Circulaire economie in verduurzaming van wijken

Transcriptie

1 Circulaire economie in verduurzaming van wijken Een integrale aanpak voor de verduurzaming van bestaande wijken: circulaire economie en aardgasvrij Bestaande wijken moeten verduurzamen om ervoor te zorgen dat ze in 2050 aardgasvrij zijn. Een opgave die veel vraagt van gemeenten maar ook kansen biedt, bijvoorbeeld voor de circulaire ontwikkeling in de wijk. In het project Circulaire economie bij verduurzaming van wijken koppelt Platform31 de mogelijkheden van circulariteit aan het aardgasvrij maken van wijken. Werkt u bij een gemeente en gaat u aan de slag met het verbeteren en verduurzamen van bestaande wijken? Meld u dan voor 31 mei 2018 aan voor dit project via Paola.Huijding@platform31.nl. Inleiding In het verlengde van de projecten Circulaire woningbouw en Circulair aanbesteden bij gebiedsontwikkeling koppelt Platform31 circulariteit aan de verduurzaming van bestaande wijken. In dit project besteden we aandacht aan de opgave ten aanzien van aardgasvrije wijken, de kansen die er zijn voor circulariteit en het benutten daarvan in de energietransitie. Waar ligt de potentie voor circulaire ontwikkeling in de wijk? Hoe zorgen we voor de integratie van een circulaire aanpak bij het aardgasvrij maken van wijken? Naast een andere warmtebron moeten we immers slimmer gaan handelen om de doelstellingen rond CO2-reductie van 2020, 2030 en 2050 te halen. Het komen tot een circulaire economie is daar een onderdeel van. Aanleiding project Dit project draagt bij aan de reductie van onze ecological footprint. Die is op dit moment te groot. We vragen teveel van de aarde waardoor we deze uitputten. Een gemiddelde Nederlander heeft een ecologische voetafdruk van circa 6 globale hectare (GFN 2012), terwijl de beschikbare bio-capaciteit van onze planeet slechts 1,8 globale hectare per persoon bedraagt. In 2050 wordt dit 1,5 globale hectare per persoon als gevolg van bevolkingsgroei. Een circulaire economie en de reductie van CO2-voetafdruk dragen bij aan de reductie van onze ecologische voetafdruk. Door het sluiten van materiële kringlopen worden er minder nieuwe materialen gebruikt. Centraal uitgangspunt is om grondstoffen en materialen zo te ontwerpen en te gebruiken dat ze zo lang mogelijk behouden en gebruikt worden. Het reduceren van onze CO2 voetafdruk kan onder andere door gebouwen te verduurzamen en hernieuwbare energie te produceren. Deze beide maatregelen moeten genomen worden om

2 2 wijken te verduurzamen en ze van het aardgas af te koppelen. Bovendien draagt dit project bij aan de doelstellingen zoals omschreven zijn in de Transitieagenda Bouw uit het Rijksbrede programma Nederland Circulair 2050 en aan het Energieakkoord. Doelstellingen In samenwerking met haar partners maakt Platform31 een geïntegreerde analyse van de door de gemeenten aangedragen wijken. Het doel hiervan is om de potentie van circulaire economie op wijkniveau te identificeren en waar mogelijk de relatie daarvan met het schaalniveau van stad en regio te verkennen. Op welk schaalniveau kan de cyclus efficiënter georganiseerd worden en wat levert dat op voor de verduurzaming van de wijk? Bijvoorbeeld het sluiten van kringlopen van water en energie in de wijk zelf; energie en water worden dan, met zo veel mogelijk behoud van kwaliteit, hergebruikt. Met dit project proberen we inzicht te krijgen in de kansen die circulariteit - als middel - kan bieden voor de verduurzaming van de wijk. Daarvoor koppelen we het fysieke domein met sociaaleconomische aspecten. Vervolgens toetsen we de gesignaleerde kansen door middel van opgestelde toekomstige scenario s. Deze beschrijven we straks verder.

3 3 Project fasering Intakegesprek U kunt zich inschrijven t/m eind mei. Daarna, tussen 11 en 22 juni 2018, houden we intakegespreken met de geïnteresseerde gemeenten. Met dit eerste gesprek proberen we inzicht te krijgen in de specifieke opgave van iedere afzonderlijke wijk. Door de integrale aanpak van het project vinden is het belangrijk om eerst in kaart te brengen welke specifieke vragen en projecten al een rol spelen in de wijk. Tijdens dit gesprek kunt u ook specifieke opgaven en vragen aan de orde brengen. Naar aanleiding van dit gesprek bepalen we samen hoe we het project precies invullen binnen de hieronder omschreven kaders. Mapping gegevens in kaart brengen Eerst brengen we de fysieke aspecten van de wijk in kaart. Dat doen we in de periode van 25 juni en 31 augustus. Het gaat dan onder meer om de stedenbouwkundige opzet, gebouw- en woontypologieën, openbaar gebied, densiteit van grondgebruik, dakoppervlak, gasnetten en energielabels van gebouwen. Vervolgens koppelen we deze gegevens aan de sociale en economische samenstelling in de wijk; de eigendomsverhoudingen, gebruiksfuncties en sociaaleconomische gegevens van de inwoners. Door deze gegevens in kaart te brengen proberen we inzicht te krijgen in de relatie tussen de fysieke (morfologische) aspecten en de sociaaleconomische samenstelling van de wijk. Zo kunnen we in de analysefase al signaleren hoe deze gegevens met elkaar verbonden zijn en welke kansen deze combinatie biedt voor circulaire economie in de wijk. Nog een voordeel van mapping is dat het duidelijk wordt in welke mate de technische aspecten van de verduurzaming van de bestaande gebouwen, en het afkoppelen van aardgas, afhankelijk zijn van de sociaaleconomische werkelijkheid van de bewoners in de wijk. Gegevens t.b.v integrale analyse Fysieke kenmerken (morfologie) Gegevens 1. Stedenbouwkundige opzet Wijk plattegrond. Relatie tussen gebouwd en openbaar gebied 2. Dominante bouwperiode Als 40% van alle panden in een bepaalde bouwperiode is gerealiseerd, is deze bouwperiode gekenmerkt als dominant. 3. Woontypologieën Hoogbouw versus laagbouw (op basis van 3D BAG Basisregistratie Adressen en Gebouwen) of woningtypen: appartement, tussenwoning, hoekwoning, twee-onder-eenkapwoning, vrijstaande woning) 4. Grondgebruik Op basis van Top10NL en de BAG: aandeel groen, rood, grijs, blauw berekenen. 5. Energie Energieverbruiksgegevens en energielabels 6. Zonnepanelen Verkenning van zonnepanelen in de wijk. Inzichtelijke maken van decentrale opwekking. Sociaaleconomische aspecten Gegevens 7. Functie van de wijk Aandeel woningen ten opzichte van ander gebruik op basis van de gebruiksfunctie uit de BAG: winkelfunctie, bijeenkomstfunctie, onderwijsfunctie, gezondheidsfunctie, kantoorfunctie, industriefunctie, sportfunctie, logiesfunctie. 8. Waarde van wijken WOZ-waarde of m2-prijs van verkochte woningen. 9. Eigendomsverhouding in de wijk Eigenaar-bewoner, tweede woning, corporatiebezit, particuliere verhuur. Eventueel met kenmerken van de woningen (type, grootte, bouwjaren). 10. Sociaaleconomische samenstelling Via CBS: gemiddeld besteedbaar inkomen, leeftijdsgroepen, herkomstgroepering, uitkeringsontvangers. 11. Stemgedrag/politieke kleur Stemgedrag op wijkniveau van de landelijke verkiezingen in 2017.

4 4 Integrale analyse De fysieke en de sociaaleconomische data worden aan elkaar gekoppeld en geanalyseerd. Op basis van die analyse stellen we scenario s op rond de potentie van circulariteit en verduurzaming in de wijk. Daarbij combineren we circulaire economie met enkele aspecten van de energietransitie, zoals bijvoorbeeld de nodige verduurzaming van bestaande gebouwen in verband met de reductie van CO2 uitstoot. Welke oplossingen (o.a. producten) uit het circulair bouwen zijn mogelijk in deze opgave? Wat brengen we in de wijk aan circulaire producten? En in de andere richting: wat kan uit de wijk geoogst worden? Welke bestemming krijgen de materialen (oude kozijnen, enkelglas en cv ketels) uit de gebouwen die gesloopt of gerenoveerd worden ten behoeve van de verduurzaming? Daarbij kijken we ook naar de mogelijkheden voor hernieuwbare energieopwekking op wijkniveau. Het resultaat van de inventarisatie- en analysefase zijn meetbare data, inzichten, kennis en ideeën. Dit vormt de basis voor het opstellen van scenario s. Integrale analyse en relatie tussen fysieke en sociaaleconomische gegevens t.b.v. scenario s voor circulaire economie in de verduurzaming van wijken en buurten. Werken met scenario s Vanuit de conclusies uit de integrale analyse stellen we scenario s op. We vertalen de data, inzichten, kennis en ideeën uit de analysefase in scenario s die voor betrokkenen met uiteenlopende invalshoeken toegankelijk en begrijpelijk zijn. Op basis van deze scenario s bespreken we mogelijke strategische aanpakken voor de wijk. Tijdens vier bijeenkomsten in de periode van september en oktober 2018 overwegen we de diverse maatregelen samen met experts en de deelnemende gemeente. We laten verschillende oplossingen de revue passeren. Op basis

5 5 daarvan plannen we vervolgacties met de gemeenten en andere partijen. Tijdens dit proces houden we rekening met lopende projecten in de wijk en, waar van belang, in de stad. Scenario s als verkenningsinstrument Scenario s schetsen fictieve toekomstbeelden op een lange termijn. Het zijn geen toekomstvoorspellingen maar dienen als verkenningsinstrument om geheel andere ontwikkelingsmogelijkheden denkbaar en bespreekbaar te maken. We confronteren de deelnemende gemeenten met nieuwe opties. We brengen betrokken partijen bij elkaar, verkennen mogelijkheden en wegen de belangen af. Met behulp van deze scenario s willen we diverse partijen uitdagen om uit hun dagelijkse denkpatronen te komen. Dit proces biedt partijen een basis om de opgave te definiëren, relaties tussen vraagstukken te onderzoeken en gezamenlijk afwegingen te maken. Het dialoog tijdens de bijeenkomsten maakt duidelijk hoe verschillende wensen en ideeën zich tot elkaar verhouden. Deze scenario s zullen nooit letterlijk realiteit worden. Maar ze kunnen overzicht scheppen in de complexiteit en onzekerheid die vooralsnog gepaard gaat met circulaire economie en de energietransitie. Eindproduct We zorgen voor een publicatie in woord en beeld met data, analyses en opgestelde scenario s, per gemeente. Hiermee brengen we de potentie van circulariteit in de wijk in kaart en maken we de samenhang met het aardgasvrij maken inzichtelijk. Dit kan de basis vormen voor de gemeente om een strategische aanpak voor verduurzaming van de wijk op te stellen, in de fysieke en sociale aspecten. Planning Week Datum Programmaonderdeel maart Lancering programma 14 t/m 21 3 april t/m 31 mei Inschrijvingsperiode voor het aandragen van de wijk en eerste verkenningsgesprek t.b.v. vaststelling deelname 24 t/m t/m 22 juni Intakegesprek met gemeente t/m 29 juni Definitieve aanpak per gemeente vaststellen 27 t/m jun t/m 31 aug Verzameling en analyse van data door Platform31 en partners. Opstelling van scenario s 28 t/m 33 9 jul t/m 17 aug Schoolvakanties Zuid 29 t/m jul t/m 24 aug Schoolvakanties Midden 30 t/m jul t/m 31 aug Schoolvakanties Noord 36 t/m 44 3 sept t/m 31 okt Op basis van de opgestelde scenario s houden we vier expertmeetings met gemeenten met experts en stakeholders om mogelijke oplossingen te bespreken t.b.v. een strategische wijkaanpak okt t/m 19 okt Herfstvakantie Zuid okt t/m 26 okt Herfstvakantie Midden en Noord 45 t/m 48 5 nov t/m 30 nov Strategie aanpak opstellen en één slotsessie met gemeente 49 t/m 50 3 dec t/m 14 dec Opstellen eindadvies, strategische aanpak definitief maken 2019 februari/maart Slotbijeenkomst met alle deelnemende gemeenten

6 6 Criteria deelname We zijn op zoek naar wijken die voldoen aan deze criteria: 1. Het gaat om een bestaande wijk/buurt, oftewel geen nieuwbouwlocatie 2. Circulaire economie ziet u als een middel en niet een primair doel. Het is daarom van belang dat de gemeente, naast het afkoppelen van het aardgas, andere primaire doelen heeft voor de wijk. Zoals: herstructurering van de wijk, verduurzaming bestaande gebouwen, sociaal- en/of economische vraagstukken, kwaliteit van leven, levensloopbestendigheid, etc. 3. U bent bereid meerdere medewerkers van verschillende afdelingen vrij te maken om aan de casus te werken tijdens de vier expertmeetings en bij de slotsessie. 4. U bent bereid om tijdens de expertsessies te werken aan de casus met partners die van belang zijn in de ketensamenwerking in de bouw en andere lokale stakeholders. Aanmeldingsprocedure Werkt u bij een gemeente en voldoet u aan de bovengenoemde criteria? Meld u dan aan door een mail te sturen naar Paola Huijding (paola.huijding@platform31.nl). We ontvangen uw aanmelding graag uiterlijk op 31 mei Voor meer informatie over de inhoud van het project kunt u telefonisch contact opnemen via Voor deelname kijken we naar de volgorde van aanmelding. Na aanmelding maken wij direct een afspraak om de wijk te bespreken. Naar aanleiding hiervan wordt de aanmelding definitief. Deze gesprekken vinden plaats tijdens de aanmeldingsperiode van 3 april tot 31 mei Kosten Deelname per wijk bedraagt euro per wijk voor partners van Platform31 en euro per wijk voor niet partners. Tot slot Platform31 rondde de afgelopen jaren diverse projecten op het gebied van verduurzaming van de gebouwde omgeving af. De kennis en ervaring hieruit draagt sterk bij aan dit project. In 2018 voeren we een vijftal projecten uit onder het thema aardgasvrijewijken: van het opstellen van een generieke aanpak voor de meeste voorkomende wijk typologieën in Nederland, tot aan de governance en democratische besluitvormingsprocessen bij aardgasvrije wijken. De deelnemende gemeenten profiteren van de relevante informatie en resultaten uit deze projecten. Meer informatie Wilt u meer weten over de activiteiten van Platform31 op het gebied van Energie en Duurzaamheid? Ga dan naar: Naar een circulaire woningvoorraad en Praktijkvoorbeelden van circulair bouwen/slopen/renoveren: Groenboek; circulariteit en gebiedsontwikkeling: SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS (SDG s) Duurzame Ontwikkelingsdoelen De SDG s vormen een toekomstagenda voor duurzame ontwikkeling in de periode Lokale, stedelijke planning kan bijdragen aan deze doelen. Steden spelen daarom een cruciale rol in de implementatie van de duurzame ontwikkelingsdoelen. Dit project draagt bij aan het bereiken van SDG11 (duurzame steden en gemeenschappen), SDG7 (duurzame energie) en SDG13 (klimaatactie).