Handleiding bij Oudervragenlijst interactiepatronen 1

Transcriptie

1 Handleiding bij Oudervragenlijst interactiepatronen Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Aanleiding... 1 Doel van de lijst... 1 Interactiepatronen ouder / kind... 1 Criteria voor de opgestelde vragen... 4 Richtlijnen bij het gebruik van de lijst... 5 Toelichting per vraag... 5 Aanleiding De leden van kwaliteitskring de Cirkel zijn al enige tijd bezig met het verbeteren van de eigen indirecte therapie. De kring heeft het thema interactie tussen ouder en kind vanaf 2015 regelmatig op de agenda gehad. Er is literatuuronderzoek uitgevoerd naar indirecte therapie en een pilot gehouden met een vorm van indirecte therapie. Deze indirecte therapie bleek voor ouders te lastig, omdat ze niet gewend waren te reflecteren op de interactie met het kind. Daaruit werd geconcludeerd dat er een instrument mist om de ouder bewust te maken van de interactie en daaruit ontstond de oudervragenlijst interactiepatronen. Dit is de handleiding bij de Oudervragenlijst interactiepatronen, die ingezet kan worden bij indirecte therapie, zoals Hanen. De oudervragenlijst is ontwikkeld als middel om de indirecte therapie op te starten. Aan de hand van een ingevulde vragenlijst kan de logopedist in gesprek gaan met de ouder teneinde bewustwording te stimuleren van de huidige manieren van communiceren. Dit geeft beide partijen inzicht en dient als aanknopingspunt voor motiverende gespreksvoering. Doel van de lijst Het doel van de vragenlijst is om ouders bewust te maken van de interactiepatronen die zij met hun kind hebben. Aan de hand van de gegeven antwoorden kan de logopedist in gesprek gaan met de ouder. De logopedist kan de ouder specifieke tips en adviezen geven, zodat de spraak- en taalontwikkeling door de ouder extra gestimuleerd wordt. Deze adviezen en tips kunnen beter aansluiten bij de ouder als deze zich bewust is geworden van bestaande interactiepatronen met het kind. Interactiepatronen ouder / kind De oudervragenlijst kan dus worden ingezet voor de indirecte therapie. Om voldoende profijt van deze lijst te hebben, is het goed meer inzicht te hebben in wat effectieve interactiepatronen zijn voor het stimuleren van de spraaktaalontwikkeling. Deze interactiepatronen zijn onderwerp van de pedagogiek. Hoewel logopedisten geen pedagogen zijn, hebben ze wel te maken met de ouder/kind-relaties en dus met verschillende opvoedstijlen van de ouders. De ene ouder wil graag veel samen met het kind doen en overleggen over wat de beste manier is voor het kind. Een andere ouder wil juist zelf veel sturen en regelen voor het kind, een derde ouder zal het kind veel vrij laten om zelf uit te zoeken wat bij hem of haar past. Handleiding bij Oudervragenlijst interactiepatronen 1

2 Ook in het kader van de spraak-/taalontwikkeling kunnen deze variaties onderscheiden worden. De ene ouder stuurt het gesprek met het kind veelvuldig, een andere ouder laat zich juist leiden door waar het kind mee komt. De ene opvoedstijl is effectiever voor het verbeteren van de spraak/taalontwikkeling dan de andere. Om de antwoorden van de ouders op de vragenlijsten te kunnen interpreteren en te kunnen voorzien van adviezen, worden hierna vier opvoedstijlen besproken (Diekstra, 2010): autoritair, laissezfaire, permissief en autoritatief of democratisch. Deze vier opvoedstijlen zijn vier uitersten. De ouder gedraagt zich bijvoorbeeld autoritair of staat juist alles toe van het kind. In werkelijkheid zullen ouders afhankelijk van de situatie switchen tussen de verschillende stijlen en gebruiken ze de opvoedstijlen minder extreem dan hieronder geschetst. Het model van opvoedstijlen kan helpen om antwoorden van de ouders te interpreteren en te categoriseren in één van de opvoedstijlen. Door de antwoorden op de oudervragenlijst krijgt de logopedist een indruk aan welke opvoedstijl de ouder de voorkeur geeft. Daaruit volgen mogelijke adviezen om aan de ouder te geven. Ten eerste zullen twee uitersten geschetst worden van opvoedstijlen, waarin de ouder juist extreem veel of extreem weinig stuurt. Ten tweede volgen daaruit twee andere stijlen, waarbij de ouder het kind volgt. De eerste opvoedstijl is de autoritaire opvoedstijl. De ouder wil veel sturen, vanuit een positie waarin het zich weinig met het kind bemoeit. In een autoritaire opvoeding corrigeert de ouder bijvoorbeeld zijn of haar kind dat een woord verkeerd uitspreekt. Het kind zegt bu tegen bus en de ouder zegt: zeg nou gewoon bus!. De ouder gebruikt een negatieve, bestraffende formulering om het gewenste gedrag af te dwingen. Over het algemeen zal de ouder een stok achter de deur nodig hebben om het kind dit gewenste gedrag te laten vertonen. Dat kan dan via straffen en belonen van het gedrag van het kind. De ouder laat zich weinig leiden door dat wat het kind zelf wil of hoe het met het kind is. De ouder bepaalt: hij beloont goed gedrag en straft het foute gedrag. Deze opvoedstijl, waarbij de ouder zijn gezag gebruikt én weinig emotionele binding heeft met het kind, komt wellicht ouderwets over. Gelukkig onderhouden de meeste ouders wel een emotionele band met hun kind. Ouders die echter geen emotionele band met hun kind willen of kunnen opbouwen, geven het kind geen goede mogelijkheden tot hechting. Een puur autoritaire opvoeding wordt daarom tegenwoordig gezien als schadelijk voor de ontwikkeling van het kind (Brok, 2008). Tegenover de autoritaire opvoedstijl, staat een opvoedstijl waarin de ouder zo min mogelijk het kind opdraagt wat het moet doen. Als er weinig sturing is, doet de ouder bijvoorbeeld niets als het kind bu zegt in plaats van bus. De ouder vervolgt het gesprek met: ja, stap maar in. In deze laissez-faire opvoedingsstijl bemoeit de ouder zich zo min mogelijk met het kind. De ouder ziet zoveel mogelijk af van sturing geven aan het kind én gedraagt zich ook afstandelijk of koel naar het kind. Het kind zoekt het zelf maar uit. Het moge duidelijk zijn dat ook deze manier van opvoeden schadelijk is voor het kind (Brok, 2008). Beide opvoedstijlen zijn extremen in het spectrum van veel tot weinig sturing (zie figuur 1). Er is echter ook een overeenkomst: in beide opvoedstijlen ontwikkelen ouders geen hechte emotionele band met hun kind. Figuur 1: twee extreme opvoedstijlen: weinig en veel sturing Handleiding bij Oudervragenlijst interactiepatronen 2

3 Weinig ouders zullen echter géén emotionele band aangaan met hun kind. De meeste ouders zullen willen weten hoe het met het kind gaat en daar hun gedrag op aanpassen. Er zijn ouders die zich geheel laten leiden door hoe het kind zich voelt en wat het kind zelf wil. Deze ouders geven dan veel toe, ook wel de permissieve opvoedstijl genoemd. Op het spectrum weinig of veel sturing, komen deze ouders uit bij weinig sturing. Het kind bepaalt (in het extreme geval) wat er gaat gebeuren. De ouders luisteren daarnaar en steunen het kind. In het voorbeeld van het verkeerd uitgesproken woord bus, neemt de ouder de uitspraak bu over: Ja, een bu, wat een grote bu. De ouder zorgt zo voor een warme sfeer, waarin het kind zich begrepen voelt. Maar de ouder geeft het kind weinig sturing. Net als de autoritaire opvoestijl of het laissez-faire is dat niet bevorderlijk voor de ontwikkeling van het kind. Met deze permissieve stijl is er een derde opvoedstijl geïntroduceerd, die niet meer past in het eendimensionale spectrum van veel of weinig sturing. Er is een tweede schaal nodig, namelijk een schaal die aangeeft hoe de relatie tussen ouder en kind is (zie figuur 2). Is er veel of weinig warmte en genegenheid tussen ouder en kind? Figuur 2: model van vier opvoedstijlen Nu verschijnt ook direct een vierde opvoedstijl die zich kenmerkt door zowel sturing als warmte en genegenheid. Deze opvoedstijl wordt autoritatief genoemd, of ook wel democratisch. De ouder geeft dan zowel sturing, als ook warmte aan het kind. In ons voorbeeld: de ouder interpreteert het verkeerd uitgesproken woord als bus en vervolgt het gesprek, waarbij hij of zij het woord bus met nadruk en duidelijk gearticuleerd uitspreekt. Ja, een bus. Wat een grote bus is dat. De ouder reageert zoals een logopedist zou doen. Als de ouder via indirecte therapie mogelijkheden heeft om te reflecteren op de spraak-taalontwikkeling zal de ouder ook qua zinslengte proberen aan te sluiten bij het niveau van het kind. De autoritatieve opvoedstijl is dus een combinatie: autoritatief opvoeden is zowel aanpassen aan het kind als leiding nemen over het kind. Niet voor elke ouder is het mogelijk deze dubbele taak te volbrengen. Het vraagt namelijk van de ouder, dat hij of zij kan reflecteren op het eigen gedrag en dat van het kind. Daarom kunnen we niet van elke ouder-kind relatie verwachten dat een autoritatief interactiepatroon gaat werken. De logopedist zal zich moeten afvragen of de ouder-kind relatie die er is, optimaal is voor de ontwikkeling van de spraak en taal en of de ouder mogelijkheden heeft om hier verandering in aan te brengen. Als u als logopedist verwacht dat de ouder kan schuiven in het model naar meer sturing (vanuit een permissieve opvoedstijl) of naar meer empathie (vanuit een autoritaire opvoedstijl) of op beide (vanuit een laissez faire Handleiding bij Oudervragenlijst interactiepatronen 3

4 opvoedstijl) heeft dat naar verwachting een gunstig effect op de spraaktaalontwikkeling. Indirecte therapie zal zich dan kunnen richten op het aapassen van de ouder aan het kind en het toevoegen van taal op het niveau van het kind (Pepper, 2015). Bij de start van de indirecte therapie is deze vragenlijst te gebruiken om een reflectieve houding van de ouder op de interactie tussen hem of haar en het kind te ontwikkelen. In hoeverre ouders zelf het kind willen laten bepalen dan wel juist veel willen bepalen voor het kind, is aan de ouder. In hoeverre de ouder warmte en genegenheid wil of kan tonen of juist veel, is ook aan hem of haar. Belangrijk is dat de ouder daarover kan reflecteren. Kent de ouder zichzelf? Weet de ouder waarom hij bepaalde dingen in bepaalde situaties doet? De oudervragenlijst is nu vooral hierop gericht. De bedoeling is de ouder bewust te maken van het eigen handelen en dat eventueel aan te passen, omdat het kind meer of minder sturing vraagt of meer of minder warmte en genegenheid nodig heeft om tot verdere groei van de spraak en de taal te komen. Met de vier opvoedstijlen kan de logopedist de ouder dus helpen om te reflecteren op de interactie met het kind. Zij kan de antwoorden van de ouder op de vragenlijst nu beter interpreteren, door ze te categoriseren naar opvoedstijl. De logopedist kan daarbij de toelichting per vraag gebruiken, zie hieronder. Ze houdt daarbij in gedachten dat de opvoedstijlen uitersten zijn en dat in werkelijkheid de interactie tussen ouder en kind minder extreem is en wisselt in de tijd en per situatie. De antwoorden op de vragenlijst kunnen aanleiding zijn om de ouder aan te sporen om gedrag te veranderen. In feite is de logopedist daarmee ook bezig met het opvoeden van de ouder. Idealiter treedt de logopedist ook de ouder met genegenheid en warmte tegemoet en combineert dat met het sturen van de ouder naar wenselijker gedrag. Ook de opvoedstijl van de logopedist is dus idealiter autoritatief. Bij de opstelling van de vragen is hiermee rekening gehouden, zie onder criteria voor de opgestelde vragen. Kortom, de oudervragenlijst is bedoeld voor logopedisten om de indirecte therapie goed op te starten. Na het invullen en bespreken van de vragenlijst, kan de logopedist advies geven aan de ouder. Het advies is gericht op interactiepatronen, waarbij de ouder zowel warmte en genegenheid toont als het kind stuurt in het gedrag. Dit wordt autoritatief genoemd. De manier waarop de logopedist met de ouder werkt tijdens de indirecte therapie is eveneens autoritatief: affectief en sturend. De vragenlijst is daarbij een hulpmiddel. Criteria voor de opgestelde vragen Uitgangspunten voor het opstellen van de vragenlijst was dat de lijst kort is en bewustzijn bij de ouder creëert over de interactie met het kind. De vragenlijst dient ingezet te kunnen worden als start van de indirecte behandeling, om de spraak-, taal- en/of pragmatische vaardigheden van het kind te versterken. De vragen zijn daarom logopedisch van aard en sluiten aan bij de belevingswereld van de ouder. Verder zijn er een paar praktische overwegingen geweest voor de oudervragenlijst. Zo is het voor de afname belangrijk dat niet alle antwoorden aan dezelfde kant van het spectrum vallen. Er moet voor gewaakt worden dat ouders alleen antwoorden hebben aan de linkerkant (volledig mee oneens) of aan de rechterkant (volledig mee eens). Er is bovendien gekozen voor een vierpuntschaal, zodat ouders niet in de verleiding komen om het antwoord (niet mee eens / niet mee oneens) te kiezen. Ouders moeten in een vierpuntschaal stelling nemen voor of tegen de bewering. De ouder moet niet de indruk krijgen dat hij of zij beoordeeld wordt met de vragenlijst. Daarom zijn de vragen zo neutraal mogelijk en niet beoordelend gesteld. Er is geen goed of fout antwoord. In een aantal gevallen was dat lastig te bewerkstelligen. Daarom is er soms een vraag opgenomen die vraagt naar het Handleiding bij Oudervragenlijst interactiepatronen 4

5 tegenovergestelde gedrag (stelling 4A). Ook wordt er een keer gevraagd naar een wens, in plaats van naar gedrag (stelling 3C). Overigens bevat de vragenlijst strikt genomen geen vragen, maar stellingen. Het gesprek tussen logopedist en ouder is idealiter open en de logopedist reageert affectief op de ouder. Ook stimuleert de logopedist de reflectie van de ouder en geeft de logopedist adviezen hoe de interactiepatronen te versterken zijn voor een betere spraak-/taalvaardigheid van het kind. De vragen moeten daarom ook bewustwording uitlokken bij de ouder en aanleiding geven tot doorvragen. Uiteindelijk zijn uit deze overwegingen een zevental criteria voortgekomen. Richtlijnen bij het gebruik van de lijst De logopedist kan de lijst introduceren door ouders uit te leggen dat deze lijst wordt gebruikt om de communicatie met hun kind in kaart te brengen. Het gaat dan om communicatie in de breedste zin van het woord, dus verbaal en nonverbaal. Het is belangrijk om aan te geven dat er geen goede of foute antwoorden bestaan, om eventuele weerstand bij ouders weg te nemen. Het gaat niet om een beoordeling, maar om het inzichtelijk en bespreekbaar maken van de interactie met hun kind. De vragenlijst wordt naar huis meegegeven, zodat ouders de lijst rustig en met elkaar in kunnen vullen. Het is van belang dat ouders erop gewezen worden dat zij voorbeelden op kunnen schrijven, met name als ouders onderling verschillend antwoorden op een stelling. Er wordt een afspraak gepland voor een gesprek, zodat de ouder(s) de beoordeelde stellingen samen met de logopedist kunnen bespreken. Mogelijk is dit gesprek zonder het kind, zodat er een betere focus is op de lijst en het kind geen dingen hoort die belastend kunnen zijn voor het kind. Ook is het raadzaam dat de logopedist de antwoorden vooraf inziet. De stellingen worden ter plekke met de ouder besproken, zodat er naar aanleiding van de stellingen een gesprek kan ontstaan. Het is niet nodig alle stellingen even uitvoerig te bespreken. De logopedist kan de ouder vragen welke stellingen hij of zij wil bespreken en de logopedist kan ook voor zichzelf een selectie maken. Toelichting per vraag Op basis van de opgestelde criteria zijn de vragen in vier domeinen geformuleerd: hoe gebruikt de ouder taal in contact met het kind (taalgebruik), hoe is de luisterhouding van de ouder, hoe betrekt de ouder het kind bij het ontdekken van de wereld (jij en je kind) en hoe stelt de ouder zich op naar het kind (gedrag). Als de vragenlijst door de ouder is ingevuld, bekijkt de logopedist de antwoorden. Zij kan daarbij gebruik maken van de toelichting per vraag. Er is voor gekozen om geen vaste vragenset te koppelen aan de toelichting per vraag. Deze toelichting dient om de logopedist op weg te helpen bij de interpretatie van de antwoorden van de ouders. De logopedist wordt zo gestimuleerd voor zichzelf te bedenken op welke manier zij wil doorvragen. De gebruikte opvoedstijlen dienen hierbij als een hulpmiddel. In de toelichting staat ook waar nodig een verantwoording van de gestelde vraag. Per vraag (of cluster van vragen) staat een tabel gegeven. Deze tabel is conform figuur 1 over opvoedstijlen, namelijk: Handleiding bij Oudervragenlijst interactiepatronen 5

6 Permissief Opvoeden vanuit warmte en genegenheid en zonder sturing Laizzes-faire Opvoeden zonder warmte en genegenheid en zonder sturing Autoritatief Opvoeden vanuit warmte en genegenheid en met sturing Autoritair Opvoeden zonder warmte en genegenheid en met sturing Per vraag wordt in deze toelichting aangegeven welke antwoorden in welk kwadrant van de opvoedstijlen zouden kunnen passen. Door de antwoorden van de ouder te vergelijken met de ingevulde kwadranten kan de logopedist een beeld krijgen van de voorkeursopvoedstijl(en) van de ouder. Tijdens het gesprek over de vragenlijst kan dit aanleiding zijn voor de logopedist om door te vragen. Dit kan verdere bewustwording over de ouder/kind-relatie bij de ouder te bevorderen. Uiteindelijk kan de logopedist de ouder advies geven. Daarvoor zijn per vraag (of cluster van vragen) interventies vanuit autoritatief opvoeden groen gearceerd (zoals in de tabel hierboven). Deze interventies kan de logopedist gebruiken als voorbeeld gedrag. De logopedist en ouder kunnen zelf inschatten of en op welke manier de ouder hiermee aan de slag kan. 1. Taalgebruik A. Ik spreek in kindertaal zodat mijn kind mij goed begrijpt B. Ik verbeter taalfouten van mijn kind C. Ik spreek woorden, waar mijn kind moeite mee heeft, duidelijk uit als ik met mijn kind praat De ouder kopieert de uiting van het kind en geeft niet het goede voorbeeld. Kind: boeba (= bus) Ouder: ja een boeba, we gaan in de boeba. De ouder gaat niet in op de uiting van het kind. Kind: boeba (=bus) Ouder: stap maar in. De ouder herhaalt de uiting van het kind gecorrigeerd, articuleert het niet goed uitgesproken woord duidelijk en voegt taal toe. Kind: boeba (=bus) Ouder: Ja een bus, we gaan met de bus. De ouder corrigeert het kind. Kind: boeba (=bus) Ouder: zeg eens bus! Kind: bu Ouder: nee, bussss Ad A ik spreek in kindertaal zodat mijn kind mij goed begrijpt De bespreking van deze vraag is minstens net zo belangrijk als het antwoord van de ouder op de vragenlijst. Er zijn namelijk meerdere vormen van kindertaal: gebruik van korte zinnen, kinderzinnetjes zoals moet je plasje doen?, kinderwoordjes zoals toetoet tegen een trein of gebruik van verkleinwoorden. De logopedist kan op deze vraag goed doorvragen aan de ouder wat hij of zij wel gebruikt aan kindertaal en wat niet. Wellicht gebruikt de ouder wel vaak verkleinwoorden maar geen kinderzinnetjes. Als hier een gesprek over op gang is gekomen, kan de logopedist uitleggen welke uitingen hiervan wenselijk zijn en welke minder wenselijk. Ad B ik verbeter taalfouten van mijn kind Deze vraag kan ouders een gevoel van beoordeling geven. Ze kunnen bijvoorbeeld denken dat het verbeteren van taalfouten op een autoritaire manier logopedisch gezien de juiste is. Het is goed hier een gesprek over te hebben met de ouder, want ook het verbeteren van taalfouten kan op veel manieren. Taalfouten kunnen gecorrigeerd worden (autoritair) of in de lopende conversatie verbeterd (autoritatief). Handleiding bij Oudervragenlijst interactiepatronen 6

7 De logopedist kan de ouder adviseren in de lopende spraak de taalfouten te verbeteren en als het kind er aan toe is, met het kind te praten over taal en spraak. Ad C ik spreek woorden waar mijn kind moeite mee heeft, duidelijk uit als ik met mijn kind praat Het doel van deze vraag is om bespreekbaar te maken op welke manier je moeilijke klanken in woorden kan aanbieden aan het kind. De logopedist kan de vragen 1 A t/m 1 C koppelen en in één keer bespreken. De logopedist kan dan aangeven dat het kind het meest geholpen is met het correct herhalen van de uiting in de lopende conversatie. D. Ik stel veel vragen De ouder stelt vragen over de belevingswereld van het kind. De ouder stelt geen vragen aan het kind. De ouder stelt vragen over de belevingswereld van het kind en voegt kennis over de wereld toe. De ouder stelt testvragen aan het kind. Deze vraag kan ouders eveneens een gevoel van beoordeling geven. Ze kunnen denken dat het stellen van vragen altijd logopedisch gezien de juiste is. Het is goed hier een gesprek over te hebben met de ouder, want ook het stellen van vragen kan op veel manieren. De ouder kan test- of controlevragen stellen (autoritair), waarbij de ouder zelf het antwoord al weet. De ouder kan ook uitsluitend vragen stellen die het kind niet laten nadenken over de wereld (permissief). Door hierover te praten, komt de ouder wellicht tot een bewustzijn welke vragen hij of zij zelf graag stelt en kan de logopedist eventueel advies geven aan de ouder. 2. Luisterhouding A. Als de reactie van mijn kind uitblijft, dan wacht ik op hem/haar De ouder wacht op een beurt van het kind. De ouder wacht niet en gaat door met zijn eigen gesprek of gaat wat anders doen. De ouder neemt een verwachtingsvolle houding aan naar het kind. De ouder maant het kind (non)verbaal aan om door te praten. Het kind kan meerdere redenen hebben om (nog) geen reactie te geven. Misschien durft het kind niet te praten of is hij bezig een antwoord te formuleren. Een ouder die verwachtingsvol wacht, de tijd heeft en zich inleeft in het kind, heeft een actieve luisterhouding (autoritatief) en het kind zal eerder tot een gesprek komen dan bij de andere opvoedstijlen. Ook bij deze vraag kan dus heel goed doorgevraagd worden op de manier waarop de ouder wel of niet wacht. B. Als ik mijn kind niet begrijp, dan vraag ik door De ouder vraagt door. De ouder vraagt niet door. De ouder vraagt door en reflecteert met het kind zo mogelijk op de reden waarom hij of zij niet begrepen werd. De ouder corrigeert het kind op het niet duidelijk vertellen. Handleiding bij Oudervragenlijst interactiepatronen 7

8 C. Ik laat merken dat ik naar mijn kind luister De ouder laat merken dat hij of zij naar het kind De ouder laat merken dat hij of zij naar het kind luistert. luistert en helpt als het kind er niet uitkomt. De ouder laat niet merken dat hij of zij naar het kind De ouder laat niet merken dat hij of zij naar het kind luistert. luistert. De logopedist kan bij het bespreken van de vragenlijst doorvragen op hoe de ouder laat merken dat hij of zij luistert. Wellicht is dit per situatie verschillend. Ook dit kan nagevraagd worden bij de ouder: wanneer lukt het wel om te luisteren en in welke situaties minder? D. ik kijk mijn kind aan als het tegen mij praat Ouder probeert het zelf wel, maar maakt er geen punt van als het kind het niet wil. Ouder maakt geen punt van geen oogcontact maken. Ouder probeert het zelf wel en probeert het uit te lokken bij het kind. Ouder dwingt oogcontact af. Dit is een belangrijk onderwerp, omdat ogen een belangrijk communicatiemiddel zijn. Uit de ogen van een ander is veel af te lezen en mensen voelen zich met oogcontact meestal veiliger en meer begrepen. Dat is ook de reden dat het bespreken van oogcontact voor zowel de logopedist als de ouder enige sociale onrust kan geven. Het is goed om met de ouder te bespreken wat het met hem of haar doet om wel of geen oogcontact met het kind te hebben. De logopedist vraagt daarna door op de behoefte van het kind aan oogcontact: hoe is het voor het kind om oogcontact te maken in verschillende situaties, zoals bij boosheid of in spel? 3. Jij en je kind A. Ik betrek mijn kind bij dagelijkse bezigheden B. Ik verwoord wat ik aan het doen ben Ouder laat zich leiden door wat het kind wil of zegt, b.v. in het huishouden. Als het kind niet thuis is, komt de ouder pas toe aan het huishouden. Ouder betrekt het kind niet bij dagelijkse bezigheden. De ouder verwoordt niet wat hij of zij aan het doen is. Ouder doet samen met kind dagelijkse bezigheden en verwoordt wat hij of zij aan het doen is en luistert naar de inbreng van het kind. Het kind krijgt zo kennis van de wereld op zijn eigen niveau. De ouder verwoordt niet wat hij of zij aan het doen is. De ouder geeft het kind wel opdrachten ongeacht of het kind interesse heeft en ongeacht de inbreng van het kind. A. Ik betrek mijn kind bij dagelijkse bezigheden Ook deze vraag biedt mogelijkheid tot doorvragen. De logopedist zou bijvoorbeeld kunnen vragen wat de ouder benoemt en wat de inbreng van het kind is. B. Ik verwoord wat ik aan het doen ben Deze vraag is specifieker dan vraag 3 A en gaat over het woorden geven aan de handelingen. Omdat dit voor de spraak-/taalontwikkeling erg belangrijk is (Pepper, 2015), is het voor de logopedist aan te raden om dit bespreekbaar te maken ongeacht het antwoord van de ouders. C. Ik zou vaker iets met mijn kind willen doen Handleiding bij Oudervragenlijst interactiepatronen 8

9 Dit is een vraag naar een wens van de ouder en daarom is een indeling in opvoedstijlen niet van toepassing. Wel kan er goed doorgevraagd worden op wat de ouder zou willen doen. Het doorvragen zou informatie op moeten leveren over: hoe zeer volgt de ouder de interesses van het kind, kan de ouder inhaken op de belevingswereld van zijn of haar kind? De logopedist kan de ouder gericht advies geven om taal en spraak toe te voegen bij de activiteiten die hij of zij met zijn kind wil gaan ondernemen. 4. Gedrag A. Eerlijk gezegd, leg ik mijn telefoon meestal niet weg als ik met mijn kind bezig ben De ouder gebruikt geen telefoon waar de kinderen bij zijn. De ouder is altijd beschikbaar voor het kind. De ouder negeert het kind als hij of zij met de telefoon bezig is. De ouder kijkt wat de behoefte van het kind is aan contact en stemt het telefoongebruik daarop af. De ouder maant het kind tot stilte als hij of zij met de telefoon bezig is. Dit is een vraag naar het tegenovergestelde van het meest wenselijke gedrag. Het gaat er vanuit dat iedereen dit gedrag herkent. Door naar het tegenovergestelde te vragen krijgt de ouder minder een gevoel van beoordeling dan wanneer gevraagd wordt: ik leg mijn telefoon altijd weg als ik met mijn kind bezig ben. De logopedist en de ouder kunnen hier praten over of er voldoende aandacht is voor het kind (in relatie tot de telefoon), maar ook over of de opvoeder voldoende tijd voor zichzelf heeft. B. Ik ondersteun mijn spreken bewust met gebaren De ouder neemt de gebaren over waar het kind meekomt en voegt geen nieuwe gebaren toe. De ouder zet niet bewust gebaren in. De ouder past zijn communicatie niet aan op het kind. De ouder gebruikt gebaren als dat de communicatie met het kind kan verbeteren. De ouder past de communicatie niet aan op het kind. Een ouder die gebaren gebruikt, zal de gebaren afdwingen bij het kind. Het ondersteunen van taal met gebaren is positief voor de spraak-/taalontwikkeling. Het gaat hier om gebaren die door de ouder bewust worden ingezet, zoals handpalmen naar boven en zeggen klaar. Dat kunnen ook gebaren zijn die ouders geleerd hebben via NmG of NGT. Een aantal bekende gebaren voordoen aan de ouder, kan bij de ouder een gevoel van herkenning oproepen of aansporen om gebaren te gaan gebruiken. C. Ik volg mijn kind in zijn spel De ouder volgt het kind helemaal in zijn spel en voegt zelf niets toe. Grensoverschrijdend of agressief gedrag wordt niet gecorrigeerd. De ouder volgt het kind niet in zijn spel. Het kind mag spelen, maar de ouder is met andere zaken bezig. De ouder volgt het kind in zijn of haar spel en doet mee. De ouder ondersteunt het spel met verbale interactie. De ouder zegt wat het kind moet spelen. De ouder corrigeert spel dat niet verloopt volgens zijn ideeën. De inbreng van het kind is nihil. Deze vraag zal vragen van ouders op kunnen roepen. Wat is volgen? Wanneer volg je? Moet je je kind altijd zijn of haar zin geven? Dat zijn goede vragen om op door te gaan in het gesprek met de ouder. Daarbij kunnen dan ook de opvoedstijlen uitgelegd worden. Handleiding bij Oudervragenlijst interactiepatronen 9

10 D. Ik ben een snelle prater Bij een communicatiebreuk als gevolg van het te snel praten van de ouder, gaat de ouder door op waar het kind mee komt. De ouder past zijn spreektempo niet aan aan het kind en monitort niet of het kind hem of haar begrepen heeft. De ouder past zijn spreektempo aan aan het kind en monitort of het kind hem of haar begrepen heeft. De ouder past zijn spreektempo niet aan aan het kind. De ouder maant het kind aan beter te luisteren als het kind hem of haar niet begrepen heeft. De stelling vraagt naar een beoordeling van de ouder van zichzelf. De verwachting is dat de ouder dit ofwel van zichzelf weet, of erover na gaat denken. Daarna is het gesprek hierover mogelijk en het belang van het verlagen van het spreektempo en manieren om dit te doen. Bibliografie Brok, C. d. (2008). Er zijn voor je kind. Assen: Van Gorcum. Diekstra, R. H. (2010). Opvoedingscanon, omdat over kinderen zoveel meer te weten valt. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker. Pepper, J. W. (2015). Praten doe je met z'n tweeën, een praktische handleiding voor ouders van kinderen met een vertraagde taalverwerving. Amsterdam: Uitgeverij SWP. Handleiding bij Oudervragenlijst interactiepatronen 10