Coöperatief leren doe je samen

Transcriptie

1 Coöperatief leren doe je samen

2 2

3 Voorwoord NCR Coöperatie Academie: coöperatief leren doe je samen Voor u ligt de nieuwe programmagids van de NCR Coöperatie Academie. Twaalf opleidingen, variërend van cursussen van één dag tot opleidingen van drie dagen. Opleidingen gericht op het vergroten van kennis, vaardigheden of het versterken van de persoonlijke ontwikkeling. En alle opleidingen zijn toegespitst op de coöperatieve context. In 2015 heeft de NCR Coöperatie Academie een vliegende start gekend. Het aanbod aan opleidingen bleek goed aan te sluiten op de behoefte. Het is zorgvuldig samengesteld met input van de Programmaraad. In deze Programmaraad hebben vertegenwoordigers van coöperaties zitting die aangeven aan welke opleidingen behoefte is en die reflecteren op de genoten opleidingen. Het opleidingsaanbod van de Academie is dus vraaggericht en sluit aan bij de coöperatieve praktijk. De NCR Coöperatie Academie maken we samen. Steeds meer coöperaties zorgen ervoor dat het opleiden van alle bestuurlijk verantwoordelijken ingebed wordt in een opleidingsplan. Op die manier wordt structureel gewerkt aan versterking van de bestuurlijke kwaliteit en ontstaat voor alle betrokkenen een helder beeld van wat verwacht wordt. De NCR Coöperatie Academie biedt desgewenst ondersteuning bij het opstellen van een dergelijk strategisch opleidingsplan. We hopen met de NCR Coöperatie Academie in uw behoefte te voorzien en bij te dragen aan de verdere versterking van uw coöperatie. Coöperatief leren doe je samen! Arjen van Nuland Directeur NCR 3

4 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Beschrijving NCR Coöperatie Academie 6 Contact- en adresgegevens 7 Programma s NCR Coöperatie Academie 8 Coöperatief besturen 8 Leergang Voorzitters van coöperaties 10 Governance & Bestuurlijk functioneren 12 Functioneren in de LedenRaad 14 Strategie & Sturing 16 Financiële sturing voor niet-financiële bestuurders en commissarissen van coöperaties 18 Strategische keuzes van coöperaties 20 Fiscale aspecten van de coöperatie 22 Effectief creëren van draagvlak bij leden 24 Zicht op internationaal ondernemen met de coöperatie 26 Vaardigheden & Persoonlijke effectiviteit 28 Vergaderen binnen een coöperatieve context 30 Lobbyen en netwerken 32 Bestuursstijlen, samenspel en persoonlijk leiderschap 34 De kunst van het vragen stellen 36 4

5 Incompany mogelijkheden 39 In ontwikkeling 39 Congressen en themabijeenkomsten 41 Workshop Strategisch opleidingsplan 42 Samenstelling Programmaraad 43 Opleidingsaanbod van andere aanbieders 44 Eigen opleidingen van NCR 46 Origami: hét symbool van oefenen voor de praktijk Origami ofwel papiervouwen ontstond in de eerste eeuw in China, kort na de uitvinding van papier. Met eenvoudige middelen maken de vouwmeesters complexe meerdimensionale vormen. Niet alleen stilstaande, maar ook bewegende modellen. Voordat de vouwmeesters aanvangen, bereiden ze zich zeer goed voor. Ze nemen de rust, focussen zich, werken met schone handen en bestuderen de modeltekeningen. De beginners én ook de meesters oefenen eerst met oefenmateriaal, voordat ze aan hun echte kunstwerk beginnen. Ze kiezen hun materialen zeer bewust. Eén van de bekendste vormen is de kraanvogel die symbool staat voor geluk. 5

6 NCR Coöperatie Academie De NCR Coöperatie Academie biedt professionele scholing en training voor bestuurders, commissarissen en LedenRaadsleden van coöperaties. Alle opleidingen die zijn ontwikkeld en worden aangeboden zijn geënt op de context waarin coöperaties en hun werkmaatschappijen opereren. Achtergrond en doelstelling Voor het goed functioneren van de coöperatie is het noodzakelijk dat de bestuurders, commissarissen en LedenRaadsleden goed gekwalificeerd zijn. Deze professionalisering heeft ook steeds meer aandacht binnen coöperaties. Het blijkt echter een uitdaging te zijn om intern goede opleidingsplannen samen te stellen, mede doordat het aanbod erg versnipperd is en een totaaloverzicht ontbreekt. Daarnaast is het huidige aanbod niet compleet, doordat de markt zich vooral op hogere bestuursniveaus richt. Hierdoor zijn de mogelijkheden om vanaf de basis op te leiden te beperkt. NCR heeft deze uitdaging opgepakt om te komen tot een overzichtelijk en ook completer aanbod van coöperatieopleidingen: de NCR Coöperatie Academie. De NCR Coöperatie Academie richt zich op kennis, vaardigheden en persoonlijke ontwikkeling. Op deze terreinen wordt het bestaande aanbod in beeld gebracht en waar nodig nieuw aanbod gecreëerd. Er is divers aanbod ontwikkeld voor zowel grote als kleine coöperaties, voor coöperaties met een lange historie én recent opgerichte coöperaties in velerlei sectoren. Daarnaast heeft de NCR Coöperatie Academie geen winstoogmerk en zal het daarmee ook financieel laagdrempelig blijven. NCR beoogt hiermee dat grotere aantallen coöperatiebestuurders en -leden zich willen laten opleiden, met gevolg dat dit ten goede komt aan de professionaliteit van coöperaties. Werkwijze De NCR Coöperatie Academie brengt enerzijds het relevante aanbod van derden in beeld en daarnaast ontwikkelt het waar nodig nieuw aanbod van opleidingen. Dit nieuw te ontwikkelen aanbod is vraaggericht opgezet. Het dient onderscheidend te zijn ten opzichte van het bestaande aanbod, bijvoorbeeld qua inhoud, duur, vorm of doelgroep. Het gaat om compacte eendaagse en meerdaagse opleidingen die kwalitatief ingevuld zijn. Het volledige aanbod, van derden en door de NCR Coöperatie Academie ontwikkeld, is overzichtelijk weergegeven in deze brochure en op de website. Programmaraad Er is een Programmaraad samengesteld die bestaat uit inhoudelijk deskundigen vanuit de coöperaties die zicht hebben op de opleidingsbehoeftes van de diverse bestuurlijke organen uit hun coöperatie. Met andere woorden: het zijn de ogen en oren van de afnemers. De Programmaraad kent een diverse samenstelling in type en grootte van coöperatie. De Programmaraad geeft enerzijds input aan welk type opleiding behoefte is, anderzijds geeft men feedback over verloop en kwaliteit van genoten opleidingen. De Programmaraad komt tweemaal per jaar bijeen. Op pagina 43 treft u de samenstelling aan van de Programmaraad. 6

7 Contact Regiepartner Avicenna Academie voor Leiderschap is regiepartner voor de NCR Coöperatie Academie. Dit houdt in dat zij samen met NCR de Academie zowel inhoudelijk, organisatorisch en promotioneel vormgeeft. Professionals van Avicenna hebben inmiddels in hun werkzaam leven meer dan 20 academies ontwikkeld en enkele honderden ontwikkelprogramma s samengesteld, voor zowel vele branche- als beroepsorganisaties alsmede profit- en non-profit organisaties werkzaam in meerdere sectoren. Curriculum opleidingsprogramma s Op de volgende pagina s treft u de beschrijvingen aan van de opleidingen zoals deze tot op dit moment zijn gepland. Gedurende het jaar zullen andere opleidingen volgen. U kunt daarvoor altijd de website van de NCR Coöperatie Academie raadplegen. Regiepartner NCR Coöperatie Academie Avicenna Academie voor Leiderschap Postbus AG Deventer academie@cooperatie.nl NCR Groenmarktstraat AV Utrecht ncr@cooperatie.nl Website NCR Coöperatie Academie Er is een website ontwikkeld voor de NCR Coöperatie Academie. Daarin treft men het aanbod van opleidingen aan van zowel de NCR Coöperatie Academie als van andere aanbieders. Tevens kunnen deelnemers zich inschrijven op de opleidingen die door de NCR Coöperatie Academie zijn ontwikkeld en worden aangeboden. De website is: 7

8 Om op niveau met directies te sparren, moet je in jezelf blijven investeren. Theo Koekkoek, voorzitter Raad van Commissarissen Agrifirm 8

9 Coöperatief besturen Leergang Voorzitters van coöperaties Governance & Bestuurlijk functioneren Functioneren in de LedenRaad 9

10 3 DAagse Coöperatief besturen Leergang Voorzitters van coöperaties Goed voorbeeld doet goed volgen Coöperaties opereren veelal in situaties die tegemoet moeten komen aan meerdere stakeholders. Uiteraard de achterban, de coöperatie als geheel en andere stakeholders. Dat vergt op meerdere terreinen goede stuurmanskunst, speciaal van de voorzitter, om tot een gewenst resultaat te komen. Het gaat daarbij om het juiste samenspel met de andere leden uit het bestuur, maar ook met de verschillende stakeholders. De voorzitter moet dus een professioneel kader bieden, opdat anderen effectief kunnen functioneren. Daarom is het essentieel dat de voorzitter de juiste bagage heeft qua kennis, inzichten, attitude en vaardigheden om aan de rol goede invulling te geven. Dit compacte driedaagse programma is bedoeld om voorzitters die binnen de coöperatieve context opereren, goed te ondersteunen en verder te ontwikkelen in de kennis en vaardigheden die nodig zijn voor goed voorzitterschap. Samen met gelijkgestemde andere voorzitters is er ruimschoots de mogelijkheid om in dialoog de verschillende thematieken te bespreken. Na het volgen van deze leergang heeft de voorzitter zijn/haar repertoire vergroot om zijn functie goed vorm te geven. Dit programma is sterk interactief van opzet. Daarbij wordt een combinatie gehanteerd van kennisinput van experts, uitwisseling van ervaringen van de deelnemers, oefening en toepassen in de praktijk. Door een maximale groepsgrootte van 15 deelnemers kan eigen casuïstiek ruimschoots aan bod komen. Doelgroep Dit programma is gericht op voorzitters van besturen en Raden van Commissarissen/ Raden van Toezicht, afdelingsvoorzitters, districtsvoorzitters en kringvoorzitters van coöperaties. Wat brengt dit programma u? > Meerjarig de lijn uitstippelen van de bestuurlijke eenheid waaraan de voorzitter leiding geeft. > Het juiste samenspel: - tussen de bestuursleden onderling en andere overlegorganen van de coöperatie; - met de LedenRaden van de coöperatie; - met andere actoren in het maatschappelijk veld. > De eigen rol als voorzitter effectief inzetten, zowel intern als extern. 10

11 Onderwerpen Persoonlijke invulling > Het profiel van de voorzitter in de context van de coöperatie; > Uitwerking van en schakelen naar de diverse rollen van de voorzitter; > De samenwerking en afstemming met vertegenwoordigers van de coöperatie; > Teamvorming en het samenspel tussen voorzitter als primus inter pares en de andere bestuursleden. De rol van de voorzitter bij de inhoudelijke regievoering > Komen tot resultaatbepaling en inrichten van het proces daartoe; > (Meerjarige) agendering en planning op basis van de visie en strategie; > Bepalen van verschillende overlegvormen, passend bij de specifieke situaties; > De rol van boegbeeld is het representeren van de organisatie naar buiten: politiek, maatschappij, samenwerkingspartners; > Rol- en taakverdeling op basis van competenties; > Timingsaspecten. Effectief vergaderen > Voorbereiding; > Participatie van de deelnemers; > Bepalen van de hoofdlijnen; > Tijdmanagement; > Doelgerichtheid en besluitvorming; > Hoofdtaken van de voorzitter na de vergadering. Teamontwikkeling en het voorzitterschap > Het selectieproces en teamsamenstelling van de leden van de bestuurlijke entiteit; > Het voeren van functionerings- en evaluatiegesprekken; > Het inbouwen van reflectiemomenten; > Fases van conflicthantering; > Het omgaan met dilemma s op basis van casuïstiek. Docent Kerndocent Jorrit Jorritsma is melkveehouder in maatschap met zijn vrouw en zoon in Friesland. Hij wisselt zijn dagritme af van overall tot pak met stropdas. In het verleden was hij actief in het bestuur van FrieslandCampina (en haar fusievoorgangers), de Standsorganisatie en de Gebiedscommissie. Momenteel is Jorrit voorzitter van de Raad van Commissarissen van respectievelijk Rabobank Heerenveen-Zuidoost Friesland, AB Vakwerk en Rabobank Foundation. Tevens is hij voorzitter van ZuivelNL. Daarnaast worden diverse gastbijdragen verwacht van een strateeg en ervaren commissaris, een expert in werving en selectie en een commissaris van een coöperatie. Data 11 april, 11 mei en 8 juni november, 7 december 2016 en 18 januari 2017 Locatie ISVW, Leusden Tijd uur Kosten 1.850,- NCR-leden 1.395,- BTW is niet van toepassing Max. aantal deelnemers 15 Scan de QR 11

12 2 DAagse Coöperatief besturen Governance & Bestuurlijk functioneren De theorie en de praktijk Het besturen van een coöperatie vraagt deskundige stuurmanskunst. De omgeving verandert continu in hoog tempo en de verantwoordelijkheid en complexiteit voor de bestuurder/commissaris nemen toe. Het krachtenveld waarbinnen de bestuurder acteert is groot en de bestuurlijke vraagstukken zijn divers. Het vak van besturen is vanuit verschillende invalshoeken te benaderen: I. De formele en theoretische invulling van het besturen van een coöperatie, met andere woorden, de diverse bestuurlijke rollen, taken en verantwoordelijkheden. Dit programma geeft diepgaand inzage in de essentie van besturen en toezicht houden. Het bestaat uit twee losse dagen. Op de eerste dag wordt het theoretische fundament van besturen gelegd. Hoe ziet het kader eruit waarmee er invulling gegeven wordt aan de bestuurlijke rol en die van de Raad van Commissarissen? Dag twee staat in het teken van de invulling in de praktijk, het bestuurlijk functioneren. Doelgroep Jongerenraadsleden, ledenraadsleden, afdelingsbestuurders, districtsraadsleden, (beginnende) commissarissen die zich de essentie van coöperatief besturen eigen willen maken. Basiskennis van de coöperatie als organisatievorm is een vereiste. II. De toepassing in de praktijk, het bestuurlijke functioneren in al zijn facetten. 12

13 Onderwerpen Dag 1 > Structuur van de coöperatie, keuze van het bestuursmodel; > Rollen, taken en verantwoordelijkheden; > Speelveld spel spelers spirit; > Samenspel tussen de verschillende rollen: ledenraden Raad van Commissarissen, bestuur en directie. Dag 2 > Rolinvulling waartoe is de bestuurder op aarde? > Verschillende dimensies binnen het krachtenveld: maatschappelijke druk, ledenbetrokkenheid, korte versus lange termijn, zeggenschap, positionering; > Bestuurlijke dilemma s; > Do s en don ts van besturen aan de hand van praktijk casuïstiek; > Bestuurlijk profiel: bestuurlijke competenties en attitude. Wat brengt dit programma u? > U krijgt inzicht in de governance van de coöperatie; > U leert uw bestuurlijke rol beter te definiëren en in te vullen; > U weet aangereikte inzichten op coöperatief besturen goed toe te passen in uw praktijk; > U verwerft kennis en inzicht over het samenspel tussen de diverse rollen; > U doet bestuurlijke ervaring op door het uitwisselen van praktijk casuïstiek. Docenten Prof. dr. ir. Rienk Goodijk is afgestudeerd als bedrijfskundige, heeft vervolgens promotieonderzoek gedaan en is sindsdien werkzaam als consultant bij GITP, de eerste jaren op het gebied van medezeggenschap en de laatste 20 jaar vooral ook op het gebied van bestuur en toezicht (governance). Daarnaast is hij bijzonder hoogleraar Governance, eerst aan de Rijksuniversiteit Groningen, later bij Tias/Tilburg University en sinds medio 2015 bij de VU Amsterdam. Hij is bekend vanwege zijn vele optredens en publicaties over (corporate) governance. Dr. Ton van Zonneveld werkte bij verschillende universiteiten en adviesbureaus. Heeft ervaring in onderwijs, zorg, retail en dienstverlening. Zijn belangstelling gaat uit naar het functioneren van raden van toezicht en raden van bestuur, zowel apart als in relatie tot elkaar. Ton studeerde af als sociaal en organisatiepsycholoog en als klinisch psycholoog. Hij promoveerde op organisatieverandering in de zorg en doceert aan toezichthouders. Hij was onder meer docent strategie en interventie in organisaties, bedrijfssociologie, strategische marketing van diensten en HRM en servicecultuur. Data 14 maart en 11 april november en 12 december 2016 Locatie ISVW, Leusden Tijd uur Kosten 1.195,- NCR-leden 895,- BTW is niet van toepassing Max. aantal deelnemers 15 Scan de QR 13

14 1 DAagse Coöperatief besturen Functioneren in de LedenRaad De rol van critical friend Coöperatieve organisaties passen perfect in de 21e eeuw. Bottom up organiseren zal steeds meer de toekomst zijn. De oudere, veelal agrarische, coöperaties zijn ontstaan als reactie op een topdown denken. De nieuwere, bijvoorbeeld zorg- en energiecoöperaties, precies zo. Werken vanuit het ledenbelang vraagt echter wel om betrokkenheid van die leden. Leden die als moderne mensen vaak volle agenda s hebben. De Algemene Leden Vergadering met grote aantallen leden blijkt tegenwoordig niet het beste representerende orgaan. Steeds vaker richten coöperaties een LedenRaad in. Een voordeel daarvan kan zijn dat de dialoog met het bestuur of de directie intenser kan zijn. De groep is immers kleiner en komt vaker (dan de ALV) bij elkaar. Adequaat functioneren in een LedenRaad is echter geen vanzelfsprekendheid. Het begint al met de vraag van de representatie: hoe stellen we de LedenRaad samen? Wat doen we met zittingstermijnen? Hoe verhouden LedenRaadsleden zich tot de grotere groep leden? Hoe motiveer je leden om hun betrokkenheid te tonen? En wat is het verschil in rollen tussen LedenRaadsleden en toezichthouders? Welke zeggenschap hebben LedenRaadsleden? Is invloed wellicht belangrijker dan zeggenschap? Maar invloed waarop dan? En in welke fase van de beleidscyclus? Als je eenmaal in een LedenRaad zitting hebt, hoe gedraag je je dan? Waar haal je je informatie vandaan? Hoeveel informatie moet je hebben om goed te kunnen functioneren? Wanneer zeg je wat in een vergadering? En hoe? Wil je vooral controleren of wil je klankborden en adviseren? 14

15 Is het belangrijk dat alle LedenRaadsleden het met elkaar eens zijn? Wat is de betekenis van de LedenRaad voor de andere actoren in de governance (directie, bestuurders, toezichthouders)? Kunnen we leren van andere LedenRaden? Deze en talloze andere vragen komen in de praktijk van de LedenRaad naar boven. Deze interactieve sessie biedt u de gelegenheid om de juiste antwoorden voor uw LedenRaad en voor uw persoonlijk functioneren daarin te bepalen. Doelgroep Ledenraadsleden vanuit verschillende coöperaties. Onderwerpen > Positie van de Ledenraad in de governance > Ledenbetrokkenheid > Invloed en zeggenschap > Verantwoording > Persoonlijk functioneren in de Ledenraad Wat brengt deze sessie u? > Een visie op de positie van de Ledenraden in uw organisatie. > Ideeën over mogelijke verbeteringen van de Ledenraad in uw organisatie. > Praktische tips over de inrichting van de Ledenraad. > Praktische tips ten behoeve van uw persoonlijk functioneren daarin. > Intervisie met Ledenraadsleden van andere organisaties. > (Nog) meer motivatie om uw rol als Ledenraadslid als een critical friend op te vatten. Docent Drs. Wilbert van den Bosch heeft een ruime ervaring met het functioneren van coöperatieve organisaties. Hij vervulde onder meer rollen in besturen, was en is voorzitter van een raad van commissarissen en in die rol ook voorzitter van ledenvergaderingen. Hij adviseert zowel bestuurders, toezichthouders als ledenraden over hun positie en over hun functioneren in de coöperatie. Wilbert is als coöperatie adviseur werkzaam bij NCR. Hij adviseert daarbij coöperaties, begeleidt zelfevaluaties en bemiddelt in conflicten tussen de gremia in de governance. Data 16 maart november 2016 Locatie ISVW, Leusden Tijd uur Kosten 660,- NCR-leden 495,- BTW is niet van toepassing Max. aantal deelnemers 18 Scan de QR 15

16 Uit je comfortzone stappen, nieuwe vaardigheden oefenen, inspirerende docenten een opleiding volgen is spannend, het geeft energie en is ook gewoon leuk. Thijs Cuijpers, directeur LTO Nederland 16

17 Strategie & Sturing Financiële sturing voor niet-financiële bestuurders en commissarissen van coöperaties Strategische keuzes van coöperaties Fiscale aspecten van de coöperatie Effectief creëren van draagvlak bij leden Zicht op internationaal ondernemen met de coöperatie 17

18 1 DAagse Strategie & Sturing Financiële sturing voor niet-financiële bestuurders en commissarissen van coöperaties Word een goede gesprekspartner op financieel gebied Coöperatieve ondernemingen en hun aangesloten werkmaatschappijen zijn continu onderhevig aan veranderingen in de markt met soms grote gevolgen voor de financiële huishouding. Zowel aan de inkomsten- als uitgavenkant. De nooit aflatende (internationale) concurrentie noodzaakt tot sterke sturing en beheersing. Daarbij is een effectieve en efficiënte inrichting van de bedrijfsvoering essentieel om de gestelde doelen te behalen. Daarnaast kent de coöperatieve vorm natuurlijk ook specifieke mogelijkheden én verantwoordelijkheden ten aanzien van haar leden. Als bestuurder of commissaris betekent dit dat u op de hoogte moet zijn van het wijzigende speelveld om adequaat toezicht te houden en vooral de juiste vragen moet stellen. Uw kennis moet actueel zijn om de impact van de ontwikkelingen en de noodzakelijke aanpassing van de financiële sturing op een adequate manier te kunnen plaatsen en hierover zowel intern als extern te kunnen sparren. In essentie gaat het in dezen om de vertaling van de strategie naar performance- en risicomanagement in een coöperatieve setting. Er ontstaan bij voortduring nieuwe inzichten en daardoor bijgestelde best practices. We nemen u in deze cursus mee in de ontwikkelingen in de bekostiging. Ook komen de noodzakelijke aanpassingen in de besturing en de performance aan bod. Evenals het financieel risicomanagement van coöperaties en haar werkmaatschappijen. 18

19 Doelgroep Elke bestuurder en/of commissaris die zich op financieel gebied professioneel wil bekwamen in een coöperatieve context. Onderwerpen > Van strategie tot budget; > Balans- en jaarrekening; > Management control en prestatie-indicatoren; > Ratio-analyse; > Treasury en liquiditeiten; > (Des)investeringen en waardering; > Risicomanagement; > Effectieve auditcommissies; > Verantwoording naar leden, externe financiers en toezichthouders; > Coöperatieve financiering; > Vermogen op naam; > Hoe om te gaan met vermogen in de dode hand en ledenschuld? Wat brengt deze sessie u? > Kennis en achtergrond van de financiële kernbegrippen en indicatoren; > Inzicht in de inhoud en vorm van de verschillende interne en externe rapportages, specifiek gericht op de rechtsvorm coöperatie; > Terug en vooruit kunnen kijken ten aanzien van de kosten en de verwachte inkomsten; > Bewustwording van de risicogebieden op financieel gebied; > Goede gesprekspartner voor financieel specialisten en bestuurders, zonder zelf de specialist te worden. Docent Drs. Mat Botman is management consultant, toezichthouder en docent. Na zijn studie bedrijfsen algemene economie heeft Mat Botman enkele beleidsfuncties vervuld op het Ministerie van Financiën. Vervolgens heeft hij gewerkt bij het gerenommeerde adviesbureau The Boston Consulting Group. Hij richt zich nu op het begeleiden van strategische heroriëntaties, reorganisaties en begeleiding van bestuurders en Raden van Commissarissen/ Raden van Toezicht in meerdere sectoren. Tevens is hij docent bij de Postgraduate controllersopleiding aan de Vrije Universiteit. Data 23 mei oktober 2016 Locatie ISVW, Leusden Tijd uur Kosten 660,- NCR-leden 495,- BTW is niet van toepassing Max. aantal deelnemers 18 Scan de QR 19

20 2 DAagse Strategie & Sturing Strategische keuzes van coöperaties Concrete handvatten voor beoordeling & monitoring In tijden van grote veranderingen is het noodzakelijk dat organisaties zich ook tijdig oriënteren op hun strategie. Sterker gezegd: volgens de nieuwste inzichten moet het onderwerp strategie en businessmodellen permanent op de agenda van bestuurders en directie staan. Concurrentie komt uit onverwachte hoeken en nieuwe businessmodellen blijken ineens succesvol en langjarige bestaande organisaties in hun voortbestaan te treffen. Nieuwe businessconcepten en organisatievormen ontstaan en hebben de potentie om structureel uit te groeien. Voorbeelden op coöperatie gebied zijn momenteel te vinden in de energie- en zorgmarkt. Het belang van de leden van de coöperatie is daarbij één van de belangrijkste uitgangspunten. Hoe zorgt u ervoor dat in tijden van grote veranderingen het ledenbelang en de duurzame continuïteit van de coöperatie gewaarborgd blijft? Op welke manier kunt u als bestuurder of commissaris een stevige gesprekspartner zijn van de directie bij het bepalen en maken van keuzes inzake de strategie en kunt u deze strategie goed verantwoorden bij de leden? Zodat u uw rol als kritische sparringpartner goed kunt invullen. Tijdens deze tweedaagse cursus krijgt u vanuit meerdere dimensies kennis en inzichten aangereikt om de strategie te beoordelen en ook de ingezette strategie te monitoren. Doelgroep Dit programma is bedoeld voor leden, bestuurders en commissarissen van coöperaties die de coöperatie en hun werkmaatschappijen op de voet (willen) volgen bij de formulering en de uitrol van de strategie. Zij willen de juiste handvatten en aanknopingspunten krijgen om het goede gesprek met de directie te kunnen voeren over het meest essentiële onderwerp van organisaties. Dit vanuit een constructieve voeding vanuit de leden en verantwoording naar de leden. 20

21 Onderwerpen Dag 1 Overview en inzicht in strategie Tijdens de eerste dag wordt eerst een overview gegeven over het onderwerp Strategie. Aan de orde komen de voornaamste strategische denkscholen, de belangrijke kernbegrippen en analysemethoden, waaronder: positionering, stakeholder-analyse, product-marktcombinaties, productdifferentiatie en het creëren van meerwaarde. Dan wordt de stap gemaakt naar de strategische keuzes die een organisatie kan maken. Hierbij wordt ook de samenhang tussen strategie, leiderschap en organisatie (uitvoering) besproken. Vervolgens staat de mindset van een strateeg en de persoonlijke interactie met betrekking tot de strategische dialoog met de stakeholders (waaronder de leden) centraal. Het stellen van relevante kritische vragen is hier een onderdeel van. Dag 2 Financiën: Potentie en sturing Tijdens de tweede dag krijgen de deelnemers aangereikt op welke manier zij de financiële potentie van bepaalde strategische keuzes kunnen inschatten. Ook worden de beoordeling van de investeringen en ROI en de financiële risico s van bepaalde keuzes uitgebreid behandeld. Het kunnen monitoren van de gekozen strategie is een ander cruciaal thema. Welke verschillende (financiële) indicatoren kunnen daarvoor gehanteerd worden? Wat brengt deze sessie u? > Kennis van strategievorming; > Belang van samenhang tussen strategie, leiderschap en organisatie; > Inzicht in het proces van strategiebepaling; > Zicht op (financiële) indicatoren en monitoring; > Goede gesprekspartner met de businessverantwoordelijke en betere verantwoording naar de leden kunnen afleggen. Docenten Drs. Marijke Reiring studeerde bedrijfskunde aan de Erasmus Universiteit. Ruim 10 jaar werkte zij als marketeer bij grote internationale ondernemingen. Zij is gecertificeerd Executive Team Coach. Zij heeft al 10 jaar een eigen bedrijf en begeleidt veel organisaties in visieontwikkeling, strategie, organisatieverandering, klantgerichtheid en leiderschap. Marijke voerde projecten uit voor onder andere Sara Lee, FrieslandCampina, Reed Elsevier, Achmea, Red Bull, het Koninklijk Concert Gebouw en Farm Frites. Albert Verhoeff RA is ruim 35 jaar actief geweest in de accountancy. Tot 2012 was hij als partner verbonden aan EY. Een groot deel van zijn portefeuille werd gevormd door grote en middelgrote coöperaties. Hij is nu als adviseur betrokken bij coöperatieve ondernemingen onder andere over vermogensvorming en risk management. Hij is als commissaris actief bij twee onderlinge verzekeraars en bij een coöperatie. Data 20 april en 18 mei november en 14 december 2016 Locatie ISVW, Leusden Tijd uur Kosten 1.195,- NCR-leden 895,- BTW is niet van toepassing Max. aantal deelnemers 18 Scan de QR 21

22 1 DAagse Strategie & Sturing Fiscale aspecten van de coöperatie Alle ins en outs in één dag op een rij De coöperatieve vereniging wordt momenteel veelvuldig ingezet als ideale samenwerkingsvorm in verschillende branches. Naast deze functionele vorm is de coöperatie ook een rechtspersoon. Dit betekent dat er juridische en fiscale aspecten aan deze coöperatieve rechtspersoon zijn verbonden. De leden van de coöperatie natuurlijke personen en/ of rechtspersonen - zullen vaak ook te maken krijgen met belastingheffing. De diversiteit van het aantal coöperaties maakt dat de juridische aspecten en belastingheffing soms verschillend zijn en dat maakt ook dat deze rechtsvorm uitermate interessant en dynamisch is. Als gevolg hiervan zullen de deelnemers ook beter in staat zijn om een gelijkwaardige gesprekspartner te zijn van hun belastingadviseur en accountant. Ze kunnen bovendien na afloop van de sessie relevante vragen stellen. De docent zal op een inzichtelijke wijze de deelnemers meenemen in de belangrijkste aandachtsgebieden ten aanzien van de coöperatie en hun leden. In de bijeenkomst zal bovendien veel ruimte zijn voor kennisdeling en (eigen) praktijkcasuïstiek. Doelstelling is dat de deelnemers na afloop voldoende kennis hebben opgedaan om te weten waar zij bij hun bedrijfsvoering op moeten letten. Dit geeft inzicht bij het inrichten van hun (financiële) organisatie. 22

23 Doelgroep Deze eendaagse sessie gaat in op de juridische en fiscale aspecten van coöperaties en haar leden. Deze opleiding is speciaal ontwikkeld voor bestuurders en directieleden van coöperaties die meer inzicht willen verkrijgen in de juridische en fiscale consequenties van hun (voorgenomen) beslissingen. Onderwerpen > De coöperatie in het palet van rechtsvormen; > Verschillende typen coöperaties; > De verschillende rechtsverhoudingen binnen de coöperatie en vastlegging in statuten; > Verschillende soorten belastingheffing van de coöperaties en haar leden; > Waar moeten bestuurders aan denken bij de inrichting van hun (financiële) huishouding; > Wat is de stand van zaken van coöperaties in het fiscaal juridische landschap; > Op stapel zijnde ontwikkelingen. Wat brengt deze sessie u? > Kennis van de fiscale aspecten bij verschillende typen coöperaties; > Inzicht in de fiscale aspecten van coöperaties; > Gesprekspartner van financieel specialisten (extern en intern); > Tijdig kunnen anticiperen op nieuwe ontwikkelingen; > Valkuilen en tips. Docent Mr. Martijn Hoedemakers is na afronding van zijn studie fiscaal recht aan de Universiteit van Tilburg circa vijftien jaar werkzaam geweest als fiscalist bij grote accountants- en belastingadviesorganisaties. Tegenwoordig is hij zelfstandig consultant en docent. Hij geeft vele opleidingen aan accountants, belastingadviseurs en ondernemers op het gebied van fiscaal juridische vraagstukken, nieuwe vormen van ondernemerschap, samenwerking en maatschappelijke ontwikkelingen. Data 30 mei november 2016 Locatie ISVW, Leusden Tijd uur Kosten 660,- NCR-leden 495,- BTW is niet van toepassing Max. aantal deelnemers 18 Scan de QR 23

24 1 DAagse Strategie & Sturing Effectief creëren van draagvlak bij leden Misschien wel de belangrijkste competentie voor coöperatiebestuurders Het principe van coöperaties is onder andere gebaseerd op het Rijnlands Model. Het is echter geen sinecure om via goed overleg, dialoog en belangenafweging tot resultaat te komen binnen een wenselijk tijdsbestek. Met name in complexe situaties waarin vele meningen en belangen spelen. Hoe kan je als bestuurder op een constructieve wijze voldoende draagvlak creëren bij leden? Leden mee krijgen voor een nieuwe richting of belangrijke plannen. Enthousiasme is onontbeerlijk, maar helaas vaak niet genoeg. Ook wordt nogal eens voornamelijk ingezet op de inhoud. Het juist inrichten van het proces is echter minstens zo belangrijk. Daarvoor moet je het speelveld wel kunnen overzien. Er zijn vele vormen voor het creëren van draagvlak. Daarbij geldt ook dat als leden op tijd goed betrokken zijn bij plannen, dit voordeel biedt op langere termijn. 24

25 Doelgroep Deze eendaagse cursus is gericht op coöperatiebestuurders die op een effectieve manier samen met leden plannen ontwikkelen of leden mee willen krijgen voor hun plannen/ ideeën. Onderwerpen > Principes van creëren draagvlak; > Krachtenveldanalyse; > Managen van belangen: individuele belangen en collectieve belangen; > Bepalen van de communicatieboodschap en de vorm; > Toepassen van verschillende communicatiemiddelen (waaronder dialoogsessies, sociale media, interviews); > Effectief omgaan met weerstanden; > De persoonlijke inbreng als bestuurder. Wat brengt deze sessie u? > Analyse van de situatie en stakeholders; > Diverse werkvormen en communicatie; > Het constructief omgaan met weerstand; > Diverse methoden en interventies om draagvlak te vergaren. Foto ontbreekt Docent Jeen Akkerman groeide op in een melkveebedrijf in Friesland. Hij studeerde aan de Landbouw Universiteit Wageningen en behaalde daar de ingenieurstitel in Vervolgens werkte Jeen in de functie van hoofdredacteur gedurende tien jaar als agrarisch journalist voor onder andere weekblad Boerderij en Agrarisch Dagblad. Daarna was hij verantwoordelijk voor de corporate communicatie van het internationale zuivelconcern Campina. Hij werkte aansluitend in de functie van directeur marketing & communicatie voor BDO Accountants & Adviseurs en startte vervolgens in 2003 JEEN bureau voor communicatie. Vele onderscheidende communicatieprojecten gaf hij in de afgelopen ruim 10 jaar vorm. Data 25 mei oktober 2016 Locatie ISVW, Leusden Tijd uur Kosten 660,- NCR-leden 495,- BTW is niet van toepassing Max. aantal deelnemers 12 Scan de QR 25

26 2 DAagse Strategie & Sturing Zicht op internationaal ondernemen met de coöperatie Tweedaags compact programma voor commissarissen, leden en bestuurders van coöperaties Nederland is altijd al internationaal gericht. Dit heeft geleid tot grote successen en veel welvaart. Succesvol internationaal ondernemen vergt echter vele competenties van de coöperatie en de aan haar gelieerde bedrijven. Inzicht in de marktpotentie in landen of regio s, specifieke culturele verschillen, keuze van distributie- of verkoopkanalen en businesspartners, inkooppartijen, etc. Ook speelt het overheidsbeleid en subsidiemogelijkheden vanuit Nederland en (partner)landen en het politieke klimaat een grote rol of internationaal opereren gepast is. Primaire vragen zijn dan ook: Waarom moeten er internationale handelsrelaties opgebouwd worden? Met welke landen of regio s? Wat moeten we weten om goed te kunnen beoordelen of plannen voor internationalisering haalbaar zijn? Zijn we als coöperatie daar als organisatie ook klaar voor? Doelgroep Deze cursus is bedoeld voor leden, bestuurders en commissarissen van coöperaties die bij de internationale aspiraties betrokken zijn en goed zicht willen hebben op de uitwerking van de internationale plannen en lopende internationale business. 26

27 Onderwerpen Marktpotentie > De rol en het imago van Nederland in de wereld; > Internationale handelsverdragen; > Overheidsbeleid en bevordering (w.o. subsidies); > Marktscan regionaal of nationaal; > Investeringen; > Beoordeling van marktpotentie. Implementatie > Selectie distributiekanalen en/of internationale businesspartners; > Voorwaarden interne organisatie (van competenties medewerkers tot productie-eisen); > Opbouwen van de organisatie; > Recruiting medewerkers internationaal; > Timing voor uitrol van de plannen. Implicaties > Cultuurverschillen; > Financiële risico s (w.o. valuta); > Veiligheid; > Politieke (in)stabiliteit. Wat brengt dit programma u? > Bepaling van essentiële afwegingscriteria voor internationalisering; > Inzicht om nieuwe internationale plannen en lopende business te beoordelen; > Zicht op interne randvoorwaarden voor internationalisering; > Kijk op risico s, hindernissen en valkuilen; > Goede gesprekspartner van de businessverantwoordelijke. Docenten Joost van Dam is directeur van de Nederlandse Export Combinatie (NEC). Al sinds 1952 assisteert NEC bedrijven bij hun internationalisering met internationale handelsmissies en advies. De NEC werkt samen met diverse partijen in Nederland, waaronder brancheorganisaties, Kamers van Koophandel, overheden en semi-overheidspartijen. Samenwerking is onder andere belangrijk bij de handelsmissies, bijeenkomsten, beurzen en diverse internationale trajecten. Door de jaren heen hebben enkele duizenden Nederlandse bedrijven gebruik gemaakt van de diensten. Men heeft daarmee een schat aan kennis opgebouwd ten behoeve van internationaal ondernemen. Mr. Jean Pierre Kempeneers werkt sinds 2014 bij Philips als Senior Director Government Relations en European Affairs. Hij is hoofd van het Philips European Affairs Office in Brussel. Hij was jarenlang diplomaat bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken met o.a. plaatsingen in Wenen, Tel Aviv en New York bij de VN. Hij was Particulier Secretaris van de Minister van Europese Zaken van Nederland. Jean-Pierre heeft een enorm netwerk en ervaring opgebouwd in internationale contexten. Data 9 mei en 6 juni november en 12 december 2016 Locatie ISVW, Leusden Tijd uur Kosten 1.195,- NCR-leden 895,- BTW is niet van toepassing Max. aantal deelnemers 18 Scan de QR 27

28 Succesvol werken in coöperatief verband is een leerproces. Periodieke reflectie en inspiratie daarop versterkt de ontwikkeling. Gerard van de Haar, manager Bestuursdienst Menzis 28

29 Vaardigheden & Persoonlijke effectiviteit Vergaderen binnen een coöperatieve context Lobbyen en netwerken Bestuursstijlen, samenspel en persoonlijk leiderschap De kunst van het vragen stellen 29

30 1 DAagse Vaardigheden & Persoonlijke effectiviteit Vergaderen binnen een coöperatieve context Hoe kom je tot een collectief besluit met individuele belangen? Vergaderen is een belangrijk instrument voor (coöperatieve) bestuurders om informatie uit te wisselen, visie en belangen op elkaar af te stemmen, ideeën op te doen, afspraken te maken en besluiten te nemen. Vergaderen is een vak apart, voor sommigen een noodzakelijk kwaad en een tijdverslinder, voor anderen een gepassioneerde bezigheid. Een vak wat door veel bestuurders wordt geleerd door er simpelweg mee te beginnen in de praktijk als de eerste bestuursfunctie wordt bekleed. Een coöperatie is een bijzondere organisatievorm waarbij de besluitvormingsprocedures specifiek en onderscheidend zijn ten opzichte van andere organisatievormen. Deze coöperatieve context zorgt voor eigen vergadermores. Bestuurders van coöperaties zijn zich bewust van de noodzaak van draagvlak en commitment. Welk appèl doet dit op het functioneren in de praktijk tijdens het vergaderen? Het onderscheid tussen standpunten en belangen onderkennen en bespreken is van essentieel belang in de besluitvorming en het te verkrijgen draagvlak van het genomen besluit. Standpunten kunnen veranderen op basis van voortschrijdend inzicht, belangen veranderen vrijwel niet. Doelgroep Elke bestuurder die zich professioneel wil bekwamen in de kennis en vaardigheid van vergaderen in een coöperatieve context. Vergaderen vergt kennis en vaardigheid. Dit programma reikt vergadertechnieken aan waarmee de efficiency en effectiviteit van vergaderen toenemen. Kennis wordt aangedragen en daarnaast wordt er interactief en gesimuleerd geoefend om de vaardigheid te vergroten. Vergaderprocedures en -processen worden zichtbaar. 30

31 Onderwerpen > Focus op belangen: Vinden van een gemeenschappelijke set van waarden; > Bouwen aan vertrouwen; > Invloedstijlen (push en pull); > Gezamenlijke winsttechnieken: - Beste alternatief zonder overeenkomst; - Transparantie in de informatie, uitgaan van feiten, geen aannames; - Construerend en conflictoplossend onderhandelen. > Besluitvormingsproces in samenwerking: - Voorbereiden; - Analyseren en controleren; - Uitvoeren; - Monitoren. > Besluitvormingsanalyse: - Criteria; - Risicoanalyse. > Groepsdynamieken: - Type persoonlijkheden; - Het smeden van groepseenheid in een diverse groep; - Gebruik maken van diversiteit in de groep. Wat brengt deze sessie u? > Kwalitatief betere besluiten; > Draagvlak bij de genomen besluiten; > Hogere snelheid in de besluitvorming; > Efficiënt vergaderen en minder politiek ; > Goed om kunnen gaan met de groepsdynamiek; > Inzicht in de verschillende rollen (voorzitter, secretaris, bestuurder, penningmeester en portefeuillehouders specifieke thema s); > Vergaderdilemma s en delen van vraagstukken. Foto ontbreekt Docent Arno Ramakers geeft sinds 1997 trainingen en coaching op het gebied van persoonlijke ontwikkeling, teamontwikkeling en leiderschap, na een aantal functies in het onderwijs en in het bedrijfsleven te hebben vervuld, onder andere bij de KLM. Zijn enthousiasme voor ontwikkeling en het goed laten functioneren van teams brengt hij ook tot uiting in zijn werk als trainer/ coach voor (top) sportteams. Altijd vanuit integriteit, respect en betrouwbaarheid. Data 18 april november 2016 Locatie ISVW, Leusden Tijd uur Kosten 660,- NCR-leden 495,- BTW is niet van toepassing Max. aantal deelnemers 12 Scan de QR 31

32 1 DAagse Vaardigheden & Persoonlijke effectiviteit Lobbyen en netwerken Hoe zet je de coöperatie/vereniging op de kaart? Een coöperatie goed leiden is op zich al ingewikkeld genoeg. Wat het nog uitdagender maakt is dat de buitenwereld vaak flink invloed heeft op de markt en de omgeving van de coöperatieve onderneming. Dat geldt ook voor de randvoorwaarden waaronder het ondernemen plaatsvindt, zoals wet- en regelgeving als maatschappelijke normen. Wetten en bijvoorbeeld ook subsidieregelingen en aanbestedingsvoorwaarden zijn echter de uitkomst van een democratisch proces waarbij de gemandateerden vrijwel nooit écht kennis hebben van specifieke sectoren. Niet vreemd dus dat deze functionarissen zich niet altijd realiseren wat een nieuwe regel voor effect in de praktijk heeft. Tenzij de beleidsmakers dat uiteraard wordt uitgelegd; op het moment dat het (nog) zin heeft en op een wijze die netjes en passend is. De coöperatie heeft een positief publiek imago. Hoe kun je dat gebruiken bij het lobbyen en in het netwerken? Lobbyen en netwerken kunnen niet zonder elkaar. Door het opbouwen en onderhouden van een goed netwerk weet men op tijd dat er besluitvormingsprocessen buiten de eigen coöperatie spelen die de coöperatie ook kunnen raken. Een goed netwerk heeft bovendien het kenmerk dat de eigen relaties je in contact kunnen brengen met relevante bestuurders en beleidsmakers. Ook geeft een netwerk snel inzicht in wie zich nog meer in dit debat gaat mengen en wat hun kijk op de zaak is. Dat zijn belangrijke zaken om een effectieve lobby in te zetten. De opbrengst van effectief lobbyen en een goed onderhouden netwerk is vrijwel nooit dat men in alles precies gelijk krijgt. Dat is ook niet het doel. Het gaat er om dat de license to operate van en voor de organisatie stabiel en groot genoeg is om ook op de lange termijn een gezonde bedrijfsvoering mogelijk te maken. 32

33 Doelgroep Deze opleiding is gericht op elke bestuurder of commissaris die zich wil bekwamen in het extern vertegenwoordigen bij verschillende stakeholders, om de belangen van de coöperatie duurzaam en professioneel te behartigen. Onderwerpen > Belangenbehartiging binnen democratische kaders; > SWOT-analyse; > Stakeholdersanalyse; > Intern position paper onder andere welke positie wil je per thema bereiken en wie heeft welke rol in de coöperatie; > Juist opereren in de arena; > Welke instrumenten passen bij welke context; > Issuemanagement; > Werken naar doelstellingen en resultaat. Wat brengt deze sessie u? > Inzicht in nut en noodzaak van lobbyen; > Besef van de wederkerigheid van effectief netwerken; > Inzicht in de waarde van een publiek profiel (imago); > Overzicht van netwerkinstrumenten; > Overzicht van lobbyinstrumenten; > Voorbeelden van succesvolle lobbytrajecten (do s + don ts). Foto ontbreekt Docent Annelou van Egmond werkt als woordvoerder en strategisch communicatie adviseur voor bewindslieden en voor CEO s /CFO s van ondernemingen uit het voormalig nutsdomein (transport, energie, telecom/ post, onderwijs en zorg). Haar bureau Commedia Consult ondersteunt opdrachtgevers in het navigeren in de driehoek Politiek Beleid Publiciteit. Data 4 april oktober 2016 Locatie ISVW, Leusden Tijd uur Kosten 660,- NCR-leden 495,- BTW is niet van toepassing Max. aantal deelnemers 12 Scan de QR 33

34 2 DAagse Vaardigheden & Persoonlijke effectiviteit Bestuursstijlen, samenspel en persoonlijk leiderschap Vergroot de impact in en van uw team! Binnen een coöperatie is samenwerking een kernkwaliteit. Inspraak is onlosmakelijk verbonden met de coöperatie en ieders kennis en kunde kan op verschillende vlakken worden benut, waarbij wordt gestreefd naar een zo goed mogelijk resultaat voor iedereen. Het is niet alleen het kortetermijnresultaat dat telt, maar beslist ook de duurzame uitkomsten. Goed samenwerken is sneller gezegd dan gedaan: samenwerken is een kunde. Van belang is te weten in welk krachtenveld die samenwerking plaatsvindt en wat ieders rol, bevoegdheden, invloed of macht is. Daarvan op de hoogte zijn, maakt het samenspel overzichtelijker. Graag gaan wij actief met u kijken welke dilemma s in de verschillende rollen aan de orde zijn. Deze vragen zijn telkens weer een bewuste afweging. Zelfkennis van de eigen drijfveren maakt inzichtelijk waar de samenwerking vloeiend of juist stroperig zal verlopen en waar eventuele allergieën het samenspel kunnen belemmeren. Duidelijk zal worden in welke rol u floreert en waar uw toegevoegde waarde ligt. Een team kent echter ook eigen dynamieken en fenomenen. Het kennen van die dynamieken maakt u bewust van de valkuilen die u onderweg tegen kunt komen. Tot slot nemen wij u mee bij de definitie van een ideaal team en brengt u de kenmerken van uw eigen team in kaart. Wij sluiten af met een casus waarin u uw ervaringen van deze tweedaagse, interactieve workshop kunt inbrengen in een herkenbare en aansprekende praktijksituatie waarbij de teamdynamiek in besturen en raden van commissarissen van coöperaties centraal staat. 34

35 Doelgroep Dit programma is zeer geschikt voor commissarissen, bestuurders en ledenraadsleden die een impuls willen geven aan hun persoonlijk leiderschap, om vervolgens de eigen rol in het team en het samenspel met andere belanghebbenden in de coöperatie te versterken. Onderwerpen > Profielschetsen voor coöperatieve bestuurders; > Speler zijn in een coöperatief model; > Invloed en/of macht; > Duivelse dilemma s in de verschillende rollen; > Individuele drijfveren: wanneer heeft u de wind mee? > Groepsprocessen en krachtenvelden; > Kenmerken van een effectief team in een coöperatie: teamsamenstelling; > Kenmerken van het eigen team; > Toegevoegde waarde: wat heb je te bieden in je rol? Wat brengt dit programma u? > Grondig inzicht in de coöperatieve context en uw rol daarbinnen; > Zicht op een ideaal team in de coöperatie en op de kenmerken van uw eigen team; > Inzicht in uw persoonlijke drijfveren; > Vergroten van uw vaardigheden bij het benutten van uw beïnvloedingsruimte. Docent Drs. Puck Dinjens heeft als partner bij GovernanceQ uitgebreide ervaring met vraagstukken op het gebied van samenstelling van en samenwerking met directies en raden van bestuur. Daarnaast adviseert zij commissarissen over inhoud en inrichting van governance en over de gedragsmatige aspecten van corporate governance. Zij is onder meer coauteur van de Toolkit Toezicht Gezondheidszorg en auteur van het onderzoek Bestuurder, voldoende uitgedaagd? Data 25 april en 23 mei oktober en 28 november 2016 Locatie ISVW, Leusden Tijd uur Kosten 1.195,- NCR-leden 895,- BTW is niet van toepassing Max. aantal deelnemers 12 Scan de QR 35

36 1 DAagse Vaardigheden & Persoonlijke effectiviteit De kunst van het vragen stellen Het antwoord hangt af van uw vraag Het goed kunnen functioneren als bestuurder van een coöperatie is onder andere afhankelijk van een adequate informatievoorziening. Er is informatie nodig om een standpunt te kunnen formuleren en het besluitvormingsproces goed en zorgvuldig te kunnen doorlopen. Een krachtige manier om de benodigde informatie te verzamelen en erachter te komen wat iemand vindt is: de juiste vragen stellen en op een juiste manier vragen stellen. Er zijn verschillende redenen waarom dat soms lastig is. Soms geeft iemand wollige of onbegrijpelijke antwoorden of de persoon wil het achterste van zijn tong niet laten zien. Maar soms ontbreekt ook de kennis en kunde van het stellen van de juiste vragen op een constructieve en toch kritische manier, zonder hierbij de onderlinge relatie te verstoren. Kortom: vragen stellen - hoe doe je dat op een professionele en effectieve manier? In deze training worden er instrumenten aangereikt om in elke situatie, op elk moment, vragen te kunnen stellen bij wat iemand zegt, om door te vragen op wat hij zegt. Het kunnen luisteren naar wat iemand zegt en het uitstellen van een eigen oordeel is hiervoor een eerste vereiste. Als dat lukt, luisteren naar wat iemand werkelijk zegt, is de ervaring dat de vragen vanuit intens en vol aandacht geven vanzelf op komen. Er wordt kennis gemaakt met twee soorten vragen: naar feiten en gebeurtenissen aan de ene kant, en naar gedachten en opvattingen aan de andere kant. Er wordt aangeleerd om deze verschillende soorten vragen welbewust te hanteren. De training is heel praktisch. De docent legt de theorie uit, waar aansluitend direct mee wordt geoefend. Het oefenmateriaal wordt door de deelnemers zelf aangedragen. Het is casuïstiek uit de praktijk van alledag. 36

37 Doelgroep Elke bestuurder die zich professioneel wil bekwamen in de kunst van het vragen stellen in een coöperatieve context. Onderwerpen > Inzicht in eigen referentiekader en aannames; > Type gesprekken en passende vragen; > De juiste toon afhankelijk per situatie; > Interpretatie van de antwoorden; > Onderlinge relatie bij opschalen en kritisch doorvragen; > Sturing geven aan een gesprek; > Geven van constructieve feedback; > Optimale mind-set. Wat brengt deze sessie u? > Bewustwording van eigen aannames en veronderstellingen; > Beschikking over meer (soorten) vragen; > Uitbreiding kunde om met vragen meer sturing te geven aan een dialoog; > Toegenomen vertrouwen in de kunst van het vragen stellen. Docent Drs. Hans Bolten studeerde Wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam en Filosofie en Maatschappijleer aan het Instituut voor de Lerarenopleiding van de Universiteit van Amsterdam. Opgeleid als filosoof heeft Hans zich toegelegd op de Kunst van vragen stellen. De basis van deze wetenschap wordt gevormd door de juiste manier van vragen stellen en een goede interpretatie van de antwoorden. Hans heeft de afgelopen 17 jaar vele trainingen Morele Oordeelsvorming gegeven binnen overheidsinstanties, zoals bij de Douane, Algemene Inspectiedienst, in de gezondheidszorg en bij lokale en provinciale overheden. Hij geeft de trainingen de Kunst van vragen stellen inmiddels tien jaar bij meerdere managementopleidingen. Data 6 april december 2016 Locatie ISVW, Leusden Tijd uur Kosten 660,- NCR-leden 495,- BTW is niet van toepassing Max. aantal deelnemers 12 Scan de QR 37