Ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen. Leidraad voor Ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen

Transcriptie

1 Ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen Leidraad voor Ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen

2 De leidraad ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen is vervaardigd door het Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding (Nibra) in opdracht van de directie Brandweer en Rampenbestrijding van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Als begeleidingsgroep heeft het ogs-netwerk van het CCRB gefungeerd Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiëren, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties of het Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding. Juli 2001, 1e druk. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het Nibra Exemplaren van deze leidraad zijn schriftelijk te bestellen bij het Logistiek Centrum Zoetermeer, Chroomstraat 151, 2718 RJ Zoetermeer, onder vermelding van bestelnummer:

3 INHOUD algemeen gedeelte 1 Inleiding De leidraad Achtergrond Doelgroepen Doelstelling Leeswijzer 7 2 Kenschets (ongevalsbestrijding) gevaarlijke stoffen Inleiding Gevaarlijke stoffen Productie en opslag Transport Ongevallen met gevaarlijke stoffen en de bestrijding daarvan 12 3 De regionale ogs-organisatie: hoofdlijnen Inleiding Organisatorisch basisprincipe Overzicht functies regionale ogs-organisatie Planvorming 23 specialistisch gedeelte 4 De regionale ogs-organisatie: operationeel uitgewerkt Inleiding Organisatie en kwaliteitsborging regionale ogs Multidisciplinaire samenwerking rondom de ogs Overheidsassistentie bij de ogs 37 Bijlage 1 Optreden als AGS 39 B1.1 Inleiding 39 B1.2 Besluitvorming als AGS 39 B1.3 Checklist fase 1 40 B1.4 Checklist fase 2 42 Bijlage 2 Optreden als meetplanleider 45 B2.1 Inleiding 45 B2.2 Besluitvorming als meetplanleider 45 B2.3 Checklist meetplanleider 46 Bijlage 3 De regionale staffunctionaris ogs 49 B3.1 Inleiding 49 B3.2 Pro-actie 49 B3.3 Preventie 50 B3.4 Preparatie 50

4 4

5 HOOFDSTUK 1 HOOFDSTUK 1 Inleiding 1.1 De leidraad In deze leidraad ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen (kortweg leidraad ogs genoemd) wordt primair de regionale ogs -organisatie van de brandweer beschreven. Dat is de wijze waarop de brandweer invulling geeft aan haar wettelijke taken in het geval van ongevallen met gevaarlijke stoffen, zijnde: a b c redding en bronbestrijding op de plaats van het incident het in kaart brengen van de effecten van het ongeval buiten het directe ongevalsgebied, het adviseren van het bestuur over de te nemen maatregelen ter bescherming van de bevolking in zo'n geval, het waarschuwen van de bevolking en de eventuele ontsmetting van getroffenen het voorbereiden van de coördinatie bij de bestrijding van (zware) ongevallen met gevaarlijke stoffen. Daarnaast gaat de leidraad kort in op de taken die andere (hulpverlenings)diensten hebben in het kader van de bestrijding van ongevallen met gevaarlijke stoffen. 1.2 Achtergrond De leidraad ogs is een herziening van de bestaande Handleiding regionale OGS/WVD uit Tevens is de inhoud van de leidraad gebaseerd op nadien verschenen richtinggevende documenten zoals de Referentiekaders die in het kader van het Project Versterking Brandweer zijn gepubliceerd en de Handleiding Brandweerzorg, Aanvulling Technische Hulpverlening. Een directe aanleiding voor deze herziening zijn ook de bevindingen uit het aspectonderzoek Risicobeheersing gevaarlijke stoffen van de Inspectie Brandweerzorg en Rampenbestrijding van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Kern van deze rapportage is de bevinding dat enerzijds de repressieve deskundigheid van de brandweer op het gebied van de ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen verder uitgebouwd en structureel gegarandeerd moet worden terwijl anderzijds veel meer geïnvesteerd moet worden in pro-actie en preventie om externe veiligheidsrisico's bij ongevallen tijdens de productie, opslag of het transport van gevaarlijke stoffen te minimaliseren. 1.3 Doelgroepen De leidraad ogs is bedoeld voor twee doelgroepen. Ten eerste is dat de groep van verantwoordelijken voor de voorbereiding op ongevallen, in het bijzonder op ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen betrokken zijn. Deze groep bestaat uit de bestuurlijk verantwoordelijken op gemeentelijk niveau, het regionaal 5

6 INLEIDING bestuur van de regionale brandweer, de (regionaal) commandanten brandweer en diensthoofden van andere direct betrokken (parate) diensten. De voorbereiding op (zware) ongevallen is volgens de Gemeentewet en Wet rampen en zware ongevallen een verantwoordelijkheid van het gemeentelijk bestuur. Volgens de Brandweerwet 1985 heeft daarbij de gemeentelijke brandweer onder andere tot taak het beperken en bestrijden van het gevaar voor mensen en dieren bij ongevallen anders dan brand. In aanvulling daarop heeft de regionale brandweer onder andere tot taak het verzamelen en evalueren van gegevens ten behoeve van de waarschuwing en alarmering van de bevolking in het geval van een ramp of van ernstige vrees voor het ontstaan daarvan, het waarschuwen van de bevolking door middel van het sirenenet, het verkennen van gevaarlijke stoffen en het verrichten van ontsmetting en het voorbereiden van de coördinatie van de rampenbestrijding. Echter ook andere (parate) diensten hebben bij ongevalsbestrijding in het algemeen en daar waarbij gevaarlijke stoffen betrokken zijn in het bijzonder cruciale taken. Deze leidraad besteed dan ook aandacht aan die taken voor zover deze taken afwijkend zijn van die in het geval van normale ongevallen. De tweede doelgroep bestaat uit diegenen met een operationele taak bij de ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen. In eerste instantie zullen dat functionarissen van de (parate) hulpverleningsdiensten zijn. Zo hebben brandweerfunctionarissen een taak bij de directe bestrijding van het ongeval (redding en bronbestrijding), het verkennen van de effecten van gevaarlijke stoffen of bij het waarschuwen van de bevolking hebben. Functionarissen van politie en de geneeskundige diensten hebben andere cruciale taken zoals bijvoorbeeld afzetting en behandeling van gewonden. In tweede instantie, dat wil zeggen na de eerste stabilisatie van het incident, zijn er functionarissen van veel meer diensten bij de verdere bestrijding en afhandeling van het ongeval betrokken. Ook voor hen kan deze leidraad een nuttig taakinzicht bieden. De leidraad is zo opgezet dat een vertegenwoordiger van een doelgroep, indien gewenst, slechts het voor hem relevante deel van de leidraad hoeft te lezen (zie de leeswijzer hieronder). 1.4 Doelstelling Deze leidraad heeft de volgende functies. Zij geeft richting aan de gemeentelijke en regionale voorbereiding op ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen betrokken zijn. Verder geeft zij de operationeel betrokkenen bij de ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen een inzicht in hun taak wanneer er daadwerkelijk een ongeval plaatsvindt. 6

7 HOOFDSTUK 1 In concreto betekent dit het volgende: In de leidraad wordt de (regionale) organisatie (van de brandweer) geschetst waarmee invulling kan worden gegeven aan de verantwoordelijkheid om zich voor te bereiden op ongevallen met gevaarlijke stoffen In de leidraad vinden operationeel betrokken (brandweer)functionarissen een taakoverzicht. De leidraad geeft daarmee aan wat kwantitatief en kwalitatief verwacht mag worden van de hulpverlening bij een ongeval met gevaarlijke stoffen. De leidraad kan dan zowel spiegelend zijn voor de bestaande situatie als richtinggevend. Deze leidraad is géén verzameling wettelijke richtlijnen naslagwerk ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen opleidingsliteratuur. 1.5 Leeswijzer De leidraad bestaat conceptueel uit twee delen. Het eerste deel bestaat uit drie niet specialistische hoofdstukken. Deze kunnen dan ook zonder specialistische (voor)kennis gelezen worden. Na dit eerste inleidende hoofdstuk waarin aandacht wordt besteed aan een nadere precisering van de doelgroepen en de doelstelling van deze leidraad, volgt een beeldvormend hoofdstuk (hoofdstuk 2) over (de bestrijding van) ongevallen met gevaarlijke stoffen. Daarna volgt een hoofdstuk (hoofdstuk 3) waarin de organisatorische opzet van de regionale ogsorganisatie wordt beschreven. Het tweede deel van de leidraad bestaat uit een hoofdstuk dat de regionale ogsorganisatie van de brandweer op organisatorisch en planmatig detailniveau (aantallen eenheden, opkomststijden, kwaliteitseisen, vereiste planvorming o.a. in relatie tot de regionale risico-analyse, etc.) beschrijft. In een drietal bijlagen wordt voor de drie gespecialiseerde regionale brandweerfunctionarissen (adviseur gevaarlijke stoffen, meetplanleider en regionale staffunctionaris ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen) een uitgewerkte taakbeschrijving gegeven. 7

8 8 INLEIDING

9 HOOFDSTUK 2 HOOFDSTUK 2 Kenschets (ongevalsbestrijding) gevaarlijke stoffen 2.1 Inleiding In dit beeldvormend hoofdstuk komen de volgende zaken aan bod. Als eerste zal kort op de vraag in worden gegaan wat onder een gevaarlijke stof wordt verstaan (paragraaf 2.2). Vervolgens volgen korte beschouwingen over kansen op en effecten van ongevallen met gevaarlijke stoffen, uitgesplitst naar de drie gebruiksactiviteiten: productie en opslag (paragraaf 2.3) en transportmodaliteit (paragraaf 2.4), met een indicatie van de relevante wetgeving. In paragraaf 2.5 zal dan een beeld geschetst worden van typische ongevallen met gevaarlijke stoffen en de bestrijding daarvan. 2.2 Gevaarlijke stoffen De eerste vraag die gesteld kan worden is: wat wordt nu precies verstaan onder een gevaarlijke stof? Een (theoretisch) antwoord op deze vraag is de volgende: Een gevaarlijke stof is een stof die bij het vrijkomen uit zijn verpakking schade en/of hinder veroorzaakt aan de omgeving. De gevoelsmatige associatie die men veelal heeft bij gevaarlijke stoffen is dat zij in kleine hoeveelheden gevaarlijk voor de mens moeten zijn. Dat dit gevoel bedriegelijk kan zijn, illustreert het volgende voorbeeld. Een stof die bij het inslikken van slechts 40 gram leidt tot tenminste ernstige en irreversibele maagschade moet toch zeker gevaarlijk zijn. Hoewel dit het geval is bij gewoon keukenzout beschouwen weinigen keukenzout als een gevaarlijke stof. Het voorbeeld illustreert dat bij deskundig gebruik gevaarlijke stoffen nuttig zijn, terwijl zij bij ongecontroleerde verspreiding in het milieu schade kunnen veroorzaken. Veelal wordt het gevaar dat een (gevaarlijke) stof met zich meebrengt bepaald door de hoeveelheid die kan vrijkomen. Een voor de hand liggend voorbeeld van een gevaarlijke stof is benzine: een plasje benzine op de grond wordt door weinigen als alarmerend beschouwd. Het vrijkomen van benzine uit een tankwagen wordt echter terecht als een grote bedreiging voor de omgeving beschouwd. Minder voor de hand liggende voorbeelden van stoffen die bij grote hoeveelheden schadelijk zijn voor de omgeving zijn vloeibare of oplosbare stoffen als melk, cola en suiker: indien transporthoeveelheden van zulke stoffen in het water terecht komen, zal dat grote schade voor het milieu tot gevolg hebben. Een dergelijke hoeveelheid van zulke stoffen zal het water zuurstofloos maken waardoor het waterleven omkomt. Een recent voorbeeld (1999) is het vrijkomen van enkele tonnen melasse-stroop in de Schie bij Delft. Uiteindelijk is al het waterleven in de Schie tussen Delft en Rotterdam daardoor 9

10 KENSCHETS GEVAARLIJKE STOFFEN omgekomen. Hierdoor ontstond vervolgens een bedreiging van de volksgezondheid door de kans op botulisme. In de moderne industriële samenleving komen gevaarlijke stoffen op vele plaatsen in grote hoeveelheden voor; als grondstoffen of halffabrikaten die in productieprocessen verwerkt worden, opgeslagen worden, getransporteerd worden of in kleinverpakkingen naar de consument gaan. Bij elk van deze gebruiksactiviteiten (productie, opslag en transport) horen (eigen) risico s. 2.3 Productie en opslag De productie en opslag van gevaarlijke stoffen is (in Nederland) met veel veiligheidswaarborgen omgeven. In de wet- en regelgeving, zoals bijvoorbeeld in de Wet milieubeheer (bedoeld voor kleinere hoeveelheden gevaarlijke stoffen), het Besluit risico s zware ongevallen 1999 (BRZO 99; werkingsgebied betreft grotere hoeveelheden van zeer gevaarlijke stoffen) en de CPR-richtlijnen van de Commissie ter Preventie van Rampen worden veel veiligheidseisen gesteld waaraan moet worden voldaan voordat een vergunning verkregen wordt. In het bijzonder moet worden gekeken naar de risico s die de (gebruiks)activiteit voor zijn omgeving met zich meebrengt. Voor deze risico s bestaan verschillende normeringen. Eén van de meest effectieve veiligheidsmaatregelen is ruimtelijke scheiding tussen risicodragende activiteiten en kwetsbare locaties (bijvoorbeeld die met een hoge bevolkingsdichtheid). In Nederland is een dergelijke scheiding echter lang niet altijd mogelijk. In de literatuurlijst zijn publicaties opgenomen waarin gedetailleerder wordt ingegaan op verschillende aspecten van de wet- en regelgeving. Hier wordt nog slechts opgemerkt dat volgens het Besluit rampen en zware ongevallen 99 aangewezen bedrijven een veiligheidsrapport (VR) moeten maken waarin de risico s voor de omgeving beschreven worden. Er blijft echter altijd een kans op een ongeval. De effecten hiervan op de omgeving kunnen dan zeer groot zijn. Gevaarlijke stoffen komen immers bij de (productie- en opslag)activiteiten in zeer grote hoeveelheden en/of extreme omstandigheden voor (hoge drukken, hoge of juist zeer lage temperaturen). Effectafstanden van enkele tientallen kilometers zijn dan niet uitzonderlijk. Bij dergelijke grote effectafstanden kunnen dan ook grote aantallen slachtoffers horen. 10

11 HOOFDSTUK 2 Het is derhalve noodzakelijk om voorbereid te zijn op de bestrijding van dergelijke ongevallen. systeemgrootten, faalkans, en aantal slachtoffers zoals die in de praktijk in VR s voorkomen type grootte faalkans bijbehorende aantal dodelijke slachtoffers NH 3 -opslag m3 1 x 10-8 >100 HCN-buffer 17 m3 1 x 10-8 >100 NH 3 -leiding 90 m3 4 x afbeelding 2.1 Enkele recente voorbeelden van ongevallen tijdens productie of opslag in binnen- en buitenland zijn: 1996, brand in het op- en overslagbedrijf CMI te Rotterdam. Vanwege de giftige rookwolken is het sirenestelsel in een aantal woonwijken geactiveerd 1998, vanwege een brand in een raffinagecomplex in India zijn honderduizend mensen gedurende enkele dagen geëvacueerd 1999, een brand in een chemische fabriek in Duitsland leidt eveneens tot de ontruiming van enkele vierkante kilometers 2000, een brand in een vuurwerkopslag te Enschede leidt tot een explosie waarbij 23 mensen omkomen. Meer dan 400 woningen worden door de resulterende oppervlaktebrand volledig verwoest. 2.4 Transport Het transport van gevaarlijke stoffen moet voldoen aan wettelijke regelingen, zoals de bepalingen uit de Wet vervoer gevaarlijke stoffen (Wvgs). De Wvgs is een kaderwet die grotendeels is gebaseerd op Europese regelingen. Onderscheid kan worden gemaakt tussen de volgende transportmodaliteiten: transport per buisleiding transport over het water transport over het spoor wegtransport luchttransport. De bovenstaande opsomming correspondeert met de gemiddelde (afnemende) transporthoeveelheid per collo, dat wil zeggen per verpakking. Hoe meer gevaarlijke stof per collo aanwezig is, hoe groter het mogelijke effect is bij een ongeval. Transporthoeveelheden per collo bepalen daarom in het algemeen de eisen die aan de verpakking worden gesteld. In het bijzonder geldt bijvoorbeeld voor het wegtransport dat het vervoer van kleine hoeveelheden (in consumenten verpakking) zijn vrijgesteld van de bepalingen uit de Wvgs. 11

12 KENSCHETS GEVAARLIJKE STOFFEN In het algemeen geldt overigens dat de grootste kans op een (transport)ongeval bij het laden en lossen optreedt. Recente voorbeelden van ongevallen met gevaarlijke stoffen tijdens transport zijn: 1995, een vrachtvliegtuig van El Al stort neer op een flat in Amsterdam. Hoewel er geen zekerheid meer kan worden verkregen over de gevolgen van de gevaarlijke stoffen in de lading is de angst hiervoor onder de bevolking groot. 1999, na een aanvaring nabij Keulen komt een wolk van giftige dampen vrij. Deze trekt als stankwolk over Nederland en leidt zelfs in de regio Rijnmond nog tot honderden meldingen. 2000, een tankwagen gevuld met benzine rijdt in op een rij auto's die staan te wachten voor een politiecontrole 250 km ten noorden van Lagos in Nigeria. Deze botsing leidde tot een enorme vuurzee, waarbij ongeveer 200 mensen zijn omgekomen. 2.5 Ongevallen met gevaarlijke stoffen en de bestrijding daarvan In deze paragraaf zal geprobeerd worden om een beeld te schetsen van typische ongevallen met gevaarlijke stoffen en (in grote lijnen) van de mogelijkheden die er zijn voor de bestrijding daarvan. Een indeling van ongevallen met gevaarlijke stoffen Incidenten met gevaarlijke stoffen kunnen grofweg in twee categoriën worden ingedeeld. In de eerste plaats zijn er de veelal kleinere incidenten waarbij er slechts gevaar is voor de directe omgeving. Het betreft dan typisch lekkages van vaten, flenzen en aansluitingen. Als effectgrens voor dit type incidenten kan in de praktijk een maximale afstand van zo'n honderd meter gehanteerd worden. Onder dit type incidenten valt bijvoorbeeld de kleine lekkage van een giftige of bijtende verdampende stof of de brand (of de kans daarop) van een transporthoeveelheid brandbare stof. Dit soort incidenten komt enkele honderden malen per jaar voor in Nederland. Minder vaak voorkomende incidenten in deze categorie betreffen ongevallen waarbij explosieve of radio-actieve stoffen uit lagere gevaarscategoriën betrokken zijn. In de tweede plaats zijn er incidenten waarbij een groter gebied bedreigd wordt. Veelal betreft het hier het vrijkomen van giftige gassen in grotere hoeveelheden of gedurende een langere tijd. Een relatief veel voorkomend voorbeeld hiervan is een grote brand waarbij gevaarlijke stoffen betrokken zijn. Alle rookgassen zijn in principe giftig, maar daar waar de brandende stof zelf al giftig is, is de rook potentieel nog gevaarlijker. Incidenten van dit type komen in Nederland enkele tientallen keren per jaar voor. Minder vaak voorkomende incidenten in deze categorie betreffen ongevallen waarbij explosieve of radio-actieve stoffen uit hogere gevaarscategoriën betrokken zijn. 12

13 HOOFDSTUK 2 Bestrijding van ongevallen met gevaarlijke stoffen Corresponderend met de hierboven gegeven onderverdeling van ongevallen met gevaarlijke stoffen kan het gebied waarin het ongeval wordt bestreden in twee delen worden verdeeld: het brongebied en het effectgebied. Het brongebied is het gebied waar alles zich bevindt wat te maken heeft met de directe ongevalsbestrijding. In het bijzonder ligt daar het betrokken object of voertuig en het werkveld van de brandweer en de andere (hulpverlenings)diensten. Het effectgebied is het verderweg gelegen gebied waarbinnen de gevaarlijke stoffen vrijkomen, zich verspreiden en mogelijke (gezondheids)schade aanrichten. In dit gebied kan het nodig zijn maatregelen ten aanzien van de bevolking en/of het milieu te nemen. hulpverleners windrichting meetploeg overleg leidinggevenden, hulpverleningsdiensten, adviseur gevaarlijke stoffen looproute BEDREIGD GEBIED voertuigen/ containers plaats ongeval A U O W meetploeg ontsmettingsveld gebiedsindeling bij ongeval met gevaarlijke stoffen opstellijn OPSTELPLAATS BRONGEBIED (conform procedure OGS) EFFECTGEBIED (meetplan organisatie) afbeelding 2.2 Ongevalsbestrijding in brongebied In het brongebied zal de bestrijding van het ongeval gericht zijn op het redden van slachtoffers, het in veiligheid brengen van derden, het stoppen van de lekkage, het controleren van de brand (let op: vaak is gecontroleerd uitbranden beter voor het milieu dan blussen) en het voorkomen van verspreiding van vrijgekomen gevaarlijke stoffen. Bij de bronbestrijding zullen in eerste instantie vooral brandweereenheden een rol spelen gezien hun opkomsttijd, opleiding en uitrusting. Na een eerste stabilisatie van het incident zal het operationele zwaartepunt meer bij andere diensten en daar waar mogelijk bij private partijen komen te liggen. In het bijzonder zal na stabilisatie in het algemeen nog gevaarlijke stof moeten worden opgeruimd. De brandweer is hier slechts voor kleine hoeveelheden toe uitgerust. Grotere hoeveelheden zullen door private ondernemingen moeten worden verwijderd. Een belangrijk vraagstuk daarbij is het kostenverhaal. 13

14 KENSCHETS GEVAARLIJKE STOFFEN De coördinatie van de gezamenlijke inzet zal echter zolang er een gevaar is voor de openbare veiligheid een taak voor de overheid en met name de brandweer blijven (als operationeel leidinggevend namens het verantwoordelijk lokaal bestuur). Praktijkvoorbeeld (kleine bron, klein effect) De regionale alarmcentrale van de brandweer krijgt een melding binnen betreffende een vrachtwagen met daarop een lekkend vat met waarschijnlijk (gezien de oranje etikettering op wagen) een gevaarlijke stof. De alarmcentrale stuurt daarop eenheden van de plaatselijke vrijwillige brandweer ter plaatse. Tevens worden de leidinggevende officier van dienst, de regionale adviseur gevaarlijke stoffen en de politie gealarmeerd. Het eerste nader bericht van de bevelvoerder van de eerst aankomende brandweereenheid is dat er sprake is van een lekspoortje van ongeveer honderd meter op het bedrijfsterrein en dat het waarschijnlijk om een vat met chroomzuur (VN-nummer 1463, GEVI-nummer 58) gaat. Op basis van de informatie van de corresponderende ERIC-kaart 5-20 (het informatiesysteem voor bevelvoerders) laat hij door de politie en de veiligheidsdienst van het bedrijf de omgeving van het incident afzetten en laat hij voorbereidingen treffen om door brandweerpersoneel in chemicaliënoverall verspreiding van de lekkage met zand te laten voorkomen. De daarna ter plaatse komende officier van dienst heeft inmiddels al telefonisch contact gehad met de adviseur gevaarlijke stoffen. De adviseur gevaarlijke stoffen adviseert de officier van dienst om inderdaad het gelekt product in zand te absorberen. In dit geval blijkt de lekkage makkelijk te verhelpen door het omdraaien van het vat. Dit kan ook in chemicaliënoverall gebeuren. Beide ingezette chemicaliën-overall dragers lijken niet in contact te zijn geweest met de vloeistof. Daarom wordt, op advies van de adviseur gevaarlijke stoffen, besloten tot provisorische ontsmetting met behulp van een hoge-druk straal, waarbij het spoelwater in het riool mag lopen. De gebruikte kleding wordt daarna aan een specialistisch bedrijf ter reiniging aangeboden. De brandweerinzet wordt nu afgebouwt. De officier van dienst, de leidinggevende inspecteur van dienst van de politie, de adviseur gevaarlijke stoffen en een vertegenwoordiger van het transportbedrijf spreken af hoe zowel het verontreinigde zand als het lekkend vat kan verwijderen kan worden verwijderd. De adviseur gevaarlijke stoffen adviseert de transporteur bij het vinden van een geschikt opruimingsbedrijf dat in opdracht van de verzekeraar van het transportbedrijf de klus kan klaren. De politie maakt ondertussen procesverbaal op en ziet toe, in afwachting van een ambtenaar van de gemeentelijke milieudienst, dat er voor aankomst van het opruimingsbedrijf niets met het voertuig of het verontreinigde zand gebeurt. 14

15 HOOFDSTUK 2 Ongevalsbestrijding in effectgebied In het effectgebied is de bestrijding gericht op bescherming van de bevolking en/of het milieu. Voor bescherming van de bevolking zijn er in principe drie soorten maatregelen te onderscheiden: voorlichting alarmering/advies ontruiming/evacuatie. Indien de concentratie van de vrijgekomen stof laag is en een gering risico met zich meebrengt, zal de bevolking slechts voorgelicht dienen te worden. Indien de concentratie hoog is, maar in principe een tijdelijk risico met zich meedraagt zal de bevolking gealarmeerd dienen te worden en het advies dienen te krijgen om deuren en ramen te sluiten. In het bijzonder zal dit de handelswijze zijn bij het in één keer vrijkomen van een giftig gas (instantane emissie). Er zal dan geen tijd zijn om een ontruiming/evacuatie in te zetten. Indien de risicodragende concentratie hoog is en een langdurige blootstelling hieraan dreigt zal evacuatie van de bevolking overwogen dienen te worden. Dit zal in het algemeen het geval zijn bij het gedurende een langere tijd continu vrijkomen van een giftig gas of giftige rookwolken. De overgangen tussen de verschillende maatregelen (voorlichting, alarmering en evacuatie) zijn stofspecifiek en situatie-afhankelijk. In de publicatie interventiewaarden gevaarlijke stoffen van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties worden hiervoor richtlijnen gegeven. Veelal zal overigens sprake zijn van opeenvolgende zones waarin de verschillende maatregelen toegepast dienen te worden. Gezien de snelheid waarmee vooral ontsnappende gaswolken zich verplaatsen zal de bevoegdheid voor alarmering van de bevolking vergaand gemandateerd zijn. Bij een gemiddelde windsnelheid beweegt een gasfront zich met bijna 30 kilometer per uur 1. Over het algemeen betekent dat voor het nemen van maatregelen slechts enkele minuten beschikbaar zijn. Tijd voor het nemen van meerdere stappen in een besluitvormingsketen is er dan niet. Besluiten tot waarschuwing en alarmering van de bevolking worden daarom vaak vanaf de bedrand genomen. 1 Bij een voor Nederland gemiddelde windsnelheid van 5 m/s beweegt het midden van een gaswolk zich met 18 kilometer per uur voort. Het gasfront (de virtuele grens waarvoor slechts 10 % van het gas in lage concentratie is gepasseerd) beweegt zich dan met zo'n 30 kilometer per uur voort. 15

16 KENSCHETS GEVAARLIJKE STOFFEN Praktijkvoorbeeld (grote bron, groot effect) Op 28 februari 1996 brak er brand uit in het op- en overslag bedrijf CMI te Rotterdam. Besloten werd op grond van zowel de enorme hoeveelheid veelkleurige rook als van de bijna ogenblikkelijk binnenstromende klachten, om het sirenenetwerk te activeren. De bevolking werd daarmee opgeroepen binnen te blijven en ramen en deuren te sluiten. Door de politie werden de bedreigde woongebieden afgezet. De lokale rampenzender werd ingezet om de bevolking voor te lichten. Enkele politiemensen die de bemanning van een direct in de rook gelegen schip evacueerden moesten behandeld worden voor rookvergiftiging. Gedurende enige uren bestond er onduidelijkheid over de precieze aard van de betrokken stoffen. De resultaten van de gasmetingen door meetploegen van de brandweer in het effectgebied aan de andere zijde van de Nieuwe Maas leken geruststellend. Echter op beleidsniveau bestond angst dat door de neerslag van kankerverwekkende stoffen uit de rook een langdurige evacuatie van enkele woonwijken toch noodzakelijk zou blijken. Ondertussen bleek het handhaven van de afzetting van de bedreigde woongebieden buitengewoon lastig. De afsluiting van de snelweg A15 leidde tot een extra complicerende verkeerschaos. Na enkele uren kon het alarm worden opgeheven. Uit de evaluatie bleek het grote belang van adequate voorlichting naar de bevolking en van de kwaliteit van de communicatie tussen de verschillende besluitvormingsniveau s. 16

17 HOOFDSTUK 3 HOOFDSTUK 3 De regionale ogs-organisatie: hoofdlijnen 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk zal de regionale organisatie ter bestrijding van ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen betrokken zijn (kortweg de regionale ogs-organisatie genoemd), besproken worden. Regionaal slaat hier op a) de verantwoordelijkheid van de regionale brandweer om de (voorbereiding op) ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen te coördineren b) het feit dat veel functies/functionaliteiten regionaal worden ingevuld. Er is geen sprake van een daadwerkelijk gescheiden organisatie al dan niet deel uitmakend van de regionale brandweer. De brandweerfunctionarissen die bijdragen aan de regionale ogs-organisatie kunnen allemaal werkzaam zijn bij de gemeentelijke brandweren in de regio. De regionale ogs-staffunctionaris zal meestal daadwerkelijk in dienst bij de regionale brandweer zijn. Overigens hoeven de betrokken functionarissen niet persé brandweerfunctionarissen te zijn, met name voor adviserende functies zijn externe deskundigen goed denkbaar en mogelijk zelfs wenselijk. 3.2 Organisatorisch basisprincipe Er kan formeel onderscheid gemaakt worden tussen enerzijds taken die voortvloeien uit de wettelijke verantwoordelijkheid van de regionale brandweer waar het het verkennen van gevaarlijke stoffen, het waarschuwen van de bevolking en ontsmetting betreft, en anderzijds taken die voortvloeien uit de praktische overweging dat het de aanbeveling verdient om veel voorbereiding op ongevallen met gevaarlijke stoffen regionaal te organiseren. Dit laatste gezien enerzijds de zeer specifieke kennis en materialen die benodigd zijn voor de ogs en anderzijds de relatief lage frequentie waarmee ongevallen met gevaarlijke stoffen in de meeste regio s voorkomen. In de organisatorische uitwerking is dit onderscheid echter vaak moeilijk te maken. Zo kan de functie van de adviseur gevaarlijke stoffen (AGS) grotendeels worden beschouwd als praktische regeling, maar zijn deeltaak als ontsmettingsdeskundige sluit aan op de wettelijke taak van de regio. In deze leidraad wordt het volgende onderscheid als organisatorisch basisprincipe nemen: bronbestrijding versus effectbestrijding. Onder bronbestrijding verstaan we de acties die genomen moeten worden op of rondom de plek van het incident en die dienen ter stabilisatie van het ongeval. De verantwoordelijkheid hiervoor is een lokale (krachtens de Brandweerwet). Zoals reeds opgemerkt zal regionale steun hiervoor vaak wenselijk en praktisch zijn. Onder effectbestrijding verstaan we de acties die genomen moeten worden om de effecten van het ongeval buiten de directe omgeving van het ongeval te beperken. Het begrip omgevingsmanagement is wellicht een helder synoniem. Min of meer parallelle 17

18 DE REGIONALE OGS-ORGANISATIE: HOOFDLIJNEN eerste stappen daartoe zijn enerzijds het in kaart brengen van de verspreiding van de gevaarlijke stof (verkennen, meten en inlichten bevoegd gezag en operationeel commando) en anderzijds het waarschuwen en alarmeren van de bevolking. Een eventueel volgende stap is het verrichten van (grootschalige) ontsmetting. De verantwoordelijkheid voor de effectbestrijding ligt primair bij de regionale brandweer. Lokale ondersteuning zal vaak wenselijk en praktisch zijn. Bronbestrijding Effectbestrijding Organisatorisch Lokale verantwoordelijkheid Regionale verantwoordelijkbasisprincipe met regionale steun heid met lokale steun onderscheid bron- en effectbestrijding Operationele Gevaarsinschatting Gevaarsinschatting kerntaken Redden Verkennen/Meten Stabiliseren Waarschuwen Meten Grootschalige ontsmetting Beschermingsadviezen personeel Coördinatie Ontsmetten afbeelding 3.1 In het organisatorische basisprincipe bronbestrijding versus effectbestrijding is nog niet de coördinatie van de voorbereiding op de ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen opgenomen. Dit is echter wel een regionale verantwoordelijkheid. Invulling hieraan wordt gegeven door de regionale staffunctionaris ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen (zie paragraaf 3.3). Hieronder valt met nadruk ook de pro-actieve taak van de regionale brandweer. 3.3 Overzicht functies regionale ogs-organisatie In deze paragraaf wordt een overzicht gegeven van de functies/functionaliteiten die invulling geven aan de regionale ogs-organisatie. Tevens wordt van iedere functie/ functionaliteit een taakbeschrijving gegeven. De volgende functies/functionaliteiten moeten in de regionale ogs-organisatie worden ingevuld: de regionale staffunctionaris ogs de (standaard) brandweereenheden de officier van dienst (OvD) regionaal operationeel team (ROT) de adviseur gevaarlijke stoffen (AGS) de meetplanleider (MPL) meetploegen ogs-peloton ontsmettingspeloton regionale alarmcentrale (RAC). 18

19 HOOFDSTUK 3 In afbeelding 3.2 is aan de hand van de onderverdeling zoals die in paragraaf 3.2 is gegeven schematisch de regionale ogs-organisatie weergegeven. Coördinatie van de voorbereiding ogs-staffunctionaris Bronbestrijding Effectbestrijding AGS Meetplanleider OvD ROT RAC organigram regionale ogsorganisatie basiseenheden ogs-peloton meetploeg = hiërarchische verhouding afbeelding 3.2 meetploegen ontsmettingspeloton = advies en informatie Voor elk van de functies kan buiten een taakbeschrijving ook een corresponderende kwaliteitseis worden geformuleerd. Deze kwaliteitseisen zullen worden uitgewerkt in hoofdstuk 4. Hieronder zullen in drie subparagrafen de taakbeschrijvingen behorend bij bovenstaande functies/functionaliteiten en die horen bij de coördinatie van de voorbereiding, de bronbestrijding en de effectbestrijding, worden uitgewerkt Coördinatie van de voorbereiding op ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen In de regionale ogs-organisatie is een staffunctionaris belast met de coördinatie van de voorbereiding op ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen. Regionale staffunctionaris ogs De regionale staffunctionaris ogs heeft als taak de (preparatieve) invulling van de regionale ogs-verantwoordelijkheid te coördineren. Deze wettelijke verantwoordelijkheid omvat het verkennen van de verspreiding van gevaarlijke stoffen en het waarschuwen en eventueel ontsmetten van de bevolking. Hij is daarom onder andere verantwoordelijk voor opleiding en oefening van de andere bij de regionale ogs betrokken brandweerfunctionarissen. 19

20 DE REGIONALE OGS-ORGANISATIE: HOOFDLIJNEN Een andere taak van de staffunctionaris ligt op het terrein van pro-actie, preventie en planvorming rampenbestrijding. Hij heeft de noodzakelijke kennis en informatie waar het milieuvergunningen, routering gevaarlijke stoffen, post-seveso bedrijven, etc betreft. Deze kennis is bijvoorbeeld beschikbaar gemaakt in het kader van een regionale risicoinventarisatie al dan niet ten behoeve van de toepassing van de Leidraad maatramp. Deze kennis en informatie is noodzakelijk om de regionale ogs-organisatie afdoende te kunnen voorbereiden. Als indicatie voor de benodigde kwaliteit van en kwantiteit aan regionale staffunctionaris(sen) kan gelden dat de regio wordt geacht om 80% van de noodzakelijke pro-actieve en preventieve vraagstukken zelf te kunnen behandelen. Voor de resterende 20% kan een beroep worden gedaan op de gespecialiseerde ondersteuning die door bovenregionale samenwerking of door derden kan worden geleverd. Hieronder valt bijvoorbeeld de ondersteuning die de bovenregionale BRZOsteunpunten kunnen leveren Bronbestrijding In de regionale ogs-organisatie moeten de volgende functies/functionaliteiten waar het bronbestrijding betreft worden ingevuld: alarmering: regionale alarmcentrale (RAC) (eerste) interventiecapaciteit: brandweereenheden leidinggevende brandweer: de officier van dienst (OvD) aanvullende deskundig advies: de adviseur gevaarlijke stoffen (AGS) gespecialiseerde interventiecapaciteit: ogs-peloton. Regionale alarmcentrale De regionale alarmcentrale (RAC) kent, waar het de bronbestrijding betreft, als hoofdtaak het alarmeren en opschalen van de brandweer en andere betrokken diensten. De RAC zal dan functioneren zoals beschreven in het regionaal alarmeringsplan ogs (zie paragraaf 3.4). Zeker in de eerste fase van het incident zal de RAC de plek zijn waar de beschikbare informatie over het ongeval, de betrokken gevaarlijke stoffen en de ingezette eenheden centraal beheerd wordt. Brandweereenheden De eerst aankomende brandweereenheden plegen de eerste gevaarsinschatting. Op basis daarvan kan door hen een verkenning of een spoedeisende redding worden ingezet. Zij hebben daartoe de beschikking over beschermende kleding (chemicaliënpak) en informatiemateriaal (ERIC-kaarten). In principe wordt echter in eerste instantie voor een defensieve taktiek gekozen in afwachting van de deskundigheid van de officier van dienst en/of de adviseur gevaarlijke stoffen. Afgezien van de gespecialiseerde eenheden van het regionale ogs-peloton zijn de standaard brandweereenheden de handen waarmee het incident zal moeten worden gestabiliseerd. 20

21 HOOFDSTUK 3 Officier van Dienst De officier van dienst is de operationeel leidinggevende van de brandweer op de plaats incident. Na aankomst zal hij een gevaarsinschatting maken, zo mogelijk met behulp van het (telefonisch) advies van de adviseur gevaarlijke stoffen, en op basis daarvan de inzetstrategie bepalen. Hij zal verder het initiatief nemen voor de coördinatie van de multidisciplinaire hulpverlening op de plaats incident. Deze coördinatie zal in het algemeen geschieden door een team-overleg van de leidinggevenden van de verschillende diensten; het coördinatieteam plaats incident (CTPI). Adviseur gevaarlijke stoffen De adviseur gevaarlijke stoffen (AGS) adviseert in eerste instantie de OvD telefonisch over de wijze waarop het incident met gevaarlijke stoffen bestreden moet worden. Van de OvD kan immers niet verwacht worden dat hij deze specialistische kennis paraat heeft. Ook over de wijze van ontsmetten van blootgestelde hulpverleners en burgers kan de AGS adviseren. Na aankomst op de plaats incident (binnen 30 minuten) zal de AGS als adviseur aan het CTPI worden toegevoegd. Als overgangssituatie kan ervoor gekozen worden om regionaal (hoofd)officieren op te leiden de eerste ondersteuning bij de stabilisering van het incident na 30 minuten te leveren. Door bovenregionale invulling van de AGS-functie kan een AGS dan binnen één uur ter plaatse zijn om bij de afhandeling van het gestabiliseerde incident te adviseren. Regionaal ogs-peloton Met het begrip regionaal ogs-peloton wordt de daadwerkelijk regionale interventiecapaciteit van de brandweer bedoeld. Vier standaard elementen zijn: gaspakkenteams ontsmettingscontainer ogs-haakarmbak of ogs-hulpverleningsvoertuig pelotonscommandant. Bij (de dreiging op) het vrijkomen van zeer giftige of bijtende stoffen kunnen hulpverleners slechts opereren in een beschermend gaspak. Gaspakdragers van de brandweer zullen vooral worden ingezet voor acute, algemene bronbestrijdingswerkzaamheden als het dichtdraaien van afsluiters of het aansluiten van slangkoppelingen ten behoeve van het overpompen van gevaarlijke stoffen. Gezien de langere opkomsttijd en de tijd die nodig is voordat kan worden ingezet, is redding geen taak voor gaspakkenteams. Na een inzet moeten gaspakdragers ontsmet kunnen worden. Hiervoor zijn aparte voorzieningen noodzakelijk, de ontsmettingscontainer. In een ogs-haakarmbak of ogs-hulpverleningsvoertuig zijn de middelen aanwezig waarmee de brandweer maatregelen kan treffen om een (beperkt) ongeval met gevaarlijke stoffen te bestrijden. 21

22 DE REGIONALE OGS-ORGANISATIE: HOOFDLIJNEN Effectbestrijding In de regionale ogs-organisatie moeten de volgende functies/functionaliteiten waar het effectbestrijding betreft worden ingevuld: de meetplanleider de meetploegen regionaal operationeel team (ROT) regionale alarmcentrale (RAC) peloton grootschalige ontsmetting. Meetplanleider Wanneer er sprake is van het ongecontroleerd verspreiden van gevaarlijke stoffen buiten de directe omgeving van het incident zal het regionale meetplan worden opgestart. Onderdeel van het meetplan is verkenning van het gevaarsgebied door meetploegen in opdracht van de meetplanleider. De directe aansturing van de meetploegen behoort tot het bedrijfsproces van de betrokken regionale alarmcentrale (RAC). De in de RAC of in het regionaal operationeel team (ROT) aanwezige meetplanleider zal de meetresultaten interpreteren. De meetplanleider zal op basis van deze interpretatie, maar nadrukkelijk ook op basis van andere informatie, het bestuur adviseren over de te nemen maatregelen ter bescherming van de bevolking. De meetplanleider heeft tevens als expliciete taak het actief verkrijgen van alle inlichtingen die tot een compleet beeld van de situatie bijdragen. Vanuit die taak ziet hij ook toe op de eenduidigheid van het beeld van de situatie bij het coördinatieteam plaats incident (CTPI), het regionaal operationeel team (ROT) en het gemeentelijke rampenstaf (GRS). Meetploegen Meetploegen, bestaande uit twee opgeleide brandweerfunctionarissen (verkenners gevaarlijke stoffen), kunnen door verkenning of metingen de verspreiding van een gevaarlijke stof in kaart brengen. Regionaal operationeel team Het regionaal operationeel team (ROT) coördineert de acties met betrekking tot het effectgebied. Het ROT adviseert de verschillende betrokken gemeentelijke rampenstaven en bevordert afstemming van de beslissingen die zij nemen met betrekking tot de effectbestrijding. Het regionaal operationeel team faciliteert verder het lokaal commando in het brongebied als het gaat om benodigde logistieke of gespecialiseerde bijstand. Regionale alarmcentrale De regionale alarmcentrale (RAC) heeft als kerntaak met betrekking tot de effectbestrijding het aansturen van het sirenenetwerk en het verzorgen van de communicatie tussen de meetplanleider en de meetploegen. 22

23 HOOFDSTUK 3 Peloton grootschalige ontsmetting Het ontsmettingspeloton faciliteert grootschalige (zelf)ontsmetting wanneer grote aantallen burgers door gevaarlijke stoffen besmet zijn. 3.4 Planvorming Voor het goed functioneren van de regionale ogs-organisatie is preparatieve planvorming noodzakelijk: a) In planvorming moet worden aangegeven hoe de organisatie tijdens een ongeval met gevaarlijke stoffen moet functioneren. Hiertoe moet tenminste aanwezig zijn: een regionale alarmeringsprocedure ogs een regionale inzetprocedure ogs een regionaal meetplan een regionaal plan waarschuwing en alarmering rampbestrijdingsplannen en/of aanvalsplannen voor voorzienbare risico's waarbij gevaarlijke stoffen betrokken zijn. b) In een regionaal oefenplan ogs moet worden aangegeven hoe de functionarissen die betrokken zijn bij de ogs geoefend worden. Vanuit de verantwoordelijkheid van de werkgever zoals beschreven in de Arbeidsomstandighedenwet is het noodzakelijk de mate van geoefendheid van individuele functionarissen ook in een logboekvorm bij te houden. Hoewel de verschillende hulpverleningsdiensten een eigen verantwoordelijkheid hebben voor hun eigen personeel, heeft de regionale brandweer gezien haar wettelijke taak voor de voorbereiding van de coördinatie van de rampenbestrijding een verantwoordelijkheid voor het multidisciplinaire deel van dit oefenplan. De regionale alarmeringsprocedure ogs In de regionale alarmeringsprocedure ogs wordt beschreven hoe de regionale alarmering na een ongeval met gevaarlijke stoffen plaats vindt. De regionale alarmeringprocedure kent een basisdeel en specifieke deelalarmeringsprocedures. In het basisdeel dient onder andere opgenomen te zijn hoe de eerste uitruk na een melding van een ongeval met gevaarlijke stoffen is samengesteld. Bij zo n melding zal ook altijd de AGS worden gealarmeerd. Voorbeelden van specifieke deelalarmeringsprocedures zijn de procedure voor alarmering van het regionale ogs-peloton of het regionaal peloton grootschalige ontsmetting. Een belangrijke deelprocedure is ook de beschrijving van de wijze waarop het regionale meetplan in werking kan worden gesteld. Deze verantwoordelijkheid zullen tenminste de OvD en de AGS moeten hebben. De regionale inzetprocedure ogs De regionale inzetprocedure ogs beschrijft de wijze waarop de hulpverleningsdiensten optreden bij ongevallen met gevaarlijke stoffen. Deze regionale procedure zal een regionale uitwerking zijn van de landelijke inzetprocedure zoals die op hoofdlijnen in deze leidraad is beschreven. De regionale inzetprocedure ogs is echter met nadruk een 23

24 DE REGIONALE OGS-ORGANISATIE: HOOFDLIJNEN multidisciplinaire procedure; ook taken en verantwoordelijkheden van andere (hulpverlenings)diensten zijn erin opgenomen. In vergelijk met andere incidenttypen is juist bij ongevallen met gevaarlijke stoffen de onderlinge afstemming tussen de verschillende hulpverleningsdiensten van belang: op welke wijze worden besmette slachtoffers overgedragen van brandweer aan de ambulancedienst? Hoe weten politieeenheden waar ze nog veilig kunnen werken? De regionale inzetprocedure zal ook aandacht besteden aan de fase na (eerste) stabilisatie van het incident. Zeker in verband met de mogelijkheid van verhaal van de veelal grote kosten voor het opruimen van gevaarlijke stoffen die in het milieu terecht zijn gekomen, is een welomschreven gemeentelijke procedure noodzakelijk. Het regionale meetplan In het regionale meetplan wordt technisch en organisatorisch beschreven hoe met gebruik van de regionale meetploegen en andere informatie (zoals bijvoorbeeld informatie via een milieuklachtenlijn, de CPA of het meetnet radio-activiteit) de verspreiding van een gevaarlijke stof in kaart kan worden gebracht. Het plan kan als draaiboek voor de meetplanleider worden beschouwd. In het plan staat derhalve beschreven hoe meetploegen worden gealarmeerd en ingezet, hoe de meetploegen communiceren met de meetplanleider en omgekeerd, hoe de advisering van de meetplanleider via het regionaal operationeel team (ROT) aan het bestuur geschiedt, etc. Het regionaal plan waarschuwing en alarmering In het regionaal plan waarschuwing en alarmering wordt beschreven hoe de bevolking kan worden voorgelicht en gewaarschuwd. Voor elk van de drie mogelijkheden tot bescherming van de bevolking (voorlichting, ramen-en-deuren-dicht en ontruiming/ evacuatie) zal beschreven moeten worden hoe de taken en bevoegdheden zijn verdeeld. In tegenstelling tot het meetplan is het plan waarschuwing en alarmering in essentie multidisciplinair. In het plan moeten afspraken beschreven worden die zijn gemaakt met gemeentelijke diensten voorlichting en lokale rampenzender(s) over voorlichting en alarmering van bevolking. Afspraken moeten bijvoorbeeld worden gemaakt met de politie voor de inzet van politiematerieel ten behoeve van de alarmering, maar ook voor het ontruimen en afzetten van bedreigde gebieden. Veel van deze zaken behoren al in de verschillende gemeentelijke rampenplannen te zijn vastgelegd. Belangrijk is de onderkenning van de snelheid waarmee gevaarlijke stoffen zich kunnen verspreiden. Bij een voor Nederland gemiddelde windsnelheid van 5 meter per seconde beweegt het front van een gaswolk met bijna 30 kilometer per uur. Voor de alarmering van bedreigde gebieden bij ontsnapping van een gaswolk zijn dus slechts enkele minuten beschikbaar. De bevoegdheid tot het in werking stellen van bijvoorbeeld het sirenenetwerk moet daarom gemandateerd worden naar het niveau van de OvD. 24

25 HOOFDSTUK 3 Rampbestrijdingsplannen en/of aanvalsplannen In de Wet rampen en zware ongevallen is bepaald dat voor voorzienbare risico's die aanleiding kunnen geven tot een zwaar ongeval een rampbestrijdingsplan moet worden opgesteld. Voorbeelden van dergelijke risico's die expliciet in de wet beschreven zijn, zijn de aanwezigheid van Seveso-inrichtingen en van kernenergiebedrijven (eventueel in naburige regio's). Voor voorzienbare risico's van een geringere omvang ligt het in de rede om een een aanvalsplan te maken, dat wil zeggen een plan waarin het optreden van de hulpverleningsdiensten bij een specifiek type incident reeds vooraf beschreven is. 25

26 26 DE REGIONALE OGS-ORGANISATIE: HOOFDLIJNEN

27 specialistisch gedeelte HOOFDSTUK 4 HOOFDSTUK 4 De regionale ogs-organisatie: operationeel uitgewerkt 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk zal de regionale organisatie van de ogs zoals die in hoofdstuk 3 is besproken op hoofdlijnen verder operationeel worden uitgewerkt. Operationeel uitwerken houdt hier in dat aandacht zal worden besteed aan de gewenste organisatievorm van de verschillende functionaliteiten de kwaliteitseisen de aan de verschillende functies en de individuen die die functies invullen kunnen worden gesteld. Voor de volledigheid zal per functie, voorafgaande aan de organisatievorm en de kwaliteitseisen, een puntsgewijze herhaling van de taakbeschrijvingen worden gegeven. In de leidraad operationele prestaties (BZK, 2001) worden de operationele prestaties die de verschillende eenheden/functionaliteiten geacht worden te kunnen leveren, uitgebreid(er) besproken. 4.2 Organisatie en kwaliteitsborging regionale ogs Voor ieder van de in hoofdstuk 3 beschreven functies en functionaliteiten zal in deze paragraaf worden ingegaan op organisatorische aspecten en vereiste kwaliteitsborging. Overeenkomstig hoofdstuk 3 wordt de onderverdeling in coördinatie van de voorbereiding op de ogs, bronbestrijding en effectbestrijding aangehouden Coördinatie van de voorbereiding op de ogs Regionale staffunctionaris ogs TAAK De regionale staffunctionaris ongevalsbestrijding gevaarlijke stoffen heeft de volgende taken: regionale preparatie ogs regionale coördinatie gemeentelijke preparatie ogs coördinatie regionaal pro-actie beleid gevaarlijke stoffen (onder andere voor BRZO-bedrijven). ORGANISATIEVORM De regionale staffunctionaris ogs is in principe in dienst bij de regionale brandweer. Idealiter kan de regionale staffunctionaris ogs ook zelf meedraaien in het AGS-piket, maar dit is nadrukkelijk geen vereiste. 27

28 DE REGIONALE OGS-ORGANISATIE: OPERATIONEEL UITGEWERKT KWALITEITSEIS De regionale staffunctionaris ogs heeft tenminste de opleidingen PPP1 en PPP2 gevolgd. De regio kan zelf voorzien in 80% van de pro-actieve en preventieve vraagstukken waar het het risico van ongevallen met gevaarlijke stoffen betreft. Er kunnen daarom meerdere staffunctionarissen ogs, met verschillende specifieke opleidingen, noodzakelijk zijn Bronbestrijding De tijdsbalk voor het optreden in het kader van de bronbestrijding op de plaats incident bij ongevallen met gevaarlijke stoffen kan als volgt worden geschetst: De zorgnormen geven aan binnen hoeveel tijd een eerste brandweereenheid ter plaatse dient te zijn. De primaire taak van (de bevelvoerder van) deze eenheid is het bepalen van de opstellocatie en uitvoeren eerste verkenning in afwachting van de OvD. De OvD zal binnen 15 minuten arriveren. Zijn taak is het maken van een eerste gevaarsinschatting en het (indien mogelijk) doen uitvoeren van reddingsacties. Hij kan daarvoor beroep doen op telefonische ondersteuning door de AGS. Na 30 minuten komt er ondersteuning voor de OvD ter plaatse. Deze ondersteuning bestaat bij voorkeur uit een gekwalificeerde AGS, maar als overgangssituatie kan deze ondersteuning ook bestaan uit een ogsgekwalificeerde officier (voor de kwalificaties zie hieronder). In de periode van 30 tot 60 minuten na melding van het incident zal worden gewerkt aan stabilisatie van het incident. Na ten hoogste 60 minuten is dan in elk geval een gekwalificeerde AGS ter plaatse die deskundig advies kan geven over de verdere afhandeling van het incident. Regionale alarmcentrale TAAK De regionale alarmcentrale heeft de volgende taken waar het de bronbestrijding in het kader van de ogs betreft: eerste informatieverzameling uitrukvoorstel/alarmering communicatie tussen AGS en OvD (of eerste bevelvoerder) ter plaatse. specialistisch gedeelte ORGANISATIEVORM Het instellen en in stand houden van de regionale brandweeralarmcentrale is een wettelijke verantwoordelijkheid van de regionale brandweer. KWALITEITSEIS De regionale alarmcentrale is adequaat voorbereid op ongevallen met gevaarlijke stoffen, dat wil zeggen dat: 28