend of een zelfmanagement programma met een lagere intensiteit ook tot gewenste effecten op leefstijl, gezondheid, zorggebruik en kwaliteit van leven leidt.
20 Discussie In de literatuur worden positieve effecten van zelfmanagementprogramma s op gezondheidsgedrag, gezondheid en zorggebruik gevonden. Deze effecten zijn over het algemeen klein, en de evaluatieduur was kort. Er is nog zeer beperkt inzicht in de effecten op lange termijn en de invloed op participatie. Een belangrijke bevinding is dat de effecten verschillen tussen specifieke aandoeningen en voornamelijk bij mensen met een lager opleidingsniveau verbeteringen werden gevonden. Een beperkte deelname en algemene adviezen worden als belemmeringen genoemd, terwijl sociale steun en een positieve en actieve attitude als bevorderende factoren voor succesvolle implementatie worden genoemd. De interventies werden voornamelijk onderzocht op psychosociale en gezondheidsuitkomsten. Diverse reviews concludeerden dat de zelfmanagement programma s effectief zijn in het verbeteren van deze uitkomsten. Echter, hierbij werd opgemerkt dat deze effecten vaak klein waren en er nauwelijks effecten op lange termijn zijn aangetoond. Waar Reeves e.a. (2008) geen verschillen in effectiviteit vond tussen deelnemers met verschillende aandoeningen in het CDSMP, laten de systematische reviews voor specifieke chronische ziekten een ander beeld zien. Door verschillende definities van zelfmanagement, verschillende doelgroepen, en verschil in inhoud van interventies zijn de effecten van interventies bij specifieke aandoeningen niet goed vergelijkbaar. Bovendien zijn de zelfmanagementinterventies over het algemeen complexe interventies die uit vele componenten bestaan. Zo komt in het CDSMP een gezonde leefstijl aan bod, maar ook technieken hoe om te gaan met gevoelens, en effectieve communicatie. Het is echter nog onduidelijk wat de werkzame elementen zijn (Coster e.a. 2009). Hier is nader onderzoek voor nodig. Uit de drie Nederlandse studies met een nadere analyse naar de effecten voor verschillende demografische groepen blijkt dat met name lager opgeleiden verbeterden. Dit is een opvallende een belangrijke bevinding. Hoewel een gebrek aan deelname een zorg lijkt, kunnen er bij deze belangrijke groep positieve effecten worden bereikt. De algemeenheid van adviezen wordt als een belemmerende factor genoemd. Dit zou kunnen beteken dat de groepssessies - waarin educatie een belangrijke component vormt niet voor iedereen aantrekkelijk is. Er zijn echter ook mogelijkheden om (componenten) te vertalen naar een geïndividualiseerd (web-based) programma. Zo vonden Van Vugt en collega s (2013) dat dergelijke programma s effectief kunnen zijn bij mensen met diabetes mellitus. Door zowel geïndividualiseerde als groepssessies aan te bieden, is de kans groter dat mensen een programma vinden dat bij hen past. Enkele studies richten zich specifiek op ouderen, ouderen met een of meerdere chronische aandoeningen (Elzen e.a. 2007/2008; Jonker e.a. 2010). Hoewel de deelnemers de interventie als
Presentatie Onderzoek MijnCOPD Coach
Presentatie Onderzoek MijnCOPD Coach ONLINE WERKEN AAN VERBETERD ZELFMANAGEMENT VOOR COPD PATIENTEN Chantal Hillebregt Onderzoeker Jan van Es Instituut 1 Toename ziektelast van COPD 3 de plaats ranglijst
Nadere informatieZELFMANAGEMENTONDERSTEUNING IN DE CHRONISCHE ZORG COMPETENTIES BIJ (STUDENT)VERPLEEGKUNDIGEN
ZELFMANAGEMENTONDERSTEUNING IN DE CHRONISCHE ZORG COMPETENTIES BIJ (STUDENT)VERPLEEGKUNDIGEN Veerle Duprez Prof. dr. Ann Van Hecke AANLEIDING Beroeps- & opleidingsprofiel Mensen met chronische aandoening
Nadere informatieHartfalen wordt de epidemie van de toekomst genoemd,
Effectiviteit en toepasbaarheid van een zelfmanagement-groepscursus bij patiënten met chronisch hartfalen Een gerandomiseerde studie E.S.T.F. Smeulders, J.C.M. van Haastregt, J.Th.M. van Eijk, G.I.J.M.
Nadere informatieDr. Hilde Verbeek 15 april 2014. Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1
Dr. Hilde Verbeek 15 april 2014 Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1 Doelstelling Nurses on the Move Bijdragen aan verbetering kwaliteit van zorg in verpleeg- en
Nadere informatieDrs. Nathan Hutting Dr. Sarah Detaille
Drs. Nathan Hutting Dr. Sarah Detaille Inhoud presentatie Aspecifieke KANS Project GRIP op KANS Ontwikkeling GRIP op KANS Inhoud programma Voorlopige resultaten A-specifieke KANS Aan werk of activiteiten
Nadere informatieZelfmanagement & zelfmanagementbehoeften van COPD-patienten
Blok 2a Hoorcollege Themaweek: Zelfmanagement, veel meer dan informeren?! Zelfmanagement & zelfmanagementbehoeften van COPD-patienten Yvonne Korpershoek RN, MSc, PhD student Verpleegkundige/verplegingswetenschapper/docent
Nadere informatieehealth en zelfmanagement, hoe worden we daar beter van?
Medicinfo Kennisrapport ehealth en zelfmanagement, hoe worden we daar beter van? Mensen die zelf de verantwoordelijkheid nemen voor hun gezondheid en welzijn maken de beste keuzes. november 2012 Specialist
Nadere informatieCitation for published version (APA): Elzen, H. A. (2006). Self-management for chronically ill older people s.n.
University of Groningen Self-management for chronically ill older people Elzen, Henrike Anje IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieZelfmanagement; bezuiniging of investering
Zelfmanagement; bezuiniging of investering Jan Walburg. Utrecht 12 mei 2011. Congres Zelfmanagement Jan A. Walburg loodgieter hypotheek notaris onderhoud bank schilder gemeente belasting parkeren garage
Nadere informatieZelfmanagement voor iedereen haalbaar?
Zelfmanagement voor iedereen haalbaar? dr. Monique Heijmans NIVEL Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg 29 juni academische werkplaats Context Groeiende zorgvraag door toename chronische
Nadere informatieDutch Summary - Nederlandse Samenvatting
119 Hoofdstuk 1 - Algemene inleiding Hoofdstuk 1 bevat algemene informatie over type 2 diabetes, waarin onderwerpen aan bod komen zoals: risicofactoren voor het ontwikkelen van type 2 diabetes, de gevolgen
Nadere informatieBetere zorg voor patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden
Betere zorg voor patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden Prof. dr. Jany Rademakers NIVEL Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg CAPHRI Care and Public Health Research Institute
Nadere informatieDe PatiëntCoach als hulpmiddel bij zelfmanagementondersteuning, een praktische toepassing
De PatiëntCoach als hulpmiddel bij zelfmanagementondersteuning, een praktische toepassing Jaap K. Sont, associate professor Afdeling Medische Besliskunde Leids Universitair Medisch Centrum j.k.sont@lumc.nl
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
voor niet-ingewijden Type 2 diabetes Diabetes is een ernstige chronische ziekte, die wordt gekenmerkt door te hoge glucosespiegels (de suikers ) in het bloed. Er zijn verschillende typen diabetes, waarvan
Nadere informatieChapter 9 Samenvatting CHAPTER 9. Samenvatting
Chapter 9 Samenvatting CHAPTER 9 Samenvatting 155 Chapter 9 Samenvatting SAMENVATTING Richtlijnen en protocollen worden ontwikkeld om de variatie van professioneel handelen te reduceren, om kwaliteit van
Nadere informatieDe patiënt houdt een spiegel voor
De patiënt houdt een spiegel voor Emma Schell Kalorama Foundation Prof. Dr. Myrra Vernooij-Dassen Radboud University medical Centre IQ healthcare Kalorama Foundation Nieuwe definitie gezondheid Gezondheid
Nadere informatieGezondheid en arbeidsparticipatie: determinanten, gevolgen en bouwstenen voor reïntegratie
Gezondheid en arbeidsparticipatie: determinanten, gevolgen en bouwstenen voor reïntegratie Prof Dr Lex Burdorf Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC, Rotterdam Gezondheid van uitkeringsgerechtigden
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting De levensverwachting van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) is gemiddeld 13-30 jaar korter dan die van de algemene bevolking. Onnatuurlijke doodsoorzaken zoals
Nadere informatieKwetsbaarheid bij ouderen: een uitdaging Risicofactoren, meetinstrumenten en samenhangende zorg
Kwetsbaarheid bij ouderen: een uitdaging Risicofactoren, meetinstrumenten en samenhangende zorg In vergrijzende samenlevingen is de zorg voor het toenemende aantal kwetsbare ouderen een grote uitdaging
Nadere informatiebehandeling volgens de KNGF-richtlijn bij mensen met artrose aan de heup en/of knie.
Samenvatting De primaire doelstelling van het onderzoek was het onderzoeken van de lange termijn effectiviteit van oefentherapie en de rol die therapietrouw hierbij speelt bij patiënten met artrose aan
Nadere informatieVerbeteren van gezondheidsvaardigheden van ouderen in Europa EU-FP7-IROHLA. NCVGZ April 2013 Andrea de Winter. Jaap Koot & Menno Reijneveld
Verbeteren van gezondheidsvaardigheden van ouderen in Europa NCVGZ April 2013 Andrea de Winter EU-FP7-IROHLA Jaap Koot & Menno Reijneveld Omvang en aard van problemen met gezondheidsvaardigheden Doelen
Nadere informatieSociaal-economische gezondheidsverschillen en werk
Sociaal-economische gezondheidsverschillen en werk Lex Burdorf, hoogleraar Determinanten van Volksgezondheid Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Academische Werkplaats Publieke Gezondheid CEPHIR
Nadere informatieCOPDnet transmuraal ketenzorgmodel
COPDnet transmuraal ketenzorgmodel integrale zorg in een geïntegreerde zorgketen LAN, Conferentie, 19 januari 2018 dr. A.J. (Alex) van t Hul Uitgangspunten/ aannames: 1. Uitkomsten van zorg voor mensen
Nadere informatieDe beantwoordbare vraag (PICO)
4. Interpretatie effect (relevantie) 5. Toepassen in de praktijk De beantwoordbare vraag (PICO) Welke patiënten? P Welke interventie? Welk alternatief (comparison)? Welke uitkomst (outcome)? I C O P I
Nadere informatieehealth en zelfmanagement Hoe worden we daar beter van?
ehealth en zelfmanagement Hoe worden we daar beter van? Bart Brandenburg 21 maart 2013 Wat is ehealth? en hoe worden we daar beter van? Er zijn 51 definities van ehealth Supporting Health by technology
Nadere informatieZelfmanagement bij hart-en vaatpatiënten. Heleen Westland, RN, MSc
Zelfmanagement bij hart-en vaatpatiënten Heleen Westland, RN, MSc Zelfmanagement is hot! Maar Waar hebben we het eigenlijk over? Wat is zelfmanagement? Tijd voor actie Hoeymans et al. RIVM Nationaal Kompas
Nadere informatieComorbiditeit & richtlijnen: gaat dat samen?
Comorbiditeit & richtlijnen: gaat dat samen? TRANZO ZORGSALON 14 oktober 2010 Marjolein Lugtenberg TRANZO, UvT/ PZO, RIVM Richtlijnen o Ter verbetering van kwaliteit van zorg o Bron van evidence-based
Nadere informatieSamenvatting Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 hoofdstuk 3
Vallen komt in alle leeftijdsgroepen voor, maar vormt vooral bij ouderen een groot gezondheidsprobleem. Onder een val wordt verstaan een gebeurtenis waarbij de betrokkene onbedoeld op de grond of een lager
Nadere informatieHoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het
Samenvatting Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het individu als op populatieniveau. Effectieve
Nadere informatieHuisarts of hometrainer?
Huisarts of hometrainer? In het literatuuroverzicht werden zes studies opgenomen. Vier studies onderzochten het effect van training op ziekteverzuim, drie daarvan bestudeerden tevens de effecten op klachten
Nadere informatieWorkshop Zelfmanagement
Workshop Zelfmanagement Maaike van der Linden, ervaringsdeskundige Josine van Hamersveld, ADF Stichting, Werkgroep Zelfmanagement Depressie Hanke Timmermans, Kwaliteitsinstituut CBO, Zelfmanagementprogramma
Nadere informatieDit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest.
Samenvatting 152 Samenvatting Ieder jaar krijgen in Nederland 16.000 mensen een hartstilstand. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van dit proefschrift. De kans om een hartstilstand te overleven is met
Nadere informatieZorgpaden: Evidence Based or Wishful thinking?
Zorgpaden: Evidence Based or Wishful thinking? Jeroen van Oostrum Hoofd Business Intelligence Center 24 november 2009 Stellingen Stelling 1: Patiëntuitkomstmaten, zoals heropnames, complicaties en patiënttevredenheid,
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/20846 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20846 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Knittle, Keegan Title: Motivation, self-regulation and physical activity among
Nadere informatieErvaringen met verwijstraject COPD in de 2e lijn met patiëntprofiel via NCSI en een digitaal individueel zorgplan.
Ervaringen met verwijstraject COPD in de 2e lijn met patiëntprofiel via NCSI en een digitaal individueel zorgplan. Jiska Snoeck-Stroband & Jacob Sont Kwaliteit van Zorg Instituut / Medische Besliskunde
Nadere informatieMantelzorg in de laatste levensfase van mensen met dementie. Oncologie als voorbeeld voor palliatieve zorg bij dementie.
Mantelzorg in de laatste levensfase van mensen met dementie Prof. Dr. Myrra Vernooij-Dassen Radboud University Nijmegen Medical Centre: IQ healthcare Primary and Community Care Kalorama Foundation Oncologie
Nadere informatieICHOM en het belang voor de patiënt
DE PATIENT CENTRAAL Maarten de Wit Lent 12 oktober 2017 ICHOM en het belang voor de patiënt T2T Overarching principle B. The primary goal of treating patients with rheumatoid arthritis is to maximize long-term
Nadere informatieHet voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis
Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk
Nadere informatieGezondheidsvaardigheden in de Nederlandse volwassen bevolking Het doel van het eerste deel van dit proefschrift, was te onderzoeken in hoeverre
Samenvatting Inleiding In Nederland wordt van burgers verwacht dat zij een zelfstandige en verantwoordelijke rol vervullen met betrekking tot hun gezondheid en zorg. Dit is het gevolg van verschillende
Nadere informatieDe gevolgen van een verminderd werkvermogen voor duurzame inzetbaarheid
De gevolgen van een verminderd werkvermogen voor duurzame inzetbaarheid Tilja van den Berg & Lex Burdorf Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC, Rotterdam Aanleiding Zorgsector Aanleiding
Nadere informatieHighlights in ehealth
Highlights in ehealth Hans C. Ossebaard KLM HEALTH SERVICES 23 JANUARI 2015 Center for ehealth Research and Disease management Kwaliteitsinstituut 1. Ontwikkeling kwaliteitstandaarden 2. Implementatie
Nadere informatieMet Zorg naar Gezondheid!
Met Zorg naar Gezondheid! dr. Hans Hobbelen Lector Healthy Lifestyle, Ageing and Health Care Kenniscentrum CaRES: Care, Rehabilitatie, Educatie, Sport (CaRES) Lectoraat Transparante Zorgverlening Lectoraat
Nadere informatieLECTORAAT ZORG & INNOVATIE IN PSYCHIATRIE. Risicofactoren, leefstijl en de mondzorg bij jong volwassenen na vroege psychose
LECTORAAT ZORG & INNOVATIE IN PSYCHIATRIE Risicofactoren, leefstijl en de mondzorg bij jong volwassenen na vroege psychose Symposium onderzoeksresultaten 2017 Sonja Kuipers, MSc MSW RN PhD-Student Zonder
Nadere informatieSociaal-economische gezondheidsverschillen en werk: consequenties voor arbeidsparticipatie en pensionering
Sociaal-economische gezondheidsverschillen en werk: consequenties voor arbeidsparticipatie en pensionering Lex Burdorf Hoogleraar Determinanten van Volksgezondheid Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg
Nadere informatiePlatform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION
Platform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION Leven met epilepsie: Zelfmanagement Loes Leenen, MANP PhD trainee zelfmanagement Inleiding Achtergrond Zelfmanagement Zelfmanagement & Kwaliteit van leven
Nadere informatieZelfmanagement RGF Midden Oost Brabant 19 mei 2011. Hanke Timmermans Consultant CBO, h.timmermans@cbo.nl
Zelfmanagement RGF Midden Oost Brabant 19 mei 2011 Hanke Timmermans Consultant CBO, h.timmermans@cbo.nl Agenda Landelijk Actieprogramma Zelfmanagement Zelfmanagement = Ondersteuning van zelfmanagement
Nadere informatieWorkshop -onderzoek. Zelfmanagementondersteuning vraagt om een recept op maat. Daphne Jansen & Lieke van Houtum NIVEL 24-04-2012
Workshop -onderzoek Zelfmanagementondersteuning vraagt om een recept op maat Daphne Jansen & Lieke van Houtum NIVEL 24-04-2012 Centrale vragen Workshop: Hoe kunnen hulpbehoeften van mensen met een chronische
Nadere informatieHet meetinstrument heeft betrekking op de volgende categorieën Lichaamsregio Overige
Uitgebreide toelichting van het meetinstrument Self-Management Ability Scale-30 (SMAS-30) Mei 017 Review: Ilse Swinkels Invoer: Marsha Bokhorst 1 Algemene gegevens Het meetinstrument heeft betrekking op
Nadere informatieAdvance Care Planning bij chronisch orgaanfalen: praat voor het te laat is!
Advance Care Planning bij chronisch orgaanfalen: praat voor het te laat is! Carmen Houben MSc. Wetenschappelijk onderzoeker Medisch Psycholoog 24 november 2015 Chronische ziekten - 1900: overlijden door
Nadere informatieSamenvatting SAMENVATTING
Samenvatting 147 Samenvatting Bezorgdheid om te vallen is een algemeen probleem onder zelfstandig wonende ouderen en vormt een bedreiging voor hun zelfredzaamheid. Deze bezorgdheid is geassocieerd met
Nadere informatieOncologie als voorbeeld voor palliatieve zorg bij dementie. Mantelzorg in de laatste levensfase van mensen met dementie
Mantelzorg in de laatste levensfase van mensen met Prof. Dr. Myrra Vernooij-Dassen Radboud University Nijmegen Medical Centre: IQ healthcare Primary and Community Care Kalorama Foundation Oncologie als
Nadere informatieOefentherapie bij patiënten met knieartrose en comorbiditeit. Mariëtte de Rooij
Oefentherapie bij patiënten met knieartrose en comorbiditeit Mariëtte de Rooij Inhoud Artrose en comorbiditeit Aangepaste oefentherapie bij comorbiditeit Resultaten pilot studie Voorbeeld Conclusie Randomized
Nadere informatieEBM. Domein arts. Overwegingen bij domein arts
EBM Wetenschappelijke uitkomsten uit klinisch relevant prognostisch, diagnostisch en therapeutisch onderzoek. Kennis, ervaring, persoonlijke waarden en verwachtingen van de dokter zelf. De individuele
Nadere informatie- 172 - Prevention of cognitive decline
Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing
Nadere informatieOntwikkeling en evaluatie van een re-integratiestrategie ter behoud van werk bij dreigend verzuim door reuma
Ontwikkeling en evaluatie van een re-integratiestrategie ter behoud van werk bij dreigend verzuim door reuma Jan Hoving J.L.Hoving@amc.uva.nl Marrit vd Meer Judith Sluiter Monique Frings-Dresen Coronel
Nadere informatie3 FASEN MODEL. Inhoud: - Introductie - Fase 1 - Fase 2 - Fase 3 - Verbeteren Zelfmanagement
3 FASEN MODEL Inhoud: - Introductie - Fase 1 - Fase 2 - Fase 3 - Verbeteren Zelfmanagement INTRODUCTIE Het aanmoedigen van chronisch zieke patiënten door zorgverleners in het nemen van dagelijkse beslissingen,
Nadere informatieNurse versus physician-led care for the management of asthma
TRAM onderzoek Nurse versus physician-led care for the management of asthma Maarten C Kuethe1, Anja A P H Vaessen-Verberne1, Roy G Elbers2, Wim MC Van Aalderen3 1. Paediatrics, AMPHIA Hospital, Breda,
Nadere informatieUnderstanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas
University of Groningen Understanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version
Nadere informatieROM in de ouderenpsychiatrie
Improving Mental Health by Sharing Knowledge ROM in de ouderenpsychiatrie Marjolein Veerbeek Richard Oude Voshaar, Anne Margriet Pot Financier: Ministerie van VWS 2 Routine Outcome Monitoring Definitie
Nadere informatieFysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50
De relatie tussen eigen-effectiviteit 1 De Relatie tussen Eigen-effectiviteit, Intrinsieke Motivatie en Fysieke Activiteit bij 50-plussers The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and
Nadere informatieHow to present online information to older cancer patients N. Bol
How to present online information to older cancer patients N. Bol Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Goede informatievoorziening is essentieel voor effectieve
Nadere informatieOp weg naar eenheid van taal Een handreiking voor een eenduidig begrippenkader voor zelfmanagement bij chronische aandoeningen
Op weg naar eenheid van taal Een handreiking voor een eenduidig begrippenkader voor zelfmanagement bij chronische aandoeningen Zelfzorg Ondersteund November 2016 Voorwoord Het invoeren van nieuwe concepten
Nadere informatieLange termijn functioneren en participatie bij jongeren met chronische pijn en vermoeidheid. Tessa Westendorp
Lange termijn functioneren en participatie bij jongeren met chronische pijn en vermoeidheid Tessa Westendorp 24 januari 2014 Hoofdthema s binnen mijn onderzoek: Revalidatiebehandeling Jongeren met chronisch
Nadere informatieGezondheid en participatie in arbeid en samenleving
Gezondheid en participatie in arbeid en samenleving Lex Burdorf, hoogleraar Determinanten van Volksgezondheid Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Academische Werkplaats Publieke Gezondheid CEPHIR
Nadere informatiebut no statistically significant differences
but no statistically significant differences Astma is een chronische aandoening, die niet te genezen is. Met de passende zorg kunnen symptomen tot een minimum worden gereduceerd en zou een astma patiënt
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING. Dutch Summary
NEDERLANDSE SAMENVATTING Dutch Summary Nederlandse Samenvatting WAAROM DIT ONDERZOEK? Type 2 diabetes is een vorm van suikerziekte die meestal geleidelijk ontstaat vanaf het 45 e levensjaar, sluimerend
Nadere informatieBETER ZELFMANAGEMENT BIJ HARTPATIENTEN: ROL VAN EHEALTH-TOEPASSINGEN
BETER ZELFMANAGEMENT BIJ HARTPATIENTEN: ROL VAN EHEALTH-TOEPASSINGEN ehealth bij hartrevalidatie: meer deelnemers, minder terugval, beter eindresultaat? KNMG ehealth congres Donderdag 28 juni 2018 Evoluon
Nadere informatieEffectiviteit en economische impact van beweegprogramma s op de werkplek
Effectiviteit en economische impact van beweegprogramma s op de werkplek Karin Proper Afdeling Sociale Geneeskunde, EMGO+ Instituut, VUmc, Amsterdam Body@Work, Onderzoekscentrum Bewegen, Arbeid en Gezondheid
Nadere informatie!! Online& zelfmanagementondersteuning0 voor$mensen$met$een$chronische$ aandoening(gericht(op( werkbehoud!!
Online& zelfmanagementondersteuning0 voor$mensen$met$een$chronische$ aandoening(gericht(op( werkbehoud De#ontwikkeling#van#een#theoretische# best# practice ## # Onderzoek#uitgevoerd#met#subsidie#van#UWV#
Nadere informatieLANDELIJKE EN REGIONALE SCENARIO S VOOR TOEKOMST VAN ZORG EN GEZONDHEID
LANDELIJKE EN REGIONALE SCENARIO S VOOR TOEKOMST VAN ZORG EN GEZONDHEID Momenteel zijn er veel veranderingen op het gebied van zorg en gezondheid. Het is daardoor moeilijk te voorspellen hoe dit veld er
Nadere informatieScreening en behandeling van psychische problemen via internet. Viola Spek Universiteit van Tilburg
Screening en behandeling van psychische problemen via internet Viola Spek Universiteit van Tilburg Screening en behandeling van psychische problemen via internet Online screening Online behandeling - Effectiviteit
Nadere informatieUitgebreide toelichting van het meetinstrument. Self-Management Ability Scale-30 (SMAS-30) 1 Algemene gegevens
1 Uitgebreide toelichting van het meetinstrument Self-Management Ability Scale-30 (SMAS-30) September 2009 Review: Béatrice Dijcks Invoer: Eveline van Engelen 1 Algemene gegevens Het meetinstrument heeft
Nadere informatieZwaar werk lichter maken: een hele klus Preventie van beroepsziekten bij bewegingsapparaat en psyche
Zwaar werk lichter maken: een hele klus Preventie van beroepsziekten bij bewegingsapparaat en psyche Dr Karen Nieuwenhuijsen Dr Paul Kuijer Coronel Instituut, Academisch Medisch Centrum Amsterdam Programma
Nadere informatieFunction Focused Care in het ziekenhuis Ontwikkeling en eerste ervaringen pilot
Function Focused Care in het ziekenhuis Ontwikkeling en eerste ervaringen pilot Carolien Verstraten RN MSc Janneke M. de Man-van Ginkel RN PhD, Silke Metzelthin PhD, Marieke Schuurmans RN PhD & Basic Care
Nadere informatiePeer review EBM. Ontwikkeld door WVVK in opdracht van Pro-Q-Kine
Peer review EBM Inleiding Doelstellingen? Attitude: bereid zijn om evidence based te handelen, om expertise te delen, om evidentie te bespreken Kennis: wat is EBM, wat is evidentie, wat is een richtlijn,
Nadere informatieDepressie bij ouderen Trends over de tijd
DEPARTMENT OF PSYCHIATRY Disclosure belangen spreker Depressie bij ouderen Trends over de tijd Hans Jeuring Psychiater en onderzoeker, UMCG Afdeling Ouderenpsychiatrie (potentiële) belangenverstrengeling
Nadere informatieFamily empowerment. ondersteuning voor naasten en mantelzorgers
Family empowerment ondersteuning voor naasten en mantelzorgers Prof. dr. Anne Visser-Meily Jessica de Wit, PhD student Nanda Helmus en Lonneke Bijnen, Maatschappelijk werkers Carin Schroder, Anita Beelen
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Effectiveness of case management in the reduction of COPD re-admissions: results of a pilot study Annelies E. van Eeden, Ingrid van de Poll, Gertrud van Vulpen, Tim Roldaan, Wies Wagenaar, Melinde Boland,
Nadere informatieLanger leven? LICHAAMSBEWEGING EN Meer bewegen. Marjolein Visser. ACA Congres 2012
ACA Congres 2012 LICHAAMSBEWEGING EN SUCCESVOL OUDER WORDEN Meer bewegen - Afdeling Gezondheidswetenschappen, Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen, Vrije Universiteit; - Afdeling Epidemiologie en
Nadere informatieKanker Nazorg Wijzer Effecten van een ehealth interventie op psychosociaal welbevinden en leefstijl van voormalige kankerpatiënten
Kanker Nazorg Wijzer Effecten van een ehealth interventie op psychosociaal welbevinden en leefstijl van voormalige kankerpatiënten Iris Kanera Faculteit Psychologie en Onderwijswetenschappen Open Universiteit
Nadere informatieSaMenvatting (SUMMARy IN DUTCH)
Samenvatting (summary in Dutch) Samenvatting In hoofdstuk 1 wordt de algemene introductie van dit proefschrift beschreven. De nadruk in dit proefschrift lag op patiënten met hoofd-halskanker (HHK) en
Nadere informatieVerminderen van de impact van geriatrische aandoeningen door fysieke activiteit
Verminderen van de impact van geriatrische aandoeningen door fysieke activiteit Eén van de belangrijkste gevolgen van veroudering en geriatrische aandoeningen is het ontstaan van beperkingen. De weg van
Nadere informatieBewegingstherapie bij Reumatoïde Artritis
Bewegingstherapie bij Reumatoïde Artritis Valentin Schroyen, PT Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie Faculteit Geneeskunde en Levenswetenschappen Universiteit Hasselt Wetenschappelijke weetjes RA-specifieke
Nadere informatieOnderzoek: de rode draad in het ontwikkelen van integrale zorg
Onderzoek: de rode draad in het ontwikkelen van integrale zorg Geke Dijkstra PhD, Programmaleider Toegepast GezondheidsOnderzoek Klaske Wynia PhD, Programmaleider SamenOud UMCG, Afdeling Gezondheidswetenschappen
Nadere informatieZijn distress en ziektestatus gerelateerd aan lichamelijke en emotionele problemen bij vrouwen met ovariumkanker?*
Zijn distress en ziektestatus gerelateerd aan lichamelijke en emotionele problemen bij vrouwen met ovariumkanker?* Floor Ploos van Amstel, RN, MSc, verpleegkundig expert, afd. Medische Oncologie Maaike
Nadere informatieOndersteuning van astma zelfmanagement in de huisartsenpraktijk via internet: Karakteristieken van patiënten en het PatiëntCoach webportaal
Ondersteuning van astma zelfmanagement in de huisartsenpraktijk via internet: Karakteristieken van patiënten en het PatiëntCoach webportaal Jaap K. Sont, associate professor Afdeling Medische Besliskunde
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieHealthy Ageing onderzoek naar leefstijl van mensen met een verstandelijke beperking
Healthy Ageing onderzoek naar leefstijl van mensen met een verstandelijke beperking Doorwerking in de beroepspraktijk Drs. Hanneke Vochteloo, de Zijlen Dr. Aly Waninge Lectoraat Healthy Ageing, Allied
Nadere informatieScholing voor oudere werknemers: literatuuroverzicht en kosten-baten analyse
Scholing voor oudere werknemers: literatuuroverzicht en kosten-baten analyse Wim Groot & Henriette Maassen van den Brink In samenwerking met Annelies Notenboom, Karin Douma en Tom Everhardt, APE Den Haag
Nadere informatieSamenvatting Samenvatting
Samenvatting Samenvatting Binnen het domein van hart- en vaatziekten is een bypassoperatie de meest uitgevoerde chirurgische ingreep. Omdat bij een hartoperatie het borstbeen wordt doorgesneden en er meestal
Nadere informatieActive Ageing. Gezondheidsgedrag en self-tracking: Cees van der Schans.
Active Ageing Gezondheidsgedrag en self-tracking: Van gezond opgroeien tot gezond oud worden Cees van der Schans c.p.van.der.schans@pl.hanze.nl www.hanze.nl/transparantezorgverlening http://www.qsinstitute.org/
Nadere informatiePreventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant
Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Film: fragmenten Iedereen depressief (VPRO) - Depressie groot
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Het is een uitdaging om ouderen te identificeren die baat kunnen hebben bij een interventie gericht op de preventie van beperkingen in het dagelijks leven op het moment dat dergelijke
Nadere informatiePROMOTIEONDERZOEK ARBEIDSPARTICIPATIE VAN JONGVOLWASSENEN MET LICHAMELIJKE BEPERKINGEN. Joan Verhoef
PROMOTIEONDERZOEK ARBEIDSPARTICIPATIE VAN JONGVOLWASSENEN MET LICHAMELIJKE BEPERKINGEN Joan Verhoef PROMOTIEONDERZOEK Eigen promotieonderzoek: Verbeteren arbeidsparticipatie van jongvolwassenen met lichamelijke
Nadere informatieResultaten onderzoek Nationale Diabetes Challenge 2017
Resultaten onderzoek Nationale Diabetes Challenge 2017 De Nationale Diabetes Challenge De Bas van de Goor Foundation organiseerde voor het derde jaar op rij de Nationale Diabetes Challenge (NDC). De NDC
Nadere informatiePilot DBC COPD De rol van zelfmanagement
Pilot DBC COPD De rol van zelfmanagement 10 november 2009 Discussie vragen Ervaringen in de zaal met zelfmanagement programma? Wat zijn je verwachtingen van zelfmanagement bij patienten met COPD in de
Nadere informatieSystematic Reviews Dr. Hester Vermeulen
Systematic Reviews Dr. Hester Vermeulen Amsterdam School of Health Professionals / HvA Amsterdam Kwaliteit en Proces Innovatie / AMC Amsterdam Goede zorg Effectief Doelmatig Veilig Tijdig Toegankelijk
Nadere informatieimpact from intervention strategies A case example from the baking industry
Prospective evaluation of the health impact from intervention strategies A case example from the baking industry Samenwerking Nick Warren, Health and Safety Laboratory Dick Heederik, IRAS, Utrecht University
Nadere informatieDe Effectiviteit van een Mindfulness-gebaseerde Lichaamsscan: een. Vergelijking met Rusten in Liggende Positie
De Effectiviteit van een Mindfulness-gebaseerde Lichaamsscan: een Vergelijking met Rusten in Liggende Positie The Effectiveness of a Mindfulness-based Body Scan: a Comparison with Quiet Rest in the Supine
Nadere informatieVernieuwingen in de eerstelijnszorg voor ouderen. Henriëtte van der Horst Hoofd afdeling huisartsgeneeskunde & ouderengeneeskunde VUmc
Vernieuwingen in de eerstelijnszorg voor ouderen Henriëtte van der Horst Hoofd afdeling huisartsgeneeskunde & ouderengeneeskunde VUmc Thema s NPO: netwerken, eerstelijns transitie-experimenten Opbrengsten
Nadere informatie