Als ik niet meer beter word, dan wil ik euthanasie
|
|
- Ida Sasbrink
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Als ik niet meer beter word, dan wil ik euthanasie Ethische dilemma s bij stervenswensen Let op: In de Bedside Teaching zijn enkel de eerste 10 dia s gebruikt. De daarop volgende dia s zijn als achtergrondinformatie toegevoegd. Gaat om aanwijzingen uit richtlijnen over euthanasie bij dementie, standpunt KNMG over voltooid leven, standpunten van gezaghebbende auteurs uit het maatschappelijk debat over deze vragene.d. Ze zijn door ons gebruikt als voorbereiding, maar gezien het informatieve gehalte alsnog toegevoegd. Eric van de Laar (ethicus), Hans Rutten (huisarts)
2 Opzet 1. Uitleg thematiek en aanpak avond (socratisch gesprek) 2. Inventariseren aan hand van bekende problematiek 3. Meest prangende probleem en vraag eruit halen 4. Casus erbij zoeken 5. Gesprek 6. Evaluatie 2
3 Dilemma s bij stervenswensen: socratisch gesprek? Focus: eigen ervaringen en discussie, zoeken naar wat jullie zelf vinden Daarnaast: achtergrond informatie, juridisch, opinies, standpunten (KNMG, NVvE, Schnabel) Waar worstel je mee? Waar sta je zelf, hoe kies je, op welke waarden oriënteer je je? Waarom deze insteek? Geen consensus in de samenleving. Ruimte in de wettelijke kaders -> noodzaak positiebepaling ( Waar sta ik zelf? ). Onduidelijkheid over standpunt kan het moeilijk maken in praktijksituaties ( Hoe te handelen? ) Zinnig om in deze bedsite naar die eigen positionering te zoeken. Socratisch gesprek is daar een geschikte manier voor 3
4 Socratisch gesprek 1. Verkenning 2. Welke vraag kiezen we? 3. Wie heeft een geschikt voorbeeld? 4. Hoe denken de anderen erover? 5. Waar zijn we het over eens? 4
5 De denkmodus: Als jij de wetgever zou zijn. Ethiek bij consensus: regels toepassen Ethiek bij geen consensus: -> Filosofie: betekenis, begrippen, articuleren, benoemen, verheldering, argumenten -> inzicht Socrates -> maieutiek : vroedvrouw -> geen presentatie, maar zelf denken, gespreksleider helpt denken Archeologie: cultuur, socialisatie, soi meme comme un autre, obsoletie Historiciteit: denkbeelden, ethiek en wetten zijn niet absoluut, veranderen door de tijd En Immanuel Kant ( ): Als jij de wetgever zou zijn. 5
6 Doel en verwachting? Helder krijgen van de (cognitieve, rationele) inhoud van je praktische worstelingen en twijfels (of van je stellige overtuigingen, dat kan natuurlijk ook) Proberen iets van oriëntatie te vinden bij die worstelingen en twijfels, dat aansluit bij je eigen waarden en overtuigingen, en dat behulpzaam kan zijn bij keuzes en afwegingen in dergelijke situaties in de toekomst 6
7 1. Verkenning Kort: Waar worstel je mee? Waar loop je tegen aan? Ervaringen? 7
8 2. Vraag en casus Welke vraag kiezen we? Hebben we een bijpassende casus? 8
9 3. Gesprek Motiveren/Problematiseren Verhelderen/Beargumenteren Kernvragen: Wat vind je (moeilijk, goed, verstandig, onaanvaardbaar etc.) Waarom vind je dat? Wat vinden de anderen? Waarom? 9
10 Evaluatie Wat heb je geleerd? - Andere inzicht opgedaan - Andere waardering? Hoe vond je deze gespreksvorm? Voldeed het aan de verwachtingen? 10
11 Dia s vanaf hier zijn achtergrond informatie 11
12 Euthanasie bij dementie In het algemeen is het hebben van dementie op zichzelf geen reden om een euthanasieverzoek in te willigen. Maar iemand kan wel, naast het lijden onder de gevolgen van de dementie die hij al ervaart, ernstig lijden door de verdere geestelijke aftakeling, het verlies van onafhankelijkheid of de angst hiervoor. Als de patiënt dit lijden als ondraaglijk ervaart, kan het er in bepaalde omstandigheden toe leiden dat een arts dit euthanasieverzoek inwilligt. Als dat gebeurt, is het meestal in de beginfase van dementie. In die fase kan de arts nog met de patiënt zelf communiceren over de ondraaglijkheid van het lijden en of de patiënt de euthanasie nog steeds wenst. Uit: Handreiking schriftelijk euthanasieverzoek Artsenversie 12
13 Euthanasie bij gevorderde dementie Patiënten met gevorderde dementie wekken soms de indruk niet ondraaglijk te lijden aan de dementie. Wel kan het duidelijk zijn dat een patiënt met gevorderde dementie ondraaglijk lijdt aan bijkomende lichamelijke aandoeningen, zoals ernstige benauwdheid of pijn, maar ook angst, agressie of onrust kunnen bijdragen aan ondraaglijk lijden. In die gevallen mag een arts gehoor geven aan het euthanasieverzoek, ook als een patiënt dit niet meer duidelijk kan maken in woorden of gebaar. Het is dan wel noodzakelijk dat er een eerder door de patiënt zelf opgesteld schriftelijk euthanasieverzoek is. Uit: Handreiking schriftelijk euthanasieverzoek Artsenversie 13
14 Euthanasie bij verlaagd bewustzijn? EMV score 3 t/m 6: coma -> geen euthanasie EMV-score 7 t/m 12: hangt af van inschatting ondraaglijk lijden, indien ja dan euthanasie toegestaan. 14
15 Hels dilemma: te vroeg of te laat Euthanasie bij dementie/ -> framing Dagbladadvertentie van artsen die tegen euthanasie bij dementie zijn: Onze morele weerzin om het leven van een weerloze te beëindigen is te groot. Morele weerzin jegens stiekeme euthanasie In Handreiking Wilsverklaring: Als patiënt het zelf niet meer kan zeggen, gelden symptomen als ernstige benauwdheid, pijn, angst, agressie of onrust ook als bewijs van ondraaglijk lijden. Wat is het lijden in vroeger stadium dementie dat euthanasie legitimeert? Achteruitgang in functioneren, angst voor verdere gevolgen dementie zoals voortschrijdend verlies van persoonlijkheid, functies en vaardigheden en het besef dat dit alleen erger wordt, kan groot, actueel lijden veroorzaken. (Code of Practice, RTE s). (dit is wel een beetje krom als argument om niet te lang te wachten: als patiënt het in een eerder stadium zelf nog niet als ondraaglijk ervaart, dan toch maar, anders misschien te laat?) 15
16 Druk familie bij palliatieve sedatie Mocht desondanks druk uitgeoefend gaan worden op medische besluitvorming tot intensievere sedatie of zelfs levensbekortend handelen, dan is primair exploratie van het beleven van de naasten van het lijden van patiënt en draagkracht aangewezen. Hulpverleners zullen hier behoedzaam mee om moeten gaan, door open te staan voor de problemen van de naasten en met hen hierover te praten. Dit laat onverlet dat het ingezette beleid een medische aangelegenheid en verantwoordelijkheid is. Er is daarbij geen ruimte voor onjuiste toepassingen, doseringen en/of combinaties van medicamenten die gebruikt worden. Uit: Richtlijn palliatieve sedatie KNMG 16
17 Voltooid leven: standpunt KNMG De huidige euthanasiewet 1) Vrijwillig en weloverwogen verzoek 2) Uitzichtloos en ondraaglijk lijden 3) Voorgelicht over de situatie en over de vooruitzichten 4) Geen redelijke andere oplossing is 5) Ten minste één andere, onafhankelijke arts geraadpleegd; SCEN-arts. 6) Zorgvuldige uitvoering. Op de juiste wijze melden Voltooid leven, de positie van de KNMG
18 Medische grondslag voor het lijden Hoge Raad (2002, Brongersma): bron van het lijden is niet bepalend voor de ernst er van. Lijden van de patiënt moet in overwegende mate te maken hebben met een lichamelijk of psychisch classificeerbare aandoening. KNMG (2012): Ook opeenstapeling van ouderdomsklachten kan leiden tot uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Kwetsbaarheid, inclusief functieverlies, eenzaamheid en verlies van autonomie mogen worden verdisconteerd. Wel moet er altijd sprake zijn van een medische grondslag. Voltooid leven, de positie van de KNMG
19 Commissie Schnabel (2016) Ingesteld naar aanleiding van burgerinitiatief Uit Vrije Wil De euthanasiewet functioneert goed en beantwoordt aan haar doelen. Geen aanleiding om de euthanasiewet te wijzigen. Bij mensen met voltooid leven meestal sprake van medische problematiek, waarmee zij onder de euthanasiewet vallen. Geen noodzaak om de euthanasiewet uit te breiden naar niet-artsen in verband met veiligheid, deskundigheid en toetsbaarheid. Complexe gevallen, zoals bij voltooid leven vragen juist om extra behoedzaamheid, bijvoorbeeld door een extra consultatie, en niet om een eenvoudige procedure. Voltooid leven, de positie van de KNMG
20 Het voorstel van het kabinet (2016) Tweede wet naast huidige euthanasiewet, voor hulp bij zelfdoding bij mensen met een voltooid leven. Medische grondslag van het lijden niet nodig. Speciaal opgeleide stervenshulpverleners, hoeven geen artsen te zijn. Wel kopstudie op een medische opleiding. Toetsing vooraf door onafhankelijke deskundige Toetsingscommissie toetst achteraf Leeftijdsgrens Voltooid leven, de positie van de KNMG
21 Reactie KNMG: Zou gaan om mensen met een actuele, weloverwogen wens tot actieve levensbeëindiging, zonder dat sprake is van een medisch grondslag voor het lijden Lijden aan verlies van onafhankelijkheid en mobiliteit en mensen met algehele vermoeidheid en aftakeling. Vallen deze mensen niet onder de euthanasiewet? Veel onderzoek gedaan: als die groep al bestaat is die waarschijnlijk zeer klein Veel meer mensen willen zekerheid voor de toekomst of hebben verminderde wens tot voortleven. Voltooid leven, de positie van de KNMG
22 Onderscheid ziek en gezond Kabinet maakt onderscheid tussen zieke en gezonde mensen met een doodswens Onderscheid is theoretisch, in de praktijk niet te maken Gebaseerd op hele nauwe definitie van ziekte en gezondheid Als ziekte breder wordt gezien dan alleen het hebben van somatische klachten, dan vervalt de relevantie en bruikbaarheid van deze tweedeling Onderscheid bovendien alleen door arts te maken: psychiatrische, bijwerkingen medicijnen e.d. Voltooid leven, de positie van de KNMG
23 Let op Verminderde wens tot voortleven is niet hetzelfde als Actieve stervenswens 23
24 Verweer kabinet op Schnabel Er bestaat wel groep gezonde ouderen met actuele stervenswens: - Moeite met verlies onafhankelijkheid - Verminderde mobiliteit - Eenzaamheid door verlies dierbaren - Algehele vermoeidheid - Aftakeling en verlies persoonlijke waardigheid Den Hartogh: zijn alle kenmerken die met veroudering en lichamelijke achteruitgang te maken hebben, en dus met medische bemoeienis. 24
25 De rol van de arts Arts zal altijd betrokken moeten zijn bij beoordeling van doodswens, bijvoorbeeld om uit te sluiten dat sprake is van behandelbare aandoening Arts zal ook altijd bij de uitvoering betrokken moet zijn: hulp bij zelfdoding kan uit oogpunt van zorgvuldigheid niet aan niet-artsen worden overgelaten Maar: rol van artsen kan zich niet beperken tot het toegang geven tot regeling en het daadwerkelijk uitvoeren van de hulp bij zelfdoding. Dit valt buiten de professionele normen van de beroepsgroep. Voltooid leven: de positie van de KNMG
26 Bereidheid artsen: De euthanasiewet is breder dan veel mensen zich realiseren Niet alle artsen zijn bereid om euthanasie uit te voeren bij stapeling van ouderdomsklachten Hebben moeite met de glijdende schaal Zien vaak andere mogelijkheden om het lijden te verlichten Gaat vaak om zeer complexe problematiek, waar behoedzaamheid aan te raden is Voltooid leven, de positie van de KNMG
27 Twee parallelle systemen Met aparte wet voor voltooid leven komen er twee wetten naast elkaar te bestaan Juridisch complex: verschillende hulpverleners moeten zich aan verschillende criteria houden Zware toets voor relatief eenvoudige verzoeken, lichte toets voor meest complexe verzoeken Hoe gaat stervenshulpverlener om met verzoeken van mensen die wel somatische aandoening hebben? Zullen artsen nog wel bereid zijn euthanasie uit te voeren, als er ook een makkelijker weg is? Zal huidige, zorgvuldige euthanasiepraktijk kunnen uithollen Voltooid leven: de positie van de KNMG
28 Wat dan wel? Bestaat er een groep mensen met een voltooid leven die niet onder de euthanasiewet valt? Wat zijn precies hun problemen en hoe kunnen zij het best worden geholpen? Meer tijdig spreken over levenseinde: minder focus in samenleving op levensverlenging: meer care, minder cure Adresseren van problematiek van ervaren gevoel van zinloosheid onder ouderen Meer de bestaande ruimte gebruiken voor sterven in eigen regie: bijvoorbeeld door te stoppen met eten en drinken. Voltooid leven: de positie van de KNMG
29 Conclusie: aparte wet voltooid leven is onwenselijk Onduidelijk wie precies de doelgroep is, hoe groot die groep is en wat het probleem is van deze mensen: meer onderzoek nodig Voltooid leven heeft positieve maatschappelijke connotatie, maar gaat in de praktijk om complexe zingevingsproblematiek Ervaren gevoel van zinloosheid is een maatschappelijk probleem, maar nieuwe weg naar zelfdoding is niet het juiste antwoord Holt zorgvuldigheid euthanasiewet uit Stigmatiserend voor ouderen Kan riskant maatschappelijk signaal geven over de waarde van de ouderdom, ouderen onder druk zetten Voltooid leven: de positie van de KNMG
30 Laatste wil pil is geen doktersding NVVE Eugene Sutorius Artikel 8 Europees Verdrag voor de Rechten van de mens: We kunnen en mogen elkaar niet verplichten om door te leven Ons komt het recht toe zelf te bepalen wanneer we stoppen en de wijze waarop Hoe dan? Middelen zitten opgesloten in medisch monopolie op geneesmiddelen (hoewel euthanaticum geen geneesmiddel) Huidige wet heeft euthanasie gemedicaliseerd, met sleutelrol voor artsen. 30
31 Vervolg Sutorius Is niet zo dat er geen categorie mensen bestaat die niet onder de noemer stapeling ouderdomskwalen valt Manoeuvre van commissie Schnabel en KNMG om noodzaak nieuwe wet te niet te doen Gaat om zelfbeschikking en waardigheid einde Vraagt van samenleving: empathie en solidariteit 31
32 Voltooid leven (Govert den Hartogh) Doodswensen van ouderen komen voort uit cumulatieve reeks verlieservaringen die telkens om verwerking vragen Hebben wel medische grondslag. Maar ambivalent: onvoldoende zekerheid of het weloverwogen was (en niet impulsief), en onvoldoende zekerheid of er geen redelijke alternatieven zijn (er kunnen zich ontwikkelingen voordoen) Vandaar: uitweg, stoppen met eten en drinken: er is tijd en inspanning nodig om besluit ten uitvoer te brengen. Dit voorkomt impulsiviteit. Dokter is niet eindverantwoordelijk. Wel taak in het draaglijk houden, begeleiden van proces, verlichten lijden door dorstgevoel of delier. 32
33 Dia s hieronder zijn theoretische achtergronden 33
34 Waardeoordeel over willen sterven of doorleven? (Den Hartogh) Doodswensen zijn niet noodzakelijk vormen van machteloos protest tegen het lot, van mensen die hun verlieservaringen niet meer kunnen verwerken. Hoe rationeel en vrij is het zelfgekozen levenseinde? Hoe rationeel en vrij is het om de dood steeds maar weer uit te stellen, of te blijven leven omdat je geen andere mogelijkheid meer ziet? 34
35 Ingrijpen in leven en dood -> over natuur en techniek Beschermwaardigheid ( heiligheid ) van leven = niet ingrijpen? Christendom: begin en einde aan God? -> neonatologie, prenatale diagnostiek? -> euthanasie?: andere waarden? -> kwaliteit van leven en barmhartigheid In christendom ingrijpen ook niet voornamelijk negatief: schepping, mens als co-creator Dood maken, ander verhaal: 10 geboden. Verschil doden en moorden Mens van nature kunstmatig (De Mul) Ethiek co-creator techniek: niet ethiek die weet waar de grenzen liggen; maar samen zoeken, uitvinden 35
36 Pil Drion zonder inzage verstrekker? Ook pil van Drion kan niet helemaal zonder verantwoording afleggen, inzage in je verlangen te sterven: Iemand, overheid moet toegang bewaken om ongelukken te voorkomen; hoe kun je toegang krijgen en hoe kan overheid bewaken zonder inzage, zonder deelgenoot te worden gemaakt in wens om te sterven? Gaat dus niet helemaal zonder verantwoording afleggen, zonder de ander (de bewaker) deelgenoot te maken. Onoplosbaar. Kan immers niet als paracetamol in de supermarkt. 36
37 Indien wel inzage verstrekker, dan ruimer en anders dan euthanasiecriteria Hierbij is de vraag: bestaat er existentieel lijden dat niet onder euthanasiewet valt? Volgens KNMG en Schnabel niet. (stapeling ouderdomsziekten) Probleem is de constellatie: geen verantwoording (zelfbeschikking à la Mill), wel middelen (door overheid, plicht om burgers waardig zelf te laten sterven) Burger, patiënt als consument Bij eis om middelen door overheid, blijft iets van toetsing onoverkomelijk, anders geen bewaking mogelijk misbruik. Vandaar dat relationaliteit belangrijk is: omdat individueel probleem (wens zelf te bepalen wanneer en hoe te sterven) en maatschappelijk/politiek probleem (bewaken tegen misbruik) onlosmakelijk verbonden zijn, niet los te koppelen zijn. Vandaar poging om hoe dan ook iets van een wet te maken. (waarover de meningen dan verschillen of dat nodig is). -> consument moet inzien dat er leverancier aan voorwaarden gebonden is; consument kan niet zo doen alsof dit stuk hem niet aangaat. 37
38 De aard van de redenen: medische grondslag alleen legitiem? Andere redenen, andersoortige redenen denkbaar? Empirisch nog niet helder, maar wel interessant om over na te denken, wat existentieel lijden dan zou kunnen betekenen, en over de oplosbaarheid daarvan (eenzaamheid bestrijden, mensen uit isolement halen etc..). Past het niet ook bij ouderdom, achteruit gaan, alles wordt minder, niet meer kunnen, niet meer willen? Zin- en betekenisverlies als inherent aan zeer oud worden? Hoe zo geeft medische grondslag de doorslag? Waarom niet zonder medische grondslag? 38
39 Relationele autonomie Autonomie (Immanuel Kant) Twee stappen: 1. Tot inzicht komen (in) wat verstandig is (verstandig is niet hyperindividueel, maar dat waarvan jij vindt dat het voor ieder als zodanig zou moeten gelden; algemeen) 2. Uit vrije wil committeren aan dat inzicht Relationaliteit zit ook in het samen zoeken naar het verstandige, dus ook discussie, dialoog; het zelfbeschikkingsstuk zit in het committeren, in het niet gedwongen worden te handelen volgens wat verstandig is. -> De wil wordt gericht, beter, laat zich richten door het inzicht ( de wil raakt overtuigd ) 39
40 Twee fundamentele waarden euthanasie Zelfbeschikking patiënt Barmhartigheid arts Daarin ligt verschil tussen geven van de dood en doodmaken 40
41 Samenspraak Schriftelijke wilsverklaring zou mondelinge verzoek in geval van wilsonbekwaamheid kunnen vervangen Hoe dan nog samenspraak (KNMG)? 41
42 Kernelementen uit problematiek halen Zelfbeschikking patiënt rol, verantwoordelijkheid arts Wil/oordeelsbekwaamheid Medische grondslag (uitzichtsloosheid en ondraaglijkheid) Medische macht? Wel of niet toetsen motieven? ( examen afleggen ) Foute motieven? (het zoet en het zuur; als het moeilijk wordt er niet tussenuit piepen) Medisch existentieel: de aard van het lijden Mag je dood? Niet dwingen te leven Zelf doen waardigheid, waardige manier: waarom wel versterven (plus sedatie) maar geen laatste wil pil? Framing en verborgen waardeoordelen: stiekeme euthanasie ; uitholling euthanasiewet 42
43 Welke kernbegrippen? En hoe gerelateerd Recht om te sterven -> met of zonder verantwoording afleggen? -> zelf als geïsoleerd, niet als relationeel? Bij relationeel -> verantwoording: inzicht geven in motieven, opdat ander betrokken, zich kan verhouden. Geïsoleerd -> Zonder verantwoording: anderen uitsluiten, geen deelgenoot door inzicht. Recht en waarde: recht (om te besluiten zonder te delen, ondergrens, waarde: los, onafhankelijk, sober, karig, buitensluiten), (bij besluit met uitleg, delen inzicht, waarde: ook zorg om de ander, includeren, ook begrip voor perspectief en problematiek ander) Met of zonder hulp (daarbij)? Geïsoleerd (onafhankelijk is beslissingsbevoegdheid), maar relationeel (in afhankelijkheid bij uitvoering)? 43
44 Vervolg kernbegrippen Aard, taxatie doodswens: legitiem, voorstelbaar, niet-geoorloofd (religieus; andere gronden?), oneigenlijk (depressie, gemakzucht, hedonisme) Dood als oplossing? Bespoedigen of op zijn beloop laten, fade out? (welke ideeën over dood, leven en handelen zitten hierin?) Kortom: (ik kom tot de volgende kernbegrippen in deze problematiek, die met elkaar samenhangen): - Betekenis van leven, dood en sterven en menselijk handelen hierbij (beschermwaardigheid van leven, ) - Oordeels(on)bekwaamheid (bij dementie, als noodzakelijke voorwaarde (sine qua non) voor euthanasie?) - Zelfbeschikking (voltooid leven; individueel - relationeel) - Bescherming (functie)/verantwoordelijkheid (overheid, arts) Gaat bij al die begrippen om hun betekenis (inkleuring, duiding -> zelfbeschikking als recht, individualistisch), functie (zonder eigen wil/oordeel geen euthanasie) en samenhang met andere begrippen (bv. Zelfbeschikking en beschermfunctie) 44
45 Het recht om met rust gelaten te worden? Isaiah Berlin ( ) twee opvattingen van vrijheid: Positieve vrijheid: committeren met iets, uit vrije beweging voor iets inzetten Negatieve vrijheid: (John Stuart Mill, ) grens van je vrijheid ligt bij de last, schade van de ander; recht om met rust gelaten te worden, geen verantwoording af te hoeven leggen van je handelen (voor zo ver je ook de ander niet schaadt). > hier zit het pleidooi van Sutorius, NVVE: - Geen verantwoording hoeven afleggen over je stervenswens - En samenleving stelt middelen beschikbaar om waardig te kunnen sterven (pil Drion) -> deze combinatie heeft consumententrekje (zie verderop voor ideologische achtergrond) - > wie geld heeft, heeft rechten, en producten zijn altijd meteen te hebben, krijgen (bol.com-mentaliteit). Ik kan me voorstellen dat hier een probleem voor de dokter zit: wel aanleveren, geen deelgenoot in besluit -> 45 relationele autonomie kan hier verder helpen (zie verderop)
46 Autonomie als individueel recht: opeisen; consumentisme in de zelfbeschikking Het ideologische lijntje achter de zelfbeschikking zoals door de eisende patiënt verstaan, begint bij Bernard Mandeville (The fable of the bees. Or private vices, public benefits, uit 1714), waarin beweert wordt dat maatschappelijke vooruitgang en geluk toe te schrijven zijn aan zaken die tot dan toe als ondeugden werden beschouwd (eigen belang). Kwam daarvoor nog op een lijst van verboden boeken van de kerk in Daarna komt die gedachte terecht bij de klassieke economen, zoals Adam Smith, Hume, James Mill, Malthus en Jeremy Bentham. Smith had een eigen variant met de verborgen hand (soort deïsme, goddelijk mechanisme in de schepping dat kwaad in goed transformeert) dat er voor zorgde dat het handelen van ieder in zijn eigen belang, op collectief niveau in welvaart voor allen transformeerde. Of dat allemaal klopt is tot daar en toe, maar er is wel een belangrijke breuk met het christendom: van dan af is eigenbelang een deugd. 46
47 Vervolg consumentisme in zelfbeschikking Midden twintigste eeuw herleeft dit gedachtegoed, vooral in de jaren tachtig met Thatcher en Reagan en de paarse kabinetten hier. Het neoliberalisme. Grote ideoloog hierachter is de Russisch Amerikaanse romanschrijfster en filosofe Ayn Rand, met het haar boek Atlas Shrugged. Alan Greenspan, voorzitter van de FED onder ander bij George W. Busch was helemaal idolaat van haar en haar ideeën, hij baseerde het hele financiële beleid van de VS op haar gedachtegoed, dat uiteindelijk tot de crisis leidde. Rand vertegenwoordigt een hele radicale vorm van dat neoliberalisme, waarin egoïsme zelfs als een deugd wordt bestempeld en altruïsme als een ondeugd. Zeer invloedrijke economen uit Chicago, zoals Milton Friedman hebben deze ideeën in de economie verder uitgewerkt: vrije markt zonder enig overheidsingrijpen. Vanaf de jaren tachtig is dit gedachtegoed zeer invloedrijk geweest, met als belangrijkste kenmerken hyperindividualisme, zo min mogelijk vrijheidsinperking door de overheid, egoïsme als belangrijkste (economische) drijfveer om tot welvaart en geluk te komen. 47
Voltooid leven een debat vol misverstanden
Voltooid leven een debat vol misverstanden Gert van Dijk 31 oktober 2017 De huidige euthanasiewet Vrijwillig en weloverwogen verzoek Uitzichtloos en ondraaglijk lijden Geen redelijke andere oplossing Medische
Nadere informatieRuimte en grenzen bij euthanasie. Eric van Wijlick beleidsadviseur
Ruimte en grenzen bij euthanasie Eric van Wijlick beleidsadviseur Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (1) Hoofdstuk II Zorgvuldigheidseisen Artikel 2 1. De zorgvuldigheidseisen,
Nadere informatiePRAKTISCHE VRAGEN OVER BESLISSINGEN ROND HET LEVENSEINDE. Cor Spreeuwenberg
PRAKTISCHE VRAGEN OVER BESLISSINGEN ROND HET LEVENSEINDE Cor Spreeuwenberg HOE KOMT HET DAT OVER DIT SOORT BESLISSINGEN MEER WORDT GESPROKEN DAN VROEGER? vroeger dood door infectieziekten en ongevallen
Nadere informatieThema avond euthanasie en dementie Ad Römkens: voorzitter commissie ethiek geestelijk verzorger, zorgethicus
Hartelijk welkom Thema avond euthanasie en dementie Ad Römkens: voorzitter commissie ethiek geestelijk verzorger, zorgethicus Inhoud avond 1 Inleiding op thema m.b.v. presentatie 2 filmdocumentaire: Als
Nadere informatieAlgemeen. Euthanasie.
Algemeen Euthanasie www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG051 / Euthanasie / 09-11-2018 2 Euthanasie Artsen kunnen in bijzondere omstandigheden
Nadere informatieGrenzen aan euthanasie. drs. Eric van Wijlick beleidsadviseur
Grenzen aan euthanasie drs. Eric van Wijlick beleidsadviseur euthanasiewens in schriftelijke verklaring vastgelegd en besproken. Plotseling verslechterde de toestand. Omdat de huisarts niet bereikbaar
Nadere informatieDorothea Touwen & Ellie van der Burg 11 december 2012
Een goed gesprek over de dood Voltooid leven-problematiek Dorothea Touwen & Ellie van der Burg 11 december 2012 Punten ter bespreking Voltooid leven wat is dat eigenlijk? Plaatsbepaling in het euthanasie
Nadere informatieEuthanasie en hulp bij zelfdoding vallen beiden onder de euthanasiewet.
00 Euthanasie 1 Inleiding Euthanasie of actieve levensbeëindiging is in dit ziekenhuis bespreekbaar en wordt serieus benaderd. Euthanasie is een onderwerp waar mensen heel verschillend over kunnen denken.
Nadere informatieConclusies, aanbevelingen en vervolgstappen
De rol van de arts bij het zelfgekozen levenseinde 39 5 Conclusies, aanbevelingen en vervolgstappen In dit hoofdstuk wordt puntsgewijs een opsomming gegeven van de conclusies over de rol, de verantwoordelijkheden,
Nadere informatieHandreiking schriftelijk euthanasieverzoek. Artsenversie
Handreiking schriftelijk euthanasieverzoek Artsenversie Waarom nadenken en praten over het levenseinde? Misschien denkt uw patiënt wel eens na over zijn levenseinde. In dat laatste deel van zijn leven
Nadere informatieHandreiking schriftelijk euthanasieverzoek. Publieksversie
Handreiking schriftelijk euthanasieverzoek Publieksversie Waarom nadenken en praten over uw levenseinde? Misschien denkt u wel eens na over uw levenseinde. In dat laatste deel van uw leven kan uw dokter
Nadere informatieDe laatste levensfase. Hoe IJsselheem omgaat met een euthanasieverzoek
De laatste levensfase Hoe IJsselheem omgaat met een euthanasieverzoek In gesprek In de laatste levensfase krijgen mensen te maken met allerlei vragen. Misschien ziet u op tegen de pijn en benauwdheid die
Nadere informatieEUTHANASIE EN OUDEREN: dilemma s (in de praktijk) EUTHANASIE EN OUDEREN: dilemma s (in de praktijk) EUTHANASIE EN OUDEREN: dilemma s (in de praktijk)
Disclosure belangen Agnes van der Heide Agnes van der Heide Erasmus MC Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg 13 maart 2015 (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties
Nadere informatieEen moeilijke beslissing en dat moet het ook blijven. Paul Schnabel Universiteit Utrecht 22 november 2017, KNMG/SCEN
Een moeilijke beslissing en dat moet het ook blijven Paul Schnabel Universiteit Utrecht 22 november 2017, KNMG/SCEN Wet Toetsing Levensbeëindiging op Verzoek Arts: overtuiging vrijwillig en weloverwogen
Nadere informatieInformatie over euthanasie
Informatie over euthanasie Inleiding Euthanasie is een onderwerp waar mensen heel verschillend over kunnen denken. Wat u van euthanasie vindt, hangt onder meer af van uw (religieuze) achtergrond, opvoeding,
Nadere informatie11 februari Rob Bruntink
11 februari Rob Bruntink Stelling 1: Als je een euthanasieverzoek wilt doen, moet je een euthanasieverklaring hebben. Stelling 2: Als je een euthanasieverzoek doet (en daarbij ook kunt verwijzen naar
Nadere informatieDe zelfverkozen dood van ouderen
De zelfverkozen dood van ouderen Eerste druk, maart 2012 2012 Wouter Beekman isbn: 978-90-484-2348-4 nur: 748 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van
Nadere informatieDe eindsprint als keuze
De eindsprint als keuze Erica van Maanen en Classien Rebergen beiden huisarts/kaderarts palliatieve zorg/scen-arts Lovah-congres 2016 Stelling 1: Als een patiënt kiest voor overlijden dan is euthanasie
Nadere informatieAgenda. Levenseinde: keuzes, wil, wet en praktijk t.b.v. Parkinsoncafé Rosmalen. Wetten. Keuzes aan het einde van het leven
Levenseinde: keuzes, wil, wet en praktijk t.b.v. Parkinsoncafé Rosmalen Jannie Willemsen Medewerker Presentatiedienst Agenda Wetten en patiëntenrechten Keuzes aan het einde van het leven NVVE en Wilsverklaringen
Nadere informatieWensen rond de laatste levensfase
Wensen rond de laatste levensfase Ouderen en zelfbeschikking Dorothea Touwen Docent en onderzoeker Medische Ethiek WASSENAAR, 31 OKTOBER 2018 Punten ter bespreking Wensen in deze fase van uw leven Wensen
Nadere informatieEthische vragen. Dick Willems. Medische ethiek / Huisartsgeneeskunde AMC
Ethische vragen Dick Willems Medische ethiek / Huisartsgeneeskunde AMC d.l.willems@amc willems@amc.uva.nl Voorbeelden van ethische vragen in de palliatieve zorg Toegankelijkheid van zorg Cognitieve problemen
Nadere informatieVOLTOOID LEVEN WAAR HEBBEN WE HET OVER?
VOLTOOID LEVEN WAAR HEBBEN WE HET OVER? Voltooid Leven ook bij jongeren? Boeiend en nuttig om met jongeren over Voltooid Leven te praten Ook jongeren worden soms met een aflopend leven geconfronteerd Dan
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl Kenmerk
Nadere informatie*Het betreft hier twee afzonderlijke meldingen, die apart door de commissie zijn beoordeeld. Beide oordelen worden hier weergegeven.
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Twee echtgenoten verzochten om gelijktijdige levensbeëindiging. Patiënte, een vrouw van 60-70 jaar, had een sigmoidcarcinoom. Zij leed onder meer onder heftige buikkrampen,
Nadere informatieDilemma s rondom actieve levensbeëindiging bij bejaarden. Paul Beuger, huisarts, Scenarts Jos Verkuyl, geriater
Dilemma s rondom actieve levensbeëindiging bij bejaarden Paul Beuger, huisarts, Scenarts Jos Verkuyl, geriater Programma Inleiding Casuistiek, in groepen Centrale terugkoppeling Inzicht vanuit geriatrisch
Nadere informatieLevenseinde juridisch beschouwd
Levenseinde juridisch beschouwd P.J.M. (Peter) Ros, advocaat Witte Paal 333b, Schagen Ros Ploeger advocaten Schagen 2015 www.advocatenschagen.nl Euthanasie opzettelijk leven van ander op diens uitdrukkelijk
Nadere informatieInleiding. Wat is euthanasie? Euthanasie bespreekbaar
Euthanasie Inleiding Euthanasie, ofwel een verzoek om het leven te beëindigen is misschien wel de meest ingrijpende keuze die mensen kunnen maken. U heeft aangegeven dat u met de afweging tot een dergelijke
Nadere informatieAchtergrondinformatie
Onderdeel van de patiëntenbrochure Spreek tijdig over het levenseinde. - www.knmg.nl/spreken-over-levenseinde Achtergrondinformatie Hieronder leest u achtergrondinformatie die u kan helpen om het gesprek
Nadere informatieVoorwoord 11 Inleiding 13
Voorwoord 11 Inleiding 13 1 Een gemeenschappelijk perspectief 13 2 Herkenning, reflectie en argumentatie 14 2.1 Herkenning 14 2.2 Reflectie 14 2.2.1 Ethisch kader 14 2.2.2 Términologisch kader 15 2.3 Argumentatie
Nadere informatieScen. Malaga 2014 Petrie van Bracht en Rob van Lier scenartsen
Scen Malaga 2014 Petrie van Bracht en Rob van Lier scenartsen inhoud Inleiding Getallen Zorgvuldigheidscriteria Valkuilen Euthanasie versus palliatieve sedatie De scenarts S: staat voor steun: informatie,
Nadere informatieDisclosure belangen spreker Wat maakt lijden ondraaglijk? Tjipke D. Ypma & Herman L Hoekstra SCEN-Drenthe KNMG SCEN 23 april 2015 Utrecht
Disclosure belangen spreker Wat maakt lijden ondraaglijk? Tjipke D. Ypma & Herman L Hoekstra SCEN-Drenthe KNMG SCEN 23 april 2015 Utrecht (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieOordeel: niet gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen
Oordeel: niet gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Inhoudsindicatie: euthanasie bij patiënte met een verlaagd bewustzijn waarbij een schriftelijke wilsverklaring ontbreekt en de ondraaglijkheid
Nadere informatieMenselijke waardigheid in het rapport van de cie Schnabel
Menselijke waardigheid in het rapport van de cie Schnabel Amersfoort, 25 november 2016 Martin Buijsen Hoogleraar Gezondheidsrecht buijsen@bmg.eur.nl Inhoud Commissie Schnabel Het juridische deelonderzoek
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting 7
Samenvatting Levensbeëindiging het veroorzaken of bespoedigen van de dood door het toedienen van een middel met het doel het leven te bekorten is strafbaar als doodslag of moord. Onder omstandigheden kan
Nadere informatieZelfstudiepakket. Palliatieve zorg bij Zelfeuthanasie
Zelfstudiepakket Palliatieve zorg bij Zelfeuthanasie Naam: Datum: 1 1. Inleiding Dit zelfstudiepakket over palliatieve zorg bij zelfeuthanasie is voor verzorgenden, helpenden en andere zorgprofessionals.
Nadere informatieWij willen u informatie geven over euthanasie en vertellen wat het standpunt van VU medisch centrum (VUmc) op dit gebied is.
Euthanasie Wij willen u informatie geven over euthanasie en vertellen wat het standpunt van VU medisch centrum (VUmc) op dit gebied is. Wij gaan in op de volgende onderwerpen: Wat is euthanasie? Aan welke
Nadere informatieMedische beslissingen rond het levenseinde
Medische beslissingen rond het levenseinde Adri Jobse, huisarts, kaderarts, consulent PTMN Gon Uyttewaal, gesp. vpk pz, consulent PTMN 26 juni 2014 1. Wet geneeskundige op de behandelingsovereenkomst 2.
Nadere informatieInleiding Voltooid leven, Ekklesia, Lokhorstkerk, Leiden, 22 maart 2016 Sjef Gevers (emeritus hoogleraar gezondheidsrecht UvA/AMC)
Inleiding Voltooid leven, Ekklesia, Lokhorstkerk, Leiden, 22 maart 2016 Sjef Gevers (emeritus hoogleraar gezondheidsrecht UvA/AMC) 1. Iets over mijzelf O.a. als hoogleraar gezondheidsrecht al vele jaren
Nadere informatieOverwegingen artsenfederatie KNMG bij Kabinetsreactie en visie Voltooid Leven
Overwegingen artsenfederatie KNMG bij Kabinetsreactie en visie Voltooid Leven 29 maart 2017 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Samenvatting... 4 Inleiding... 6 Doel en verantwoording... 6 1 Achtergrond van het
Nadere informatieZelfstudiepakket. Palliatieve zorg bij Zelfeuthanasie
Zelfstudiepakket Palliatieve zorg bij Zelfeuthanasie Naam: Datum: 1 1. Inleiding Dit zelfstudiepakket over palliatieve zorg bij zelfeuthanasie is voor verzorgenden, helpenden en andere zorgprofessionals.
Nadere informatieDe minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Mevrouw drs. E.I. Schippers Postbus EJ Den Haag. Utrecht, 20 oktober 2017
De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Mevrouw drs. E.I. Schippers Postbus 20350 2500 EJ Den Haag Utrecht, 20 oktober 2017 KNMG Mercatorlaan 1200 Postbus 20051 3502 LB Utrecht Referentie RH
Nadere informatieVoltooid leven: het leven in eigen hand? Drachten, 13 november 2018
Voltooid leven: het leven in eigen hand? Drachten, 13 november 2018 Welke gedachten en associaties roept voltooid leven bij u op? 1. Wanneer denkt u dat u over uw eigen leven zou zeggen het is voltooid?
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Samenvatting: Patiënte, een vrouw tussen 90 en 100 jaar, leed aan progressieve geheugen- en oriëntatiestoornissen. Tevens werd een tumor in de
Nadere informatieVoltooid Leven Nu doorpakken. Robert Schurink Directeur NVVE
Voltooid Leven Nu doorpakken. Robert Schurink Directeur NVVE Inleiding NVVE bestaat sinds 1973 en had als doel de legalisering van euthanasie NVVE heeft in 2003 doelstelling verbreed en het brede palet
Nadere informatieEuthanasie bij psychisch lijden: Een ethische visie
FOD Volksgezondheid Brussel, 14 december 2017 Euthanasie bij psychisch lijden: Een ethische visie Axel Liégeois KU Leuven Broeders van Liefde Inclusie psychisch lijden Inclusie psychisch lijden in euthanasiewet
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 9 maart 2017 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340
Nadere informatieStudiemiddag Illustere School 13 november 2015
Actuele Kwesties in het Nederlandse Euthanasiedebat Studiemiddag Illustere School 13 november 2015 Docenten: Suzanne van de Vathorst (AMC & Erasmus MC) Govert den Hartogh (Faculteit Geesteswetenschappen
Nadere informatieOordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen
Oordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Samenvatting: Een vrouw met Alzheimer leed ondraaglijk onder cognitieve achteruitgang, fatische, praktische en executieve stoornissen en onder
Nadere informatieEerste richtlijnen voor het omgaan met euthanasie vragen van cliënten en hun families die bij Geriant in behandeling zijn
Eerste richtlijnen voor het omgaan met euthanasie vragen van cliënten en hun families die bij Geriant in behandeling zijn Praat erover: 1. Je hoeft niet alles te weten of te begrijpen over euthanasie bij
Nadere informatieFolder Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland
Folder Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland Landelijke richtlijn, Versie: 1.0 Laatst gewijzigd : 01-01-2007 Methodiek: Consensus based Verantwoording: KNMG Inhoudsopgave Folder SCEN...1...3
Nadere informatieDe Euthanasiewet en de initiatieven Levenseindekliniek en Uit Vrije Wil
1 De Euthanasiewet en de initiatieven Levenseindekliniek en Uit Vrije Wil 1. Inleiding De Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding regelt onder welke voorwaarden een arts aan een
Nadere informatieHET LEVENSEINDE Een doodgezwegen onderwerp. Lia Verlinde 6 November 2012
HET LEVENSEINDE Een doodgezwegen onderwerp Lia Verlinde 6 November 2012 Het levenseinde Inleiding Levenseinde Levensloop Waardering van het leven en wil om te leven Rol hulpverlening Richtlijnen Tot slot
Nadere informatieOndraaglijk lijden en euthanasie
Onderzoeksgroep UMCN St Radboud Ondraaglijk lijden en euthanasie een kwalitatief onderzoek naar de beleving van patiënten met een actueel euthanasieverzoek HAG Marianne Dees, Chris van Weel KWAZO Myrra
Nadere informatieHandreiking: Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen
Handreiking: Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen Alexander de Graeff Internist-oncoloog/hospice-arts UMC Utrecht/Academisch Hospice Demeter, De Bilt
Nadere informatieZorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen: een begaanbare weg
Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen: een begaanbare weg Jeroen Janssens Specialist Ouderengeneeskunde, commissielid 8-12-2016 Opbouw Workshop 1. Vragen
Nadere informatieCOMMUNICEREN OVER HET LEVENSEINDE : WAAROM???
Ik wil niet leven zoals een plant Als ik mijn familie niet meer ken, wil ik liever dood Ik wil niet afzien! Mijn broer denkt zus, en ik zo, wat moeten we nu doen? Hebben wij nu wel de juiste keuzes gemaakt?
Nadere informatieHet toetsingsproces toegelicht
Het toetsingsproces toegelicht Drs. Ronald T.C.M. van Nordennen Specialist Ouderengeneeskunde/ Hospice arts SCEN-arts / RTE-arts. 1 Wat is allemaal geen euthanasie? 1. Staken of niet starten van kunstmatige
Nadere informatieen de rol van palliatieve zorg
en de rol van palliatieve zorg 16 februari 2017 Marleen Hout-Korevaar Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts palliatieve zorg Enkele casus vooraf Ontwikkeling euthanasie debat Euthanasiewet in 2002 In
Nadere informatieOordeel: Niet gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen
Oordeel: Niet gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Samenvatting: De arts reikte patiënt een drank aan met 400 mg fenobarbital. Na inname overleed patiënt niet en bleef hij wakker. Conform afspraak
Nadere informatiePraktische opdracht Maatschappijleer Euthanasie
Praktische opdracht Maatschappijleer Euthanasie Praktische-opdracht door K. 1845 woorden 5 januari 2015 8,2 10 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Inleiding: Ik zag een
Nadere informatieOordeel: gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen
Oordeel: gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Inhoudsindicatie: arts en consulent zijn overtuigd van wilsbekwaamheid van dementerende patiënte ten aanzien van haar euthanasiewens. Arts is specialist
Nadere informatiePallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming
Workshop Palliatieve Zorg 11 oktober 2012 Hedi ter Braak Monique van den Broek 1 Wat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming 2 1
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Patiënt koos voor palliatieve sedatie, maar was met arts overeengekomen dat deze zou overgaan tot euthanasie, indien sedatie lang zou duren of patiënt niet goed behandelbare
Nadere informatiePresentatie WOUW-bijeenkomst 15 november 2017
Presentatie WOUW-bijeenkomst 15 november 2017 Wie zijn wij Dineke Leliefeld-Lohman, verzekeringsarts n.p. Casemanager/adviseur Stichting de Einder Mariëtte Thijssen, coach & adviseur Kopera Levenseinde
Nadere informatieKeuzes rond het levenseinde. Miep de Putter Annemieke Delhaas Petra Blommendaal PTMN
Keuzes rond het levenseinde Miep de Putter Annemieke Delhaas Petra Blommendaal PTMN Palliatieteam midden nederland 24 uur/7 dagen per week telefonisch bereikbaar voor hulpverleners Allerlei disciplines
Nadere informatieZorg en behandeling rondom het levenseinde. Het beleid van de Frankelandgroep inzake reanimatie, palliatieve sedatie, versterving en euthanasie
Zorg en behandeling rondom het levenseinde Het beleid van de Frankelandgroep inzake reanimatie, palliatieve sedatie, versterving en euthanasie Inleiding In deze folder kunt u het beleid van de Frankelandgroep
Nadere informatieWat als ik niet meer beter word
Wat als ik niet meer beter word moeilijke keuzes & beslissingen rondom levenseinde Manon Boddaert Arts palliatieve geneeskunde Consulent en adviseur IKNL Antoon van Dijck Palliatieve zorg is integrale
Nadere informatieWils(on)bekwaamheid. Belangenbehartiging en eigen keuzen. Dr. Dorothea Touwen Ethiek en Recht van de Gezondheidszorg DONDERDAG 12 APRIL 2019
Wils(on)bekwaamheid Belangenbehartiging en eigen keuzen Dr. Dorothea Touwen Ethiek en Recht van de Gezondheidszorg DONDERDAG 12 APRIL 2019 Perspectief: wie ben ik? Docent en onderzoeker medische ethiek
Nadere informatieWilsverklaring. Belangrijke documenten
Wilsverklaring Belangrijke documenten Bijlage 1: Voorbeeld wilsverklaring Behandelverbod Lees voordat u deze verklaring invult de toelichting bij het behandelverbod. Naam : Geboortedatum : Geboorteplaats:
Nadere informatieEuthanasie en dementie. Prof dr JJM van Delden Julius Centrum, UMC Utrecht
Euthanasie en dementie Prof dr JJM van Delden Julius Centrum, UMC Utrecht Verschillende situaties Vroege vorm: Patiënt weet dat hij dement wordt (is?) Maar is nog wilsbekwaam Lijdt aan vooruitzicht verder
Nadere informatieEnquête Voltooid Leven
Enquête Voltooid Leven ONDERZOEK ONDER NVVE-LEDEN Amsterdam, november 2015 Uitkomsten Enquête Voltooid Leven, okt. 2015 nov. 2015, S. Michelis / M. vd Poel Verantwoording onderzoek Voltooid Leven Onderzoek
Nadere informatieDe juridische context van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (Wtl)
De juridische context van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (Wtl) mr. S.R. Bakker 10 juni 2015 Aanleiding jurisprudentieonderzoek Aflevering Zembla over euthanasie en
Nadere informatieAls t leven niet meer zo rooskleurig is Euthanasiewens bij M. Parkinson Rol voor jou als hulpverlener?
Als t leven niet meer zo rooskleurig is Euthanasiewens bij M. Parkinson Rol voor jou als hulpverlener? Parkinsonnet jaarcongres 2013 Y.G. van Ingen, specialist ouderengeneeskunde Leerdoelen Wat is euthanasie
Nadere informatieWat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming
Wat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming 1 Palliatieve zorg is de totale zorg voor de zorgvrager en zijn naasten vanaf het moment
Nadere informatieVragenlijst. KOPPEL-studie: Kennis en Opvattingen van Publiek en Professionals over Einde Leven beslissingen
Vragenlijst KOPPEL-studie: Kennis en Opvattingen van Publiek en Professionals over Einde Leven beslissingen 2 Inleiding op de vragenlijst Deze vragenlijst is onderdeel van een onderzoek naar medische beslissingen
Nadere informatiedasfwefsdfwefwef Euthanasie
Euthanasie Inleiding Euthanasie, ofwel een verzoek om het leven te beëindigen, is misschien wel de meest ingrijpende keuze die mensen kunnen maken. U heeft aangegeven dat u met de afweging tot een dergelijke
Nadere informatieZorg en behandeling rondom het levenseinde. Het beleid van de Frankelandgroep inzake reanimatie, palliatieve sedatie, versterving en euthanasie
Zorg en behandeling rondom het levenseinde Het beleid van de Frankelandgroep inzake reanimatie, palliatieve sedatie, versterving en euthanasie Inleiding In deze folder kunt u de visie en het beleid van
Nadere informatieHeeft u het er wel eens over?
Heeft u het er wel eens over? Met wie? Waarom? Moeilijk? Mensen zijn verschillend Sommigen vinden het niet moeilijk en willen alles regelen. Anderen hebben er wel moeite mee en hebben het er liever niet
Nadere informatieVAN BETEKENIS TOT HET EINDE; DOEN ÉN LATEN IN DE LAATSTE LEVENSFASE.
Welkom! WE DENKEN VANAVOND MET ELKAAR NA OVER HET THEMA: VAN BETEKENIS TOT HET EINDE; DOEN ÉN LATEN IN DE LAATSTE LEVENSFASE. Openingslied: psalm 139: 7 en 8 7. Gij hebt mij immers zelf gemaakt, mij met
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Bij patiënt, een man van 80-90 jaar, was sprake van een combinatie van geestelijke en lichamelijke klachten. Hij zag en hoorde slecht, er waren complicaties na een heupfractuur
Nadere informatieOORDEEL. Uit de verslaglegging van de arts en de consulent en de overige ontvangen gegevens is gebleken ten aanzien van:
Casus 10 - RTE Jaarverslag 2012 Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: arts kon tot de overtuiging komen dat alternatieven zoals medicatie, het bieden van structuur en opname in een verpleeghuis voor deze specifieke
Nadere informatieEuthanasie en hulp bij zelfdoding
Euthanasie en hulp bij zelfdoding Richtlijn bespreking voor verpleegkundigen. Irene Bas, verpleegkundige Astrid Hofstra, verpleegkundige Marian Zuure, specialist ouderengeneeskunde en SCEN arts. www.netwerkpalliatievezorg.nl/rotterdam
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: Hoogbejaarde patiënte leed aan dementie en kreeg tegelijkertijd met haar echtgenoot euthanasie. Het lijden stond in een medische context en was uitzichtloos en ondraaglijk.
Nadere informatieWat deze uitgangspunten betekenen voor behandeling en verzorging in de laatste levensfase, wordt in het navolgende omschreven.
Medisch Beleid Medisch ethisch beleid De waardigheid van de mens en de kwaliteit van leven staan centraal in de zorg van De Blije Borgh. Zo ook in de zorg tijdens de laatste levensfase van onze bewoners
Nadere informatieAls genezing niet meer mogelijk is
Algemeen Als genezing niet meer mogelijk is www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG043 / Als genezing niet meer mogelijk is / 06-10-2015 2 Als
Nadere informatieEen kraakheldere wilsverklaring
Een kraakheldere wilsverklaring Mag euthanasie bij dementie? JA, zowel bij beginnende als bij gevorderde dementie, als de euthanasie voldoet aan de zorgvuldigheidseisen. Vrijwillig en weloverwogen verzoek
Nadere informatieGefaseerde Tijdigheid
Gefaseerde Tijdigheid Marc Eyck, huisarts Gezondheidscentrum Neerbeek Consulent Palliatieve Zorg Hoofd Beleid NHG Belangenverstrengeling Geen Op tijd en proactief bespreken keuzes laatste levensfase Deze
Nadere informatieRobert Meijburg, VSggz & opleider Parnassia Groep
Robert Meijburg, VSggz & opleider Parnassia Groep (potentiele) belangenverstrengeling Geen Voor deze bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Nee Sponsoring/ onderzoeksgeld Honorarium Aandeelhouder
Nadere informatiePOSITION PAPER. 1. Verlaag de drempel tot anticonceptie
POSITION PAPER Aan Tweede Kamer der Staten Generaal Vaste Kamercommissie voor Volksgezondheid Welzijn en Sport Postbus 20018 2500 EA 'S-GRAVENHAGE Onderwerp Inbreng KNMG voor AO Medische ethiek 6 september
Nadere informatieEuthanasie bij psychiatrische problematiek, kan dat? Gerty Casteelen, psychiater levenseindekliniek
Euthanasie bij psychiatrische problematiek, kan dat? Gerty Casteelen, psychiater levenseindekliniek Een moreel dilemma Beschermwaardigheid van het leven Autonomie patiënt Barmhartigheid Waardigheid Werkwijze
Nadere informatieAdvance care planning bij dementie. Drs. Marike de Boer
Advance care planning bij dementie Research Programme > Quality of Care, EMGO Institute Drs. Marike de Boer Achtergrond Patiënten steeds mondiger Recht op zelfbeschikking ACP het plannen van toekomstige
Nadere informatieOordeel 2015-80 OORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Samenvatting: Patiënte, een vrouw van 60-70 jaar, leed aan een onbehandelbaar ovariumcarcinoom. Enkele maanden voor het overlijden kreeg zij te
Nadere informatieWAT PLAN JE ZOAL IN JE LEVEN?
CONCRETE ZORGPLANNING WAT PLAN JE ZOAL IN JE LEVEN? 1 ZORGZAME ZORG OP MEERDERE DOMEINEN OMTRENT MEDISCHE ZORGEN 3 OMTRENT HET BLIJVEN WONEN ALS JE EEN DAGJE OUDER WORDT DE KINDEREN NIET KORTBIJ WONEN
Nadere informatieFilmverslag Levensbeschouwing De vijf grote geloven en euthenasie
Filmverslag Levensbeschouwing De vijf grote geloven en euthenasie Filmverslag door R. 1725 woorden 21 januari 2015 8,5 3 keer beoordeeld Vak Methode Levensbeschouwing Zin in zin Hoe kijken de vijf grote
Nadere informatieMedische beslissingen aan het einde van het leven: een belangrijk gespreksonderwerp. Rozemarijn van Bruchem-Visser Internist ouderengeneeskunde
Medische beslissingen aan het einde van het leven: een belangrijk gespreksonderwerp Rozemarijn van Bruchem-Visser Internist ouderengeneeskunde Wat zegt de wet? Belangrijkste argument is wilsbekwaamheid
Nadere informatieZorg en behandeling rondom het levenseinde. Het beleid van de Frankelandgroep inzake reanimatie, palliatieve sedatie, versterving en euthanasie
Zorg en behandeling rondom het levenseinde Het beleid van de Frankelandgroep inzake reanimatie, palliatieve sedatie, versterving en euthanasie Inleiding In deze folder leest u de visie en het beleid van
Nadere informatieTitel kopje. Belofte maakt niet altijd schuld
Titel kopje Belofte maakt niet altijd schuld Inhoud 1. Aanleiding 2. In coma geen lijden 3. Bewustzijn en GCS 4. 2 situaties en 2 redeneringen 5. Bewustzijnsverlaging naar oorzaak 6. Belofte van de arts
Nadere informatieHandreiking: Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen
Handreiking: Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen Alexander de Graeff Internist-oncoloog/hospice-arts UMC Utrecht/Academisch Hospice Demeter, De Bilt
Nadere informatieSuïcide bij ouderen in Nederland
Suïcide bij ouderen in Nederland 19-27 AJFM Kerkhof ajfm.kerkhof@psy.vu.nl www.kerkhofpsychotherapie.nl Afdeling Klinische Psychologie Vrije Universiteit Amsterdam 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 19 196 Suïcide
Nadere informatieOORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de regio (...) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Casus 5 - RTE Jaarverslag 2012 Oordeel: zorgvuldig Samenvatting: huisarts niet bereid tot euthanasie nadat SCEN-arts had geoordeeld dat er geen sprake was van ondraaglijk lijden. Arts van Stichting Levenseinde
Nadere informatie