Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

Transcriptie

1 Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden Kennisupdate woonvisie xx maand xxxx K A W januari 2017 Foto: Ferry Verheij 1e concept versie

2

3 datum 31 januari 2017 werk behandeld door Emiel Heuff Daniel Depenbrock Pelgrimsstraat BH Rotterdam +31 (0) info@kaw.nl

4 Inhoudsopgave Inleiding 5 1. Grote trends en nieuwe wetten Samenvatting wetten en kaders Andere rolverdeling Trends 7 2. Demografische ontwikkelingen Bestaande verwachtingen en regionale trends Regionale verschillen Bevolkings- en huishoudensprognoses Bevolkingsontwikkeling naar leeftijd Migratie naar richting Woonprofielen per gemeente Giessenlanden Gorinchem Hardinxveld-Giessendam Leerdam Molenwaard Zederik Vianen Woningvoorraad Voorraadontwikkeling Nieuwbouw Ontwikkeling van het planaanbod Wonen en zorg Ontwikkelingen in wonen en zorg 53 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 2

5 5.2. Zorgdoelgroepen Naar nieuwe woon-zorgconcepten Thuiswonend: sluitende keten wonen, welzijn en zorg Betaalbaarheid Betaalbaarheid en beschikbaarheid Kwetsbare groepen Bijzondere groepen Woonwagenbewoners: zorgen voor voldoende standplaatsen Vluchtelingen en vergunninghouders 61 3 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

6 4 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

7 Inleiding Dit document geldt als inhoudelijke onderlegger voor de geactualiseerde regionale woonvisie Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. Voor de actualisatie van de regionale woonvisie gebruikten we de volgende input: - nieuwe wetten en grote trends; - nieuwe prognoses; - nieuwe marktinzichten; - tussentijds opgeleverde / vastgestelde marktonderzoeken en woonvisie van individuele gemeent en; - evaluatie van de huidige afstemmingsmethodiek; - evaluatie van het uitvoeringsprogramma; - discussie op ambtelijk en bestuurlijk niveau over huidige en nieuwe thema s in relatie tot het wonen. Over deze kennisupdate heeft geen besluitvorming plaatsgevonden. Het is een combinatie van bestaande feitelijke informatie en ontwikkelingen. In deze kennisupdate zijn de volgende gemeenten opgenomen: - Giessenlanden (fuseert met Molenwaard) - Gorinchem - Hardinxveld-Giessendam (treedt per 1 juli 2017 uit) - Leerdam (fuseert met Vianen en Zederik) - Molenwaard (fuseert met Giessenlanden) - Vianen (maakt nu geen deel uit van de regio, maar fuseert met Leerdam en Zederik, gegevens ontbreken deels) - Zederik (fuseert met Vianen en Leerdam) 5 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

8 1. Grote trends en nieuwe wetten 1.1. Samenvatting wetten en kaders In de bijlage staat een uitgebreidere beschrijving van de veranderde wetten en kaders. De belangrijkste nieuwe wetten sinds de huidige woonvisie: - Huisvestingswet (2014): deze wet regelt vooral hoe gemeenten kunnen sturen op woonruimteverdeling (huisvestingsverordening) - Woningwet (2015): richt zich op het huisvesten van de doelgroep van beleid, waaronder voldoende goede en betaalbare woningen, zorgt voor een duidelijke afbakening van kerntaken en verantwoordelijkheden, regelt het maken van prestatieafspraken tussen gemeente, corporaties en huurdersorganisaties en is de basis voor het passend toewijzen - Nieuw WWS-stelsel (2015): vooral van invloed is dat de WOZ-waarde zwaarder meetelt bij het bepalen van de maximaal redelijke huur Andere rolverdeling Het speelveld voor de samenwerking tussen gemeente en corporaties is veranderd. - Corporaties: werken strikt aan hun kerntaken, uitgedrukt in DAEB- (Diensten van Algemeen Economisch Belang) en niet-daeb-activiteiten. Corporaties verantwoorden hoe hun activiteiten passen binnen hun kerntaken. Corporaties hebben minder financiële ruimte door onder meer heffingen (verhuurdersheffingen, Vestia), een nieuw WWS-stelsel dat meer op WOZ-waarde is gebaseerd, en invoering van de passendheidstoets. - Huurders: de rol van georganiseerde huurders is groter. Zij hebben de mogelijkheid om mee te beslissen over strategische keuzes, en zijn medeondertekenaar van de prestatieafspraken. - De markt en andere organisaties: vanuit de vrije sector, bijvoorbeeld pensioenfond sen, ontstaan meer en meer initiatieven om huurwoningen te ontwikkelen, ook in de sociale sector, waaronder jongerenhuisvesting en ouderenwoningen. - Gemeente: is nu vooral de partij die ontwikkelingen mogelijk maakt ( faciliteert ) en in het maatschappelijk belang initiatief neemt. De regierol beperkt zich tot het stellen van randvoorwaarden. De uitwerking ligt vaak bij maatschappelijke en commerciële partijen. Ook de gemeente heeft minder financiële armslag door decentralisatie van Rijkstaken, waarbij de budgetten niet evenredig stijgen. De ISV-gelden zijn op en deze worden niet aangevuld. De gemeente heeft een taak bij het opstellen van prestatieafspraken met de corporaties. Formeel vraagt de gemeente aan corporaties om een bod te doen op de ambities (die de gemeente vaststelt in een woonvisie). Corporaties tonen het aan wanneer zij niet kunnen antwoorden op de ambities. Bij het uitvoeren van de afspraken heeft de gemeente een toezichthoudende taak. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 6

9 1.3. Trends 1. Afvlakkende groei Het aantal inwoners blijft volgens onder meer het CBS landelijk groeien tot ongeveer 2060, maar de groei gaat wel steeds trager. De groei van het aantal huishoudens gaat sneller, doordat er steeds meer eenpersoonshuishoudens zijn, maar ook deze groei vlakt af. 2. Vergrijzing Sinds 2010 groeit het aandeel 65-plussers in de bevolking snel. De babyboomgeneratie passeert in het huidige decennium in groten getale die leeftijdsgrens. Tot 2035 groeit de groep 65 -plussers nog, na 2035 is er stabilisatie en gaat het vooral om 80-plussers. 3. Migratie Migratie is een grote factor in de totale bevolkingsontwikkeling. Uit verhuismotievenonderzoek blijkt dat werk en bereikbaarheid een doorslaggevende rol spelen. - Plekken die goede bereikbaarheid combineren met een compleet voorzieningenaanbod weten gemiddeld genomen meer mensen te binden en aan te trekken dan plekken die dat niet bieden. - Specifiek in de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden speelt een overdruk op met name de regio Utrecht en in mindere mate Rotterdam, waardoor kernen aan die randen van de regio meeprofiteren. De metafoor van de roltrap verbeeldt deze migratiestroom: - jongeren trekken naar de stad om er te gaan studeren of de eerste stappen in hun carrière te zetten (de roltrap opstappen); - om daarna hun positie op de arbeids- en woningmarkt te verbeteren (met de roltrap omhoog); - en uiteindelijk de stad verlaten en vaak in het kader van gezinsvorming naar een randgemeente of groeikern te verhuizen (de roltrap afstappen). Deze laatste stap kwam de afgelopen jaren minder voor. Er was veel stagnatie op de woningmarkt in zijn algemeenheid, en een structurele reden is dat ook grote steden tegenwoordig goede woonalternatieven bieden. De vraag is echter of de grote steden in staat zijn de totale behoefte aan wonen daadwerkelijk een plek te geven. Onderzoek van de TU Delft en Bureau Stedelijke Planning wijst er op dat de vraag uiteindelijk vaak belandt in buitenwijken, dorpen en landelijk gebied niet ver van de grote steden Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

10 4. Bestaande woningvoorraad De bestaande voorraad is en wordt steeds belangrijker. Doordat de huishoudensgroei afvlakt, ligt ook het benodigde aantal nieuwe woningen lager. Dit betekent tegelijk dat de bestaande woningvoorraad een steeds groter deel uitmaakt van het totale woonaanbod. Bijna de helft van de woningvoorraad stamt uit de jaren 60, 70 of 80. Waar vernieuwing zich de laatste jaren vooral richtte op wijken uit de jaren 60, zien we dat ook steeds meer wijken uit de jaren 70 en 80 om aandacht vragen, zowel de fysieke gesteldheid van woningen en woonomgevin g als de sociale samenstelling van die wijken. Daarbij gaat het steeds vaker om particulier bezit naast sociale huurwoningen. Een goed woonklimaat, maar ook goede doorstroming op de woningmarkt, zijn gebaat bij een goede kwaliteit van de hele voorraad. 5. Kleinschaligheid Hoewel er een blijvende vraag is naar ruim en betaalbaar wonen, ook buiten de centra, betekent dit niet automatisch dat de grote uitbreidingswijken blijvend populair zijn. De tendens is dat mensen graag kiezen voor herkenbare buurtjes, met voorzieningen nabij. De overstap van uitbreiding naar vooral inbreiding hoeft daarin geen probleem te vormen. 6. Tóch behoefte aan nieuwe gezinswoningen Enerzijds vergrijst de bevolking en leidt dat tot een groeiende behoefte aan kleinere, comfortabelere woningen. Anderzijds blijkt dat het overgrote deel van de senioren en zorgvragers helemaal niet verhuist (zie ook het hoofdstuk wonen en zorg). Vaak wonen zij in ruime gezinswoningen. Die woningen komen dan niet vrij en het gevolg is een blijvende behoefte aan nieuwe gezinswoningen, ondanks de krimp van de groep gezinnen. Op langere termijn (wanneer de babyboomgeneratie echt kleiner wordt) ontstaat alsnog vraaguitval. Bestaande woningen vormen niet altijd een reëel alternatief voor nieuwbouw. Er moet vaak te veel in worden geïnvesteerd (comfort, energiekwaliteit, onderhoud) om de w oning up-todate te krijgen, de financieringsruimte voor verbouwen is beperkt, en met name vroegnaoorlogse woningen hebben vaak een plattegrond waar blijvend weinig ruimte is. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 8

11 7. Senioren hebben diverse wensen Als senioren al verhuizen, dan is de behoefte divers: van zorgwoningen en huurappartementen tot zelfs vrije kavels. Grondgebonden wonen voor senioren is doorgaans gewild maar beperkt beschikbaar. Het is belangrijk om bouwprogramma s niet een-op-een te koppelen aan vergrijzing. We zien overigens wél een groeiende tweedeling tussen hogere inkomensgroepen (langer gezond) en lagere inkomensgroepen (eerder zorgvraag, gericht op veilig wonen). 8. De totale woonlasten namen de afgelopen jaren toe Daarbinnen zijn de belangrijkste oorzaken: energiekosten (vooral vastrecht en belasting), overheidsbelastingen en huurprijsstijging. Beperken van woonlasten kan via inzet op al deze componenten. Als het gaat om energiebesparing is er voor elke woning een omslagpunt waarbij de investering hoger wordt dan de maandelijkse besparing rechtvaardigt. 9. Kleinere huishoudens, minder bestedingsruimte Individualisering leidt tot steeds meer alleenwonenden. Kleine huishoudens hebben gemiddeld minder te besteden. Dat er meer kleine huishoudens zijn, betekent niet altijd dat zij kleinere woningen wensen. Betaalbaarheid speelt wél een belangrijke rol. 10. Concentratie van lagere inkomens Door aangescherpte toewijzingsregels is de instroom van hogere inkomensgroepen naar sociale huurwoningen de laatste jaren sterk beperkt. Scheefheid (een te hoog inkomen voor een sociale huurwoning) ontstaat vooral doordat zittende huurders een inkomensontwikkeling doormaken. De groep die wilde kopen heeft dat de laatste twee decennia vaak gedaan en de resterende doelgroep voor de corporaties bestaat in toenemende mate uit starters en senioren, voor wie kopen niet altijd een alternatief is. De resterende scheefheid zal naar verwachting niet wezenlijk verder afnemen in de komende jaren. Als gevolg van de scherpere toewijzing, en in de komende jaren ook de passendheidstoets, zullen inkomensgroepen steeds minder gemengd wonen. 11. Hogere taakstelling voor statushouders De hogere taakstelling voor huisvesting van statushouders leidt tot extra druk op de sociale huurmarkt. In de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden blijken de corporaties, ondanks die taakstelling, in staat te zijn de groep tijdig te huisvesten. Hoelang de verhoogde taakstelling doorzet en in welke mate dat gebeurt, is lastig te voorspellen. Overigens is de toestroom inmiddels weer drastisch is gedaald. 9 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

12 12. Laagdrempelige zorgstructuur nodig Het verzorgingshuis verdwijnt formeel als woonvorm als gevolg van strengere indicatiestelling bij een zorgvraag. Mensen wonen daardoor langer zelfstandig. Dit leidt tot een proces van intra- naar extramuralisering. Laagdrempelige zorgstructuur in de thuissituatie wordt daardoor van groot belang. Pas bij een intensieve zorgvraag volgt de gang van zelfstandig wonen naar verpleeghuiszorg. 13. Groei verpleeghuiszorg, behoefte aan verzorgd wonen blijft in andere vorm bestaan. Zorgvragers krijgen zorg toegekend op basis van indicatiestelling. Zij worden ingedeeld in de zorgzwaartepakketten (ZZP s) 1 tot en met 10. Grofweg geldt: hoe hoger het zorgzwaartepakket, hoe zwaarder de zorg. Mensen met ZZP 1 en 2, de helft van ZZP 3 en een kwart van ZZP 4 krijgen niet langer een indicatie voor verzorgingshuiszorg. Dat houdt in dat bijvoorbeeld licht-dementerenden zelf in hun huisvesting moeten voorzien ( extramuraal wonen ). In de praktijk wensen mensen met zo n intensieve zorgvraag vaak toch te wonen in een beschutte, verzorgde woonvorm (zie ook het punt hierna). De praktijk laat zien dat verzorgingshuizen niet leeglopen, maar bewoond blijven. De financiering van wonen en zorg zijn in dat geval weliswaar gescheiden, maar het wonen zelf is niet wezenlijk anders dan vóór het doorvoeren van scheiden van wonen en zorg. Vanaf ZZP 5 geldt ook nu een verpleeghuisindicatie. Door de groeiende groep 85- plussers neemt de vraag naar verpleeghuiszorg tegelijkertijd toe. 14. Tussenvorm nodig: zelfstandig en veilig Mensen die voorheen een indicatie kregen voor verzorgingshuiszorg, maar nu thuis blijven wonen, hebben vaak toch behoefte aan zorg en veiligheid. Onder hen is blijvende behoefte aan verzorgd wonen : als huurder van woonruimte en afnemer van zorg in een verzorgingshuis, of in compacte, zelfstandige woningen direct nabij voorzieningen en zorgaanbod (zoals de vroegere aanleunwoning ). Algemeen geldt dat de nabijheid van zorg- en winkelvoorzieningen bijdraagt aan de gewildheid van deze woningen. Een klein aandeel ligt bij voorkeur op korte loopafstand van een zorgeenheid. Dat hoeft niet allemaal nieuwbouw te zijn. Bestaande verzorgingshuizen en bestaande seniorenwoningen kun nen daar een rol in vervullen, al dan niet na renovatie. 15. Concentratie voorzieningenaanbod Binnen onderwijs en detailhandel is sprake van schaalvergroting. Dit heeft te maken met economische efficiëntie maar ook met de behoefte van mensen om op één plek in meerdere behoeften te kunnen voorzien. Internetwinkelen leidt bij detailhandel tot snellere schaalvergroting, met vooral minder voorzieningen in dorpen, maar is voor een brede groep bewoners op afstand van de voorzieningen tegelijk een uitkomst. 16. Minder ov, duurder ov De laatste decennia is het aantal busverbindingen afgenomen en zijn de prijzen voor openbaar vervoer relatief sterk gestegen. Dat verlaagt de mobiliteit onder mensen met weinig inkomen in met name de kleinere dorpen. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 10

13 11 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

14 2. Demografische ontwikkelingen 2.1. Bestaande verwachtingen en regionale trends De huidige woonvisie ging in eerste instantie uit van 0,7 procent huishoudensgroei per jaar in de regio als geheel. Dit gold als een van de agendamaten voor het al dan niet bespreken van plannen. Groei me t netto 0,7 procent komt overeen met ca woningen per jaar. Dit sluit aan bij de op één na hoogste van de vier scenario s waarmee in 2013 werd gerekend. Zie de tabel. In 2015 is de verwachting omhoog bijgesteld, op basis van een aantrekkende woningmarkt. Voor de periode gold toen: - minimaal (0,8 procent netto groei) - maximaal (0,9 procent netto groei) De werkelijke netto toevoeging in de periode was ruim 2.000, ofwel 0,8 procent. Als onderdeel van de update van de regionale woonvisie hebben we de huishoudensgroei opnieuw berekend. We zien dat de groei, net als in 2013, uitkomt op 0,7 procent per jaar (zie onderstaande tabel). De relatieve groei wordt niet of nauwelijks beïnvloed door uittreding (na fusie) van bepaalde gemeenten in de regio. Figuur 1: Huishoudensgroei (en woningbehoefte) per jaar in scenario's hoog en laag en bij uittreding van regiogemeenten, exclusief Vianen. Bron: CBS, Primos, provincie Zuid-Holland (2016). Huishoudensgroei per jaar ** Getalsmatig BP WBR Maximaal Maximaal Regiomaat GGHLMZ* 0,7% 0,7% woningen woningen Regiomaat GGLMZ* 0,7% 0,7% woningen woningen Regiomaat GGM* 0,7% 0,8%*** woningen woningen * GGHLMZ betreft de huidige zes regiogemeenten, GGLMZ betreft de regio na uittreden van Hardinxveld -Giessendam (medio 2017) en GGM betreft de regio na eventueel fuseren en uittreden van Leerdam en Zederik later in dit decennium. ** Betreft steeds 1 januari van dat jaar, dus tot en met *** Oorzaak van deze kleine afwijking is het wegvallen van een voorspelde huishoudenskrimp in Leerdam in de periode na In de WBR raming, die meer uitgaat van marktpotentie, is dit niet het geval. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 12

15 2.2. Regionale verschillen In Figuur 2 laten we voor de zes gemeenten in de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden afzonderlijk zien hoe het aantal inwoners zich in de perioden en heeft ontwikkeld. De laatste kolom geeft aan welke buurten of dorpen tussen 2010 en 2015 een daling van het aantal huishoudens hebben ondergaan Figuur 2: Bevolkingsontwikkeling per gemeente (periode ) en krimpende buurten en dorpen binnen de gemeente (in huishoudens). Bron: CBS. Gemeente: Δ '05-'10 Δ '10-'15 Krimpende gebieden ( 10-15) Giessenlanden / +0,1% +15 / +0,1% Gorinchem / +0,9% +675 / +1,9% Stalkaarsen-Haarw., Laag-D. Hardinxveld-Giessendam / -1,7% +305 / +1,7% Leerdam / -1,0% -175 / -0,8% Leerdam (dorp) Molenwaard / +0,1% 0 / 0,0% Nieuw-Lekkerland, Ottoland Zederik / -1,1% +320 / +2,4% Regio A-V / -0,3% / +0,9% Figuur 3 toont de ontwikkeling van de woningvoorraad vanaf 2010, met als startpunt het aantal huishoudens in dat jaar. - Zederik groeit dubbel zo snel als gemiddeld, de binnenlandse migratie trok sterk aan, onder meer uit Vianen / Nieuwegein; - De rest van de regiogemeenten zweeft rond het gemiddelde; - Leerdam en vooral Gorinchem kenden de meeste voorraadvervanging en vervanging gaat vaak samen met verdunning. Dit is zichtbaar in beide gemeente, die netto mind er snel groeiden dan op basis van de huidige woonvisie werd verwacht. Figuur 3: Ontwikkeling van de woningvoorraad (periode ), uitgesplitst naar nieuwbouw/toevoeging en sloop/onttrekking, zowel absoluut als relatief. Bron: WOZ-bestanden gemeenten. Gemeente: nieuw/toev sloop/onttr per jaar nieuw/toev sloop/onttr Giessenlanden ,7% 1,3% -0,6% Gorinchem ,7% 1,7% -1,0% Hardinxveld-Giessendam ,9% 1,3% -0,4% Leerdam ,6% 1,5% -0,9% Molenwaard ,9% 1,3% -0,4% Zederik ,6% 2,4% -0,8% Regio A-V ,8% 1,6% -0,7% 13 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

16 2.3. Bevolkings- en huishoudensprognoses Demografische prognoses algemeen Prognoses vatten wij op als de meest waarschijnlijke richting waarin bevolking en huishoudens zich ontwikkelen. Bovendien hanteert elk prognosemodel andere aannames en heeft elke prognose (dus) andere uitkomsten. Verschillen tussen prognosemodellen zijn grotendeels terug te voeren op aannames over binnenlandse migratie. Onze vooruitblik is gebaseerd op vier prognosemodellen: 1. Primos Online (2016). In deze prognose wordt naast natuurlijke ontwikkeling gerekend met migratietrends, concrete bouwplannen en woonmilieuvoorkeuren; 2. De provinciale prognose (bevolking en huishoudens, 2016) is gebaseerd op het Primos-model maar rekent uitsluitend met trendgegevens over migratie; 3. De Pearl-prognose (2016), die net als het Primos-model rekening houdt met bouwplannen, en meer nadruk legt op migratierelaties op korte afstand. Dit zijn alle doordachte modellen, waarvan er niet een aan te wijzen is als beter dan de andere. De figuur hierna geeft de bandbreedte weer in modellen voor de bevolkingsontwikkeling. Figuur 4: Bevolkingsprognose en terugblik. Bron: CBS, Primos, provincie Zuid-Holland (2016) Bevolkingsprognose Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden Trendcijfers Primos-prognose (Primos Online) Provinciale prognose 2016 (WBR) Provinciale prognose 2016 (BP) Pearl-prognose 2016 (CBS) Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 14

17 De trend in huishoudensontwikkeling is sinds 2010 stijgend, hoewel er in de laatste jaren een grillig patroon te zien is. Grootschalige voorraadvernieuwing (sloop, nieuwbouw) is daaraan mede debet. De verwachtingen in de gemeente Leerdam en Gorinchem gaan uit van een snel aantrekkende netto groei na 2016, omdat uitbreidingslocaties dan op de markt komen. - De grijze ambitielijnen laten zien dat de trend achterblijft. De nu geldende (donkergrijze) ambitielijn gaat tot 2020 uit van 0,8 à 0,9 procent huishoudensgroei per jaar, om daarna terug te zakken naar 0,6 procent (tot 2025) en uiteindelijk 0,4 procent (tot 2030). - De verschillende prognosemodellen laten een vrij eenduidig beeld zien, waarin de groei aantrekt en tot 2020 alsnog de richting kiest zoals die in de regionale woonvisie gekozen i s (0,9 à 1,0 procent groei per jaar, om ook daarna af te buigen naar respectievelijk 0,6 procent (tot 2025) en 0,4 procent per jaar (tot 2030). Kortom: de meest actuele huishoudensprognoses zijn precies in lijn met de geldende ambities in de regionale woonvisie. Figuur 5: Huishoudensprognose en terugblik. Bron: CBS, Primos, provincie Zuid-Holland (2016) Huishoudensprognose Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden Trendcijfers Provinciale prognose 2016 (BP) Provinciale prognose 2016 (WBR) Primos-prognose (Primos Online) Pearl-prognose 2016 (CBS) Scenario 1500 Scenario 2300 Scenario 3500 Scenario Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

18 2.4. Bevolkingsontwikkeling naar leeftijd De onderstaande figuur laten zien hoe de netto bevolkingsontwikkeling per leeftijdsgroep er voor iedere vijf jaar uitziet. Op hoofdlijnen valt op dat: - het aandeel 65-plussers in de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden de komende vijftien jaar met bijna 40 procent toeneemt. De grootste stijging wordt verwacht in de gemeente Zederik, waar de groei naar verwachting 45 procent bedraagt. - een deel van de groei van het aantal 65-plussers voortvloeit uit de relatief grote groep 45- tot 65- jarigen die binnenkort in groten getale de leeftijdsgrens van 65 jaar passeren; - de hoeveelheid jongeren tot 25 jaar tot 2030 min of meer stabiel blijft. In Giessenlanden neemt deze groep nog af met ruim 10 procent, terwijl het aandeel jongeren in Zederik gelijk blijft. - het aandeel gezinnen (de categorie 25 tot 45 jaar) krimpt alleen in Giessenlanden en Gorinchem, terwijl deze groep in andere gemeenten juist (weer) toeneemt (in Molenwaard en Hardinxveld - Giessendam zelfs met bijna 10 procent). Figuur 6: Ontwikkeling van leeftijdsgroepen in de tijd. Bron: CBS, provinciale prognose (BP) (2016). Afleesvoorbeeld: De groep 15- tot 25-jarigen neemt tussen 2015 en 2020 naar verwachting nog met zo n 500 p ersonen toe, tussen 2020 en 2025 daalt deze groep met zo n 750 personen. De staafjes geven dus per leeftijdsgroep de toe- of afname over vijf kalenderjaren weer. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 16

19 2.5. Migratie naar richting De figuren hierna tonen de belangrijkste migratiestromen van elke regiogemeenten naar andere Nederlandse gemeenten, in de periode Het patroon komt grotendeels overeen met de analyse uit Figuur 7: Migratiestromen Bron: CBS. 17 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

20 3. Woonprofielen per gemeente 3.1. Giessenlanden Samenvatting De huidige woonvisie schetst voor Giessenlanden een blijvende uitstroom van voornamelijk jongere inwoners door migratie, maar gelijktijdig een groei door natuurlijke aanwas. Giessenlanden kent een combi van voorzieningendorpen, woondorpen en landelijk gebied waarvan sommige met een plus die bovendien goed bereikbaar zijn. De woningvoorraad in Giessenlanden groeide met 200 woningen in de periode De groei was verspreid over vrijwel alle kernen. Dat is vrijwel in lijn met het regionale gemiddelde. De gemeente ervaart vooral vraagdruk in de kern Giessenburg, waar vooralsn og onvoldoende planruimte is en waar de voorraadgroei achterbleef. Bevolking, huishoudens en inkomen De onderstaande tabel laat voor de gemeente Giessenlanden zien dat: - het aandeel senioren flink is toegenomen: in 2005 was ruim één op de tien inwoners ou der dan 65 jaar, in 2015 was dat bijna één op de vijf; - de grootste daling zich heeft geconcentreerd in de leeftijdscategorie inwoners tussen 25 en 45 jaar (een afname van bijna 20 procent); - de hoeveelheid inwoners jonger dan 15 jaar de afgelopen vijf jaar verder is gedaald, mede als gevolg van de terugloop van het aantal 25- tot 45-jarigen (zij zijn degenen die de meeste kinderen krijgen); - er bij geen enkele groep huishoudens een wezenlijke afname van het aantal zichtbaar is (ook geen uitstroom van gezinnen, wel veroudering onder gezinnen); - vooral het aandeel 45-plussers in de toekomst verder oploopt: in 2030 valt meer dan de helft van alle inwoners onder deze leeftijdsgroep. Figuur 8: Bevolkings- en huishoudensontwikkeling Giessenlanden (periode ). Bron: CBS en provincie Zuid-Holland. Gemeente Giessenlanden totaal aantal inwoners tot 15 jaar tot 25 jaar tot 45 jaar tot 65 jaar jaar of ouder totaal aantal huishoudens eenpersoonshuishoudens huishoudens zonder kinderen huishoudens met kinderen Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 18

21 Op dorpsniveau valt op dat: - er tussen de dorpen geen opvallende verschillen bestaan wat betreft de leeftijdsverdeling, behalve dat Noordeloos een relatief groot aandeel jongvolwassenen kent (één op de zes inwoners is in 2015 tussen de 15 en 25 jaar, tegenover één op de acht gemiddeld in Giessenlanden); - in Arkel bovengemiddeld veel lage inkomens wonen, terwijl in Schelluinen het aantal lage inkomens juist relatief laag ligt; - kernen als Giessenburg, Arkel en Noordeloos de laatste vijf jaar een bevolkingsafname hebben gekend; - het aantal huishoudens in Hoornaar de laatste tien jaar relatief sterk is toegenomen (resulterend in een netto toename van bijna honderd huishoudens). In Schelluinen is het aantal huishoudens relatief het sterkst gestegen (een toename van bijna tien procent). Figuur 9: Bevolkingssamenstelling naar leeftijd, huishoudensontwikkeling en inkomenssamenstelling Giessenlanden (per kern, in %, jaar 2015). Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Inkomen Kern 0-15 jr jr jr jr 65+ jr 1-p 2-p gez laag midden hoog Giessenburg 19% 13% 21% 29% 18% 21% 35% 44% 25% 43% 32% Arkel 16% 11% 21% 32% 20% 29% 34% 37% 35% 44% 21% Hoogblokland 17% 12% 21% 33% 17% 22% 37% 41% 30% 39% 31% Hoornaar 20% 10% 24% 26% 20% 24% 37% 40% 26% 44% 30% Noordeloos 19% 16% 22% 29% 15% 24% 32% 44% 27% 44% 29% Schelluinen 19% 11% 24% 28% 17% 22% 36% 43% 24% 46% 30% Giessenlanden 18% 12% 22% 30% 18% 24% 35% 41% 28% 43% 29% Figuur 10: Absolute en relatieve bevolkings- en huishoudensontwikkeling Giessenlanden (afgelopen tien jaar). Negatieve ontwikkelingen zijn in het rood weergegeven. Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Kern Δ '05-'10 Δ '10-'15 Δ '05-'10 Δ '10-'15 Giessenburg -60 / -1,2% -75 / -1,5% +40 / +2,3% +10 / +0,6% Arkel +15 / +0,4% -105 / -3,1% +60 / +4,3% 0 / 0,0% Hoogblokland -50 / -3,3% +20 / +1,4% -10 / -1,7% +15 / +2,6% Hoornaar +95 / +6,0% +125 / +7,5% +40 / +6,6% +45 / +6,9% Noordeloos +40 / +2,3% -20 / -1,1% +40 / +6,6% +5 / +0,8% Schelluinen -35 / -2,8% +45 / +3,7% 0 / 0,0% +40 / +8,7% Giessenlanden +5 / +0,0% 0 / 0,0% +170 / +3,1% +115 / +2,1% 19 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

22 Natuurlijke ontwikkeling en migratie De onderstaande figuur geeft voor de gemeente Giessenlanden een overzicht van de natuurlijke bevolkingsontwikkeling en ontwikkeling als gevolg van migratie, waarbij een uitsplitsing wordt gemaakt naar een binnenlands en buitenlands migratiesaldo. Figuur 11: Natuurlijke ontwikkeling en migratie gemeente Giessenlanden (periode ). Bron: CBS en provincie Zuid- Holland. Migratie naar richting en leeftijd De tabel op de volgende pagina laat de belangrijkste migratieverbanden tussen Giessenlanden en overige (vaak omliggende) gemeenten zien. Hieruit blijkt dat: - Giessenlanden de meeste inwoners verliest aan buurgemeente Gorinchem en (in iets mindere mate) Utrecht en Leerdam; - de gemeente een positief migratiesaldo heeft met Molenwaard (en dan met name voorheen- Graafstroom), Alblasserdam en Vianen; - het totale saldo binnen de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden ruim -200 inwoners bedraagt. - met name de leeftijdsgroep 15 tot 25 jaar uit de gemeente vertrekt. Dit is een gebruikelijk beel d in landelijk gelegen gemeenten: jongeren trekken vanwege studie of werk naar grotere steden, in de regio of daarbuiten. Zij vertrekken richting studentensteden Rotterdam en Utrecht maar ook naar Gorinchem. - bij de groep 65-plussers een licht negatief saldo te zien is. Zij trekken naar grotere kernen met een hoger voorzieningenniveau in de regio (zoals Gorinchem en Hardinxveld -Giessendam). Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 20

23 Figuur 12: Dominante migratiestromen voor de gemeente Giessenlanden (periode ) Bron: CBS. De tabel bevat de 25 gemeenten waarmee de gemeente de grootste migratierelatie heeft (instroom en uitstroom). De cijfers betreffen het saldo van instroom en uitstroom tussen beide gemeenten. In rood: negatieve saldi (meer uitstroom dan instroom ), in groen positieve saldi. Met gemeente: 0 tot 15 jaar 15 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 tot 85 jaar 85 jaar en ouder Giessenlanden Gorinchem Hardinxveld-Giessendam Zederik Rotterdam Utrecht Sliedrecht Werkendam Leerdam Lingewaal Dordrecht Graafstroom Molenwaard Liesveld Molenwaard Amsterdam Alblasserdam Ede Vianen 's-gravenhage Leiden Tilburg Geldermalsen Katwijk Zaltbommel Hendrik-Ido-Ambacht Delft Overig Eindtotaal totaal 21 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

24 3.2. Gorinchem Samenvatting Gorinchem kent echt stedelijke woonmilieus en een recente grote uitleglocatie met op korte termijn eigen voorzieningen. Gorinchem combineert werk, voorzieningen en bereikbaarheid. De huidige woonvisie schetst voor Gorinchem vooral een sterke netto instroom wanneer de wo ningmarkt aantrekt en de doorstroming van dorpen naar stedelijk gebied op gang komt. De woningvoorraad in Gorinchem groeide met 500 woningen in de periode Dit aantal ligt net onder het regionale gemiddelde en is beneden verwachting. Verklaring is de stevige vernieuwing (en verdunning) van de woningvoorraad in bestaande wijken, met name Lingewijk, en vertraging door lopende procedures in de uitbreiding. Naar verwachting kan de vraag de komende jaren beter bediend worden. Bevolking, huishoudens en inkomen Uit de onderstaande tabellen voor de gemeente Gorinchem blijkt dat: - zowel de groep 65-plussers als de groep 45- tot 65-jarigen de laatste jaren fors groter is geworden: in tien jaar tijd is deze categorie met bijna personen toegenomen, wat neerkomt op een stijging van ruim 20 procent (waarvan 10 procent in de laatste vijf jaar). De prognose tot 2030 laat een verdere toename van deze leeftijdsgroep zien (plus 40 procent ten opzichte van 2015). - de leeftijdsgroep 25 tot 45 jaar de afgelopen tien jaar juist flink is gekrompen (een daling van 15 procent); - de afname van het aantal jongeren tot 15 jaar zich sinds 2010 heeft gestabiliseerd: het aandeel daalde de laatste vijf jaar met 2 procent, terwijl dat in de voorgaande periode nog 4 procent was; - alle huishoudensgroepen in omvang toenemen, waarbij de groep gezinnen het hardst groeit. Dit is opvallend, omdat deze categorie in stedelijke gebieden doorgaans afneemt, meestal in het voordeel van de eenpersoons huishoudens. Richting 2030 lijkt deze groep slechts licht af te nemen. Figuur 13: Bevolkings- en huishoudensontwikkeling Gorinchem. Bron: CBS en provincie Zuid-Holland. Gemeente Gorinchem totaal aantal inwoners tot 15 jaar tot 25 jaar tot 45 jaar tot 65 jaar jaar of ouder totaal aantal huishoudens eenpersoonshuishoudens huishoudens zonder kinderen huishoudens met kinderen Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 22

25 Op buurtniveau valt op dat: - het aandeel eenpersoons huishoudens relatief hoog ligt in het centrum van Gorinchem en in de Gildenwijk, terwijl in Laag-Dalem het aantal gezinnen bovengemiddeld hoog ligt; - in de Gildenwijk verhoudingsgewijs veel 65-plussers wonen (één op de drie tegenover één op de vijf gemiddeld in Gorinchem), wat wijst op een sterke mate van vergrijzing in deze wijk; - het aandeel lage inkomens relatief groot is in de Gildenwijk (61 procent versus 28 procent gemiddeld in Gorinchem). Dit wordt mede veroorzaakt door het hoge aandeel ouderen in deze wijk. Ook het centrum, Stalkaarsen-Haarwijk en de Lingewijk kennen veel lage inkomens. - de buurten Stalkaarsen-Haarwijk en Laag-Dalem een kleine min kennen wanneer het gaat om huishoudensontwikkeling; De forse huishoudensafname in de Lingewijk tussen 2005 en 2010 wordt veroorzaakt door een vernieuwingsslag in de wijk: door de sloop van woningen zijn veel mensen uit de wijk vertrokken, terwijl na de nieuwbouw het aantal huishoudens weer is toegenomen (terugkeer van oude bewoners of aantrekken van nieuwe huishoudens. De groei in Hoog-Dalem is omvangrijk omdat het een uitbreidingswijk betreft (om die reden is de precieze groei niet in de tabel weergegeven). Figuur 14: Bevolkingssamenstelling naar leeftijd, huishoudensontwikkeling en inkomenssamenstelling Gorinchem (per kern, in %, jaar 2015). Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Inkomen 0-15 jr jr jr jr 65+ jr 1-p 2-p gez laag midden hoog Gorinchem-Centrum 11% 9% 31% 31% 18% 51% 27% 22% 48% 36% 16% Gildenwijk 12% 10% 25% 21% 33% 52% 28% 21% 61% 33% 6% Stalkaarsen-Haarwijk 18% 13% 27% 25% 18% 35% 28% 38% 43% 42% 15% Lingewijk 16% 10% 25% 29% 21% 39% 30% 31% 48% 40% 12% Laag-Dalem 21% 13% 23% 32% 11% 19% 29% 54% 15% 59% 26% Hoog-Dalem 35% 8% 45% 13% 2% 8% 23% 72% 12% 45% 43% Dalem 18% 12% 21% 35% 15% 19% 36% 47% 21% 43% 36% Gorinchem 17% 12% 26% 28% 18% 36% 28% 35% 28% 43% 29% Figuur 15: Absolute en relatieve bevolkings- en huishoudensontwikkeling Gorinchem (afgelopen tien jaar). Negatieve ontwikkelingen zijn in het rood weergegeven. Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Kern Δ '05-'10 Δ '10-'15 Δ '05-'10 Δ '10-'15 Gorinchem-Centrum +110 / +2,1% +175 / +3,3% +165 / +6,0% +55 / +1,9% Gildenwijk +205 / +4,1% +95 / +1,8% +110 / 4,1% 0 / 0,0% Stalkaarsen-Haarwijk +130 / +1,4% -90 / -0,9% +50 / 1,2% -10 / -0,2% Lingewijk -500 / -20,6% +290 / +15,0% -190 / -17,0% +140 / +15,1% Laag-Dalem +485 / +4,6% -400 / -3,6% +220 / +6,0% -30 / -0,8% Hoog-Dalem Dalem -10 / -1,1% +20 / +2,2% -5 / -1,5% +25 / +7,7% Gorinchem +295 / +0,9% +720 / +2,1% +355 / +2,5% +345 / +2,4% 23 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

26 Natuurlijke ontwikkeling en migratie De figuur op de volgende pagina geeft voor de gemeente Gorinchem een overzicht van de natuurlijke bevolkingsontwikkeling en ontwikkeling als gevolg van migratie. Bij migratie kijken we naar binnenlandse en buitenlandse migratie. Figuur 16: Natuurlijke ontwikkeling en migratie gemeente Gorinchem (periode ). Bron: CBS en provincie Zuid-Holland. Migratie naar richting en leeftijd De tabel hierna laat de belangrijkste migratieverbanden tussen Gorinchem en de omliggende gemeenten zien. Hieruit blijkt dat: - Gorinchem een positief migratiesaldo heeft met alle andere gemeenten in de regio Alblasserwaard- Vijfheerenlanden en met Lingewaal en Werkendam. Hierbij is de grootste instroom afkomstig uit Giessenlanden, Leerdam en Hardinxveld-Giessendam - Gorinchem jongeren aantrekt uit omliggende gemeenten maar kwijtraakt aan Rotterda m, Utrecht en Amsterdam; - Gorinchem gezinnen met kinderen aantrekt uit Leerdam en Hardinxveld-Giessendam maar juist verliest aan Lingewaal en in kleine aantallen andere gemeenten net buiten de regio; - Gorinchem ouderen aantrekt uit Giessenlanden en Lingewaal maar juist kwijtraakt aan Leerdam en Hardinxveld-Giessendam. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 24

27 Figuur 17: Dominante migratiestromen voor de gemeente Gorinchem (periode ) Bron: CBS. De tabel bevat de 25 gemeenten waarmee de gemeente de grootste migratierelatie heeft (instroom en uitstroom). De cijfers betreffen het saldo van instroom en uitstroom tussen beide gemeenten. In rood: negatieve saldi (meer uitstroom dan instroom), in groen positieve sald i. Met gemeente: 0 tot 15 jaar 15 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 tot 85 jaar 85 jaar en ouder Gorinchem Giessenlanden Lingewaal Werkendam Leerdam Hardinxveld-Giessendam Rotterdam Dordrecht Utrecht Zederik Woudrichem Sliedrecht Amsterdam 's-gravenhage Breda Tilburg Molenwaard Papendrecht Tiel Neerijnen Liesveld 's-hertogenbosch Eindhoven Graafstroom Zaltbommel Overig Eindtotaal totaal 25 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

28 3.3. Hardinxveld-Giessendam Samenvatting Hardinxveld-Giessendam kent twee kernen: Neder-Hardinxveld ontstijgt het niveau van voorzieningendorp en is goed bereikbaar. Boven-Hardinxveld is een kleiner voorzieningendorp en minder goed bereikbaar. Hardinxveld-Giessendam trekt structureel mensen aan uit Giessenlanden en Molenwaard, maar verliest mensen aan de stadsregio Rotterdam / Drech tsteden. De woningvoorraad groeide met ca. 300 woningen in de periode Dit aantal ligt iets boven het regionale gemiddelde. Bevolking, huishoudens en inkomen De tabellen hieronder laten voor de gemeente Hardinxveld-Giessendam zien dat: - het aandeel 65-plussers en 45- tot 65-jarigen een forse groei heeft doorgemaakt: in de periode groeiden beide groepen samen met zo n 6 procent en in de periode kwam hier nog eens bijna 10 procent bij. Deze groei zet naar de toekomst nog sterker door. - de afname van het aantal 25- tot 45-jarigen de laatste vijf jaar is afgevlakt: tussen 2005 en 2010 kromp deze groep nog met ruim 12 procent, terwijl dit tussen 2010 en 2015 no g maar een kleine 4 procent was. De prognose laat zien dat deze leeftijdsgroep de komende jaren weer toeneemt. - de stijging van het aantal jongeren tussen 15 en 25 jaar tussen 2005 en 2010 is omgeslagen in een lichte afname na het jaar 2010, alhoewel het aandeel op een hoger niveau blijft dan in 2005; - de hoeveelheid jongeren tot 15 jaar nog altijd afneemt (mede als gevolg van het teruglopende aantal 25- tot 45-jarigen en gezinnen); - de huishoudensgroei zich de komende jaren vooral zal concentreren in het stijgende aantal eenpersoons huishoudens (tussen 2015 en 2030 neemt het aantal alleenstaanden naar verwachting met bijna huishoudens toe). Figuur 18: Bevolkings- en huishoudensontwikkeling Hardinxveld-Giessendam. Bron: CBS en provincie Zuid-Holland. Gemeente Hardinxveld-Giessendam totaal aantal inwoners tot 15 jaar tot 25 jaar tot 45 jaar tot 65 jaar jaar of ouder totaal aantal huishoudens eenpersoonshuishoudens huishoudens zonder kinderen huishoudens met kinderen Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 26

29 Daarnaast valt op dat: - bijna een derde van alle inwoners een laag inkomen heeft en ongeveer de helft over een middeninkomen beschikt; - de huishoudensgroei van 4,1 procent grotendeels voort komt uit de toename van het aantal eenpersoons huishoudens; - het aantal inwoners na een periode van bevolkingsafname tussen 2005 en 2010 weer toeneemt. Figuur 19: Bevolkingssamenstelling naar leeftijd, huishoudensontwikkeling en inkomenssamenstelling Hardinxveld -Giessendam (in %, jaar 2015). Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Inkomen 0-15 jr jr jr jr 65+ jr 1-p 2-p gez laag midden hoog Hardinxveld-Giessendam 20% 13% 24% 25% 18% 27% 32% 42% 32% 45% 23% Figuur 20: Absolute en relatieve bevolkings- en huishoudensontwikkeling Hardinxveld-Giessendam (afgelopen tien jaar). Negatieve ontwikkelingen zijn in het rood weergegeven. Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Kern Δ '05-'10 Δ '10-'15 Δ '05-'10 Δ '10-'15 Hardinxveld-Giessendam -305 / -1,7% +300 / +1,7% +65 / +1,0% +270 / +4,1% Natuurlijke ontwikkeling en migratie Hieronder geven we voor de gemeente Hardinxveld-Giessendam een overzicht van de natuurlijke bevolkingsontwikkeling en ontwikkeling als gevolg van migratie. De factor migratie delen we op in een binnenlands en buitenlands migratiesaldo. Figuur 21: Natuurlijke ontwikkeling en migratie gemeente Hardinxveld-Giessendam (periode ). Bron: CBS en provincie Zuid-Holland. 27 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

30 Migratie naar richting en leeftijd De tabel hieronder brengt de belangrijkste migratieverbanden tussen Hardinxveld-Giessendam en de omliggende gemeenten in beeld. Hieruit blijkt dat: - de gemeente een positief migratiesaldo heeft met de gemeenten Papendrecht en Molenwaard (en voorgangers), terwijl de relatie met Gorinchem en Sliedrecht negatief is; - de gemeente voor de meeste leeftijdsgroepen een negatief migratiesaldo kent. Vooral de groep 15 - tot 25-jarigen loopt flink terug. Dit is deels te wijten aan studiegerelateer de verhuizingen richting grote (universiteits)steden maar ook door vertrek naar plaatsen als Sliedrecht, Gorinchem en Dordrecht. - de hoeveelheid gezinnen licht is teruggelopen. Zowel de groep 25- tot 45-jarigen als de groep jonger dan 15 jaar kent een negatief migratiesaldo. De gemeente weet daarnaast juist ouderen aan te trekken, waarschijnlijk door de aanwezigheid van verschillende woon-zorgcomplexen. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 28

31 Figuur 22: Dominante migratiestromen voor de Hardinxveld-Giessendam Hardinxveld-Giessendam (periode ) Bron: CBS. De tabel bevat de 25 gemeenten waarmee de gemeente de grootste migratierelatie heeft (instroom en uitstroom). De cijfers betreffen het saldo van instroom en uitstroom tussen beide gemeenten. In rood: negatieve saldi (meer uitstroom dan instroom), in groen positieve saldi. Met gemeente: 0 tot 15 jaar 15 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 tot 85 jaar 85 jaar en ouder Hardinxveld-Giessendam Sliedrecht Gorinchem Giessenlanden Dordrecht Rotterdam Papendrecht Molenwaard Graafstroom Molenwaard Ede Utrecht Hendrik-Ido-Ambacht Leerdam Alblasserdam Lingewaal 's-gravenhage Liesveld Molenwaard Zwijndrecht Woudrichem Breda Amsterdam Ridderkerk Barendrecht Zaltbommel Tilburg Overig Eindtotaal totaal 29 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

32 3.4. Leerdam Samenvatting Leerdam kent een lage natuurlijke groei. De gemeente heeft stedelijke kwaliteiten, maar mist het aanbod en de bereikbaarheid van Gorinchem. Daarnaast is er aantrekkelijk landelijk wonen plus -gebied bij Kedichem / Lingedijk. Leerdam heeft doorgaans een positief migratiesaldo maar een negatieve natuurlijke groei. De woningvoorraad in Leerdam groeide met ruim 250 woningen in de periode Dit aantal ligt onder het regionale gemiddelde en is iets beneden verwachting. Verklaring is de stevige vernieuwing (en verdunning) van de woningvoorraad in bestaande wijken van Leerdam, maar ook het gebrek aan nieuwe woningen voor jonge gezinnen. Vanaf 2017 wordt juist weer een piek in de opleveringen verwacht (350 woningen). Bevolking, huishoudens en inkomen De cijfers voor de gemeente Leerdam laten zien dat: - de groei van het aantal inwoners zich de laatste vijf jaar heeft geconcentreerd in de groep 65 - plussers: de hoeveelheid senioren was tussen 2005 en 2010 al toegenomen met ruim 13 procent en na sinds 2010 is deze groep nog eens met 16 procent gegroeid. De verwachting is dat deze groep de komende vijftien jaar nog eens met 40 procent toeneemt. - het aandeel 15- tot 25-jarigen tussen 2005 en 2010 licht afgenomen is, maar de afgelopen vijf jaar juist weer groeide tot iets onder het oude niveau uit De komende jaren blijft deze groep stabiel. - met name de hoeveelheid jongeren tot 15 jaar en de groep 25- tot 45-jarigen is gedaald (deze groepen hangen met elkaar samen, doordat dit vaak gezinnen met (jonge) kinderen zijn); - de groei van het aantal kleine huishoudens ten opzichte van de periode is afgevlakt en de daling van het aantal gezinnen gestaag is doorgezet. Richting 2030 neemt het aantal eenpersoons huishoudens wél verder toe en blijft de hoeveelheid gezinnen hangen rond het huidige niveau. Figuur 23: Bevolkings- en huishoudensontwikkeling Leerdam. Bron: CBS en provincie Zuid-Holland. Gemeente Leerdam totaal aantal inwoners tot 15 jaar tot 25 jaar tot 45 jaar tot 65 jaar jaar of ouder totaal aantal huishoudens eenpersoonshuishoudens huishoudens zonder kinderen huishoudens met kinderen Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 30

33 Op dorpsniveau zien we dat: - de leeftijdsverdeling tussen de dorpen min of meer gelijk is, behalve dat in Schoonrewoerd iets meer jongeren tot 25 jaar wonen. Het aandeel gezinnen ligt daar ook iets hoger. - het aandeel hoge inkomens relatief hoog ligt in Kedichem; - de relatieve huishoudensgroei het grootst is in Schoonrewoerd (plus 2,6 procent) en dat de kern Leerdam juist een huishoudenskrimp heeft doorgemaakt. Het thema bevolkingsafname is in elk van de dorpen aan de orde (gemiddeld krimpt de gemeente zo n één procent per vijf jaar). Figuur 24: Bevolkingssamenstelling naar leeftijd, huishoudensontwikkeling en inkomenssamenstelling Leerdam (per kern, in %, jaar 2015). Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Inkomen 0-15 jr jr jr jr 65+ jr 1-p 2-p gez laag midden hoog Leerdam 18% 12% 25% 27% 19% 31% 30% 39% 38% 43% 16% Kedichem 17% 9% 22% 32% 19% 25% 38% 40% 29% 39% 32% Schoonrewoerd 19% 15% 21% 28% 17% 22% 35% 44% 30% 41% 29% Leerdam (gemeente) 18% 12% 24% 27% 19% 30% 31% 39% 38% 43% 19% Figuur 25: Absolute en relatieve bevolkings- en huishoudensontwikkeling Leerdam (afgelopen tien jaar). Negatieve ontwikkelingen zijn in het rood weergegeven. Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Kern Δ '05-'10 Δ '10-'15 Δ '05-'10 Δ '10-'15 Leerdam -155 / -0,8% -160 / -0,9% +195 / +2,7% -15 / -0,2% Kedichem -15 / -1,4% -40 / -3,7% +10 / +2,4% +5 / +1,2% Schoonrewoerd -45 / -2,8% +10 / +0,6% +20 / +2,6% +15 / +2,6% Leerdam (gemeente) -215 / -1,0% -190 / -0,9% +225 / +2,8% +5 / +0,1% Natuurlijke ontwikkeling en migratie De figuur op de volgende pagina geeft voor de gemeente Leerdam een overzicht van de natuurlijke bevolkingsontwikkeling en ontwikkeling als gevolg van migratie, waarbij een uitsplitsin g wordt gemaakt naar een binnenlands en buitenlands migratiesaldo. 31 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

34 Figuur 26: Natuurlijke ontwikkeling en migratie gemeente Leerdam (periode ). Bron: CBS en provincie Zuid-Holland. Migratie naar richting en leeftijd De onderstaande tabel geeft een overzicht van de belangrijkste migratierelaties tussen Leerdam en de andere gemeenten in de regio. Hierbij valt op dat: - de gemeente inwoners verliest aan Gorinchem en Geldermalsen, maar aantrek uit Culemborg, Lingewaal, Giessenlansen, Vianen, Zederik. - alleen de leeftijdsgroepen 15 tot 25 jaar een min laat zien. Het negatieve saldo bij de 15- tot 25- jarigen wordt veroorzaakt door het wegtrekken van jongeren naar grotere steden vanwege studie of werk. - de groep 45- en 65-plussers juist een plus op de migratiebalans laten zien, uit vrijwel alle gemeenten. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 32

35 Figuur 27: Dominante migratiestromen voor de gemeente Leerdam (periode ) Bron: CBS. De tabel bevat de 25 gemeenten waarmee de gemeente de grootste migratierelatie heeft (instroom en uitstroom). De cijfers betreffen het saldo van instroom en uitstroom tussen beide gemeenten. In rood: negatieve saldi (meer uitstroom dan instroom), in groen positieve sald i. Met gemeente: 0 tot 15 jaar 15 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 tot 85 jaar 85 jaar en ouder Leerdam Lingewaal Gorinchem Utrecht Zederik Geldermalsen Culemborg Rotterdam Vianen Dordrecht Amsterdam Giessenlanden Tiel Nieuwegein 's-gravenhage Neerijnen 's-hertogenbosch Sliedrecht Ede Amersfoort IJsselstein Houten Hardinxveld-Giessendam Breda Werkendam Overig Eindtotaal totaal 33 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

36 3.5. Molenwaard Samenvatting Molenwaard kent een combi van voorzieningendorpen, woondorpen en landelijk gebied waarvan sommige met een plus. Een structureel sterk negatief migratiesaldo wordt ongeveer gecompenseerd door natuurlijke aanwas. Met name de groep 25 tot 45 jaar krimpt snel door migratie, wat uiteindelijk ook zijn wissel trekt op de natuurlijke aanwas. De woningvoorraad groeide met bijna 450 woningen in de periode Dit aantal ligt iets boven het regionale gemiddelde en is boven verwachting. De planvoorraad in Molenwaard is ruim. Bevolking, huishoudens en inkomen De onderstaande tabellen laten voor de gemeente Molenwaard zien dat: - het aantal 65-plussers de afgelopen jaren fors is toegenomen: tussen 2005 en 2010 nam deze groep al ruim 15 procent in omvang toe, terwijl de groei in de periode maar liefst 28 procent bedroeg. Hiermee is Molenwaard de snelst vergrijzende gemeente in de regio Alblasserwaard- Vijfheerenlanden (over de afgelopen vijf jaar berekend). De prognose laat zien dat het aantal senioren tot 2030 blijft toenemen. - de hoeveelheid 25- tot 45-jarigen tussen 2010 en 2015 met ruim 7 procent (verder) is afgenomen, waardoor tegelijkertijd het aandeel jongeren tot 15 jaar is teruggelopen (ontgroening); - de leeftijdsgroep 15 tot 25 jaar sinds 2010 licht is toegenomen en bereikt zijn piek rond 2020, om vervolgens langzamerhand weer af te nemen; - het aantal kleine huishoudens (en dan met name de groep alleenstaanden) is gegroeid, ten koste van de hoeveelheid gezinnen. Deze trend zet zich de komende jaren door. Figuur 28: Bevolkings- en huishoudensontwikkeling Molenwaard. Bron: CBS en provincie Zuid-Holland. Gemeente Molenwaard totaal aantal inwoners tot 15 jaar tot 25 jaar tot 45 jaar tot 65 jaar jaar of ouder totaal aantal huishoudens eenpersoonshuishoudens huishoudens zonder kinderen huishoudens met kinderen Op het niveau van de dorpen valt op dat: - in Ottoland een bovengemiddeld aantal jongeren tot 25 jaar en gezinnen wonen; - het aandeel senioren het laagst ligt in Langerak (slechts 11 procent) en het hoogst in Nieuwpoort (ruim een kwart is daar 65-plusser). In Nieuwpoort wonen bovendien relatief veel alleenstaanden, wat goed past bij het hoge aandeel senioren. - qua inkomensverdeling de dorpen Nieuwpoort (veel lage inkomens) en Ottoland (ve el hoge inkomens) eruit springen. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 34

37 - de toename van het aantal huishoudens de afgelopen vijf jaar het grootst was in Nieuwpoort (plus 8,8 procent) en dat twee dorpen een procentuele afname kennen (in absolute aantallen gaat het slechts om kleine aantallen huishoudens). Bevolkingskrimp speelt in meer dorpen een rol (onder andere in Wijngaarden en Streefkerk). Figuur 29: Bevolkingssamenstelling naar leeftijd, huishoudensontwikkeling en inkomenssamenstelling Molenwaard (per kern, in %, jaar 2015). Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Inkomen 0-15 jr jr jr jr 65+ jr 1-p 2-p gez laag midden hoog Nieuw-Lekkerland 22% 15% 22% 25% 16% 25% 31% 45% 29% 48% 23% Bleskensgraaf 23% 15% 22% 23% 18% 24% 29% 47% 28% 44% 28% Brandwijk 22% 13% 24% 26% 16% 24% 33% 44% 27% 42% 31% Goudriaan 21% 13% 23% 29% 14% 20% 33% 48% 24% 42% 34% Molenaarsgraaf 23% 13% 25% 25% 15% 21% 32% 47% 25% 43% 32% Ottoland 24% 15% 20% 27% 15% 18% 33% 51% 23% 39% 38% Oud-Alblas 21% 17% 20% 28% 14% 23% 29% 49% 26% 42% 32% Wijngaarden 19% 15% 18% 30% 20% 23% 35% 44% 26% 37% 37% Groot-Ammers 21% 13% 25% 25% 16% 24% 33% 42% 29% 45% 26% Langerak 22% 14% 25% 29% 11% 24% 28% 50% 28% 43% 29% Nieuwpoort 15% 12% 20% 27% 27% 37% 33% 30% 37% 44% 19% Streefkerk 19% 17% 19% 28% 18% 22% 34% 44% 27% 40% 33% Molenwaard 21% 14% 22% 26% 16% 24% 31% 44% 29% 44% 27% Figuur 30: Absolute en relatieve bevolkings- en huishoudensontwikkeling Molenwaard (afgelopen tien jaar). Negatieve ontwikkelingen zijn in het rood weergegeven. Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Kern Δ '05-'10 Δ '10-'15 Δ '05-'10 Δ '10-'15 Nieuw-Lekkerland -50 / -0,5% -245 / -2,6% +110 / +3,4% -5 / -0,1% Bleskensgraaf +145 / +5,5% +60 / +2,2% +70 / +8,2% +50 / +5,4% Brandwijk +35 / +2,9% +55 / +4,4% +15 / +3,4% +30 / +6,6% Goudriaan +55 / +6,7% +25 / +2,9% +35 / +12,5% +5 / +1,6% Molenaarsgraaf -30 / -2,7% +25 / +2,3% 0 / 0,0% +20 / +5,4% Ottoland +10 / +1,1% 0 / 0,0% +10 / +3,3% -5 / -1,6% Oud-Alblas -75 / -3,3% +30 / +1,4% 0 / 0,0% +30 / +4,1% Wijngaarden -25 / -3,4% -25 / -3,5% 0 / 0,0% +10 / +4,3% Groot-Ammers +135 / +3,5% +145 / +3,6% +95 / +6,7% +80 / +5,3% Langerak -45 / -2,4% -40 / -2,2% +10 / +1,6% +5 / +0,8% Nieuwpoort -30 / -2,2% -10 / -0,7% -5 / -0,9% +50 / +8,8% Streefkerk -40 / -1,5% -75 / -2,9% +5 / +0,6% 0 / 0,0% Molenwaard +85 / +0,3% -55 / -0,2% +345 / +3,5% +270 / +2,6% 35 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

38 Natuurlijke ontwikkeling en migratie De figuur op de volgende pagina geeft voor de gemeente Molenwaard een overzicht van de natuurlijke bevolkingsontwikkeling en ontwikkeling als gevolg van migratie. Bij migratie kijken we naar binnenlandse en buitenlandse migratie. Figuur 31: Natuurlijke ontwikkeling en migratie gemeente Molenwaard (periode ). Bron: CBS en provincie Zuid-Holland. Migratie naar richting en leeftijd Hieronder geven we voor de gemeente Molenwaard de belangrijkste migratieverbanden met de omliggende gemeenten weer. We zien dat: - de gemeente negatieve migratierelaties heeft met alle gemeenten binnen de regio Alblasserwaard - Vijfheerenlanden, waarbij het saldo met Hardinxveld-Giessendam het meest negatief is; - relatief veel inwoners verhuizen richting meer stedelijke kernen in de omgeving Drechtsteden: Alblasserdam, Sliedrecht, Dordrecht en Papendrecht weten veel inwoners van Molenwaard aan zich te binden. - vrijwel alle leeftijdsgroepen een negatief saldo kennen. De grootste min komt voort uit de groep 15 - tot 25-jarigen die vaak vanwege werk of studie uit landelijke gemeenten wegtrekken. Een deel van hen keert terug (het saldo bij de 25- tot 40-jarigen is minder negatief), maar dit gebeurt in Molenwaard in mindere mate dan in de andere regiogemeenten. - de groep 65-plussers ook afneemt. Zij trekken vermoedelijk grotere kernen in buurgemeenten (daar zagen we een licht positief saldo voor deze groep) of gemeenten buiten de Alblasserwaard. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 36

39 Figuur 32: Dominante migratiestromen voor de gemeente Molenwaard (periode ) Bron: CBS. De tabel bevat de 25 gemeenten waarmee de gemeente de grootste migratierelatie heeft (instroom en uitstroom). De cijfers betreffen het saldo van instroom en uitstroom tussen beide gemeenten. In rood: negatieve saldi (meer uitstroom dan instroom), in groen positiev e saldi. Met gemeente: 0 tot 15 jaar 15 tot tot tot tot jaar en jaar jaar jaar jaar ouder totaal Molenwaard Alblasserdam Sliedrecht Papendrecht Rotterdam Dordrecht Gorinchem Hardinxveld-Giessendam Zederik Giessenlanden Hendrik-Ido-Ambacht Utrecht Ede Ridderkerk Krimpenerwaard Schoonhoven Amsterdam 's-gravenhage Leerdam Breda Neder-Betuwe Geldermalsen Tilburg Nederlek Barendrecht Overig Eindtotaal Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

40 3.6. Zederik Samenvatting Zederik is een landelijke gemeente bestaand uit een mix van voorzieningendorpen, woondorpen en één landelijk wonen plus -dorp. Het geboorte- en migratiesaldo liggen de laatste jaren dicht bij elkaar, aan de positieve kant van de nullijn. De krimp concentreerde zich met name in de groep tot 15 jaar en het aantal 25- tot 45-jarigen. De andere groepen groeiden juist. De woningvoorraad groeide met bijna 400 woningen in de periode Dit aantal ligt ver boven het regionale gemiddelde en zorgde tevens voor een relatief grote huishoudenstoename. Daarbij komt dat Zederik ook voor de komende jaren een ruime planvoorraad heeft. Bevolking, huishoudens en inkomen Uit de onderstaande tabellen voor de gemeente Zederik blijkt dat: - het aantal senioren de afgelopen vijf jaar verder is toegenomen: in de periode groeide deze groep met zo n 15 procent, tussen 2010 en 2015 lag deze stijging op ruim 20 procent. Ongeveer één op de zes inwoners van Zederik is nu ouder dan 65 jaar (tien jaar terug was dit één op de acht). In 2030 zal dit naar verwachting één op de drie inwoners zijn. - de krimp van de hoeveelheid 25- tot 45-jarigen (vaak gezinnen met kinderen) de laatste vijf jaar is gestagneerd (tussen 2005 en 2010 daalde deze categorie met ruim 8 procent, na 2010 nog maar met 1 procent). Richting 2030 neemt deze groep weer in omvang toe, als gevolg van instroom uit de groep 15- tot 25-jarigen. - het aandeel jongeren tot 25 jaar vrij stabiel is gebleven (mede door een min of meer gelijk blijvend aantal 25- tot 45-jarigen); - de huishoudenstoename is vooral het gevolg van een groeiend aantal kleine huishoudens (één of twee personen). Dit effect zal in de toekomst niet anders worden. Figuur 33: Bevolkings- en huishoudensontwikkeling Zederik. Bron: CBS en provincie Zuid-Holland. Gemeente Zederik totaal aantal inwoners tot 15 jaar tot 25 jaar tot 45 jaar tot 65 jaar jaar of ouder totaal aantal huishoudens eenpersoonshuishoudens huishoudens zonder kinderen huishoudens met kinderen Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 38

41 Voor de dorpen afzonderlijk valt op dat: - in Leerbroek bovengemiddeld veel jongeren tot 25 jaar wonen en relatief weinig 65-plussers. Bovendien ligt het aandeel eenpersoons huishoudens daar gemiddeld laag en het aandeel gezinnen hoog. - Lexmond en Ameide de meeste lage inkomens huisvesten, terwijl in Tienhoven en Leerbroek het aandeel hoge inkomens juist relatief hoog ligt. - alle dorpen de laatste vijf jaar een toename van het aantal huishoudens kennen, waarbij Meerkerk in het oog springt (plus 11,9 procent). In vergelijking met de overige gemeenten in de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden heeft de gemeente Zederik in de periode de grootste huishoudensgroei doorgemaakt (plus 7,4 procent). In Ameide ging de huishoudensgroei gepaard met een lichte afname van het aantal inwoners. Figuur 34: Bevolkingssamenstelling naar leeftijd, huishoudensontwikkeling en inkomenssamenstelling Zederik (per kern, in %, jaar 2015). Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Inkomen 0-15 jr jr jr jr 65+ jr 1-p 2-p gez laag midden hoog Lexmond 18% 12% 22% 28% 20% 29% 32% 39% 35% 39% 26% Ameide 16% 11% 24% 28% 21% 28% 36% 36% 33% 46% 21% Tienhoven 20% 14% 21% 29% 16% 15% 40% 47% 22% 45% 33% Meerkerk 18% 13% 24% 28% 18% 24% 37% 40% 29% 44% 27% Hei- en Boeicop 19% 13% 25% 28% 15% 26% 30% 45% 26% 43% 31% Leerbroek 25% 17% 21% 23% 15% 19% 29% 52% 25% 42% 33% Nieuwland 21% 14% 24% 25% 16% 25% 32% 43% 29% 41% 30% Zederik 19% 13% 23% 27% 18% 25% 34% 41% 30% 43% 27% Figuur 35: Absolute en relatieve bevolkings- en huishoudensontwikkeling Molenwaard (afgelopen tien jaar). Negatieve ontwikkelingen zijn in het rood weergegeven. Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Kern Δ '05-'10 Δ '10-'15 Δ '05-'10 Δ '10-'15 Lexmond -25 / -0,9% +30 / +1,1% +20 / +2,0% +40 / +3,9% Ameide -150 / -5,0% -15 / -0,5% -10 / -0,9% +70 / +6,3% Tienhoven +40 / +5,6% +10 / +1,3% +10 / +4,2% +15 / +6,0% Meerkerk +25 / +0,7% +235 / +6,6% +40 / 3,1% +160 / +11,9% Hei- en Boeicop -15 / -1,6% +35 / +3,8% -5 / -1,5% +30 / +9,0% Leerbroek -20 / -1,3% +40 / +2,5% -15 / -3,1% +40 / +8,4% Nieuwland +5 / +0,5% -30 / -2,8% +5 / +1,4% +10 / +2,7% Zederik -140 / -1,0% +305 / +2,3% +45 / +0,9% +365 / +7,4% 39 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

42 Natuurlijke ontwikkeling en migratie De figuur laat voor de gemeente Zederik zien hoe het aantal inwoners is ontwikkeld als gevolg van natuurlijke ontwikkeling en migratie. De factor migratie is onderverd eeld naar een binnenlands en buitenlands migratiesaldo. Figuur 36: Natuurlijke ontwikkeling en migratie gemeente Zederik (periode ). Bron: CBS en provincie Zuid-Holland. Migratie naar richting en leeftijd In de tabel laten we de belangrijkste migratieverbanden tussen Zederik en de omliggende gemeenten zien. Er valt af te lezen dat: - de relatie met Gorinchem en Leerdam negatief is. Hetzelfde geldt voor de gemeente Dordrecht. - de gemeente een positief saldo heeft Giessenlanden, Molenwaard (en voorlopers) en met de Utrechtse regio Vianen, Nieuwegein, Houten - alleen de leeftijdsgroep 15 tot 25 jaar een wezenlijk negatief migratiesaldo laat zien. Dit is een gebruikelijk beeld in landelijk gelegen gemeenten: jongeren trekken vanwege studie of werk naar grotere steden, in de regio of daarbuiten. De groep gezinnen / kinderen nam in Zederik daarentegen toe. - bij de groep 65-plussers een positief saldo te zien is. Hoogstwaarschijnlijk komt een groot deel van hen terecht in de grotere voorzieningenkernen in de gemeente. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 40

43 Figuur 37: Dominante migratiestromen voor de gemeente Zederik (periode ) Bron: CBS. De tabel bevat de 25 gemeenten waarmee de gemeente de grootste migratierelatie heeft (instroom en u itstroom). De cijfers betreffen het saldo van instroom en uitstroom tussen beide gemeenten. In rood: negatieve saldi (meer uitstroom dan instroom), in groen positieve sald i. Met gemeente: 0 tot 15 jaar 15 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 tot 85 jaar 85 jaar en ouder Zederik Leerdam Gorinchem Vianen Utrecht Giessenlanden Nieuwegein Lingewaal Molenwaard Liesveld Molenwaard Rotterdam Amsterdam Houten IJsselstein Dordrecht Hardinxveld-Giessendam Ede Werkendam Graafstroom Molenwaard 's-gravenhage Culemborg Amersfoort Utrechtse Heuvelrug Sliedrecht Tilburg Overig Eindtotaal totaal 41 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

44 3.7. Vianen Samenvatting Vianen liet de laatste tien jaar een matige groei van de woningvoorraad zien. Hoewel de markt richting Utrecht onder druk staat, wist Vianen niet sterk te groeien; er was zelfs een netto uitstroom van mensen door gebrek aan woonmogelijkheden. De ontwikkeling van Hoef en Haag zal naar alle verwachting dit tij keren. De Primos-prognose calculeert deze groei reeds in. Bevolking, huishoudens en inkomen De onderstaande tabel laat voor de gemeente Vianen zien dat: - het aandeel senioren flink is toegenomen: in 2005 was ruim één op de tien inwoners ouder dan 65 jaar, in 2015 was dat bijna één op de vijf; - de grootste daling zich heeft geconcentreerd in de leeftijdscategorie tussen 25 en 45 jaar (een afname van 20 procent); - de hoeveelheid jongeren tot 15 jaar de afgelopen vijf jaar verder is gedaald, mede als gevolg van de terugloop van het aantal 25- tot 45-jarigen (zij zijn degenen die de meeste kinderen krijgen); - er bij geen enkele groep huishoudens een afname van het aantal zichtbaar is; Figuur 38: Bevolkings- en huishoudensontwikkeling Vianen (periode ). Bron: CBS en Primos online Gemeente Vianen totaal aantal inwoners tot 15 jaar tot 25 jaar tot 45 jaar tot 65 jaar jaar of ouder totaal aantal huishoudens eenpersoonshuishoudens huishoudens zonder kinderen huishoudens met kinderen Op dorpsniveau valt op dat: - de dorpen Hagestein en Everdingen meer gezinnen met een hoog inkomen kennen, terwijl in Vianen iets meer jonge kleine huishoudens wonen; - de kern Vianen qua huishoudens en inwoners groeit, maar dat Hagestein en Everdingen weinig voorraadgroei kennen en als gevolg van gezinsverdunning (empty-nest) inwoners kwijtraken. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 42

45 Figuur 39: Bevolkingssamenstelling naar leeftijd, huishoudensontwikkeling en inkomenssamenstelling Vianen (per kern, in %, jaar 2015). Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Inkomen Kern 0-15 jr jr jr jr 65+ jr 1-p 2-p gez laag midden hoog Vianen 17% 11% 23% 29% 20% 28% 32% 40% 32% 45% 23% Hagestein 16% 13% 18% 32% 20% 21% 37% 43% 24% 41% 35% Everdingen 17% 14% 21% 31% 18% 20% 36% 44% 25% 42% 33% Vianen 17% 11% 23% 29% 20% 28% 32% 40% 30% 46% 24% Figuur 40: Absolute en relatieve bevolkings- en huishoudensontwikkeling Vianen (afgelopen tien jaar). Negatieve ontwikkelingen zijn in het rood weergegeven. Bron: CBS. Inwoners Huishoudens Kern Δ '05-'10 Δ '10-'15 Δ '05-'10 Δ '10-'15 Vianen -125 / -0,8% 40 / 0,2% 85 / 1,3% 125 / 1,9% Hagestein -5 / -0,3% -5 / -0,3% 15 / 2,8% 20 / 3,7% Everdingen -15 / -0,7% -55 / -2,7% 20 / 2,7% 0 / 0,0% Vianen -135 / -0,7% -15 / -0,1% 130 / 1,7% 150 / 1,9% Natuurlijke ontwikkeling en migratie De onderstaande figuur geeft voor de gemeente Vianen een overzicht van de natuurlijke bevolkingsontwikkeling en ontwikkeling als gevolg van migratie, waarbij een uitsplitsing wordt gemaakt naar een binnenlands en buitenlands migratiesaldo. Figuur 41: Natuurlijke ontwikkeling en migratie gemeente Vianen (periode ). Bron: CBS. Totale bevolkingsontwikkeling: Primosonline Onderliggende cijfers: aanname, op basis van een dalend e trend in de natuurlijke aanwas, een aanname voor een stabiele buitenlandse migratie op basis van de trend, en resterend een oplopende instroom door binnenlandse migratie. De realisatie van de grote uitleglocatie Hoef en Haag is hier duidelijk in ingecalc uleerd. 400 Natuurlijke ontwikkeling en migratie Natuurlijke ontwikkeling Binnenlands migratiesaldo Buitenlands migratiesaldo Migratiesaldo Jaarlijkse toe-/afname 43 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

46 Migratie naar richting en leeftijd De tabel op de volgende pagina laat de belangrijkste migratieverbanden tussen Vianen en overige (vaak omliggende) gemeenten zien. Hieruit blijkt dat: - Vianen de meeste inwoners verliest aan buurgemeenten Zederik, Culemborg en Leerdam; - de gemeente een positief migratiesaldo heeft met Utrecht en Nieuwegein; - met name alle leeftijdsgroep verliest behalve 65-plus. Jongeren trekken niet alleen naar studentensteden maar ook naar andere omliggende steden. Opvallend is de uitstroom van jarigen naar omliggende gemeenten met (eveneens) een kleinstedelijk karakter, zoals Nieuwegein, Culemborg, Tiel, of dorpen in Zederik. De ontwikkeling van Hoef en Haag zal deze uitstroom omkeren in een toestroom. Figuur 42: Dominante migratiestromen voor de gemeente Zederik (periode ) Bron: CBS. De tabel bevat de 25 gemeenten waarmee de gemeente de grootste migratierelatie heeft (instroom en uitstroom). De cijfers betreffen het saldo van instroom en uitstroom tussen beide gemeenten. In rood: negatieve saldi (meer uitstroom dan instroom), in groen positieve saldi. Met gemeente: 0 tot 15 jaar 15 tot tot tot tot jaar en jaar jaar jaar jaar ouder totaal Vianen Utrecht Nieuwegein IJsselstein Zederik Houten Culemborg Leerdam Amsterdam Zeist Rotterdam De Bilt Stichtse Vecht Geldermalsen Amersfoort Lopik Gorinchem Wijk bij Duurstede Buren Hilversum Tiel Almere Breda Maarssen Arnhem Overig Eindtotaal Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 44

47 4. Woningvoorraad 4.1. Voorraadontwikkeling De regiogemeenten hebben in de huidige regionale woonvisie afgesproken om vraaggericht te bouwen, rekening houdend met de verschillende Mentality-milieus en woonmilieus in de regio. Daarvoor zijn vier strategieën benoemd in de visie (zie kader). In hoeverre is er ingespeeld op deze vier strategieën? Op de volgende pagina s presenteren we de resultaten naar woonmilieu en woningtype. 1. Starters mogelijkheden bieden. Dit betreft vooral opwaarts mobielen en gemaksgeoriënteerden, in stedelijk gebied en voorzieningendorpen. Zij willen veel huis voor hun geld. Gemaksgeoriënteerden wonen vaak in bestaande wijken, opwaarts mobielen vaak in nieuwe woningen in nieuwe wijken en iets duurder. In woondorpen is maatwerk voor lokale vraag mogelijk voor deze groep. 2. Binden van doorgroeiers, vooral opwaarts mobielen in stedelijk gebied en voorzieningendorpen. Zij willen een divers aanbod, met de nadruk op middeldure koop, eigentijdse producten, energiezuinig, flexibel en ruim. In woondorpen is maatwerk voor lokale vraag mogelijk voor deze groep. 3. Binden van senioren, waarbinnen grootste groepen zijn: moderne burgerij en traditionele burgerij. Zij wensen een traditioneel-eigentijds product, ruimer dan bestaande producten, grondgebonden én appartementen. Het liefst is dat nabij de vorige woonplek en hun sociale netwerk, en nabij voorzieningen. De kansen voor nieuwbouw zijn het grootst in voorzieningendorpen en steden. 4. Aantrekken van nieuwkomers. Vaak zijn dit nieuwe conservatieven (west) en postmaterialisten (noordoost). Meestal vinden zij wat zij zoeken in de bestaande bouw, soms vragen ze om nieuwbouw, meestal maatwerk en particulier initiatief. Denk aan landhuizen, boerderijen, kavels in het landschap, in landelijk gebied of dorpen met een plus. De tabel laat totalen zien per gemeente, naar nieuwbouw en sloop. Het jaar 2016 betreft de periode tot de zomer en is dus niet volledig bijgewerkt. De woningen die wel zijn geregistreerd, zijn meegeteld in de preciezere overzichten op de volgende pagina. 45 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

48 Figuur 43: Voorraadontwikkeling in de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (periode ). Bron: WOZ-registraties / GBA regiogemeenten (2016). Giessenlanden Hardinxveld-Giessendam Molenwaard nieuwbouw sloop netto nieuwbouw sloop netto nieuwbouw sloop netto totaal totaal totaal Gorinchem Leerdam Zederik nieuwbouw sloop netto nieuwbouw sloop netto nieuwbouw sloop netto totaal totaal totaal Voor Vianen waren gegevens van deze aard niet beschikbaar. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 46

49 4.2. Nieuwbouw Naar gemeente en type Regionaal zag de nieuwbouw er als volgt uit (zie de tabellen op de volgende pagina): - een derde huur, waarbinnen ruim 20 procent appartementen en ruim 10 procent eengezinswoningen - twee derde koop, waarbinnen ruim 15 procent appartementen, ruim 25 procent rij-koop, 10 procent tweekapper en 10 procent vrijstaand. Dit is een gevarieerd regionaal programma waarmee starters, doorgroeiers en senioren goed te bedienen zijn. Per gemeente zijn er verschillen: - Giessenlanden bouwde opvallend veel huurappartementen en vrijstaande koop. Een programma gericht op doorgroeiers en senioren (strategieën 2 en 3). - Gorinchem realiseerde opvallend veel koopappartementen en weinig vrijstaand wonen. Dit hangt samen met de vernieuwing van bestaand stedelijk gebied. Dit bedient vooral de strategieën 1 en 3. De komende jaren wordt er weer meer uitgebreid en zal ook het aandeel grondgebonden koop toenemen. - in Hardinxveld-Giessendam werd voor 80 procent gezinskoopwoningen (rij, tweekapper) gerealiseerd. Voor senioren is weinig toegevoegd; vooral strategieën 1 en 2 zijn hier bediend. - Leerdam: relatief veel gezinshuur en gezinskoop (vervangingsopgave in bestaande wijken). De komende jaren kan ook Leerdam weer uitbreiden en neemt naar verwachting de voorraad grondgebonden koop in luxere segmenten weer toe. - Van veel nieuwe objecten in Molenwaard moet nog het woningtype worden gekozen in de WOZ - registratie. Van de woningen die wél een bekend type hebben, is relatief een groot deel vrijstaande koop of een huurappartement. Een programma gericht op doorgroeiers en senioren (strategieën 2 en 3). - Zederik bedient vooral de strategieën 1 en 3: relatief veel rijkoop en huurappartementen. Ter nuance: in alle gemeenten werden alle typen woningen toegevoegd. Het gaat om nuanceverschillen. Waar de nieuwbouw echt aanvullend werkt op schaarste in de bestaande voorraad : - huurappartementen in Giessenlanden, Molenwaard, Zederik; - rij-koop in Giessenlanden en Zederik; - koopappartementen in Gorinchem. 47 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

50 Totaal Eengezins Meergezins Onbekend Totaal Rij Tweekapper Vrijstaand Appartement Onbekend % koop % huur Figuur 44: Nieuwbouw naar samenstelling per gemeente (gerealiseerd tussen 2012 en medio 2016). Bron: WOZ-bestanden gemeenten. Nieuwbouw sinds 2012, afgerond op vijftallen totaal waarvan huur waarvan koop Gemeente Giessenlanden % 48% Gemeente Gorinchem % 28% Gemeente Hardinxveld- Giessendam % 16% Gemeente Leerdam % 41% Gemeente Molenwaard % 34% Gemeente Zederik % 40% Totaal regio % 34% Voor Vianen waren gegevens van deze aard niet beschikbaar. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 48

51 Naar woonmilieu en type Wanneer we per woonmilieu inzoomen op de nieuwbouw sinds 2012, dan valt op: - De nieuwbouw in het centrummilieu van Gorinchem bestaat vooral uit koopappartementen; een belangrijke niche; - In vooroorlogse milieus is veel vernieuwd. Er zijn veel huurwoningen (terug)gebouwd, appartementen en rij, plus rijkoopwoningen. Daarmee houden deze wijken hun karakter als relatief betaalbare woonlocaties. Dit sluit aan bij de verwachting dat er onvoldoende echt stedelijke groepen zijn om oude stadwijken te upgraden naar hogere prijsniveaus. - In naoorlogse wijken is relatief weinig gebeurd, behalve een groter complex koopappartementen in Gorinchem. - In de recente uitbreidingswijken ( Vinex en verder ) is zowel huur als koop ontwikke ld, grondbonden. Dit is een gebruikelijk beeld. Het aantal woningen bleef achter, maar alles wijst er op dat de komende jaren een opleving ontstaat. - In voorzieningendorpen werd een mix van woningtypen gerealiseerd. Het aantal nieuwe woningen is hier ook het grootst. Dit sluit aan op de woonvisie: richten op vrijwel alle groepen op de woningmarkt. - Ook in de woondorpen is een redelijk gemengd programma gerealiseerd, in kleinere aantallen, en zonder koopappartementen. Dit sluit aan op de woonvisie. - In het landelijk gebied zien we vooral ontwikkeling in de Plus-gebieden / plusdorpen. Het gaat om relatief kleine aantallen, meestal grondgebonden vrijstaand maar incidenteel ook appartementen. 49 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

52 Totaal Eengezins Meergezins Onbekend Totaal Rij Tweekapper Vrijstaand App. Onbekend % koop % huur Figuur 45: Nieuwbouw naar woonmilieu per gemeente (gerealiseerd tussen 2012 en medio 2016). Bron: WOZ-bestanden gemeenten. Nieuwbouw sinds 2012, afgerond op vijftallen totaal waarvan huur waarvan koop Centrummilieu % 0% Woonwijk vooroorlogs % 58% Woonwijk naoorlogs tot Vinex % 6% Vinex en verder % 24% Voorzieningendorp % 39% Woondorp % 24% Landelijk wonen PLUS % 28% Landelijk wonen % 0% Totaal regio % 34% Voor Vianen waren gegevens van deze aard niet beschikbaar. Conclusie - Het bedienen van starters en doorgroeiers (met een beperkt inkomen) is goed gelukt door toevoeging in voorzieningendorpen, vernieuwing van stadswijken en in minder e mate toevoeging in woondorpen. - Doorgroeiers met een hoger inkomen konden wel goed terecht in de voorzieningendorpen, maar minder in de steden Leerdam en Gorinchem. Daar wordt de komende jaren een inhaalslag gemaakt. - Niches en instromers van buiten werden mondjesmaat bediend in de centrummilieus en in plusgebieden. De ambitie was niet om hier grote aantallen in te bereiken. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 50

53 4.3. Ontwikkeling van het planaanbod Bij vaststelling van de woonvisie uit 2013 werd duidelijk dat er op regionaal niveau een overscho t aan bouwplannen was. De verwachte gemiddelde jaarlijkse huishoudensgroei was vastgesteld op 0,7 procent, de geplande netto toevoeging lag twee keer hoger. Bij vaststelling van de woonvisie uit 2013 werd duidelijk dat er op regionaal niveau een overschot aan bouwplannen was, twee keer ruimer dan de voorspelde behoefte. De regiogemeenten hebben ieder, waar nodig, gewerkt aan het afbouwen van het teveel aan bouwplannen: - Giessenlanden, Gorinchem en Molenwaard bouwden hun programmering af; - In Hardinxveld-Giessendam en Leerdam was hiervoor geen aanleiding; - In Zederik is het afbouwen niet gerealiseerd, maar de werkelijke realisatie lag de laatste jaren ook beduidend hoger dan de agendamaat (zie ook paragraaf 4.2: overloop uit de regio Utrecht). Vooruitblikkend merken we op: - Actuele prognoses wijzen weliswaar op korte termijn tot 2020 op een grotere behoefte, maar gemeten over de periode is de voorspelde behoefte opnieuw 0,7 procent groei per jaar op regioniveau 2. - Door langer vooruit te programmeren (tot 2030) creëren gemeenten speelruimte om locaties die stagneren te compenseren met locaties die voor de langere termijn gepland waren. - Ook met het oog op de aantrekkende groei en de benodigde overmaat is het raadzaam voor de gemeenten om rekening te houden met latere realisatie, deels na 2000, van een deel van de plannen 3. Een uitzondering vormt Giessenlanden, waar geen programmering na 2020 is opgenomen. 2 Lokaal kan snellere groei plaatsvinden, maar dit zal leiden tot lagere groei elders; de kern van de regionale planafstemming is dat de regiogemeenten hier bewust mee om gaan en er op anticiperen. 3 In Zederik mede door toevoegen van nieuwe plannen, hoewel zij de laatste jaren ook daadwerkelijk veel wisten te realiseren, mede door instroom uit de regio Utrecht. 51 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

54 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 52

55 5. Wonen en zorg 5.1. Ontwikkelingen in wonen en zorg De afgelopen jaren is de regelgeving rond de financiering van wonen en zorg snel veranderd. De gevolgen daarvan op het wonen en op zorg worden nu steeds duidelijker zichtbaar: zorgvragers in alle leeftijdsgroepen wonen veel meer zelfstandig en intramuraal wonen is alleen nog aan de orde bij een zeer intensieve zorgvraag. De gevolgen zullen de komende jaren nog sterker doorwerken. Niet alleen de regelgeving leidt tot een andere vraag naar wonen en zorg. Ook de ontwikkeling van de doelgroep zelf is hierin een grote factor. Bij ouderen bijvoorbeeld dient de ba byboom generatie zich langzaam maar zeker aan. Zij zijn doorgaans zelfredzaam, koopkrachtig en kritisch. Slechts een deel van hen gedraagt zich als de traditionele groep ouderen zoals we die jarenlang kenden. Dit leidt tot een grote differentiatie in de vraag naar wonen, zorg en diverse andere diensten in het verlengde daarvan. Ondertussen komen uit de veranderingen ook nieuwe knelpunten naar voren. Een voorbeeld is de groep mensen met een psychische of licht verstandelijke beperking. Deze groep is moment eel veel in het nieuws doordat mensen (weer) in de wijk wonend toch niet de zorg en begeleiding kunnen krijgen die ze nodig hebben om zelfstandig te wonen. Dit maakt hen kwetsbaar, maar het straalt ook uit op de wijk als geheel. 53 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

56 5.2. Zorgdoelgroepen Onderstaande schema toont de een indeling van verschillende doelgroepen in relatie tot wonen en zorg, naar orde van grootte. In het kader volgt een korte omschrijving per doelgroep. MET EEN ZORGVRAAG Intramuraal wonen Collectief wonend, zeer afhankelijk van zorg Zekerheid en contact Een groep die zorgvraag kent, en graag nabij voorzieningen (zekerheid) en ontmoetingsplekken (contact) woont. Denk dan aan wonen op of direct bij een cluster van supermarkt en gezondheidsfuncties. SmartAgent groepen: geel en rood. Onafhankelijk, zorgbehoevend Deze groep is zorgbehoevend maar is individueel gericht. Het betreft hier een grote groep mensen die ook met zorgvraag er voor kiezen om individueel in hun huidige woonomgeving te blijven wonen. SmartAgent groepen: groen en geel. ZONDER ZORGVRAAG Netwerkers Een groep die onafhankelijk is van zorg, maar sterk gericht is op de dynamiek van het wonen nabij voorzieningen. Deze groep is minder geneigd tot collectief wonen binnen één complex, maar zoekt wel een omgeving op waar gelijkgestemden te vinden zijn. SmartAgent groep: rood Comfortzoekers Deze groep is niet zorgbehoevend maar is sterk gericht op sociaal contact en op een comfortabele levensstijl. De groep neigt naar gezamenlijk wonen. Vitaal en onafhankelijk De grootste groep van allemaal is de groep mensen die vitaal en onafhankelijk zijn van zorgvraag. Zij laten zich in hun woongedrag niet anders dan andere groepen op de woningmarkt leiden door zorg of nabijheid van voorzieningen. SmartAgent groepen: groen en blauw. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 54

57 Individueel Collectief Figuur 46: Verschillende zorggroepen naar zorvraag en individualiteit, en omvang van die groepen Intramuraal wo ne n Comfortzoekers (gewone woningen) Zekerheid en contact Netwerker Onafhankelijk van zorg Afhankelijk van zorg Onafhankelijk, zorgbehoevend Vitaal en onafhankelijk (gewone woningen) 55 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

58 5.3. Naar nieuwe woon-zorgconcepten Binnen intramuraal wonen verschuift de nadruk van verzorging naar verpleging. Dit heeft grote consequenties voor de toekomst van huidig intramuraal vastgoed. Zorgpartijen zoeken hiervoor oplossingen en dit raakt soms ook de corporatievoorraad. Binnen zelfstandig wonen is de bekende definitie van verzorgd wonen maar beperkt relevant meer. De behoefte om nabij voorzieningen te wonen blijft weliswaar bestaan, maar de focus op 24 -uurs zorgaanbod nabij doet geen recht aan de overwegingen van bewoners. Er ontstaat een nieuwe vraag naar andere woonconcepten die past bij de huidige, gedifferentieerde generatie ouderen en ouders, en bij de nieuwe financiering. Ook is de vraag in dorpen nogal anders dan in grotere plaatsen zoals Gorinchem en Leerdam. We zien grote verschillen tussen wat mensen zeggen dat ze doen en wat ze daadwerkelijk doen en op het platteland is dit verschil nog groter dan in stedelijk gebied. Figuur 47: Schatting beschermd en verzorgd wonen in de regio 5.4. Thuiswonend: sluitende keten wonen, welzijn en zorg Het grootste deel van de ouderen en/of zorgvragers blijft met (beperkte) zorgvraag zelfstandig wonen in een gewone woning en buurt. Wel is er behoefte aan goede zorg aan huis, een veilige mobiliteit (ov, auto, fiets) en ontmoeting (een ruimte, formele ontmoetingsplek of gewoon de supermarkt). Dit vraagt om intensieve samenwerking tussen partijen: gemeente, corporaties, zorgpartijen, ondernemers en uiteraard de bewoners zelf. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 56

59 6. Betaalbaarheid 6.1. Betaalbaarheid en beschikbaarheid - Visie 2013: corporaties gaven aan vooral in stedelijk gebied en soms in voorzieningendor pen nog behoefte te zien, in landelijk gebied een teruggang van de behoefte. Op regionaal niveau was er sprake van een nagenoeg stabiele situatie. - Regionaal groeit de sociale huurvoorraad naar verwachting licht in de periode 2013 tot en met 2020, met netto bijna 250 woningen toevoeging (monitor 2014), hooguit 10 procent van de totale voorraadtoevoeging. De grootste vernieuwing zien we in Leerdam en Gorinchem, maar dit resulteert in een netto afname. De lichte groei komt voort uit dorpen in de overige regiog emeenten. - Het aantal inschrijvingen en het aandeel actief zoekenden daarbinnen is relatief constant (7 procent) (bron: Woongaard). Vooral 23-tot 35-jarigen zoeken actief. Twee derde van de actief zoekenden heeft een laag inkomen (tot ). - Sinds 2015 ligt de doorstroming hoger, naar verwachting als gevolg van oplevering van nieuwe woningen (na eerdere sloop) in Leerdam en Gorinchem. - Scheefheid was lange tijd een onderwerp van beleid: door strengere toewijzing bij hogere inkomens is de scheefheid inmiddels tot een minimum gedaald. Scheefheid ontstaat nu vrijwel alleen nog van onderop door inkomensstijging van zittende huurders. - De passendheidstoets verscherpt het toewijzen verder: huurtoeslaggerech tigden moeten bij mutatie in 95 procent van de gevallen een woning tot de aftoppingsgrens krijgen ( 586 / 618). Op dit moment wordt 91 procent passend toegewezen. - Beduidend meer dan 5 procent van de woningvoorraad heeft een streefhuur hoger dan de aftoppingsgrens. Zonder ingrijpen dreigt er schaarste voor de groep huurtoeslaggerechtigden. Corporaties passen waar nodig hun huurbeleid aan om dit te voorkomen. Figuur 48: Ontwikkeling huuruitgaven en inkomens in de huursector (periode , prijspeil 2015). Bron: WoON Ook binnen de groep huurtoeslaggerechtigden zijn er duidelijke verschillen: twee derde van de actief zoekenden heeft een inkomen beneden de per jaar. De vraag of deze groep voldoende betaalbaar woont, is moeilijk te beantwoorden: - De voorraad goedkoopste huurwoningen tot 409 euro daalde van 27 procent naar 13 procent sinds Dit leidt niet tot een meetbaar lagere slaagkans bij de laagste inkomens, maar hun afhankelijkheid van toeslag groeit wel. - Zij krijgen dus een relatief hoge huurtoeslag, maar die is niet volledig dekkend voor en hogere huur. - Duurdere woningen zijn doorgaans ook nieuwere, energiezuiniger woningen met een lagere energielast. 57 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

60 - Bij de laagste inkomens is de huurquote (het aandeel van de huurkosten in het totale inkomen) vaak hoger dan volgens het Nibud wenselijk is. Binnen de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden is de huurquote ca. 25 procent en dat is gunstig ten opzichte van het landelijk gemiddelde. - Voor de werkelijke betaalbaarheid is ook woonquote (huur én energiekosten) relevant, maar daarvoor zijn geen normen Figuur 49: Regels met betrekking tot passend toewijzen (2016). Bron: Woningcorporatie Lefier. Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 58

61 Figuur 50: Ontwikkeling samenstelling huurvoorraad naar prijsklassen en type verhuurder (periode ). Bron: WoON Kwetsbare groepen Door een combinatie van factoren ontstaan concentraties van kwetsbare groepen: - Sociale huurbuurten worden minder toegankelijk voor mensen met een iets hoger inkomen als gevolg van strenger toewijzen (waaronder het passend toewijzen ). Hierdoor is er groeiende segregatie naar inkomen. - Bovendien wonen ook steeds meer mensen met een beperking in een gewone woning, waaronder mensen met een GGZ-achtergrond. Dit vergroot de sociale kwetsbaarheid in deze buurten. - Daar komt bij de grote groep vluchtelingen eveneens aanspraak maakt op sociale huur. 59 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

62 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 60

63 7. Bijzondere groepen 7.1. Woonwagenbewoners: zorgen voor voldoende standplaatsen Het college voor de Rechten van de Mensen oordeelde in 2015 dat het gevoerde uitsterfbeleid voor woonwagenkampen discriminerend is. Het wonen in een woonwagen wordt gezien als een wezenlijk onderdeel van de cultuur van deze groep. Het betreft een advies, en geen wet, maar wel een advies met veel gewicht en gezag. Een tekort aan standplaatsen moet worden opgelost. Daarom moeten gemeenten in hun ruimtelijke planning rekening houden met de behoeften van woonwagenbewoners om in hun woonwagenkampen te wonen. Er is een inventarisatie nodig van standplaatsen en de vraag daarnaar. Het is niet zo dat een gemeente elk individueel verzoek om een standplaats moet inwilligen. Dit blijft een afweging per gemeente. In de Woningwet wordt het wonen in een woonwagen apart benoemd. Corporaties mogen deze vorm van wonen aanbieden binnen hun kerntaken Vluchtelingen en vergunninghouders De stroom vluchtelingen was tijdelijk zeer hoog ( ) maar is sindsdien weer sterk afgenomen. Er resteert een forse huisvestingsopgave, die zich vrijwel volledig richt op sociale huur (corporaties of andere aanbieders). Er is doorgaans een natuurlijke concentratie van deze groep mensen in de grotere kernen in nabijheid van cultuurgenoten, voorzieningen en werk. De daadwerkelijke extra woningbehoefte is erg moeilijk te voorspellen; corporaties hebben meer aan een flexibele vastgoedstrategie dan aan harde cijfers. Denk dan aan tijdelijke woonvo rmen, en het anticiperen door sloop- en verkoop te laten meebewegen met de huisvestingsbehoefte. Binnen de regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden leidt huisvesting van vergunninghouders niet tot overmatige druk op de sociale huurmarkt (bron: Woongaard). Er wordt samengewerkt in een taskforce om de huisvesting zo goed mogelijk te regelen (bijzondere huisvesting, integratie). 61 Update woonvisie Regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden