NOTATION &BOOKS&SHEETS

Transcriptie

1 STUDIE PIANO & KEYBOARD ALLE NOTEN en ALLE TOETSEN leren. onder redactie van Erwin Clauws PAR6 8

2 inhoud Structuur van de piano en keyboard toetsen p. 7. octaafgroep en octaafnummer p.. Actie nrs. 5 p De piano en de notenbalk p.. anker-octaaf p. De notatie van de tonen van de witte toetsen p. 3. stamtoon F p. 3. octaafgroep wissel (i) p. 4. twee posities per hand vanaf het blad spelen p. 5. de tellen p.. handpositie p. 6. kwartnoot en halve noot p constructie van de notenbalk octaafsegmenten p. 8. noten voor de linker- en rechterhand, stok aan de nootkop p.. handpositie L p.. Actie nrs. 6 p. 3. Repertoire Actie nr. p. stamtoon B p. 3. hele noot nootwaarde maat maatlijn accent p. 4. pedaal sostenuto pedaal demper pedaal p. 7. Actie nrs. 3 6 p Repertoire Actie nrs. 7 p stamtoon C p. 3. handpositie R en L p. 3. C symbooltje p C zonder octaafsegment noteren p. 34. Actie nr. 3 p. 3. Repertoire Actie nrs. 4 7 p stamtoon G p. 37. octaafgreep p. 38. gepunte noot p. 4. Actie nrs. 8 9 p Repertoire Actie nrs p

3 8 9 3 stamtoon E p. 43. duim en pink strekken p. 44. notenbalk met anker-octaven p. 45. octaafgroep wissel (ii) p. 49. fermata p. 47. blanco notenbalk voor 3 octaafgroepen p. 5. Actie nrs p Repertoire Actie nrs p stamtoon A p. 5. overbinding p. 53. Actie nr p Repertoire Actie nr. 5 p. 53. Repertoire Actie nr. 5: Crazy Waltz p stamtoon D p. 55. Actie nrs p Repertoire Actie nr. 55: When the Saints Go Marching In. p Heel belangrijk de zeven stamtonen samen p volgorde stamtonen in een octaafgroep p toonladders tonica stijgend dalend p duim onder beweging vingers over beweging p. 6. Repertoire Actie nr. 58 p toonafstand of interval melodisch harmonisch p priem, secunde, terts, kwart p. 64. kwint, sext, septiem, octaaf p. 65. Actie nr. 59 p. 66. Repertoire Actie nrs. 6 6 p aha!... de zwarte pianotoetsen p. 69. SHARP- en FLATnootkop nootwaarden p chromatische en diatonische verdeling van een octaaf p. 7. Actie nr. 63 p. 69 de namen van de halve tonen p. 7. enharmonisch p. 73. A-Notus nootkoppen p. 74. vingers tellen en nummeren p. 75. lange vingers voor zwarte toetsen p. 76 5

4 halve toon Fs / Gf p. 77. Actie nrs p Repertoire Actie nrs p halve toon Gs / Af p. 8. legatoboog p. 83. Actie nrs. 7 7 p Repertoire Actie nrs p halve toon As / Bf p. 85. Actie nr. 77 p. 85. Repertoire Actie nrs p Repertoire Actie nr. 8 (minimal music) Afar, seagulls and roaring thunder p halve toon Cs / Df p. 89. iets over akkoorden p. 9. Actie nrs. 8 8 p Repertoire Actie nrs p handnotatie van FLAT- en SHARPnoot; C- en Cs-symbool p. 94 halve toon Ds / Ef p. 95. het maatcijfer ritmes twee-vierde, drie-vierde, vier-vierde p. 96. dynamische aanduiding: via letters p. 98. dynamische aanduiding: via tekens: diminuendo/decrescendo en crescendo p.. Actie nr. 85 p. 95. Repertoire Actie nr. 86: Also sprach Zarathustra p. 98. Repertoire Actie nrs p.. de achtste noot p. 3. Actie nr. 9 p. 3. Repertoire Actie nr. 9: Ode an die Freude p. 4 index p. 5 uitneembaar informatieblad p. 7 uitneembaar informatieblad p. 9 uitneembaar informatieblad 3 p. 6

5 inleiding Bij een muziekstudie via ligt allereerst de klemtoon op het leren lezen van alle noten van de Westerse muziek. In is dit niet moeilijk omdat is ontwikkeld om dit zo vlug en gemakkelijk mogelijk te doen. We leren eerst de noten aan voor de witte toetsen en daarna deze voor de zwarte. In totaal zijn dit in slechts twaalf notaties voor alle toetsen. Bij elke noot horen passende praktische oefeningen. Deze worden dit tot ALLE notaties en ALLE toetsen in de praktijk zijn geleerd. genoemd. De aandacht ligt op het leren spelen van de noten zonder naar de toetsen te kijken. Dagelijks oefenen is hiervoor noodzakelijk. Door de aanduiding van de studiedag is duidelijk wat moet worden geleerd voordat gestart kan worden met de volgende studiedag. Na de theorie en de Acties bij een specifieke noot volgen REPERTOIRE ACTIES. Dit zijn Acties waarin verschillende van de geleerde noten en pianotechnieken gecombineerd worden tot een leuk stukje muziek. Dan volgt een nieuwe noot met nieuw studiemateriaal en Voor de lezer die weet wat ritme is, is het belangrijk te weten dat in dit boekje enkel maatlijntjes en tellen voorkomen en dat het begrip maatcijfer helemaal op het einde wordt geleerd. Hierdoor blijft de focus op het lezen van de noten en het spelen van de juiste toets terwijl door de tellen en de maatlijntjes toch eenvoudig ritmisch wordt geoefend. Meer maatcijfers en complexere ritme s komen aan bod in de tweede fase en een ander boekje. Het kunnen lezen en spelen van alle noten zal de studie van deze tweede fase erg aangenaam maken met vlotte vorderingen. Veel aandacht wordt besteed aan de positie van de handen op het toetsenbord om met de juiste vingers te spelen. In dit boekje wordt de basis vijf vingerpositie vanaf C gebruikt en de twee handposities die horen bij het spelen van de C-majeur toonladder. Naar het einde toe wordt dit uitgebreid met het aanleren van andere handen vingerzettingen. Regelmatig verschijnt er een en de woorden in BLAUW zijn muziektermen die pa- rate kennis moeten worden. tip! ACTIE Het is een geweldige ervaring om een stukje muziek voor het eerst te lezen en het meteen te spelen maar genoeg gepraat dit is een DOE boekje dus!

6 In Notus heeft elke octaafgroep een eigen octaafnummer. De octaafgroep in het midden van de piano die begint met de centrale C is nummer. Rechts krijgen de hoger klinkende groepen de nummers, en 3. Links zijn de nummers voor de lager klinkende groepen, en 3. Uiterst rechts en links liggen de onvolledige octaafgroepen 4 en 4. octaafgroep octaafgroep octaafgroep octaafgroep octaafgroep octaafgroep octaafgroep ACTIE 5 Breng ook plakkertjes met de octaafnummers aan op je piano. 3 3 De lezers met een keyboard met minder toetsen zien hieronder hoeveel octaafgroepen ze kunnen spelen ten opzichte van een piano met 88 toetsen. 76-key keyboard 3 6-key keyboard key keyboard

7 de piano en de notenbalk De klank die we horen als we een pianotoets indrukken noemen we een toon. Onder elke toets zit een andere toon. Die tonen kunnen genoteerd worden. Dat is muzieknotatie. Een genoteerde toon is een noot. Er zijn verschillende vormen van noten. De meest bekende noot is een zwart ovaaltje, d.i. de terzijde een zwarte stok. nootkop stok de meest gekende noot: de kwartnoot nootkop, met aan de rech- Noten worden genoteerd op en tussen zwarte horizontale lijnen. Dit zijn notenbalklijnen. Een geheel van een aantal notenbalklijnen samen wordt een notenbalk genoemd. noot op de notenbalklijn ANKER-OCTAAF De basisnotenbalk in bestaat uit drie lijnen die over de breedte van een pagina lopen. Dat is voldoende om alle notaties voor de tonen van één octaafgroep te noteren. De noten-balklijnen worden van onder naar boven genummerd van tot 3. Vooraan deze drie lijnen staat een zwart vierkant met onderaan rechts een klein zwart lijntje. In het vierkant wordt een wit octaafnummer genoteerd. Het zwarte vierkant heet een octaafnummervlakje en het kleine lijntje onderaan is het C-lijntje (het zal wat verder in het boekje duidelijk worden waarom het zo noemt). Het geheel van alle elementen is het anker-octaaf. Indien op het einde van een anker-octaaf een teken staat dat is samengesteld uit een dun en dik verticaal lijntje dan duidt dit het einde aan van het stukje of de compositie. Dit teken heet een eindmaatlijn. noot tussen twee notenbalklijnen octaafnummervlakje octaafnummer het ANKER-OCTAAF notenbalklijn 3 op het einde van een stukje staat een eindmaatlijn het C-lijntje notenbalklijn notenbalklijn

8 Door het octaafnummer vooraan het anker-octaaf weten we onmiddellijk met welke groep toetsen van de piano we de noten, die op de notenbalklijnen van het anker-octaaf zijn genoteerd, moeten spelen. Door de plakkertjes en nummers die je hebt aangebracht op de piano kan je vlug de juiste groep toetsen vinden. Hoe meer je zal oefenen hoe minder je zal rekenen op de plakkertjes. Hieronder drie voorbeelden van een anker-octaaf met vooraan verschillende octaafnummers in het octaafnummervlakje en de verwijzing naar de groep toetsen op de piano. & BOOKS & SHEETS

9 de notatie van de tonen van de witte toetsen In leren we de notaties lezen voor de tonen van één enkele octaafgroep of dus van één groep toetsen nl. van de 7 witte en 5 zwarte toetsen. Doordat alle octaafgroepen op dezelfde wijze zijn samengesteld is dit, in combinatie met de octaafnummers, voldoende om alle tonen te noteren die je met de piano kunt spelen. En dat is voldoende om alle toetsen van de piano te kunnen bespelen. We beginnen met de 7 witte toetsen. Met de witte toetsen spelen we de octaafgroep dubbel zo hoog of dubbel zo laag worden herhaald. We starten met de vierde (middelste) toon, die heet F. stamtonen. Er zijn dus 7 stamtonen die per Die wat vreemde naam is historisch gegroeid. Wanneer alle tonen zijn geleerd zal hun naam niet zo moeilijk zijn zoals het nu lijkt. De toon F speel je in elke octaafgroep met de witte toets links van de drie zwarte toetsen. F Zijn er dan zeven dezelfde tonen F op de piano? Nee en ja! Hoe kan dat nu? Doordat de zeven octaafgroepen op dezelfde wijze zijn samengesteld zijn er ook zeven tonen F die na elkaar, net zoals de octaafgroepen, dubbel zo hoog of dubbel zo laag klinken. Om een onderscheid te maken, noteren we voor elke F het cijfer van de octaafgroep waartoe ze behoort. Enkel F van octaafgroep krijgt geen octaafnummer omdat deze F veel voorkomt, dus F = F. Hieronder de plaats en namen van de zeven tonen F op de piano. ACTIE 6 Speel de 7 tonen F na elkaar en noem hun naam. Varieer bij het spelen de volgorde F F F F F F 3F 3

10 en elke vingertop ligt op het gedeelte van de witte toets dat voor de zwarte uitsteekt. De vingers zelf liggen zo goed als mogelijk in het verlengde van de toetsen (foto ). Dat laatste bereik je door de elleboog lichtjes van je lichaam weg te draaien. Doe alles met ontspannen armen en handen. foto : de goede houding van de rechterhand foto : de vingers in het verlengde van de toetsen Handpositie. De positie van de rechterhand waarbij de duim op toets F ligt is positie. Dit geldt voor alle octaafgroepen. Op de notenbalk wordt met het tekentje aangeduid wanneer je rechterhand deze positie moet innemen in een bepaalde octaafgroep. Het tekentje wordt op de notenbalk genoteerd op de plaats van de noot die door de meest linkse vinger van elke hand wordt gespeeld. Bij dus ook het tekentje is dit de noot F en die wordt genoteerd tussen de e en e notenbalklijn, wordt daar genoteerd. rechterhand positie de duim op de middelste toets F van een octaafgroep F de aanduiding wordt altijd op de verticale hoogte van de noot F genoteerd. F TWEEDE STAP: de hand leren verplaatsen naar positie in een andere octaafgroep. We gebruiken de methode van visualisatie. Dit is hieronder bijzonder gedetailleerd omschreven zodat heel duidelijk is hoe je dit moet doen. In tegenstelling tot het uiteindelijke doel om piano te spelen zonder naar de toetsen te kijken, ben je hier verplicht om regelmatig naar de toetsen te kijken. Het is een tussenfase die toelaat het vinden van de juiste toets zonder naar de toetsen te kijken vlugger aan te leren. Volg de stappen nauwgezet! 6

11 De nieuwe noot. Het uiterlijk van de noten bepaalt hoe lang de noten ten opzichte van elkaar duren. De noot met een zwarte nootkop en stok is een kwartnoot en de open nootkop met stok is een halve noot. Een halve noot duurt altijd tweemaal zo lang als een kwartnoot. Men zegt ook dat er twee kwartnoten in een halve noot kunnen. Speel je de kwartnoten traag na elkaar dan zal de halve noot langer duren dan wanneer je de kwartnoten vlugger na elkaar zou spelen. De duur van de beide noten hangt dus af van de snelheid waarmee je telt. De muziekterm voor de snelheid van tellen en spelen is tempo. Constructie van de notenbalk. De notenbalk van Actie 8 met octaafnummers die zijn verspreid over het anker-octaaf is niet praktisch wanneer in een muziekstukje meer noten en andere tekens worden gebruikt. Zo een notatie zou heel verwarrend worden. Daarom wordt een anker-octaaf met slechts één octaafnummer gebruikt en worden de octaafgroepen die hoger klinken verplaatst naar boven het anker-octaaf. Het schema hieronder toont dit. Je ziet ook dat de noten boven het anker-octaaf per noot worden genoteerd op een smal drielijnig notenbalkje. Dit smal notenbalkje heet een octaafsegment. Het heeft geen octaafnummervlakje met octaafnummer want het is immers duidelijk te zien dat het boven het anker-octaaf is genoteerd en de octaafgroep dus hoger klinkt dan het anker-octaaf het gebied van één octaafgroep dat boven het anker-octaaf wordt geplaatst F F het smalle notenbalkje van drie lijntjes is een octaafsegment F F F F = F F F F Op het schema rechts zie je dat de noot F op het octaafsegment op dezelfde plaats staat ten opzichte van de drie smalle notenbalklijntjes zoals ze staat ten opzichte van de notenbalklijnen van het anker-octaaf ondanks hun verschillende octaafgroepen. Dit betekent dat je voor alle noten F enkel die plaats t.o.v. de notenbalklijnen moet aanleren. 8

12 Verder zie je ook dat een octaafsegment altijd bestaat uit drie notenbalklijntjes ook al is er slechts één noot op genoteerd. En merk tenslotte op dat de afstand tussen het ankeroctaaf en het octaafsegment anderhalve notenbalklijnen tussenafstand is. Dit scheidt het anker-octaaf en het octaafsegment visueel van elkaar af. Dat bevordert het lezen. In Notus leer je de noten lezen door te kijken naar het geheel van de noot + haar plaats op de drie lijnen/lijntjes. Het geheel van de noot + de drie lijntjes voor de noot F. Noten van twee octaafgroepen hoger. Indien er noten moeten genoteerd worden die twee octaafgroepen hoger klinken dan deze van het anker-octaaf, dan wordt het systeem nogmaals naar boven toe herhaald. Voor alle duidelijkheid wordt tussen het anker-octaaf en het twee octaafgroepen hoger liggende octaafsegment een extra smal octaafsegmentje zonder noten genoteerd. Hierdoor zijn de octaafgroepen gemakkelijk van elkaar te onderscheiden. ACTIE het systeem wordt herhaald voor noten die twee of zelfs drie octaafgroepen hoger liggen dan het anker-octaaf Laat in deze Actie de zwarte noot + het verplaatsen van de RH naar een andere octaafgroep even lang duren voor alle zwarte noten. De laatste noot is een halve noot, die dus dubbel zo lang duurt. F F F F F F F F F extra smal octaafsegment 9

13 ACTIE 5 Jouw eerste eenvoudige wals! Het stukje heet Crazy Waltz. Speel dit stukje melodieus en laat de tonen mooi aan elkaar aansluiten. Neem een tempo dat niet te vlug is, maar ook niet te traag, als een rustige gedanste wals. Let op in de voorlaatste maat. Als je ten einde bent herbegin je in hetzelfde tempo en speel het nog een keer volledig of misschien zelf twee of drie keer... L LET OP: geen gepunte halve noot 54

14 45 de namen van de halve tonen en... We starten met de SHARP- en FLATnoot voor de eerste zwarte toets van het groepje van drie. Links van die zwarte toets ligt de witte toets voor de toon/noot F (herinner jij je dat je met deze witte toets bent gestart?). Als je de vorige pagina s goed hebt geleerd dan weet je dat we met die zwarte toets een verhoogde F spelen. En een verhoogde stamtoon wordt genoteerd met een SHARPnoot. Die verhoogde stamtoon wordt F-sharp genoemd en wordt Fs geschreven. Dus F met een extra s achteraan. Die s is de eerste letter van het woord SHARP, zo kan je dit gemakkelijk onthouden. Omdat Fs afstamt van de stamtoon F, noteren we de ovalen nootkop van de SHARPnoot Fs op de plaats van de stamtoon F. Dat is logisch, kijk... zo: stamtoon F verhoogd met halve toon = F-sharp = Fs F Fs De witte toets rechts van F is G. Als we G met een halve toon verlagen dan spelen we die toon met de zwarte toets aan de linkerkant van de witte. Op de piano is dit dezelfde zwarte toets waarmee ook Fs wordt gespeeld. Een verlaagde stamtoon benoemen we met het achtervoegsel FLAT, hier is dit dus G-flat en dit wordt geschreven als Gf ( f is de eerste letter van FLAT). Op het anker-octaaf of een octaafsegment noteren we de FLATnoot Gf op dezelfde hoogte als de stamtoon G. stamtoon G verlaagd met halve toon = G-flat = Gf Gf G 7

15 F Fs Gf G één zwarte toets Twee noten en twee namen voor eenzelfde klank? Er zijn op de piano voor één zwarte toets, dus voor eenzelfde toon, twee noten met elk een andere naam. Twee verschillende noten die hetzelfde klinken noemt men in de muziektheorie met een moeilijk woord enharmonisch. In principe is bij de piano één noot per zwarte toets voldoende. Waarom je dan toch twee nootkoppen moet aanleren heeft te maken met het samenstellen van toonladders waarin halve tonen voorkomen. Op de pagina s 58 en 59 heb je toonladders geleerd waarin enkel stamtonen voorkomen. Met andere instrumenten, zoals de viool bijvoorbeeld, is het heel goed mogelijk om bij elk van die twee noten (bv. Fs en Gf) toch een andere toon te spelen. Voor die instrumenten zijn die twee nootkoppen echt noodzakelijk. Meer hoef je nu niet te weten. De twee nootkoppen voor eenzelfde klank hebben een heel belangrijke visuele eigenschap die de studie van de halve tonen erg vereenvoudigt. Kijk goed naar de rechthoekige delen van de noten Fs en Gf op het schema hieronder. Deze rechthoekige delen staan beide op dezelfde plaats ten opzichte van de notenbalklijnen. Dit zal ook zo zijn bij de FLAT- en SHARPnoten van de andere zwarte toetsen. We hebben dit gegeven extra benadrukt met een rode dikke lijn op die plaats: voor Fs en Gf is dit hangend aan de middelste notenbalklijn (lijn ). Wel... om de notatie van de halve tonen aan te leren leggen we in Notus de focus op de plaats van de rechthoekige delen t.o.v. de notenbalklijnen. Het is belangrijk om bij het zien van een FLAT- en SHARPnoot onmiddellijk naar de plaats van het rechthoekig deel 73

16 tip! ACTIE 65 Indien er geen vingernummers bij de noten staan weet je vaak niet met welke vinger te beginnen. Bij het analyseren van het stukje moet je goed kijken als een groepje noten stijgt of daalt, want aan de hand daarvan zijn er enkele tips. Als de noten voor de linkerhand stijgen begin je met de pink op de laagste noot en als ze dalen met de duim op de hoogste noot. Als ze voor de rechterhand stijgen start je met de duim op de laagste noot en als ze dalen dan is het de pink waarmee je start. Dit zijn dezelfde stukjes als van de vorige Actie maar hier met de SHARPnoot Fs genoteerd i.p.v de A-Notus nootkop. ACTIE 66 Terug dezelfde stukjes maar genoteerd met de FLATnoot Gf. Deze is enharmonisch met de SHARPnoot Fs. Weet je nog wat enharmonisch betekent? 78

17 REPERTOIRE ACTIES 48 ACTIE 67 Actie met de FLATnoot Gf. R L ACTIE 68 Actie met de SHARPnoot Fs. R L 79

18 D/8/3.99/ PAR6 Studie Piano & Keyboard ALLE NOTEN en ALLE TOETSEN leren 8 ; exclusieve publicatierechten voor Muzieknotatie, Boeken, Bladmuziek en partituren; Moerbeekstraat 86, B-987 Zulte, België. Alle Acties en Repertoire Acties 7, Crazy Waltz for piano 7, Erwin Clauws Afar, seagulls and roaring thunder for piano 7, Erwin Clauws Redactie, ontwerp, omslag en lay-out 8, Erwin Clauws ISBN: EAN: NUR 667, 663 Music Notation 6 Erwin Clauws Music Notation is een geregistreerd merk. Alle rechten voorbehouden voor alle landen. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, digitale bestanden zoals PDF en epub, verspreiding op het internet inclusief persoonlijke blogs en sites en sociale sites of op welke andere wijze ook, en evenmin in een retrieval system worden opgeslagen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Elke inbreuk is een schending van Internationaal Copyright en wordt beschouwd als een strafbaar feit.