Radboudumc, Flevo Ziekenhuis, St. Maartenskliniek, Totaal OK-conges. Noodstroominstallaties in ziekenhuizen. Nieuwe ontwikkelingen in OK s:

Transcriptie

1 GEZONDHEIDSZORG Het nieuwe wonen; Op weg naar een slimme woonzorgomgeving (2) Met wearable OrCam myeye 2.0 kunnen blinden weer zelf lezen noodstroominstallaties in ziekenhuizen Nieuwe ontwikkelingen in OK s: Radboudumc, Flevo Ziekenhuis, St. Maartenskliniek, Totaal OK-conges Noodstroominstallaties in ziekenhuizen facilities, (medische) technologie en wetenschap in de zorg

2 Dräger De nieuwe NEN-EN-ISO 7396 is er! Wat houdt dit in voor u? Wij ondersteunen u graag bij deze vraag met consulatie en training. Dräger Gas Management Systems uw partner voor de nieuwe NEN-EN-ISO Ook voor gecertificeerde gassendistributiesystemen in laboratoria is Dräger uw partner! MEER INFO: Dräger. Technology for Life

3 EDITORIAL kwaliteit, ict en facebook opgezegd Impressie van de drukte op de Conhit. 28 juni organiseert FMT Gezondheidszorg een workshop over besmettingspreventie. Een belangrijke invalshoek voor de workshop wordt geboden door het boek Besmettingspreventie in de gezondheidszorg van Hugo Huiskamp. In dit boek wordt gepleit om de secundaire zorgkwaliteit in de zorg om te zetten naar het (industriële) principe van risicoanalyse. Alles met het doel om de kwaliteit van de zorg naar een nog hoger plan te tillen. De organisatiecommissie hoopt met de workshop een bijdrage te leveren aan het voortdurend streven naar kwaliteitsverbetering in de zorg. Datzelfde doel beoogt ook de Nederlandse Vereniging voor Technologie in de Gezondheidszorg, NVTG met de invoering van het Kwaliteitsregister RTG. Dit register werd gepresenteerd tijdens het recente congres van de verenging. Over het congres leest u in dit blad en op onze website meer, in de volgende uitgave gaan we nader in op het kwaliteitsregister. Dat de kwaliteit in de zorg steeds vaker verweven is met ICT werd de afgelopen maand nog eens onderstreept tijdens de beurzen Conhit (Connection Healthcare IT, Berlijn) en Zorg & ICT (Jaarbeurs Utrecht). Indrukwekkend zijn de prestaties die met veel systemen gerealiseerd kunnen worden. Zowel op medisch als op facilitair vlak. Zorgelijk blijft wel dat al die systemen uiteraard kwetsbaar zijn voor kwaadwillenden. Hoe kwetsbaar is afhankelijk van de mate van beveiliging en de organisaties die achter de producten staan. Dat is een aspect waar de zorg niet voldoende aandacht aan kan geven. En dan nog blijft een connected community in mijn visie altijd kwetsbaar. Dat maakte alle heisa rond Facebook de afgelopen periode wel duidelijk. Overigens zult u FMT Gezondheidszorg niet meer met eigen pagina s op Facebook aantreffen. We hebben ons account verwijderd. Cor van Litsenburg, Hoofdredacteur. FMT GEZONDHEIDSZORG 3

4 colofon FMT Gezondheidszorg is een uitgave van: Van Litsenburg BV Eendenven JN Eindhoven T +31 (0) E info@fmtgezondheidszorg.nl I in deze uitgave Volg FMT Gezondheidszorg op FMT Gezondheidszorg wordt gemaakt met medewerking van o.a. NEN, Nictiz, TU/e, Hogeschool Arnhem en Nijmegen, Taskforce Healthcare, IHE en KIVI. FMT Gezondheidszorg verschijnt 10x per jaar. Uitgever: Cor van Litsenburg Eindredactie: Wim van Gurp FMT komt tot stand met redactionele medewerking van: Ir. René Drost NAMCO, W. (Wim) van Gurp, H. (Henk-Jan) Hoekjen, prof. dr. ir. J (Jos) Lichtenberg, Prof. dr. ir. M. (Masi) Mohammadi, drs. F (Floor) Scholten, W. (Wilma) Schreiber, G. (Gerrit) Tenkink, Irene J. Teunissen, F. (Frank) van Wijck, B. (Betty) Rombout, H. (Herman) Jansen, A. (Alex) van Geldrop, R. (Regien) Wiggers (NICTIZ), L. (Laura) van Lith (Zorg Brandveilig), M. (Martin) van Rooij, D. (Dietske) van der Brugge, ir M. (Maurice) Dominicus, Renee van Litsenburg. Fotografie: Peter Bouritius. e.a. Vormgeving: Peter Bouritius Advertenties: T E: Robert@fmtgezondheidszorg.nl Druk: Scholma Druk 06 De 08 Flevoziekenhuis 10 Ervaren 12 Innovatie 14 Operatiekamers 16 Elk 20 Veel hotfloor weg naar een nieuw OK-centrum in het Flevoziekenhuis. hotfloor moderniseert en vernieuwt OK-centrum. hotfloor bouwcombinatie moderniseert OKcomplex en MRI-centrum Flevoziekenhuis. hotfloor Demcon Medical Systems: first time right naald inbrengen. hotfloor RadboudUMC optimaal ingericht voor samenwerking bedrijfsleven. hotfloor ziekenhuis krijgt het ziekenhuis dat het verdient. hotfloor belangstelling voor tweede Totaal OK-congres. ISSN Abonnementen: Nederland: e 125,00 België e 125,00 Buiten Europese Unie: e 169,50 Losse nummers e 15,95 Tarieven zijn excl. BTW Kijk op: fmtgezondheidszorg.nl Een abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. Een abonnement wordt automatisch verlengd, tenzij tenminste een maand voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk wordt opgezegd. 32 FMT organiseert workshop over besmettingspreventie in risicovolle ruimtes. Coverfoto: Operatiekamers Radboudumc optimaal ingericht voor samenwerking bedrijfsleven. Disclaimer: Van Litsenburg BV heeft deze uitgave op de meest zorgvuldige wijze samengesteld. Van Litsenburg BV en haar auteurs kunnen echter op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de gegevens. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op de informatie in deze uitgave. 15 in memoriam leo van namen 4 FMT GEZONDHEIDSZORG

5 24 Hoe hotfloor krijg ik het OK-productieproces en kwaliteitslevel in balans? 48 Lector innovaties en hoogleraar Eveline Wouters: Techniek en mindset moeten hand-in-hand. 25 Korte kort nieuws nieuwsberichten uit de branche. 50 empathic living labs Het Nieuwe Wonen: Op weg naar een slimme woonzorgomgeving. 26 Groter hotfloor is niet altijd beter. Op zoek naar de ideale OK. 53 Goed nvtg bezocht congres NVTG met interessant sprekersprogramma. 28 OrCam innovatie MyEye laat blinden en slechtzienden weer zelf lezen. 54 Zonder column zuyd hogeschool passie geen resultaat. 29 Korte kort nieuws nieuwsberichten uit de branche. 55 Bedrijfsgegevens bedrijvenindex van bedrijven uit de branche. 30 hotfloor Amsterdam Skills Centre: a new way of learning. 58 Advertentie-index advertentie-index en info over FMT Gezondheidszorg. 32 FMT veiligheid organiseert workshop over besmettings preventie in risicovolle ruimtes. 33 Een veiligheid duidelijke norm voor klinisch onderzoek met medische hulpmiddelen. onze partners 34 Fulltime ict CMIO is cruciaal voor kwaliteit van zorg. 36 Kiezen veiligheid voor preferente of non-preferente noodstroom installatie is cruciale vraag. 41 Elinex 42 Noodstroom veiligheid realiseert power management system voor Erasmus MC. veiligheid in ziekenhuizen. VTDV 44 Noodstroom veiligheid en WKK van MTU voor ziekenhuizen. 46 Jeroen veiligheid Eeuwijk, general manager Koninklijke Van Twist: KVT is de ideale partner om te verduurzamen. FMT GEZONDHEIDSZORG 5

6 hotfloor De weg naar een nieuw OK-centrum in het Flevoziekenhuis Eind 2016 hadden we een go om de voorbereiding vernieuwbouw OK-centrum verder vorm te geven vertelt Tanja Hartingsveld (manager OK). Er waren in de jaren hiervoor al verschillende concepttekeningen de revue gepasseerd, maar deze sloten onvoldoende aan bij de bestaande bouw, werkprocessen en richtlijnen die op een OK-centrum van toepassing zijn. Door: OK Consultancy Nederland We misten een integrale visie en waren te sterk gefocust op de operatiekamer zelf. Vanaf eind 2016 kwam hier een kentering in. We hebben OK Consultancy Nederland (OKCN) gevraagd om samen met ons een ruimtelijk & functioneel programma van eisen te schrijven. Vervolgens hebben we een kernteam samengesteld waarbij alle primaire processen van het OK-centrum in beeld zijn gebracht. Samenwerken was en is hier het sleutelwoord. Afgevaardigden van alle verantwoordelijke specialismen binnen het OK-centrum waren in het kernteam vertegenwoordigd. Werkprocessen werden gesimuleerd in dummy- en of legosessies en voor alle gebruikers werden klankbordsessies georganiseerd waarin de voorlopige ontwerpen en uitkomsten van dummysessies werden gepresenteerd. Iedereen die ook maar iets met de OK te maken heeft was welkom en kon vragen stellen. De klankbordsessies werden goed bezocht en je bemerkte dat het enthousiasme voor de vernieuwbouw op de werkvloer groeide. Een OK kan alleen goed functioneren als het hele OK-centrum klopt, zegt Janet Vissinga van OKCN. We zijn in 2016 gestart met het opstellen van een ruimtelijk & functioneel programma van eisen waarbij we eerst het gehele bestaande OK-centrum in beeld hebben gebracht. Door hierna specifiek te kijken naar de patiënten logistiek, goederenlogistiek, logistiek van medewerkers, apparatuur en de aansluiting op de bestaande- en nieuw te realiseren OK s, konden we vrij snel vaststellen welke uitgangspunten we moesten hanteren om te komen tot een verbeterde hygiënische zonering en de optimalisatie van processen. Onze ideeën vloeiden op papier, maar werden ook alvast brainstormend gedeeld met het ontwerpteam, hiermee ontstond een integrale visie die door de gehele werkvloer gedragen werd. Janet Vissinga benadrukt het belang van betrokkenheid in een vroeg stadium, ze noemt het ook wel moment -1. Dat betekent dat een ziekenhuis wil gaan (ver)bouwen, maar nog geen beeld heeft van de primaire processen in relatie tot de noodzakelijke ruimtebehoefte en zonering. In dat stadium kun je naar een optimale situatie werken waarbij onnodige ontwerpkosten voorkomen kunnen worden. Wat we vaak zien is dat afdelingen zijn verzand in hun huidige werkwijze en onvoldoende scherp hebben hoe je vierkante meters efficiënter kan benutten door je werkprocessen slimmer te organiseren. Binnen het Flevoziekenhuis hebben we samen met de gebruikers out of the box gedacht en dat heeft geleid tot een toekomst bestendig ontwerp passend binnen de huidige bouwstructuur. En ja, herhaald Janet Vissinga, hierbij is samenwerken inderdaad het sleutelwoord! < Het ontwerp en de inrichting van een operatieafdeling is een ingewikkelde aangelegenheid. De eisen vanuit de diverse specialismen, diverse logistieke processen en snelle technologische veranderingen vragen om coördinatie door een ervaren adviseur. PROFESSIONALS FOR PROFESSIONALS Postbus BA Groningen Postbus CC s-hertogenbosch Proefopstelling OK. Wij zijn een betrouwbare, resultaatgerichte en professionele partner. Plannen? Neem contact op voor een vrijblijvend oriënterend gesprek. +31 (0) FMT GEZONDHEIDSZORG

7 WIEGERINCK WERKT MOMENTEEL OOK AAN DE NIEUWBOUW VAN HET SLINGELAND ZIEKENHUIS IN DOETINCHEM Wiegerinck Architecten Eusebiusbuitensingel HZ Arnhem Sanitaire kranen slim in een netwerk verbinden. Met eschell. Het intelligente eschell-watermanagement- Systeem is het antwoord op de gestegen eisen voor hygiëne en een modern Facility- Management in openbare sanitaire ruimtes. Omdat met eschell kranen zich nu heel eenvoudig via RLAN of kabel laten verbinden. De perfecte oplossing voor efficiënte, comfortabele en centrale sturing van hygiëne functies, zoals stagnatiespoeling en thermische desinfectie. Inclusief slimme functies voor kraananalyse en volledige documentatie. Meer info op Verantwoordelijkheid voor gezondheid.

8 hotfloor Flevoziekenhuis moderniseert en vernieuwt OK-centrum Een grotere zorgvraag en een gewenste renovatie van OK s vormden de aanleiding voor de verbouw en nieuwbouw van het OK-complex in het hart van het Flevoziekenhuis een investering van 14 miljoen euro. De grootste uitdaging is om tijdens de nieuwbouw en renovatie altijd acht OK s operationeel te houden. Visualisatie van het nieuwe OK-complex in de patiotuin. Door: Wilma Schreiber Toen het Flevoziekenhuis in 1991 werd gebouwd, was al voorzien dat het zou moeten meegroeien met de stad Almere. In 2010 werden er vierkante meter aan toegevoegd, wat resulteerde in een brutovloeroppervlak van in totaal vierkante meter. Momenteel telt het ziekenhuis tien OK s, waarvan vijf uit Die moesten gerenoveerd worden om te kunnen blijven voldoen aan de eisen van deze tijd op het gebied van patiëntveiligheid, hygiëne en medische techniek. Ze zaten bijvoorbeeld niet meer op het juiste prestatieniveau om orthopedische ingrepen te kunnen verrichten. Twee ervan doen momenteel dienst als steriele opslag, verklaart Joke Wymenga, hoofd Technische Dienst en projectleider van de nieuwbouw. Meer standaardingrepen De grotere zorgvraag is ook een gevolg van de alliantie met het AMC: patiënten uit het AMC met middel- en laagcomplexe aandoeningen worden steeds vaker in het Flevoziekenhuis behandeld. Dat scheelt voor hen vooral veel wachttijd en soms ook reistijd, zegt Wymenga. Daarnaast zien we een verschuiving naar steeds meer operaties in dagbehandeling. Vandaar dat we twee OK s kunnen inzetten als high turnover OK voor staaroperaties, pijnbestrijding en minder complexe KNO-ingrepen. Hiervoor komt 8 FMT GEZONDHEIDSZORG

9 tevens een apart ontvangstcentrum waardoor de routing voor dit soort operaties korter, comfortabeler en aangenamer wordt. De high turnover OK s zijn naar verwachting maart 2019 gereed, het gehele project juli volgend jaar. In de huidige situatie bevinden de OK s zich aan weerszijden van de patiotuin. De vier nieuwe OK s worden in de patiotuin gebouwd, zo dicht mogelijk bij de bestaande operatiekamers uit 2010, aldus Wymenga. De hygiënische zonering OK-gebied, patiënten en personeel is dan makkelijker te realiseren en ook kunnen we eenvoudiger voorkomen dat de logistieke bewegingen van patiënten, personeel en goederen elkaar kruisen. Het nieuwe OK-complex krijgt vier verdiepingen, waarbij kleedruimten voor personeel en kantoorruimten zich op de begane grond bevinden, en de OK s op de eerste etage de eerste scheiding van de stromen. De tweede en derde verdieping bestaan uit technische ruimtes. De bouw startte november vorig jaar en eind dit jaar moeten de vier nieuwe OK s en opdekruimten operationeel zijn. Het Flevoziekenhuis beschikt dan over negen prestatie 1 klasse 1 OK s één OK meer dan nu, voor meer flexibiliteit in de planning. Overstap naar Opragon Tegelijkertijd wordt met het oog op de lange termijn ook een tweede MRI-ruimte gebouwd, naast de huidige MRI op de begane grond bij Radiologie. Op dit moment draait de MRI 24/7 om voldoende capaciteit te bieden. Om later niet te hoeven denken hadden we maar..., hebben we de plannen bij alle specialismen geïnventariseerd en daaruit bleek dat een tweede MRI noodzakelijk is, vertelt Wymenga. Die pragmatische blik geldt voor het hele project, om zo weinig mogelijk te hoeven verbouwen. We hebben bijvoor- Hoofd TD Joke Wymenga: Twee OK s zijn inzetbaar als high turnover OK voor dagbehandeling. In de patiotuin verrijst een OK-complex van vier verdiepingen met vier OK s, opdekruimten, kantoren en kleedruimten. beeld de kleedruimte uit het IC-centrum naar de begane grond gehaald en zo hun ruimteprobleem opgelost. Verder worden anticiperend op de toekomstige behoefte bij één OK de technische en voorbereidingsruimten voorbereid als hybride OK, zodat te zijner tijd geen grote bouwkundige ingrepen nodig zijn. Op dit moment draait de MRI 24/7 om voldoende capaciteit te bieden De vier nieuwe OK s en bijbehorende opdekruimten worden uitgerust met Opragon, een luchtbehandelingssysteem waarmee Wymenga al kennismaakte bij het UMC Utrecht, haar vorige werkgever. Ook hebben we nauw contact met het St Jansdal, dat vorig jaar alle OK s voorzag van Opragon. Wel handhaven we de plenums in de bestaande OK s, die zijn nog geen tien jaar oud. Vier van die vijf OK s hebben nog geen aparte opdekruimte. Mogelijk dat we in de toekomst de gevel naar buiten plaatsen om opdekruimten in de huidige gang te realiseren en gaan we geheel over op Opragon. Maar dat is nu nog niet aan de orde. De keuze voor Opragon motiveert Wymenga als volgt: Het systeem is stiller in gebruik en het personeel ervaart minder tocht tijdens het werk. Bovendien is het schone gebied om de OK-tafel flexibeler in te richten. Samenbrengen expertise Als beheerder van het ziekenhuis wijst Wymenga op het belang van het samenbrengen van expertise van alle betrokken partijen. Je ziet weleens dat een ziekenhuis in een tijd jaar bedacht wordt en dat de beheerder en gebruikers er dan dertig jaar last van hebben. Daarom zetten we iedereen in een zo vroeg mogelijk stadium bij elkaar: architect, bouwer, (medische) techniek, instandhoudende partijen en gebruikers, zegt ze. En we kiezen voor Van Wijnen, een bouwer die het huis kent van bezemkast tot OK, en vaste partners als Van Dorp, Breedveld & Schröder en architectenbureau Wiegerinck. Daarnaast heeft OKCN ons ondersteund bij het opstellen van het programma van eisen voor de gebruikers. Deerns deed hetzelfde voor het technisch programma van eisen. Ook voor het Opragon-systeem en de wanden in het OK-complex legt het Flevoziekenhuis het werk bij één partij neer, in dit geval Medexs. Voorafgaand aan de nieuw-/verbouw zijn in overleg met de medische specialismen, ICT, TD en Bouw mogelijke risico s in kaart gebracht aan de hand van PRI s (prospectieve risico-inventarisaties). Dat resulteerde in een tiental aandachtspunten waaronder een doorgang door het ziekenhuis voor het bouwpersoneel om op de bouwplaats te kunnen komen. Om te voorkomen dat tijdens de bouw kabels in de grond geraakt zouden worden, hebben we deze uitgegraven en de positie van funderingspalen aangepast, schetst Wymenga. Sowieso informeren we alle specialismen tweewekelijks over de voortgang en de te verwachten geluids- en trillingoverlast. Dit wordt ook op ons intranet gecommuniceerd. De grootste inspanning zal zijn om bij alle verstoring die de bouw teweegbrengt, altijd acht OK s operationeel te houden. < Bouwteam nieuw-/verbouw Flevoziekenhuis De bouwcombinatie van het Flevoziekenhuis bestaat uit bouwbedrijf Van Wijnen met Van Dorp (totaalinstallateur) en Breedveld & Schröder (elektrotechnisch aannemer). Architect is Wiegerinck, Deerns is adviseur installatietechniek en het plan- en bouwproces wordt ondersteund door OK Consultancy Nederland. FMT GEZONDHEIDSZORG 9

10 hotfloor Ervaren bouwcombinatie moderniseert OK-complex en MRI-centrum Flevoziekenhuis van Wijnen Lelystad B.V., Van Dorp en Breedveld & Schröder uit almere. Deze drie Flevolandse bedrijven brengen hun expertise in voor een complexe bouwoperatie in het hart van het Flevoziekenhuis: het realiseren van een nieuw OK-complex en MRI-centrum, dat medio 2019 gereed moet zijn. Door: Wilma Schreiber De bouwoperatie vindt plaats in het hart van het ziekenhuis. Breedveld & Schröder is verantwoordelijk voor de calculaties en het ontwerp van de elektrotechnische installaties, op basis van het programma van eisen dat adviseur Deerns opstelde in samenwerking met OK Consultancy Nederland (OKCN). In de huidige situatie lopen de hoofdvoedingskabels door de patiotuin waar het nieuwe OK-complex en MRI-centrum gepland zijn. Deze moesten tijdens het heien worden ontzien, om ervoor te zorgen dat de bestaande OK s kunnen blijven draaien. Omdat de binnenstraat door het ziekenhuis lang is, zouden we voor de voeding van de nieuwe OK s kabels eromheen moeten trekken. Dat betekent dikkere en dus duurdere kabels. Daarom hebben we gewerkt met een gestuurde boring op een diepte van zeven meter onder het ziekenhuis door, een goedkoper alternatief. Daarna hebben we kunststofbuizen teruggetrokken en vervolgens daar kabels doorheen getrokken, aldus Ruud Stengs, technisch directeur bij Breedveld & Schröder. Geen alledaagse klus, waarbij we ook rekening moesten houden met de reeds aanwezige voedingskabels voor de aggregaten en de noodvoorziening, anders zouden de bestaande OK s dark gaan. Uitgebreide risico-inventarisatie Rondom de patiotuin liggen de SEH, het mortuarium, het dialysecentrum, MRI en radiologie en de bestaande OK s, IC en verkoeverruimten. Eigenlijk alle afdelingen die niet tegen lawaai en trillingen kunnen. De bouwoperatie vindt echt in het hart van het hart plaats, aldus Stèfan van de Pol, die als projectmanager van hoofdaan nemer Van Wijnen samen met collega Arnold van der Werf (projectleider uitvoering) de bouw coördineert. Om de overlast tot een minimum te beperken, werd gekozen voor het trillingsvrij aanbrengen van de boorpalen. En omdat de luchtroosters van de bestaande OK s uitkomen op de patiotuin, heeft Van Wijnen bij de graafwerkzaamheden in de patiotuin geen dieselgraafmachines ingezet maar juist elektrische, vertelt Van de Pol. Bovendien zijn er maatregelen getroffen om te voorkomen dat een graaf machine bij het graven het elektromagnetisch veld van de huidige MRI s kan beïnvloeden, want de bedrijfsvoering van het Flevoziekenhuis gaat tijdens het bouwen gewoon door. Omdat de veiligheid en normale bedrijfsvoering van het ziekenhuis te allen tijde geborgd moeten zijn, is een uitgebreide risico-inventarisatie uitgevoerd. Je kunt niet even een groep uitzetten of de waterleiding afsluiten. Daarom werken we met zorgvuldig uitgedachte fase- 10 FMT GEZONDHEIDSZORG

11 Voor de voeding van het nieuwe OK-complex werden door middel van een geboorde sturing kabels onder het ziekenhuis door getrokken (foto: Breedveld & Schröder). ringen, waarbij de werkprocessen van het ziekenhuis maatgevend zijn, zegt Marco Lijnberg, vestigingsleider bij Van Dorp, die samen met Van Galen uit Rotterdam verantwoordelijk is voor de werktuigbouwkundige en klimaatinstallaties. Bij die fasering moet je bovendien rekening houden met de routing van patiënten en personeel en met de aan- en afvoer van schoon respectievelijk gebruikt materiaal. En uiteraard met de aan- en afvoer van onze eigen bouwmaterialen. Wekelijks wordt een risicolijst opgesteld met wat er gaat gebeuren, wie er last van heeft en welke preventieve maatregelen er nodig zijn. Dit communiceren we vervolgens aan betrokken partijen. Als je mensen mee- (V.l.n.r.) Ruud Stengs, Stèfan van de Pol en Marco Lijnberg. neemt, verlopen zaken veel gemakkelijker dan wanneer je hen ermee overvalt, aldus Stengs. Doordachte oplossingen Een zeer belangrijk aandachtspunt is het intact houden van de luchthuishouding en steriele werkomgeving met de huidige ventilatie en drukzonering. Zeker als luchtbehandelingskanalen door een bouwfase heen lopen. De schone lucht voor patiënten moet altijd gegarandeerd blijven, stelt Lijnberg. In de vier nieuwe OK s en bijbehorende opdekruimten installeert Van Dorp het luchtverdeelsysteem Opragon in plaats van de gebruikelijke plenums. Dit systeem is gebaseerd op verdringing van luchtzones, waardoor het schone gebied flexibeler is in te richten. Dit maakt dat medici extra handelingsvrijheid hebben bij complexe ingrepen. Opragon is slechts bij enkele ziekenhuizen in Nederland toegepast, de validatie van het systeem vergt dan ook wat meer aandacht. Installatietechnisch noemt Lijnberg het een uitdaging. Het is best complex om het luchtsysteem in de huidige oppervlakte van de technische ruimte te realiseren. Daarom hebben we een extra, distributielaag aan het ontwerp toegevoegd. Deze twee meter hoge laag zit boven de nieuwe OK s en onder de technische ruimte. Bovenop deze waterdichte tussenvloer staan de machines en eronder lopen de luchtbehandelingskanalen naar de OK s, vertelt hij. Verder hebben we alle watervoerende leidingen bovenlangs laten lopen, zodat de OK s in geval van lekkage geen overlast ondervinden. Een ander idee dat Van Dorp inbracht, was de extra lichtstraat in de technische ruimte. Makkelijk in geval van onderhoud en bij het inhuizen van vervangende apparatuur. Gelijkwaardige partners De relatie van de drie bedrijven met het Flevoziekenhuis beslaat inmiddels ruim tien jaar. Zowel bij verbouwingen als bij beheer en onderhoud staan we continu in contact met de medewerkers van de technische dienst van het Flevoziekenhuis, vertelt Van de Pol, die vol waardering spreekt over zijn opdrachtgever. We hebben van het Flevoziekenhuis de tijd gekregen om het project goed uit te werken en als bouwteam een onderling volledig afgestemde totaalprijs afgegeven. Die aanpak is tekenend voor het onderlinge vertrouwen. Het Flevoziekenhuis behandelt ons als gelijkwaardige partners en zij kunnen ervan op aan dat we als team continu met hen meedenken. Niet alleen in het ontwerp, maar ook voor beheer en onderhoud. Zo houden we bij het ontwerp al rekening met de beheer- en onderhoudswerkzaamheden in de toekomst om de overlast te minimaliseren en de bedrijfsvoering van het Flevoziekenhuis te borgen, zegt Lijnberg. De drie bedrijven zien zichzelf als verlengstuk van de technische dienst van het Flevoziekenhuis en hebben alle drie de nodige medewerkers gedetacheerd. We willen onze langdurige relatie onderhouden en steeds opnieuw onze meerwaarde waarmaken. Bovendien zijn we supertrots dat we als Flevolandse bedrijven in ons Flevoziekenhuis mogen werken. < FMT GEZONDHEIDSZORG 11

12 hotfloor Het NPS helpt de arts bij het uitlijnen en inbrengen van de naald naar de tumor toe. innovatie demcon medical systems first time right naald inbrengen De komende twee jaar gaat Demcon Medical Systems in samenwerking met Radboudumc het zelf ontwikkelde naaldplaatsingssysteem (NPS) een stap verder brengen. Bij de nieuwe generatie zal realtime informatie over de plaats van een tumor gekoppeld kunnen worden aan het NPS. Deze innovatieve stap maakt het NPS ook geschikt voor patiënten die niet onder narcose zijn. Door: Wilma Schreiber Demcon ontwikkelt en realiseert medische systemen voor cure, care en selfcare in opdracht van medisch-technologische start-ups, mkb ers en grote bedrijven. Door de jaren heen bouwde het bedrijf zo de nodige ervaring op in medische productontwikkeling op het vlak van elektronica, mechanica en software. In het geval van het NPS nam Demcon zelf het initiatief. Een arts kan om verschillende redenen een naald een patiënt in willen brengen. Bijvoorbeeld om een biopt te nemen voor diagnostiek of als therapie om een tumor weg te branden. Bij de conventionele methode bepaalt hij daarbij op basis van CT-beelden waar hij de naald zou moeten inbrengen, aldus Benno Lansdorp, business development manager bij Demcon medical systems. Onder welke hoek dat precies moet gebeuren, is een hele moeilijke stap die de arts in zijn hoofd moet visualiseren. Bij deze zogenoemde free-hand techniek zijn er 12 FMT GEZONDHEIDSZORG

13 De huidige trend van beeldgestuurde minimaal invasieve ingrepen zal zich doorzetten, aldus Benno Lansdorp. doorgaans dan ook meerdere iteraties nodig om de naald in de tumor te positioneren. Hoge eisen Dat was voor Demcon reden om een systeem te ontwikkelen dat de arts kan helpen bij het uitlijnen en het inbrengen van de naald naar de tumor toe. Het huidige proces kost veel tijd en doordat meerdere pogingen nodig zijn, is er veel weefselschade. Bovendien moet na elke iteratie een nieuwe scan gemaakt worden, wat de stralingsbelasting voor de patiënt vergroot, zegt Lansdorp. Het is onze ambitie om door middel van minimaal invasieve robotica dit proces efficiënter en effectiever te maken. In samenwerking met het UMCG hebben we de workflow geanalyseerd om te zien hoe technologie hier een bijdrage aan zou kunnen leveren. De functionele eisen logen er niet om. Ten eerste moest het NPS kunnen opereren in een CT-omgeving. Dus moest het transparant zijn om het De arts brengt zelf de naald in, maar kan dit nog maar op één manier doen: de goede. beeldproces niet te beïnvloeden. Ook de nauwkeurigheid van het plaatsen van de naald was een belangrijke eis. Dit vereist een hoge stijfheid en nauwkeurigheid van het systeem, omdat we de foutmarge tot op enkele millimeters wilden terugbrengen. Demcon wist dit te realiseren door toepassing van bijvoorbeeld glasvezel en keramiek. Daarnaast moest het NPS compatibel zijn met de reguliere klinische workflow en alle andere apparatuur rond de patiënt, moest het samen met de patiënt in de scanner passen en diende het gebruiksgemak voor de arts hoog te zijn. Pilot UMCG Inmiddels heeft Demcon een prototype gebouwd en dit binnen het UMCG in een onderzoeksomgeving onder leiding van chirurg Koert de Jong uitgetest bij een groep van 42 patiënten, van wie de helft een conventionele behandeling onderging en de andere helft met NPS werd behandeld. Het NPS bestaat uit een kop met een naaldgeleidingsmechanisme die handmatig rond de patiënt kan worden geplaatst, en een arm die de kop met één druk op de knop fixeert ten opzichte van de patiënttafel. Nadat in de CTscan beelden zijn gemaakt van de tumor van de patiënt, gaat het NPS samen met de patiënt de scanner in. Speciaal ontwikkelde software stelt aan de hand van CT-beelden vast waar het NPS zich bevindt en waar de tumor is. Vervolgens berekent het systeem hoe het NPS de naald moet uitlijnen en zorgen twee automatisch aangestuurde armpjes ervoor dat de naald in de juiste positie wordt gezet. Als de uitlijning gereed is, verschijnt een groen licht boven op het NPS. De arts brengt zelf de naald in, maar kan dit nog maar op één manier doen: de goede, stelt Lansdorp. Omdat maar één iteratie nodig is, neemt het werken met het NPS slechts een paar minuten in beslag, waar de huidige workflow in complexe gevallen soms 15 tot 20 minuten beslaat. Het NPS is geschikt voor behandeling van patiënten met tumoren in de abdominale en thoracale holten, aan bijvoorbeeld de lever, nieren, longen en alvleesklier. In de Groninger situatie zijn de patiënten onder narcose en is er sprake van een gecontroleerde ademhaling. Echter, bij veel interventies ademen patiënten zelfstandig, waardoor de ademhaling (en dus ook de daarbij horende beweging van de tumor) moeilijker te controleren is. Tijdens enkele gesprekken met Jeroen Meijerink, hoogleraar innovatieve chirurgie en voortrekker van het Medical Innovation Technology expert Centre (MITeC) van het Radboudumc ontstond het idee om hier samen naar te kijken. Wij willen graag onderzoeken of we de interventie met het NPS ook kunnen doen bij patiënten die zelf ademen. Daarvoor is realtime informatie nodig over de locatie van de tumor ten opzichte van het moment dat de scan wordt uitgevoerd. Want als je de naald inbrengt, is de locatie net even iets anders, verklaart Lansdorp. De innovatieve instelling van het MITeC en de aanwezige kennis en interesse voor medische robotica bieden uitstekende mogelijkheden om nieuwe operatietechnieken te ontwikkelen en toe te passen. Aantrekkelijke samenwerkingspartner Het Radboudumc en Demcon hebben voor dit onderzoek een zogeheten Proeftuin-subsidie van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) in de wacht weten te slepen. Lansdorp: De komende twee tot drie jaar willen we een innovatieve stap zetten en realtime imaging koppelen aan het NPS. Daarbij kunnen we gebruikmaken van de expertise en ervaring van het Radboudumc op het gebied van zowel imaging als minimaal invasieve operatietechnieken. Het MITeC is voor ons dan ook zonder meer een aantrekkelijke samenwerkingspartner. In de toekomst zal het aantal patiënten dat onder narcose behandeld wordt steeds verder afnemen, verwacht Lansdorp. Beeldgestuurde minimaal invasieve ingrepen zijn nu al een trend en die zal zich doorzetten. Hopelijk kunnen we daar over enkele jaren met de volgende generatie NPS een substantiële bijdrage aan leveren. < FMT GEZONDHEIDSZORG 13

14 hotfloor operatiekamers Radboudumc optimaal ingericht voor samenwerking bedrijfsleven Het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) heeft bijna euro toegekend aan het Radboudumc, Demcon, Encapson en NewCompliance. De bedrijven zelf financieren zelf ook nog euro. Deze zogeheten Proeftuin-subsidie van EFRO stelt bedrijven in staat hun producten sneller en effectiever te ontwikkelen en te testen in de MITeC (Medical Innovation and Technology expert Center) operatiekamers van het Radboudumc. Door: de redactie Bedrijven kunnen nieuwe producten niet zomaar testen in elk ziekenhuis, zegt Jeroen Meijerink, hoogleraar innovatieve chirurgie aan het Radboudumc. Steeds vaker wordt geëist dat producten veilig en bewezen effectief moeten zijn. Hoe eerder een bedrijf dat weet, hoe beter. Het maakt de kans dat producten in het eindstadium alsnog sneuvelen veel kleiner. Met deze proeftuin-subsidie kunnen we nu de hele ontwikkeling van nieuwe producten vanaf concept tot het uiteindelijke product begeleiden en faciliteren. Met vroege testen van een product in 14 FMT GEZONDHEIDSZORG

15 het dierenlab, met nader onderzoek in het anatomielaboratorium, of met onderzoek naar de effectiviteit en ergonomie bij concreet gebruik door artsen in de OK. Dat gebruik kunnen we bijvoorbeeld analyseren met video, real-time feedback en continue datamonitoring. Het geheel maakt van de OK s van het Radboudumc een unieke klinische testomgeving, waardoor we een aantrekkelijke partner zijn voor bedrijven bij de ontwikkeling van hun producten. Beter zichtbaar De EFRO-subsidie moet de regio Nijmegen nog aantrekkelijker maken als vestigingsplaats voor innovatieve bedrijven met medischtechnologische producten. In dit specifieke project worden de producten van drie bedrijven in de OK onderzocht op veiligheid, bruikbaarheid, (kosten)effectiviteit en gebruiksgemak. Het bedrijf Encapson maakt een speciale coating waardoor bijvoorbeeld katheters veel beter zichtbaar zijn met ultrageluid. Martijn Kriens, projectleider van het proeftuinproject: Als je een katheter inbrengt, moet je vaak een röntgenfoto maken om precies de goede ligging te bepalen. Dat doe je liever met een echo, die geen straling geeft, maar dan zie je de katheter niet zo goed. De coating van Encapson maakt katheters veel zichtbaarder voor echografie. Dat is een waardevolle toepassing die de OK veiliger maakt en die we samen gaan testen. Persoonlijke checklist NewCompliance is gespecialiseerd in data-integratie op de OK. Meijerink: Op de OK heb je heel veel verschillende informatiebronnen naast elkaar. Die data komen vaak uit verschillende systemen en zijn niet aan elkaar gekoppeld. NewCompliance schuift die verschillende informatiebronnen in elkaar, zodat ze op één scherm in een oogopslag zijn te overzien. Daarnaast willen we met NewCompliance werken aan de ontwikkeling van checklists die specifiek op de individuele patiënt zijn afgestemd. Nu wordt dezelfde checklist gebruikt voor alle ingrepen. Robotgestuurde naald Het derde product, van Demcon Advanced Mechatronics, is een robotgestuurde naald die gekoppeld is aan real-time beeldvorming. Kriens: Daarmee kun je beter en nauwkeuriger en met minder schade een biopt nemen van een afwijking in de lever of prostaat om het weefsel te onderzoeken. Bij hele kleine afwijkingen zit je nu vaak verkeerd. Zo n robot weet op basis van de beeldvorming precies waar hij zijn moet. Dat kan veel voordeel gaan opleveren. Health & HighTech De EFRO-subsidie ondersteunt het Radboudumc om via de OKproeftuin voorop te blijven lopen in onderzoek en toepassing van innovatieve technieken, gericht op de chirurgie en operatiekamers. Tegelijkertijd worden hiermee ook de commerciële mogelijkheden voor bedrijven in Health & HighTech versneld en vergroot. < Leo van Namen overleden Vrijdag 27 april 2018 is op 70-jarige leeftijd Leo van Namen overleden. Leo van Namen was al enige tijd ziek, maar zijn overlijden kwam toch onverwacht snel. In 1996 heb ik Leo leren kennen als voorzitter van de NVTG. Sinds die tijd heb ik tot aan 2010, het jaar waarin hij de voorzittershamer overdroeg aan Douwe Kiestra, intensief met hem samengewerkt. Ik leerde hem kennen als een begeesterd man, trots op zijn vak van technisch facilitair manager en minstens even trots op de vereniging NVTG. Met een geheel eigen bestuursstijl loodste Leo van Namen de NVTG het nieuwe millennium binnen. Hij had samenwerken met andere organisaties in binnen- en buitenland hoog in het vaandel staan, evenals de in- en externe communicatie van de NVTG. Samen met hem en met veel van zijn collega-bestuurders, mocht ik lange tijd een belangrijke rol in de communicatie van de vereniging spelen. Leo schuwde daarbij de inzet van nieuwe media niet. Mede op zijn initiatief beschikte de NVTG al over een eigen website toen veel mensen hun schouders nog ophaalden als het over internet ging. Groot respect heb ik al die tijd gehad voor zijn enorme dossierkennis en zijn gave om mensen en organisaties te verbinden. Als een goed bestuurder had Leo van Namen een duidelijke visie, maar hij stond zeker ook open voor de mening van anderen. Leo van Namen is ook mede-initiatiefnemer van FMT Gezondheidszorg. Hij maakte deel uit van een hechte groep redactieleden die jarenlang vanuit hun deskundigheid als technisch manager, adviseur, medisch technoloog of anderszins garant stonden voor de kwaliteit van de inhoud van dit blad. Die groep redactieleden was meer dan een hechte redactie, het was en is een vriendengroep waarvan nu één van de leden nu veel sneller dan verwacht, is weggevallen. Ik wens, mede namens de redactie van FMT Gezondheidszorg, zijn vrouw Barry en zijn kinderen met hun gezin veel sterkte bij het verwerken van dit verlies. Cor van Litsenburg, Hoofdredacteur/uitgever FMT Gezondheidszorg. FMT GEZONDHEIDSZORG 15

16 hotfloor Elk ziekenhuis krijgt het ziekenhuis dat het verdient Op 19 februari 2018 ging de nieuwbouw/verbouw van de Sint Maartenskliniek te Nijmegen officieel van start. FMT was daarbij en interviewde prof. Mark van Houdenhoven (voorzitter RvB), Ben Elsenaar (bouwdirecteur) en Koen Defoort (orthopedisch chirurg). Door: Henk Postema Sint Maartenskliniek Nijmegen De Sint Maartenskliniek is volledig gespecialiseerd in houding en beweging en de aansturing daarvan met als 4 kernspecialismen: orthopedie, reumatologie, revalidatiegeneeskunde en pijnbestrijding. Van Houdenhoven: De Sint Maartenskliniek is altijd innovatief geweest. Zo werd de eerste heupoperatie van Nederland in 1969 bij de Sint Maartenskliniek gedaan. De vraag is: zijn we bereid om te innoveren of kiezen we voor zekerheid? Slechts zo n 2,5 % van de mensen is innovatief en verbeteringen komen slechts mondjesmaat maar de Sint Maartenskliniek wil blijven innoveren. Innovatieve Operatiekamer Zo is ook de keuze voor de innovatieve OK van Optimus tot stand gekomen. Van Houdenhoven: Die keuze hebben we volledig zelf gemaakt. Onze adviseurs kenden nog niet eens het bestaan ervan laat staan dat het ons werd geadviseerd bovendien, adviseurs kiezen voor zekerheid. Wat ons vooral aansprak is dat de OK is ontwikkeld vanuit de gebruiker zelf. John Mangiardi, een New Yorkse neurochirurg met meer dan 20 jaar ervaring op de OK, heeft het concept ontwikkeld. Niet door nieuwe dingen te bedenken maar door slimme combinaties van bestaande technieken en dat sprak ons aan. Een mooi voorbeeld daarvan is een goedkoop beeldscherm achter een glasplaat achter de wand van de OK in plaats van een dure grote monitor op de OK. Voor de keuze van Opragon geldt hetzelfde, als Opragon al 30 jaar een systeem ontwikkelt met goede resultaten waar de gebruiker zeer over te spreken is, waarom zouden we daar dan niet van willen leren? Van Houdenhoven meldt dat het OK-team een bezoek heeft gebracht aan meerdere ziekenhuizen in Zweden en de pilot OK van Optimus in Barcelona waar op verzoek orthopedische operaties werden verricht. Door zich niet te laten leiden door angst voor risico s door iets nieuws heeft het team gekozen voor innovatieve OK s waarbij we de risico s incalculeren en het overzicht bewaren. De nieuwbouw betreft een nieuw OKcomplex, een revalidatievleugel en een Loop Expertise Centrum en de Sint Maartenskliniek zet met de nieuwbouw heel hoog in. Alles wordt het neusje van de zalm. Zo gaat de revalidatievleugel de sfeer uitademen van een luxe hotel. Voor de nieuwe OK-afdeling wordt er met Optimus nog een schepje bovenop gedaan. In dit artikel leest u waarom de Sint Maartenskliniek gekozen heeft voor het splinternieuwe OK-concept van Optimus uit Zwitserland een concept waarvan er momenteel slechts één prototype is gebouwd. Verder leest u hoe de revalidatieafdeling is ontwikkeld, wat de overwegingen zijn geweest om prefab badkamers toe te passen, hoe de bouwvoorbereiding is georganiseerd, hoe is aanbesteed en hoe de uitvoering wordt gedaan. Optimus-OK met AmbiWall lighting. 16 FMT GEZONDHEIDSZORG

17 Optimus OK met Opragonsysteem De Sint Maartenskliniek heeft gekozen voor Optimus OK s met Opragon inblaassysteem. Dat het Opragonsysteem is gekozen voor een orthopedisch ziekenhuis is een markante keuze. Daar waar de meeste ziekenhuizen de afgelopen jaren gekozen hebben voor UDF omdat het onzeker was of met Opragon wel aan Richtlijn 7 voldaan zou kunnen worden, kiest de Sint Maartenskliniek voor de meest riskante ingrepen voor het Opragonsysteem. De Sint Maartenskliniek heeft zich bij die keuze vooral laten leiden door de positieve ervaringen van Zweedse ziekenhuizen. Koen Defoort: We zijn zonder vertegenwoordiging van Opragon gaan kijken in Zweedse ziekenhuizen met Opragonsysteem waarin op grote schaal implantaties worden gedaan. De ervaringen waren unaniem positief met lage POWI s. Wat ons verder nog overtuigd heeft waren de bacteriologische studies met kweken op de OKtafel - en dus niet met deeltjestellingen. De resultaten daarvan waren zeer gunstig. Wij hebben nu al lage POWI s (1-1,5%) en zijn ervan overtuigd dat die in de nieuwe OK s zeker ook gehaald kunnen worden en wellicht nog wat verbeterd kunnen worden. Defoort heeft er alle vertrouwen in dat de OK aan de eisen van het, voor het Opragonsysteem aangepast RL7-protocol, zal voldoen. OK-concept van Optimus Naast de keuze van Opragon kiest de Sint Maartenskliniek voor het OK-concept van Optimus uit Zwitserland; een keuze die nog markanter is dan de keuze voor Opragon. De Sint Maartenskliniek heeft zich georiënteerd op de markt van de operatiekamers en heeft met het concept van Optimus een onderscheidende OK gevonden die vooral uitblinkt in ruimtelijkheid. Het bijzondere van het Optimus concept is dat het niet is ontwikkeld door techneuten maar door de Amerikaanse neurochirurg dr. John R. Mangiardi waarbij hij ruimtelijkheid heeft gerealiseerd door het plafond vrij te maken van pendels. Het resultaat is een OK met geïntegreerde OK-lamp in het plafond en energiezuilen vanuit de vloer. Een team van de Sint Maartenskliniek is naar heupprothese operaties geweest in de test-ok in Barcelona en heeft gezien dat het goed werkbaar is. De OK-lamp vraagt nog wat verfijning waarbij onderzocht zal worden wat het effect is van lampen die verder uit elkaar worden geplaatst. Voor verschillende opstellingen zal onderzocht worden wat de optimale verlichting is en in de OK-tafelpoot komt een mini-light. De Sint Optimus-OK met Opragonsysteem. Maartenskliniek heeft met Optimus en Opragon een contract gesloten voor 6 OK s van zo n 55 m². Voor de integratie van het Opragonsysteem in de Optimus OK is een development traject ingezet en wordt onder andere een mockup gemaakt in Zweden. Vloerzuilen Het toepassen van vloerzuilen roept toch wat vragen op. Hoe zit het met vervuiling en staan de zuilen niet in de weg? Defoort: Vloerzuilen geven een zo rustig mogelijk blikveld en door bijvoorbeeld het anesthesietoestel boven de zuil te plaatsen zijn de aansluitingen zo kort mogelijk. Verder wordt de apparatuur zo veel mogelijk buiten het werkgebied geplaatst. Dat werkgebied is cirkelvormig en zal met een lijn op de vloer worden aangegeven. De consequentie van vloerzuilen is dat met vaste OK-tafel zal worden gewerkt want ook tegen de voet van de OK-tafel zijn aansluitvoorzieningen opgenomen. De patiënten zullen dus op de OK worden verbed en worden ingeleid op de OK wat een andere werkwijze is dan nu. Een consequentie van vloerzui- len is wel dat ze goed schoongemaakt moeten worden, maar ja dat geldt nu ook voor pendels. OK-wanden Een bijzonder detail van de Optimus OK zijn de OK-wanden. Die worden naadloos gemaakt en zijn van een materiaal met een gesloten celstructuur (nanotechnologie) waardoor geen vervuiling in de wand kan komen en de wanden goed reinigbaar zijn. Verder zijn de wanden voorzien van het AmbiWall lighting system, waarbij de semi transparante wanden en het plafond met RGB-ledverlichting in een regelbare kleur oplichten. Defoort: Het ziet er mooi uit en hoort bij de Optimus OK. Op de vraag of dat echt wat waard is, antwoordt Defoort: Blauw zou wel eens een heel prettige kleur kunnen zijn om in te werken. Er zijn psychologische studies die aangeven dat kleur wel degelijk invloed kan hebben op bijvoorbeeld de concentratie. Verder komt er een ring van verlichting in het plafond waarmee de OK optimaal kan worden uitgelicht en door subtiele kleurverandering de verandering van daglicht nabootst. Voor de integratie van het Opragonsysteem in de Optimus OK is een development traject ingezet en wordt onder andere een mockup gemaakt in Zweden FMT GEZONDHEIDSZORG 17

18 hotfloor Ozon-sterilisatiesysteem Uniek is ook het ozon-ok-sterilisatiesysteem waarmee de OK gesteriliseerd kan worden. Ozon doodt op een zeer effectieve wijze bacteriën, schimmels en virussen. Op zich is deze techniek niet nieuw maar de toepassing ervan in een operatiekamer wel. Eén keer per week wordt de OK hermetisch afgesloten en wordt gedurende één uur ozon via het plafond ingebracht in de OK. Na de sterilisatie wordt de ozon via ozonontleders verwijderd. De totale cyclustijd bedraagt 3 uur. Het RFID-systeem dat Optimus voor doorgeefkasten heeft ontwikkeld, wordt voor alsnog niet aangeschaft en het is nog de vraag of er ruimte is voor de doorgeefkasten want met het bed in de gang is daar geen plaats voor. Er komt natuurlijk wel een doorgeefluik. Integratie van verschillende OK-ICT-systemen is een van de pijlers van Optimus en is onderdeel van de deal. Er wordt een softwarepakket geleverd waarmee een ICT-platform wordt gecreëerd waarop alle technische en medische systemen kunnen worden gekoppeld en worden bediend, beheerd via een tablet interface. Dit platform wordt echt gezien als een van de sterke punten van het Optimus concept en er wordt veel van verwacht. De stelling van Optimus dat een Optimus OK zich sneller terugverdient dan een normale OK wordt door Defoort beperkt gedeeld: Wij werken al heel efficiënt in de huidige setting. Wel zullen we in de nieuwe OK s op een andere wijze gaan werken, zoals het ombedden op de OK en het gebruik van separate opdekruimtes. Om tot een zo efficiënt mogelijk gebruik van de nieuwe OK s te komen, hebben wij 4 werkgroepen ingericht die zich gaan oriënteren op de nieuwe werkwijze en wellicht betere procedures. Defoort is heel tevreden over hoe het tot nu toe gaat. Binnen de Sint Maartenskliniek worden velen bij het project betrokken en is er veel draagvlak. Het gaat het erg goed, wij zien kansen en onze RvB durft die kansen te grijpen. Dat is mooi en ook wel spannend. Defoort sluit af met de opmerking dat hij wel verrast is over de ruime belangstelling die de Sint Maartenskliniek vanuit de pers en collega s krijgt. Revalidatieafdeling De nieuwe revalidatieafdeling krijgt de uitstraling van een luxe hotel met hoofdzakelijk éénbedskamers met badkamer. Die badkamer was Binnen de Sint Maartenskliniek worden velen bij het project betrokken en is er veel draagvlak eerst traditioneel ontworpen. Aan een badkamer voor dwarslaesiepatiënten worden hoge eisen gesteld zodat de patiënt goed benaderbaar is. Nadat de Sint Maartenskliniek prefab badkamers van Rooms For Care had gezien, werd daarvoor gekozen. De badkamers worden uitgevoerd in HPL (geen tegels met naden) waardoor de schoonmaak eenvoudiger is. Elsenaar: De mock up wordt binnenkort gemaakt en daarna volledig uitgetest. Verder levert Rooms For Care het vaste timmerwerk zoals aanrechten, balies enz. Businesscase De meeste projecten zijn voor de financiering afhankelijk van een gezonde businesscase. Hoe geldt dat voor de Sint Maartenskliniek? Van Houdenhoven: Voor ons is dat net zo, belangrijke elementen uit onze businesscase zijn minder m², effectievere processen op de OK en de revalidatie, minder bedden, geen extra groei en een goede prijs. Daarmee zijn we het binnen een half jaar eens geworden met de bank. En voor wat betreft onze keuze voor Optimus OK met Opragon, die keuze is voor ons op termijn voordeliger in vergelijking met andere OK s. Bouwvoorbereiding en organisatie bouw De verantwoordelijkheid van het bouwproject ligt bij Mark van Houdenhoven met Ben Elsenaar als bouwdirecteur. Van Houdenhoven: Het is mijn overtuiging dat zo n belangrijk project als nieuwbouw niet door een ander kan worden gedaan maar alleen door ons zelf. Alleen wij kennen ons project door en door en met goede checks-and-balances houden wij grip op ons project. Goede afspraken over de werkwijze, de organisatie, de besluitvorming zijn van essentieel belang voor een goed project. Er is een governancecode opgesteld die is vastgesteld door Raad van Bestuur en Raad van Toezicht waarbij de managers in de stuurgroep verantwoordelijk zijn voor draagvlak van de achterban en de Raad van Bestuur de besluiten neemt waarbij grote wijzi- gingen door de Raad van Toezicht goedgekeurd moeten worden. Een van de afspraken is dat elke afdeling heeft getekend voor de afspraken en dat er tijdens de bouw niet wordt gewijzigd, aldus Elsenaar. Het bouwproject is verder op een traditionele manier ontwikkeld met EGM als architect, Croes als constructeur en Royal HaskoningDHV als installatieadviseur. Er is aanbesteed op basis van bestek waarbij bouw en techniek in één perceel waren ondergebracht en de inschrijfsom was vastgesteld met als selectiecriterium de inschrijving met de meeste extra s. Met de aantrekkende markt viel de aanbesteding zo n 30 % hoger uit dan begroot. In overleg tussen opdrachtgever, aannemer, architect en installatieadviseur is er bezuinigd en uiteindelijk is de opdracht gegund. In het bestek is een geen-gezeur-garantie opgenomen. Elsenaar: In het begin was dat even wennen maar inmiddels merken we dat het werkt. Verder wordt het project traditioneel uitgevoerd met toezichthouders en projectleiders en een traditionele rol van architect, constructeur en installatieadviseur. Mark van Houdenhoven heeft er alle vertrouwen in dat met de wijze waarop het project wordt aangepakt het innovatieve ziekenhuis wordt gebouwd dat past bij de Sint Maartenskliniek. Van Houdenhoven: Daar werken we met heel veel mensen heel hard aan, onze stelling is dat elk ziekenhuis het ziekenhuis krijgt dat het verdient. < 18 FMT GEZONDHEIDSZORG

19 M E E T I N S T R U M E N T A T I E Top ventilatie meetinstrumenten. Draadloos en met alle voordelen van Smartphone mogelijkheden Nieuwe AP500 en AP800 serie AirPro meters zijn revolutionaire draadloze luchtsnelheid en drukverschil meters die via blue-tooth communiceren met een Smartphone. De kracht en mogelijkheden van een smartphone in combinatie met deze uiterst nauwkeurige ventilatie / binnenklimaat meters combineert metingen, datalogging en rapportage. AirPro Micromanometer AP800 meetbereik : Pa meetvoeler : pitot (exclusief) AirPro Luchtsnelheidmeter AP500: meetbreik : 0-30 m/s meetvoelers TH-S : m/s, %RV, C VT-A : m/s, (90 knikbaar) VT-HA : m/s, %RV, C (90 knikbaar) NIEUW! Ventilatie en Binnenklimaat meten m.b.v. een Smartphone! Draadloze communicatie tussen de meetvoelers en Smartphone! Bezoek onze stand tijdens het Totaal OK congres en beurs! info@catec.nl - Turfschipper JB Wateringen - tel Innovatieve wandsystemen en wandafwerkingen NA info@mwall.nl Renovatie & Nieuwbouw van: Operatiekamers Opdekruimten Centrale Sterilisatie Apotheken M-Wall heeft ook de juiste oplossingen voor: Stootbescherming Bed-achterwanden Hoekbescherming

20 hotfloor Veel belangstelling voor tweede Totaal OK-congres 12 juni 2018 wordt het tweede Totaal OK-congres en beurs gehouden. Plaats van handeling is, net als vorig jaar, Jaarbeurs Supernova. Operatiekamers zijn veelal de visitekaartjes van ziekenhuizen. Het zijn de afdelingen waar wetenschap, veiligheid, complexe hoogwaardige technologie, logistieke processen en hooggekwalificeerde deskundigheden samenkomen. Door de voortdurend voortschrijdende technologie en de vaak daarmee samenhangende visie op hoe een optimale OK eruit moet zien, is de behoefte aan kennisupdates groot. Geen wonder dat het eerste Totaal OK-congres in 2017 op veel belangstelling mocht rekenen. Voor de editie die in juni 2018 plaatsvindt geldt eveneens dat de belangstelling enorm is. Het thema The OR goes VR draagt hier zeker aan bij. FMT Gezondheidszorg sprak met initiatiefnemer en organisator Alex de Block over het komende congres. Alex de Block behoeft nauwelijks introductie. Al tientallen jaren is hij in verschillende functies actief in en voor OK s. Sinds een kleine tien jaar is hij werkzaam als zelfstandig OK-consultant. Vanuit zijn visie dat het realiseren van een optimale OK een integrale benadering vereist, ontstond het idee om een congres te organiseren waar deze integrale aanpak centraal staat. Het congres dat in de zomer van 2017 plaatsvond was een eclatant succes. Ook voor de editie van 2018 geldt dat de integrale aanpak het uitgangpunt is. Eveneens geldt voor dit tweede congres Initiatiefnemer en organisator Alex de Block is ervan overtuigd dat de presentaties de nodige eye openers opleveren. Door: de redactie 20 FMT GEZONDHEIDSZORG

21 Uw gekwalificeerde partner met ruggengraat! Op uw OK complex alles onder controle met erkende partner Modderkolk Dagelijks beheer en onderhoud door gekwalificeerde specialisten Prestatieverbeteringen bij tegenvallend formaat beschermd gebied Classificatie en Keuringen OK complex Validatie en OK Prestatieclassificatie volgens de actuele WIP richtlijn 2014/ 16 en de VCCN-RL07 Certificering Elektrische installatie voor medische ruimten volgens NEN Directe aanpak en her-meting bij afwijkingen Operatiekamers en medische ruimten Ontwerp, Realisatie, Kwalificatie van Medische-ruimten en installaties Modderkolk Industry & Healthcare Solutions Oscar Arenz, Nieuweweg BL Wijchen

22 hotfloor Volgens Alex de Block is deze kennismaking met de virtuele realiteit een absolute meerwaarde. Bezoekers kunnen tijdens de presentaties echt ervaren wat er komt kijken bij het ontwerpen, bouwen, inrichten en in gebruik nemen van een OK. Gelijktijdig kijken ze naar VR-films en zien ze hoe in de virtuele realiteit bijvoorbeeld eenvoudig aanpassingen kunnen worden gemaakt maar ook wat dit betekent voor de hedendaagse chirurgie. De films duren elk circa 6 tot 7 minuin supernova hebben we te maken met een prachtige combinatie van congreszaal en beursvloer Rafael Grossman, een internationaal gewaardeerde gezondheidszorg futuroloog, innovator op het gebied van medische technologie en chirurg. dat de organisatie op veel belangstelling kan rekenen, zowel van congresbezoekers als van bedrijven die zich presenteren op de beursvloer. VR en 3D Omdat Virtual Reality (VR) en 3D een steeds grotere rol gaan spelen bij zowel de realisering als bij het werken in de OK s vormen deze nieuwe technologieën een belangrijk thema in het congresprogramma. Tijdens het Totaal OK-congres beschikken alle naar verwachting 450 bezoekers over een VR-bril, waarmee films tijdens de presentaties in de virtuele realiteit bekeken kunnen worden. De brillen worden gehuurd van Into Virtual uit Amsterdam, die hiervoor samenwerkt met collega-bedrijven in andere Europese landen om het mogelijk te maken zoveel brillen tegelijk op dit congres te kunnen aanbieden. Een 50-tal brillen wordt beschikbaar gesteld door Samsung. ten en maken een belangrijk deel uit van de presentaties. Ik ben ervan overtuigd dat voor veel congresbezoekers de presentaties eye openers opleveren. VR en 3D zijn niet meer weg te denken in ziekenhuizen, zeker niet als het over OK s gaat. Niettemin zijn er nog veel mensen die de ongekende mogelijkheden van deze technologieën nog niet persoonlijk hebben kunnen ervaren. Het Totaal OK-congres is het eerste congres wereldwijd dat op zo n grote schaal dit mogelijk maakt. Het congres levert dus een heuse wereldprimeur op. Als locatie voor het Totaal OK-congres is bewust gekozen voor Supernova in de Jaarbeurs te Utrecht. Alex de Block: In Supernova hebben we te maken met een prachtige combinatie van congreszaal en beursvloer. Bezoekers zijn of in de congreszaal of in de lounge waar ze de bedrijven beurs en de catering vinden. In totaal zijn er 5 congresuren en 5 uren voor contactmomenten met bedrijven. Daar hebben we als organisatie heel zorgvuldig naar gekeken. De participerende bedrijven moeten een goed gevoel hebben over hun deelname. Aan de andere kant moeten de congresdeelnemers ervaren dat de presentaties van bedrijven een heuse meerwaarde opleveren. Ze moeten het interessant vinden om bij de stands informatie te halen. Congresprogramma Over de het congresprogramma, met als dagvoorzitter prof. ir. Peter G. Luscuere (TU Delft), is Alex de Block zeer enthousiast. Het is een internationaal sprekersprogramma met allemaal professionals die uitblinken op hun vakgebied. Ik wil graag met naam Key-note speaker dr. Rafael Grossman noemen, verbonden aan onder andere Massachusetts Institute of Technology (MIT). Hij is een internationaal gewaardeerde gezondheidszorg futuroloog, innovator op het gebied van medische technologie en chirurg. Hij was de eerste chirurg die met Google Glass een live operatie uitvoerde. Grossman is een visionair die ervan overtuigd is dat met de huidige nieuwe technologieën de gezondheidszorg grote stappen vooruit kan maken. Naast Grossman komen diverse andere sprekers die o.a. ingaan op baanbrekende technologieën en spraakmakende projecten zoals de nieuwe OK s van de St. Maartenskliniek in Nijmegen en Tergooi in Hilversum. < Sprekersprogramma: Dr. Jan-Willem Berkelbach van der Sprenkel, Neurochirurg, Associate professor, Universitair Medisch Centrum Utrecht. Dr. Rafael J. Grossmann, Surgeon, Educator and Healthcare Futurist, Exponential Medicine/Singularity University alumnus and faculty. Bangor ME, USA. Prof. Ir. Peter G. Luscuere, Dagvoorzitter, Inspired Ambitions / TU Delft. Dr. John R. Mangiardi, CEO, Optimus ISE, Zug, Switzerland. Frans Nieman, Itannex, Almelo. Ir. Jarno Nillesen, Architect/Senior Partner, Wiegerinck Architects, Arnhem. Prof. Dr. Marlies P. Schijven, Hoogleraar Chirurgie, Academisch Medisch Centrum / Universiteit van Amsterdam. Ir. Mike M.G.M. van der Heijden, Actiflow Building Physics (Experts in Fluid Dynamics), Breda. Ing. Theo Ypma, Business Unit Manager Workplace Infrastructure & Service, Dräger Nederland BV, Zoetermeer. Het volledige sprekersprogramma en de mogelijkheid voor inschrijving kan men vinden op 22 FMT GEZONDHEIDSZORG

23 De efficiënte SPEED bedrijfsafwasautomaten Alleen bij Miele Bedrijfsafwasautomaten met verswatersysteem! Kortste programmaduur 5 minuten Efficiënte reiniging op twee beladingsniveau s Geschikt voor twee korven 500 x 500 mm Reiniging conform HACCP DIN Info: (0347)

24 hotfloor Hoe krijg ik het OK-productieproces en kwaliteitslevel in balans? Operatie geslaagd, patiënt overleden (als gevolg van een ziekenhuisinfectie) Infectiepreventiebeleid is van levensbelang in ziekenhuizen. Jaarlijks sterven ca mensen voortijdig als gevolg van een ziekenhuisinfectie. Op de OK, een zeer kritische zone als het gaat om infectiepreventie, is dit zeker een hot topic. Door: Alpheios Infectiepreventie brengt op de OK regelmatig een zeer lastig spanningsveld met zich mee. Enerzijds moet er productie gedraaid worden, er is sprake van niet-geplande operaties of er treden complicaties op, waardoor de planning anders loopt dan verwacht. Dit vraagt een grote flexibiliteit van de ondersteunende processen rondom de patiënt. Kiezen of delen? Een van deze processen is het schoonmaakproces. Tussen operaties door moet een OK gereinigd en daar waar nodig gedesinfecteerd worden. Na afloop dient een perfecte eindbeurt plaats te vinden. Dit levert regelmatig dilemma s op voor de schoonmaker. ik moet mijn protocol volgen, maar ik moet de OK uit, want de volgende patiënt ligt te wachten. Er komt een spoedoperatie aan, maar de OK is nog niet gereed. Welke keuzes maak je dan? Sneller schoonmaken, alleen de belangrijkste high-touchpunten aanpakken, sneller desinfecteren? Maar die inwerktijd dan? De patiënt laten wachten? Wie OK is, moet snel én slim zijn! Dat laatste is zelden een optie en een worsteling in veel ziekenhuizen. Als partner in infectiepreventie zoeken wij daarom naar slimme oplossingen om de performance continu te verbeteren, binnen de kaders van de hectische OK-wereld. Door een grondige analyse van OK-processen helpen we deze te optimaliseren met bijvoorbeeld andere werkwijzen, nieuwere methoden, betere protocollen en werkinstructies of een andere inrichting van dit proces. Een goede OK-opleiding én coaching van de medewerkers helpt om het vak slimmer en soms ook sneller uit te voeren. Middels vormende trainingen zorgen we er ook voor dat er sprake is van een gedragen en duurzame gedragsverandering bij medewerkers. Daarnaast innoveren we continu op het gebied van reinigings- en desinfectietechniek door o.a. producten te ontwikkelen die sneller desinfecteren en ready-to-use zijn (Triple-T Alphades), zodat er minder handelingen nodig zijn en er minder inwerktijd noodzakelijk is. Dit alles doen wij het liefst met het hele OKteam, want schoon is van iedereen, niet alleen van de schoonmaakmedewerker! Neem contact op via: infectiepreventie@alpheios.com +31 (0) < 24 FMT GEZONDHEIDSZORG

25 kort nieuws Taalproblemen in de wachtkamer door tolkenapp Taalbarrières tussen zorgverlener en anderstalige patiënten worden binnen 40 seconden doorbroken met de nieuwe tolkenapp van Livewords. De app, Livewords GO genaamd, biedt dag en nacht directe verbinding met professionele tolken die in 144 talen de juiste boodschap kunnen overbrengen. Mede door de instroom van vluchtelingen, komen taalproblemen in de spreekkamer regelmatig voor. Uit onderzoek van het Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL) blijkt dat bij 16 procent van alle anderstaligen patiënten de inzet van een tolk noodzakelijk is, terwijl dit maar bij 5 procent van de gevallen gebeurt. > het volledige artikel leest u op < Alle landelijke ehealth-initiatieven onder één dak Onlangs opende burgemeester Lenferink in het bijzijn van ruim 400 gasten het Nationaal ehealth Living Lab, NeLL genoemd. In het NeLL wil het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) alle landelijke ehealth-initiatieven samenbrengen. Diverse belangenbehartigers uit het werkveld hielden in het LUMC een pleidooi voor het belang van dit initiatief en gingen met elkaar in gesprek. > Lees verder op < Forbo introduceert losleg vinyl voor razendsnelle renovaties zorgomgevingen Forbo Flooring lanceert deze maand Sarlon Modul Up, een nieuwe collectie losleg vinyl in banen, voor vliegensvlugge transformaties of renovaties van bijvoorbeeld zorgcentra. Sarlon wordt zo op de vlakke vloer gelegd en behoeft geen lijm, dubbelzijdig plakband of tackifier. > Lees verder op < Eerste landelijke Paro-dag De zorg zit middenin een verregaande transitie. Deze verandering is ook noodzakelijk gezien de vergrijzing en het tekort aan zorgprofessionals. Robotisering biedt kansen. Dat geldt zeker voor zorgrobot Paro. Om die reden organiseert Avans Hogeschool met Focal Meditech, Zuyderland en Zuyd Hogeschool op 24 mei de 1e landelijke Paro-dag. > Lees verder op < FMT GEZONDHEIDSZORG 25

26 hotfloor Groter is niet altijd beter Op zoek naar de ideale OK Wilma Terwel en Corina Schols, beiden partners bij ptg advies in Amersfoort, ondersteunen ziekenhuizen bij conceptontwikkeling en begeleiden hen tijdens het ontwerp van hun huisvesting. In geval van nieuw- en/of verbouw van een OK-complex wordt in samenspraak met organisatie en gebruikers een visie ontwikkeld op de toekomstige behoeften en het OK-complex dat daar bij past. Welke actuele vraagstukken zien zij in hun adviespraktijk? Recentelijk was ptg advies betrokken bij de nieuwbouw van het OK-complex in Tergooi in Hilversum, Amphia Ziekenhuis in Breda en Erasmus MC in Rotterdam. In zo n geval kun je van scratch af aan bekijken wat je erin wil hebben en hoe het gaat werken. Als je zoals het Máxima Medisch Centrum in Veldhoven te maken hebt met deels nieuwbouw en deels verbouw, zijn de mogelijkheden beperkter. In beide gevallen kijken we naar de toekomstige behoefte aan OK s. Welke OK-capaciteit en welke type OK s standaard of hybride zijn gewenst? Soms komt een ziekenhuis niet uit met de huidige capaciteit en onderzoeken we of uitbreiding rendabel is. Slim voorsorteren Beide adviseurs signaleren twee lijnen in actuele ontwikkelingen. Ten eerste wat gebeurt er op technologisch vlak en wat maakt dat mogelijk voor het ontwerp van nieuwe OK s? Een mooi voorbeeld is de inzet van virtual reality om medewerkers te laten beleven hoe een OK eruitziet en hoe zij daar straks zullen werken. Ook in bestaande bouw moet rekening gehouden worden met technologische vooruitgang. Als een OK in gebruik is, kunnen aanpassingen ingewikkelder zijn. Idealiter moet een OK na ingebruikname een aantal jaren mee kunnen. Hoewel niet eenvoudig, is het van belang in de toekomst te kijken en daar zo slim mogelijk op voor te sorteren. Ten tweede zijn ook de werkprocessen continu aan verandering onderhevig. Technologie maakt het in de toekomst mogelijk om operaties te simuleren voor je deze daadwerkelijk doet. Zo weet je meer over hoe je je patiënt moet voorbereiden, wat je tijdens de operatie kunt tegenkomen en welke nazorg je kunt leveren. Ook de toenemende hoeveelheid apparatuur in (hybride) OK s heeft gevolgen voor het ontwerp van een OK. Je moet zorgen dat alle apparatuur erin past en dat medewerkers er goed mee kunnen Beeld van de OK-gang van het Máxima Medisch Centrum, (foto: EGM architecten). Door: Wilma Schreiber 26 FMT GEZONDHEIDSZORG

27 Wilma Terwel, partner ptg advies: OK s zullen de komende jaren niet veel in omvang toenemen. werken. Apparatuur wordt weer wat compacter, dat biedt meer mogelijkheden. OK s zullen de komende jaren dan ook niet veel in omvang toenemen. Bedrijfstijdverlenging? Nu operaties complexer en langer worden, is veelal meer OK-tijd nodig en daardoor soms ook meer OK s. Tegelijkertijd worden andere ingrepen, zoals ingrepen onder sedatie, juist simpeler en kun je je afvragen of die wel in een OK-omgeving moeten worden uitgevoerd. Als een seda- 3D-ontwerpen zal zeker een vlucht gaan nemen, aldus Corina Schols, partner ptg advies. tieverpleegkundige de verdoving kan geven, kunnen dergelijke ingrepen buiten de OK plaatsvinden. Dat zorgt voor een neerwaartse druk op het aantal OK-ingrepen, waar de complexere operaties die druk juist opvoeren. Het is sowieso opportuun om de beschikbare OK-tijd goed te gebruiken, gezien de kostbare apparatuur. Toch komt bedrijfstijdverlenging maar beperkt voor, aldus Schols en Terwel. De druk is kennelijk niet zo hoog dat dit noodzakelijk is. De OK is onderdeel van een keten aan benodigde capaciteiten. Wanneer de OK langer opereert, komt er meer druk op de beddencapaciteit en creëer je wellicht daar een capaciteitsprobleem. Bij dit soort vraagstukken analyseren wij dan ook de gehele productieketen. Ziekenhuizen die zich richten op hoog volume, laag complexe ingrepen, zijn voor complexe ingrepen aangewezen op samenwerking met collega-ziekenhuizen. Toch heb je wel een bepaald volume aan ingrepen nodig om je kennis en ervaring op peil te houden, plus mensen die Steeds vaker worden 3D-ontwerpen ingezet om complexe situaties te verhelderen de juiste diagnose weten te stellen. Dus ook streekziekenhuizen zullen in de toekomst een OK-complex in de lucht houden, mede ook om specialisten te behouden. Een andere ontwikkeling die Schols en Terwel verwachten, kan eveneens impact hebben op het benodigde aantal OK s. De richtlijnen voor OK s, die al flink scherp zijn, worden mogelijk nog wat strenger. Hetzelfde geldt voor de richtlijnen voor de luchtbehandeling binnen OK s. 3D ontwerpen Bij de conceptontwikkeling en het ontwerp van een nieuw OK-complex of verbouwing van een bestaand complex, kijkt ptg advies naar de consequenties voor de aantallen en typen OK s. En ook naar wat dit betekent voor de werkprocessen, de logistiek en de opstelling van de apparatuur. Deze bevindingen bundelen we in een functioneel en ruimtelijk programma van eisen dat de architect gebruikt als basis voor het ontwerp. Tijdens het project begeleiden we de architect en toetsen we met de gebruikers of de processen binnen het ontwerp zijn te realiseren. Steeds vaker worden 3D-ontwerpen ingezet om gebruikers een goed beeld te geven. 3D zal zeker een vlucht gaan nemen. Wij zijn gewend om tekeningen in 2D te lezen, gebruikers niet en dan helpt 3D heel erg. Tijdens een open dag in Tergooi had de architect 360 graden 3D-beelden gemaakt van een patiëntenkamer en een spreekonderzoekkamer. Die konden mensen downloaden op hun telefoon en dan de hele kamer bekijken. Gevraagd naar hun advies voor ziekenhuizen die staan voor nieuwbouw van OK s, stellen Schols en Terwel: Maak OK s niet te klein zodat je de apparatuur goed kwijt kunt. Met 50 vierkante meter kun je veel van de ontwikkelingen aan, hybride OK s elk topklinisch en academisch ziekenhuis richt momenteel minstens een of twee grotere OK s in voor hybride ingrepen, robotica, etc. uitgezonderd. En ga bij een aantal collega s kijken. Je zou verwachten dat de werkwijze in OK s gestandaardiseerd is, maar dat is niet zo. Je hoeft niet alles over te nemen, maar je kunt er wel iets van leren. Maak de OK s bouwkundig verder zo uniform mogelijk, zodat medewerkers blindelings hun weg kunnen vinden. Dan ben je flexibel en kan er over een paar jaar indien nodig een ander specialisme gebruik van maken. Verbinding OK Bij ontwerpen voor een geheel nieuw ziekenhuis leggen Terwel en Schols altijd een verbinding tussen het OK-centrum en afdelingen die direct met de OK s te maken hebben, zoals de CSA. We kijken naar de logistiek van het instrumentarium. En, belangrijker, naar het patiëntenproces. Hoe slim is het om mensen de nacht voor de ingreep op te nemen op de verpleegafdeling, hen dan met bed en al te verslepen naar de OK en daarna weer terug te brengen naar de verpleegafdeling? Is het niet handiger als zij zich direct bij de OK melden, zelf in bed gaan liggen en dat hun koffer alvast naar hun kamer gaat? Wij onderzoeken steeds vaker of dit ruimtelijk te integreren is. Op die manier heeft de chirurg als het operatieprogramma begint, altijd patiënten bij de hand. < FMT GEZONDHEIDSZORG 27

28 innovatie OrCam MyEye laat blinden en slechtzienden weer zelf lezen De OrCam MyEye leest gedrukte en digitale tekst realtime voor, denk aan kranten, boeken, menukaarten, straatborden, geldbiljetten, productetiketten en het scherm van computers en smartphones. Ook gezichten kunnen worden herkend. Door: de redactie De OrCam MyEye s 2.0 reageert intuïtief op simpele handgebaren en heeft daarnaast ook een touch bar aan de zijkant van het device. Met de OrCam MyEye 2.0 kan op grotere afstand gezien worden en kleinere tekst gelezen. En dat zelfs in volledige duisternis dankzij de ingebouwde ledverlichting, die automatisch aangaat als het donker is. Met de OrCam MyEye ben ik in staat om zelf vakliteratuur te lezen in plaats van dat deze voorgelezen wordt of dat ik deze in braille lees. Dit geeft mij als zelfstandig ondernemer heel veel vrijheid en onafhankelijkheid. Ik ben zelfs van plan om groepstherapie te gaan geven. Met behulp van de OrCam MyEye kan ik namelijk heel eenvoudig de gezichten herkennen van mijn cliënten in plaats van dat ik alleen op mijn gehoor afga; iets dat heel vermoeiend is. Ik kan mijn energie dus weer steken in mijn vak! aldus Lidwien Cornelissen, psychotherapeute. Alle hulpmiddelen van OrCam Technologies zijn licht van gewicht, hebben een compact design en zijn ideaal voor gebruik tijdens het werk, thuis of onderweg. De devices maken heel snel een foto en lezen realtime de tekst voor die u aanwijst: vakliteratuur, kranten, boeken, restaurantmenu s, etiketten op producten, tekst op informatieborden en bankbiljetten. Zelfs de digitale tekst op het scherm van een computer of smartphone. Ook kunnen producten in de supermarkt aan de hand van de streepjescode herkend worden of gezichten herkend. Naast de reeds bestaande functionaliteiten, is de next-generation OrCam MyEye 2.0-device op veel vlakken verder geïnnoveerd: - Draadloze head unit; - Uitermate klein formaat weegt slechts 22,5 gram; - Kan verder zien, leest kleinere tekst, werkt ook in volledige duisternis door ingebouwde verlichting; - Automatische software updates via het door de gebruiker gekozen wifikanaal; - Beschikbaar in vele talen, waaronder uiteraard het Nederlands. Het is onze missie om blinden, slechtzienden en mensen met leesproblemen, zoals dyslexie of vermoeidheid bij het lezen, te helpen studeren, werken en leven met een hoge mate van onafhankelijkheid, aldus Ziv Aviram, medeoprichter, topman en CEO van OrCam. We willen de levenskwaliteit en onafhankelijkheid van onze gebruikers verbeteren waar mogelijk. Daarom gaan we bij OrCam door met het verder innoveren van onze baanbrekende technologie voor kunstmatig zicht. We willen mensen echt helpen. Baanbrekende technologie De OrCam MyEye 2.0 is draadloos, lichtgewicht en compact, net zo klein als een vinger. Het apparaat leest gedrukte en digitale tekst meteen voor: kranten, boeken, menukaarten, straatborden, productetiketten en het scherm van computers en smartphones. Ook gezichten kunnen worden herkend door de OrCam MyEye 2.0. De identificatie van consumentenproducten, kleuren en bankbiljetten geeft een grote mate van onafhankelijkheid. De OrCam MyEye 2.0 maakt gebruik van baanbrekende ondersteunende technologie en is het resultaat van intensieve Research & Development door hele vakkundige professionals op het gebied van computer vision en machine learning. Dankzij deze vernieuwende technologie heeft de OrCam MyEye 2.0 dan ook niet voor niets tijdens de CES 2018 de Innovation Award in de categorie Accessible Tech gewonnen en de Last Gadget Standing gewonnen. Professor Amnon Shashua, medeoprichter, voorzitter en CTO: Duizenden mensen over de hele wereld gebruiken nu de technologie van OrCam in hun dagelijkse leven voor werk, studie en vrije tijd. Met de tweede generatie OrCam MyEye 2.0 zijn er nog vele duizenden anderen die het revolutionaire apparaat kunnen gaan gebruiken. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is meer dan 3 procent van de wereldbevolking blind of slechtziend. Uit een recente enquête onder de Amerikaanse bevolking bleek dat bijna 7,5 miljoen Amerikanen kampen met een visuele beperking. Volgens het Amerikaanse National Eye Institute van de National Institutes of Health zijn er in 2050 in de Verenigde Staten meer dan 8 miljoen blinden en slechtzienden. In Nederland zijn er ongeveer blinden en slechtzienden, maar dit aantal stijgt helaas. In 2020 zullen er naar schatting zo n mensen met een visuele beperking zijn (bron: Bartiméus). < 28 FMT GEZONDHEIDSZORG

29 kort nieuws Motorisch harnas van TU Delft laat mensen met dwarslaesie weer lopen Studenten van Project MARCH (TU Delft) presenteerden onlangs het ontwerp van een nieuw exoskelet, de MARCH III. Dit motorische harnas, ontwikkeld met de nieuwste techniek en robotica, maakt het voor mensen met een dwarslaesie mogelijk weer (op) te staan en te lopen. Het nieuwe ontwerp bevat verbeteringen die de alledaagse bruikbaarheid van het exoskelet vergroten en de gebruiker daardoor meer vrijheid geven. Het exoskelet wordt in de komende weken door de studenten zelf geproduceerd en is naar verwachting eind mei gereed voor de eerste fysieke tests. > het volledige artikel leest u op < Preventie van dementie heb je zelf in de hand met de MijnBreincoach-app Onlangs is de MijnBreincoach-app gelanceerd. De digitale tool, ontwikkeld door het Alzheimer Centrum Limburg, is erop gericht om de hersenen gezond en vitaal te houden en op die manier het dementie-risico op latere leeftijd te verkleinen. We moeten niet wachten op het moment dat we wellicht ooit hét middel tegen Alzheimer vinden, stelt dr. Sebastian Köhler, een van de initiatiefnemers namens het Maastricht UMC+. Ouderen ontwikkelen meetlat wonen, welzijn en zorg Wat vinden ouderen zelf belangrijk als het gaat over wonen, welzijn en zorg? Wat zijn nou écht waardevolle verbeteringen? Niemand kan deze vragen beter beantwoorden dan ouderen zelf. Daarom stelden ouderen van BeterOud aandachtspunten op en toetsten zij verbeterprojecten. De uitkomsten zijn vastgelegd in een toetsingskader, oftewel: de meetlat van de ouderen. > Lees verder op < > Lees verder op < NEXUS introduceert webbased applicatieportfolio voor GGZ NEXUS Nederland introduceert zijn nieuwe webbased applicatieportfolio START! voor de geestelijke gezondheidszorg (GGZ). Met de applicaties krijgen zorgaanbieders en hun onderaannemers geïntegreerde toegang tot de zorginformatie en functionaliteiten die passen bij hun werkproces aangeboden vanuit de zorgaanbieder of de cloud. Hiermee komt NEXUS tegemoet aan de behoefte van betrokken stakeholders in de zorg aan toegang tot, en uitwisseling van gegevens. > Lees verder op < FMT GEZONDHEIDSZORG 29

30 hot floor Artist s impression van het nieuwe Amsterdam Skills Centre. amsterdam skills centre a new way of learning Dit jaar verrijst een nieuw internationaal opleidingscentrum voor chirurgen, medisch specialisten en ander medisch personeel. Voor het realiseren van dit nieuwe hightech centrum werken VUmc en AMC nauw samen met het Amerikaanse medisch technologiebedrijf Stryker, dat als partner medische apparatuur en instrumenten levert voor de OK s. Doel: met behulp van simulatoren, virtual reality en kunstmatige intelligentie wereldwijd de kwaliteit van de zorg verder verhogen en opleidingskosten verlagen. Door: Wilma Schreiber Het Amsterdam Skills Centre (ASC) beslaat zo n vierkante meter en wordt gerealiseerd op het terrein van het AMC in Amsterdam-Zuidoost. Naast twaalf OK s en een tiental simulatoren beschikt het ASC - dat naar verwachting november dit jaar zijn deuren opent - over onderwijsfaciliteiten, trainingslaboratoria, kantoorruimtes, twee Stryker productshowrooms, ontvangst- en horecaruimten. Een deel wordt casco opgeleverd voor toekomstige uitbreiding. De oprichting is mede te danken aan de intensieve samenwerking tussen AMC en VUmc, die 7 juni 2018 bestuurlijk gaan fuseren. Professor Jaap Bonjer, hoofd afdeling Heelkunde bij het VUmc, is trekker van het project en tevens CEO van het Amsterdam Skills Centre. De alliantie van AMC en VUmc plaatst ons in de top vijf van de universitaire medische centra in Europa. Zorgkosten beperken Een van de redenen voor dit initiatief is het feit dat de huidige opleiding tot medisch specialist doorgaans veertien tot achttien jaar in beslag neemt. Ter vergelijking: een Chinook-helikopter leren besturen kost slechts vier jaar. Waarom 30 FMT GEZONDHEIDSZORG

31 teel het meest belangwekkende project van Stryker wereldwijd. We willen bijdragen aan het elimineren van onnodige kosten en investeren daarom in kwaliteit en goede technologie. Stryker voorziet het ASC van benodigde medische apparatuur en instrumenten. Een uniek project waar al onze divisies bij betrokken zijn. Ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst: (v.l.n.r.) Jaap Bonjer (VUmc), Stuart Silk (Stryker) en Jan de Wolde (AMC). Share of mind Deze uitgangspunten van kostenbeperking en training off the job sluiten naadloos aan bij de missie van Stryker: Together with our customers we are driven to make healthcare better. Dit bedrijf met medewerkers wereldwijd richt zich op medische (operatie)technologie, orthopedie en neurotechnologie. Hiervoor bedienen we medici en met name chirurgen met producten en diensten, waaronder opleiding, die het verschil maken. Voor innovatie en R&D werken we graag samen met opinion leaders in de medische wereld, zoals Bonjer, stelt Stuart Silk, President Stryker EMEA & Latin America en Stryker European Operations (gevestigd in Amsterdam). Het inlijven van startups is een andere manier om te innoveren binnen Stryker, dat in het kader van globalisering in Europa wil groeien. Dit niet alleen door share of wallet, maar vooral door share of mind. Het partnership in het Amsterdam Skills Centre is momenkunnen we niet net als piloten trainen in simulatoren en zo sneller leren opereren?, betoogt Bonjer. De zorg wordt steeds complexer en daarmee duurder. Dat geldt voor gebruikte methoden een clip om een hartklep te laten sluiten, werkt goed maar kost euro en ook voor de uitrusting. Hybride OK s hebben inmiddels veel weg van een ruimtestation. Slimmer en sneller leren, helpt de opleidingsduur en de zorgkosten te beperken. Daarvoor moeten zorgprofessionals net als piloten overstappen van training on the job naar training off the job. Dat vergt een grote omschakeling. Eerder al zette Bonjer skills centers op in Rotterdam en Nova Scotia (Canada). Het is waardevol om zonder tijdsdruk, in een omgeving zonder patiënten waar je fouten mag maken, je opleiding te kunnen volgen. Ons werk is door de jaren heen ingrijpend veranderd, denk aan kijk- Met een simulator is het naar verwachting mogelijk om in drie maanden een staaroperatie aan te leren. operaties en hartkatheterisatie. Het is belangrijk om moeilijke situaties te oefenen met het hele team. Daarom is dit centrum niet alleen bedoeld voor chirurgen, maar ook voor anesthesiologen, OK-assistenten, longartsen en cardiologen. Kortom, allen die interventies uitvoeren, verklaart hij. Amsterdam is de ideale plek voor het ASC. Centraal in Europa en op een kwartier reizen van Schiphol. Daarbij komt dat de medische opleidingen en gezondheidszorg in ons land tot de beste ter wereld behoort. Daarnaast werken VUmc en AMC samen met bedrijven gespecialiseerd in added reality (virtual reality (VR)/augmented reality (AR)) en haptics (perceptie van gevoel), zoals Moog (voorheen Fokker) in Nieuw-Vennep dat simulatoren levert. Moog heeft een medische simulatie ontwikkeld voor tandartsen en een simulator voor het verrichten van staaroperaties. De oogsimulator kent circa twintig scenario s. De verwachting is dat het mogelijk zal zijn om met deze simulator in drie maanden een staaroperatie aan te leren, vertelt Bonjer. Daarnaast wijst Stuart Silk op de meerwaarde van actief leren. Uit onderzoek blijkt dat als je alleen luistert, je slechts 5% van de lesstof onthoudt. Als je een taak uitvoert is dat 75% en als je samen leert We willen bijdragen aan het elimineren van onnodige kosten en investeren daarom in kwaliteit en goede technologie zelfs 90%. Dat is de basis van het nieuwe leren. Herhaling van handelingen helpt fouten voorkomen. Naast Stryker en Moog werken VUmc en AMC samen met Orzone en Touch Surgery. Kort curriculum AMC, VUmc en Stryker voelen een gedeelde sociale verantwoordelijkheid voor het feit dat twee derde van de wereldbevolking 5 miljard mensen geen toegang heeft tot de meest basale zorg. Hier willen wij verandering in brengen. Het gaat hierbij om het uitvoeren van een keizersnede, buikoperaties om een ontstoken blindedarm te verwijderen, liesbreukoperaties en het behandelen van gebroken ledematen. Jaarlijks zouden 143 miljoen extra operaties nodig zijn. Daarom willen we binnen het ASC een kort curriculum voor basischirurgie en anesthesiologie aanbieden. Met de beste digitale tools kun je dan hopelijk volstaan met een veel kortere opleiding, stellen Bonjer en Silk. < FMT GEZONDHEIDSZORG 31

32 veiligheid FMT organiseert workshop over besmettingspreventie in risicovolle ruimtes Door: FMT Academy De frequentie en de gevolgen van ziekenhuisbesmettingen blijken in de praktijk veel groter dan vaak wordt aangenomen. Behalve dat infecties door ziekenhuisbesmettingen vervelend en risicovol zijn voor de patiënt, werken ze ook kostenverhogend (extra ligdagen, heroperaties en extra medicatie). Zorginstellingen kennen aan besmettingspreventiepreventie uiteraard een hoge prioriteit toe. Toch bestaat er op dit terrein nog de nodige onbekendheid. FMT Academy organiseert daarom in samenwerking met een groot aantal deskundigen op 28 juni een workshop met als thema Besmettingspreventie; ontwerp, bouw, beheer en onderhoud van risicovolle afdelingen en ruimtes in de gezondheidszorg. Boek als basis Tijdens de presentaties wordt onder andere ingegaan op aspecten als microbiologie, validatie, ziektekosten en management. Als basis voor de workshop dient het boek Besmettingspreventie in de gezondheidszorg van Hugo Huiskamp. In dit boek valt te lezen op welke wijze aan de wettelijke zorgplicht wordt voldaan op het gebied van besmettingspreventie. In het boek wordt een pleidooi gehouden om de secundaire zorgkwaliteit in de zorg om te zetten naar het (industriële) principe van risicoanalyse. Tevens worden er meer besmettingen genoemd waartegen opgetreden zou moeten worden, te weten endotoxine, neuro-/mycotoxine alsmede biochemische wondvervuilingen. Dit boek zou wel eens een standaardwerk voor zorginstellingen kunnen worden voor hun activiteiten in relatie tot besmettingspreventie. Alle deelnemers van de workshop ontvangen het boek gratis (winkelwaarde 89,-). Tijdens de workshop Besmettingspreventie; ontwerp, beheer en onderhoud van risicovolle afdelingen en ruimtes in de gezondheidszorg kunt u kennismaken met de integrale benadering van preventie; van ontwerp tot en met het gebruik van alle risicovolle afdelingen en ruimtes. Tijdens de workshop gaan diverse deskundigen van zorginstellingen, kennisorganisaties en bedrijven, uitgebreid in op de invloed van de in Programma Het thema zal vanuit verschillende invalshoeken worden belicht door deskundigen op het gebied van management, microbiologie, ontwerp, beheer en validatie. Het programma begint om uur en duurt tot circa uur. De definitieve invulling van het programma leest u binnenkort op onze website: Doelgroep Ontwerpers, ondernemers, gebruikers, beheerders, toezichthouders en management van risicovolle afdelingen en ruimtes. Datum en Plaats 28 juni 2018, Technische Universiteit Eindhoven, in de theaterzaal van De Zwarte Doos. Adres: Den Dolech 2, 5612 AZ in Eindhoven. Bij de locatie is voldoende parkeergelegenheid. De locatie is op loopafstand van het NS Station Eindhoven Centraal. Kosten van deelnemen Deelname aan de workshop kost 325, incl. BTW. Deelnemers ontvangen na afloop het boek Besmettingspreventie in de Zorg. Aanmelden kan via info@fmtgezondheidszorg.nl. het boek geschetste methodiek op ontwerp, realisatie, oplevering, beheer en onderhoud van alle steriele of semi-steriele ruimten zoals operatieafdelingen, recovery, IC, isolatiekamers, CSA s en speciale laboratoria. < Over de auteur van Besmettingspreventie in de gezondheidszorg De auteur Hugo Huiskamp begon zijn loopbaan als scheepswerktuigkundige. Na diverse omzwervingen als projectleider in de chemie (o.a. initiatie van de HACCP), de biotechnologie (o.a. validatietechnologie) en de voedingsmiddelenindustrie (optimalisatie van de HACCP) startte hij in 1992 met het meten en adviseren ten aanzien van schone ruimten in o.a. de gezondheidzorg. In deze periode was Hugo Huiskamp tevens docent bij de organisatie Center for Professional Advancement (CFPA) voor de cursussen Preventive & Effective Maintenance en tevens Advanced Cleanroom Technology. Vanaf 1992 tot 2017 heeft Huiskamp zich verder ontwikkeld in kwaliteitsverbeteringen in de gezondheidzorg. Zo initieerde hij in 1996 onder auspiciën van de Vereniging Contamination Control Nederland de Cleanroom gedragscursus (VCCN-GCG). Vanaf 2006 is de cleanroom- en operatiekamertechniek (VCCN-CTC) toegevoegd en vanaf 2009 is hij ook hoofddocent van de operatiekamer-gedragscursus (VCCN- OGC). Bovendien geeft hij trainingen kwalificatietechnologie bij diverse installatie- en ingenieursbureaus. Verder heeft Huiskamp zitting gehad in de adviescommissie Steriliseren en Steriliteit, is hij ondersteunend geweest voor de Werkgroep Infectie Preventie (WIP) alsmede stuurgroeplid Beheersplan Luchtbehandeling voor de Operatieafdeling en de bekende Richtlijn FMT GEZONDHEIDSZORG

33 veiligheid Een duidelijke norm voor klinisch onderzoek met medische hulpmiddelen De norm ISO is wereldwijd dé norm voor het opzetten en uitvoeren van klinisch onderzoek met medische hulpmiddelen. Nederlandse experts hebben zich de afgelopen jaren gezamenlijk ingezet om bij ISO te schrijven aan een nieuwe versie van ISO Door: de redactie Binnenkort verschijnt het concept van deze norm voor publiek commentaar. De Nederlandse normcommissie voor Klinisch Onderzoek nodigt alle Nederlandse partijen die met deze norm te maken hebben uit om hun reactie te geven op het concept en deel te nemen aan de open vergadering bij NEN deze zomer. Datum wordt binnenkort bekend gemaakt op de NEN-website. De ISO omvat eisen voor het voeren van een goede klinische praktijk (Good Clinical Practice, GCP) voor het ontwerp, uitvoering, opslag en rapportage van onderzoek met mensen ter evaluatie van de klinische werkzaamheid of de effectiviteit en veiligheid van medische hulpmiddelen. De principes van deze norm gelden voor pre-markt klinisch onderzoek, maar ook in post-marktonderzoek voor zover relevant met het soort onderzoek en de eisen van nationale wetgeving. In het verre verleden heeft de branche voor medische hulpmiddelen geprobeerd om de farmaceutische ICH-richtlijnen aan te passen voor klinisch onderzoek voor hun producten. Door de grote verschillen tussen medicijnen en medische hulpmiddelen (verscheidenheid aan techniek, toepassingsprocedures, indicaties, product/procedure-complicaties en leercurves), was dit maar ten dele haalbaar. Om aan de behoefte van een wereldwijde onderzoeksrichtlijn voor medische hulpmiddelen te voldoen, heeft ISO in 2003 de internationale norm ISO gepubliceerd. Deze eerste versie bleek echter nog teveel af te wijken van eisen binnen grote reguleringsinstanties (FDA, Japan) om algemeen geaccepteerd te worden. Acceptatie van de norm In de jaren na 2003 is met onder andere vertegenwoordigers van alle grote reguleringsinstanties, de norm aangepast. Dit leidde uiteindelijk tot een versie uit 2011 welke vrijwel over de hele wereld is geaccepteerd. Dit betekent dat als klinische data is verzameld volgens de eisen van deze norm, de gegevens in principe overal ter wereld gebruikt kunnen worden ter ondersteuning van een markttoelating, of als bevestiging dat een medisch hulpmiddel veilig is en werkzaam blijkt, ook nadat een medisch hulpmiddel op een markt is gebracht. Aangezien de versie uit 2011 zo algemeen geaccepteerd is, werd het een uitdaging om een nog betere versie te ontwikkelen. Hieraan wordt gewerkt sinds 2014 door een ISO-werkgroep. Deze probeert de norm nog beter te maken De eerdere versie bleek namelijk nog teveel open voor interpretatie en de uitdaging was om meer duidelijkheid te verschaffen. Er wordt gewerkt aan een conceptversie die begin 2017 is geaccepteerd als zogenaamde Working Draft. Vervolgens zijn er verschillende stem- en terugkoppelingsrondes (geweest) die uiteindelijk moeten leiden tot een publicatie in 2019 of De huidige conceptversie heeft de status van een Draft International Standard (DIS). Dat betekent dat deze versie publiek beschikbaar is om commentaar op in te dienen. Dit is tevens de laatste mogelijkheid om inhoudelijk feedback te geven op de nieuwe norm. Zodoende nodigt NEN alle (mogelijk) belanghebbende partijen die interesse hebben in dit concept contact op te nemen. Tevens zijn partijen welkom om deel te nemen aan de open vergadering. Verschillen tussen de 2011 en deze DIS-versie De DIS-versie uit 2018 heeft dezelfde elementen als de norm uit 2011 versie, maar gaat dieper in De prikpen van een bloedglucosemeter valt ook onder de medische hulpmiddelen. op bepaalde aspecten, met als doel de sponsor van een klinische studie meer duidelijkheid te verschaffen, zonder de normeisen te verzwaren. Daarnaast is de standaard ook weer in lijn gebracht met nieuwe regelgeving omtrent Data Privacy en de EU Medical Device Regulation. Dit leidde tot bijna een verdubbeling van de grootte van het document Uitnodiging open vergadering Normcommissie klinisch onderzoek De Nederlandse normcommissie voor Klinisch Onderzoek, welke is samengesteld uit vertegenwoordigers van verschillende bedrijven en instanties, biedt andere Nederlandse betrokken marktpartijen nu de mogelijkheid om directe terugkoppeling/feedback op de conceptnorm te geven. NEN organiseert daarom in juni een open vergadering waarin de Nederlandse normcommissie de huidige ISO/DIS versie zal toelichten en commentaren zullen worden besproken. Alle geïnteresseerde partijen zijn genodigd om commentaar in te dienen en aanwezig te zijn bij de open vergadering van de Nederlandse normcommissie voor Klinisch Onderzoek in de zomer bij NEN. Contact en informatie Heeft u belang bij een heldere norm voor klinisch onderzoek naar medische hulpmiddelen en wilt u graag commentaar indienen op het normontwerp ISO/DIS of de open vergadering bijwonen? Neem dan contact op met NEN, mevr. Lieke van Nierop, zw@nen.nl. < FMT GEZONDHEIDSZORG 33

34 ict Fulltime CMIO is cruciaal voor kwaliteit van zorg Stel je voor, je bent CIO van een multinational met zo n medewerkers die stuk voor stuk afhankelijk zijn van data en de beschikbaarheid daarvan. Zonder data kunnen zij hun werk niet goed uitvoeren, en als zij hun werk niet goed kunnen uitvoeren, maakt het bedrijf onvoldoende winst en verliest het uiteindelijk steeds meer marktaandeel. Als CIO maak je daarom natuurlijk het beschikbaar maken van die data een topprioriteit, zodat alle werknemers hun werk kunnen doen efficiënt en foutloos. Door: de redactie Mario de Lijster. Voor de meeste bedrijven is dit een herkenbare, dagelijkse gang van zaken. Alleen stel nou dat we het niet over een multinational hebben, maar over grote ziekenhuizen. En niet over bedrijfsdata, maar over medische data. Dan zien we in de praktijk dat een van de artsen de rol van Chief Medical Information Officer erbij doet. En dat wil nog wel eens knellen. Hoe onwaarschijnlijk dit ook klinkt, het is de realiteit bij veel Nederlandse ziekenhuizen op dit moment. De ruim ziekenhuisverpleegkundigen die ons land telt, lopen dagelijks tegen beperkingen aan met betrekking tot medische informatieverwerking en voorziening. Dit terwijl zij deze informatie nodig hebben om hun patiënten de juiste zorg te bieden. Denk aan het raadplegen en vastleggen van de juiste vitale waarden, zoals informatie over de hartslag, temperatuur, bloeddruk en ademhaling die van belang kan zijn bij het tijdig herkennen van risico s. Vaak wordt daar nog dagelijks pen en papier bij gebruikt. En dat geeft risico s op fouten. Het begrip foutloos werken heeft bij het werken met mensenlevens natuurlijk een hele andere lading. 34 FMT GEZONDHEIDSZORG

35 Chief Medical Information Officer (CMIO) Nictiz pleitte onlangs voor het vaker aanstellen van Chief Medical Information Officer (CMIO) die een brugfunctie zou moeten vervullen tussen ICT en gebruiker in het ziekenhuis. Maar met alleen een brugfunctie kom je er niet. Sterker nog, gezien het geringe aantal CMIO s dat er momenteel überhaupt is en het feit dat aan deze functie gemiddeld nog geen halve fte wordt toegekend, komen de kwaliteit van de zorg en de financiële positie van het ziekenhuis mogelijk onder druk te staan. Ziekenhuizen die geen of onvoldoende ruimte bieden voor een CMIO, lopen het risico geconfronteerd te worden met de volgende uitdagingen: Draagvlak bij RvB en managementteam is noodzakelijk 1. De zelf-geïnformeerde patiënt Patiënten zijn tegenwoordig gewend om op basis van data hun eigen gezondheid te monitoren. Zij informeren zichzelf via allerlei health-apps en krijgen steeds meer zeggenschap over hun eigen medische gegevens. Het is belangrijk dat ook ziekenhuizen investeren in e-health, toegankelijkheid van data en technologie om deze gegevens beschikbaar te maken voor verpleegkundigen. Het is anders onvermijdelijk dat zij steeds vaker een patiënt voor zich krijgen die beter op de hoogte is van zijn eigen medische dossier dan zij zelf. Dit kan zorgen voor een vertrouwensbreuk tussen patiënt en verpleegkundige, wat een hindernis kan vormen voor het verlenen van de optimale zorg voor deze patiënt. Tevens kan voor de verpleegkundige het gevoel hebben niet voldoende geïnformeerd te zijn, invloed hebben op de werkvreugde van de verpleegkundige. Met de krappe arbeidsmarkt in de zorg is dit een punt om rekening mee te houden. 2. Wet- en regelgeving We kunnen er niet meer omheen: nog even en de AVG (de nieuwe privacywet) en de MDR (nieuwe regels voor medical devices) moeten volledig worden toegepast. Dit vergt om te beginnen een enorme berg aan werkzaamheden voor IT ers. Voor het inhoudelijke deel is het noodzakelijk dat er iemand met diepgaande kennis van de medische wereld verantwoordelijk is voor de foutloos werken heeft in de zorg een extra zware lading implementatie - want hoge boetes en risico s ten opzichte van de patiëntveiligheid liggen anders op de loer. 3. Kloof tussen IT en zorgverleners Inherent aan hun opleiding bestaat er een kloof tussen de IT- en zorgprofessional. IT ers aan de ene kant zijn expert op technisch vlak en zorgprofessionals zijn op hun beurt weer de inhoudsdeskundigen. Voor het succesvol benutten van data en het verbeteren van processen binnen ziekenhuizen moeten inhoud en techniek samen komen. Een CMIO kan bijvoorbeeld resultaten beter interpreteren en hierbij het overzicht bewaken om kennis bij elkaar te brengen. Kortom, er liggen genoeg uitdagingen en taken in het verschiet, die verregaande gevolgen kunnen hebben als ze niet door een dedicated functionaris worden gedaan. Met een brugfunctie of parttimefunctie zullen deze taken veel te veel tijd in beslag nemen. Denk alleen al aan het ontwikkelen van een strategie, de implementatie ervan en een gedegen trainingstraject. Wat is er nodig om binnen een ziekenhuis een fulltime CMIO aan te stellen? 1. Draagvlak op boardniveau De Raad van Bestuur en het voltallige managementteam dienen de urgentie en het belang van deze functie in te zien en te erkennen. Men moet zich realiseren dat een CMIO in deze nieuwe functie een substantiële bijdrage levert aan betere zorg, lagere kosten en hogere patiëntveiligheid en -tevredenheid. Gartner voorspelde enkele jaren geleden dat in 2020 de gemiddelde levensverwachting met een half jaar verlengd zou worden door het gebruik domotica en e- health toepassingen. Als dat zo is, is een CMIO dus in aanvulling op het team artsen een cruciale functie binnen een ziekenhuis die mensenlevens kan redden. Dat inzicht dient in de toplaag van ziekenhuizen door te dringen. 2. Opleidingen Een ideale kandidaat om CMIO te worden is bijvoorbeeld een arts met ervaring die zich specialiseert in IT, of een ervaren IT-er die zich wil verdiepen in de medische wereld. Iemand die daarnaast de afweging kan maken dat een mensenleven voor IT gaat maar zich ook realiseert dat een mensenleven daar vaker wel dan niet afhankelijk van is. Daarop moet je vervolgens een beleid kunnen vormen en hiervoor kunnen lobbyen richting bijvoorbeeld overheden. Maar momenteel is de combinatie van IT-kennis en medische kennis niet samen te vatten in een bestaande opleiding. Idealiter zou er dus een nieuwe opleiding komen die in deze behoefte voorziet. Dat kan in de vorm van een post-master, volgend op bijvoorbeeld een studie Geneeskunde of een studie Master en Management in ICT. Het ontwikkelen van een dergelijk opleidingstraject is een eerste belangrijke stap en kan, gesteund door de overheid, opgepakt worden door samenwerkingen tussen ziekenhuizen en universiteiten. Voor succesvolle technologische vernieuwing in de zorg is dringend behoefte aan gedreven professionals die open staan voor nieuwe technologie, maar ook weten wat er binnen de zorgorganisatie nodig is. Een fulltime CMIO is hiervoor de enige juiste oplossing. < FMT GEZONDHEIDSZORG 35

36 veiligheid FMT Academy workshop noodstroominstallaties Kiezen voor preferente of non-preferente noodstroominstallatie is cruciale vraag Voor zorginstellingen is de noodstroominstallatie, bij uitval van het openbare elektriciteitsnet, een vitaal onderdeel van de bedrijfsvoering. Tests en controles van deze installatie zijn cruciaal, evenals de procedures voor communicatie tussen de technici, verantwoordelijk bestuurders en zorgafdelingen bij het zich Power Pro 2700 van Hitec. voordoen van calamiteiten. 28 februari j.l. organiseerde FMT Academy een workshop over noodstroominstallaties aan de Technische Universiteit in eindhoven. De workshop stond onder voorzitterschap van Peter Karsman* *) Peter Karsman is voormalig vice-voorzitter van de NVTG, ex gedelegeerd opdrachtgever Ziekenhuis Amstelland en manager Facilitaire Zaken. Momenteel is hij directeur van Karsman Advies. De gezichtspunten van waaruit het noodstroombeleid tijdens de workshop werden belicht betroffen: Calamiteiten met noodstroominstallaties; Procedures en kwaliteitsborging van noodstroominstallaties; Ontwerp van noodstroominstallaties; Nieuwe ontwikkelingen en trends op het gebied van noodstroominstallaties: waaronder met name de Dynamische UPS. Een calamiteit met een noodstroominstallatie Als voorbeeld van een calamiteit met betrekking tot een noodstroominstallatie, bespreekt Sven Lamerichs, manager techniek, logistiek en veiligheid - Laurentius Ziekenhuis Roermond, de volgende casus. Op 21 oktober 2014 heeft zich in het Laurentius Ziekenhuis in Roermond (LZR) een calamiteit met de noodstroomvoorziening voorgedaan. Ondanks preventief onderhoud, uitgevoerd volgens een nauwgezet gevolgd protocol, doet zich een spanningsonderbreking voor waarbij niet binnen de norm van 7 seconden noodstroom geleverd door het NSA aanwezig is. Vragen van Sven Lamerichs aan de zaal: Wie denkt dat hij zijn NSI goed voor elkaar heeft? Nagenoeg iedereen. Wie denkt dat een calamiteit nooit kan gebeuren? Niemand. We hebben dus een goede reden om stil te staan bij hoe te handelen als, al onze tests en voorzorgen ten spijt, een situatie optreedt waarbij de stroomvoorziening van het ziekenhuis serieus hapert. 36 FMT GEZONDHEIDSZORG

37 In telegramstijl: De netspanningsonderbreking in Roermond is veroorzaakt door graafwerkzaamheden in het centrum van de stad. - In het ziekenhuis start de NSA niet, en het lukt de technicus die binnen een minuut ter plaatse is ook niet om de NSA handmatig te starten. - Netbeheerder Enexis, na enkele minuten geconsulteerd, ziet aan hun zijde geen bijzonderheden. - De firma Topec (leverancier besturingen Energiecentrale) biedt telefonische ondersteuning, maar ook daarmee lukt het niet om de middenspanning te herstellen. Tijdens het telefonisch begeleide proces zijn 2 relais voor het uitschakelen getrokken, om er zeker van te zijn dat de middenspanningschakelaar niet ongecontroleerd aangestuurd zou worden. - Ook de medewerkers van Enexis die binnen een half uur ter plaatse zijn voor controle van de voorspanning van de moterdrive MS-0 in het trafogebouw slagen er niet in de middenspanningschakelaar MS-0 handmatig in te schakelen. - Wanneer Enexis na 50 minuten Roermond weer op stroom heeft, blijft het LZR van elektriciteit verstoken. - Een medewerker van Enexis merkt op dat de schakelaar een uitsignaal krijgt vanuit de energiecentrale. De LZR-technicus spoedt zich naar de energiecentrale om deze sturing los te koppelen, waarna MS-0 inderdaad mechanisch in te schakelen blijkt. - Doordat echter eerder de 2 relais van het uitschakelsignaal waren getrokken, verandert er niets in de energiecentrale. - Na uitrijden van de generatorschakelaars en inschakeling van de lastscheider kan de MS-0 handmatig worden aangezet, en is de stroomtoevoer vanaf het net hersteld. Het duurt daarna nog wel 2 uur voordat de NSV weer operationeel is. In het ziekenhuis zijn de lopende operaties afgerond en wordt het ziekenhuis voor alle bezoekers gesloten. Er worden 4 patiënten overgebracht naar andere instellingen. Er doen zich geen persoonlijke risico s voor patiënten voor. s Middags wordt een noodstroomtest uitgevoerd die geen problemen meer laat zien. Omdat de luchtbehandeling uitgevallen is geweest, moet eerst een deeltjesmeting gedaan worden voordat de OK s weer vrijgegeven kunnen worden. Dat is s avonds laat het geval. Probleemanalyse achteraf leert dat de oorzaak in de PLC-batterij zat. De stuurstroomaccu s geven bij belasting maar 17V, in plaats van 24V. Onbelast geven ze wel 24V af. Dit ondanks het feit dat de accu s pas op de helft van hun levensduur van 5 jaren waren. Onduidelijk blijft hoe dit tot het uitsignaal vanuit de energiecentrale kon leiden. Het LZR heeft extern onderzoek laten doen door TNO, om de situatie te evalueren. TNO concludeert dat het niet opstarten van de NSI niet is veroorzaakt door slecht of achterstallig onderhoud, ontoereikende procedures of ondeskundig personeel. De oorzaak was een accu met een verborgen gebrek. De TNO-adviezen t.a.v. door accu s gevoede elektronische sturing van noodstroomvoorzieningen zijn nadien overgenomen en geïmplementeerd. Tevens is iedere OK decentraal voorzien van een aparte UPS-installatie die onafhankelijk en autonoom werkt. Integrale aanpak calamiteiten Ger Biesmans, manager bedrijfsvoering FB - Laurentius Ziekenhuis Roermond. In aansluiting op het relaas over de technische calamiteit rond de noodstroomvoorziening in het Laurentius Ziekenhuis in 2014, doet Ger Biesmans verslag van de evaluatie en de bijstellingen van de crisisaanpak die hebben plaatsgevonden na meerdere crises waar het ziekenhuis mee te maken kreeg of werd bedreigd. Zo was er, eveneens in 2014, een brand in de jachthaven waarbij zich asbest verspreidde over een groot deel van de stad. In 2015 deed zich een zoutzuurlek uit een tankwagen op de A73 voor, waarbij de wind aanvankelijk richting LZR stond. In 2016 was er een brand in een kunststoffenfabriek in Roermond, waarbij roetdeeltjes tot op het dak van het ziekenhuis terechtkwamen. Al deze situaties die zich hebben voorgedaan zijn intern geëvalueerd en ook met politie, brandweer, en GHOR. Er is ten slotte gekozen voor een integraal model van aanpak, technisch én organisatorisch, bij crises/calamiteiten. Aanbevelingen, niet alleen geïmplementeerd door het LZR, maar ook aanbevolen voor andere ziekenhuizen: Maak je niet volledig afhankelijk van techniek. En investeer niet alleen in techniek, maar ook in beheer ervan (kennis en expertise), en in samenwerking met politie, brandweer, GHOR en specifieke beheerpartners; Zorg voor een goede liaisonfunctie; en laat in geval van crises/calamiteiten mensen alleen die dingen doen die ze normaal ook doen. Zorg in elk geval dat mensen voor hun crisistaken berekend zijn door training en opleiding; Zorg voor overzicht en kennis van centrale voorzieningen, centrale back-up/redundantie, decentrale back-up /redundantie, overige decentrale maatregelen in huis. FMT GEZONDHEIDSZORG 37

38 veiligheid Een voorbeeld uit de opvolging van de casus over de falende noodstroomvoorziening: TNO adviseerde dat het raadzaam was de mogelijkheid te creëren om deskundig gekwalificeerd technisch (ziekenhuis)personeel in samenspraak met de netwerkbeheerder handmatige schakelhandelingen te kunnen laten uitvoeren (override). Dat overrulen van de belangrijkste schakelaar, waaronder de middenspanningschakelaar, van het energiebedrijf was bepaald geen vanzelfsprekendheid. Daar is discussie over geweest met de netbeheerder, en het helpt vanzelfsprekend als zo n discussie plaatsvindt in een context van een bestaande en opbouwende samenwerkingsrelatie. Naar aanleiding van vragen uit de zaal - Wie heeft op de dag van het noodstroomincident besloten dat de ok s dichtgaan? Hoe loopt zoiets, het overleg met de medische staf? Antwoord: wij geven advies aan medische staf. Zij nemen het besluit. Advies was: Programma afmaken, niets meer opstarten. We zaten op het moment van storing in stafoverleg met medische staf samen, dus iedereen zat bij elkaar. Dat werkt goed. Was geen lange discussie. Degenen die aanwezig waren namen de besluiten. - Bij een regionaal calamiteitensysteem duurt het altijd 30 tot 45 minuten tussen een calamiteit in de regio en de info die binnenkomt bij het ziekenhuis. Dat is ongeveer de tijd die Model integraal crisismanagement. verstrijkt voordat er een besluit genomen wordt om bijvoorbeeld sirenes te laten loeien. Hoe verhoudt zich je eigen (snellere) inzicht tot dat van de samenwerkingspartners in de regio als het een calamiteit in je eigen instelling betreft? Antwoord: wij hebben zelf besloten om het ziekenhuis te sluiten. Procedures en kwaliteitsborging van NSI s Rients Agema, coördinerend installatieverantwoordelijke in het team Technisch Beheer en Onderhoud Medisch Centrum Leeuwarden. Een Wist-u-dat-je vooraf: Graafschade is de meest voorkomende oorzaak van storingen. Rients Agema is lid van de Werkgroep Leidraad NSV, waarin acht personen uit in totaal zes ziekenhuizen zitten. De werkgroep is onderdeel van VEMW SectorTeam Ziekenhuizen, en heeft een Leidraad noodstroomvoorziening ontwikkeld met het doel ervaringen bundelen die ziekenhuizen opdoen bij het uitvallen van de elektriciteitsvoorziening, - bij het trainen van hun organisaties en - bij het beheer van hun noodstroominstallaties. De leidraad vervangt geen technische normen en wettelijke voorschriften; is een aanvulling hierop. Agema belicht een drietal stroomstoringen waar zijn ziekenhuis mee te maken kreeg: Uitval preferentiepaneel in 2011 De hele dag was er wel spanning op noodstroom, maar alle operaties werden afgelast, dus de impact was niettemin groot. NSA s afgebouwd aan het eind van de dag, daarna de netspanning normaal in bedrijf. 2016: Lijndansen Tennet Dips, pieken en kortsluitingen zijn het gevolg. De NSI heeft er niet op gereageerd, we hielden stabiele netspanningen. Wel viel de luchtbehandeling uit door uitval van frequentieregelaars. Het OK-programma moest die dag dus worden afgelast; dat is toch serieuze impact. Door betere weersomstandigheden loste het probleem zich vanzelf weer op. Januari 2018: stroomstoring door graafwerkzaamheden Graafwerkzaamheden zetten het ziekenhuis in het donker. Dip in het net, verschillende storingen in ons systeem waren het gevolg. Uitval PLC, en 24 voltvoeding die accu s moet voorzien van laadspanning. Binnen 10 minuten is het gelukt om de hele installatie stabiel te krijgen, maar op een lager preferentieniveau. NSA s zijn wel aangesproken, maar hoefden niet in te komen omdat er vrijwel direct weer netspanning was. Al met al wel ingrijpende verstoring, wederom van buitenaf. Dat baart wel zorgen, deze calamiteit moeten we nog verder evalueren. Naar aanleiding van vragen uit de zaal - Vraag: jullie zijn niet naar noodstroom geschakeld omdat er snel weer netstroom was. Is het geen overweging om over te gaan op noodstroom en pas weer terug als alles stabiel is? Dat je daar je tijdsinstelling op aanpast? Antwoord: Nee, de netspanning was zo snel weer terug dat dat niet nodig was, en ook zo snel dat een dergelijke afstemming en afweging niet plaatsvond. EPD/ZIS: EPIC wilde niet meer opstarten. Dat was niet eerder voorgekomen, ook niet bij EPIC. Daar is nadien een bug uitgehaald, dus dat mag niet meer voorkomen. Leden van de VEMW kunnen de richtlijn downloaden op Je kunt het ook aanvragen. Dan vragen ze wel of je lid wilt worden (maar blijkbaar is dat niet per se verplicht); kosten in dat geval: 450,- - Vraag: Kun je de noodstroomvoorziening niet laten certificeren, met een plan van eisen? 38 FMT GEZONDHEIDSZORG

39 Antwoord: Nee, want de installaties en koppelingen aan het net zijn te divers. Moeilijk om te komen tot een eenduidig handvat. veiliging. Je kunt ook kiezen dat de ene ring wordt voorzien via het preferente net, en de andere via de generator. afbeeldingen van de BIM-modellen (3D-modellen) van de installaties in de verschillende bouwdelen. Opmerking over besturingssystemen: De installaties kunnen toch verschillend reageren, de ene of de andere keer, bij noodstroomtest. Apparatuur die eraan geschakeld is, verandert. Computers zijn zo snel dat ze nu wel reageren waar ze vroeger niet reageerden op hetzelfde incident (= zeer kortdurende uitval die je normaal helemaal niet opmerkt). Ontwerp van NSI s in ziekenhuizen André Korndorffer, Adviesbureau Deerns. - Waarom noodstroom? Is vastgelegd in o.m. wetgeving en richtlijnen als NEN 1010, Kwaliteitswet Zorginstellingen (KWZi), NIAZ Kwaliteitsnorm Zorginstelling en Bouwbesluit; Primair proces kan niet zonder (belangrijker geworden in de loop van de tijd door toenemende afhankelijkheid van ICT); Reputatieschade. - Gebruik van noodstroom Het meeste stroomverbruik is onafhankelijk is van gedragscomponenten. Slechts 20% gaat naar apparatuur die direct gebruikt wordt door de medische staf; over sommige aspecten van inzet noodstroom kun je best discussiëren. - Hoeveel noodstroom is nodig? Twee factoren zijn van belang: weekend (dan is de piek vrij laag) of werkdag, en seizoen (invloed van buitentemperatuur). Het maximale vermogen is zelden nodig: 99% van de tijd volstaat 85% vermogen. - Structuren en energiedistributie We bekijken verschillende opstellingen uit NEN 1010 in schema. Als het energienet wegvalt: wat willen we dan eigenlijk? Je kunt ook kiezen voor een situatie dat je geen 100% noodstroom hebt klaarstaan en dat je je verbruik aanpast. Cruciale apparatuur moet op 2 energiebronnen geschakeld staan. Preferent en niet preferent. Je kunt ook een ups plaatsen voor die ruimte. Apparatuur die binnen 0,5 seconde weer van stroom moet worden voorzien: UPS ervoor. Schema 2 preferente netten: ook een keuzemogelijkheid. Voor elk van die keuzesituaties geldt dat je uiteindelijk kiest op basis van een business case. Optie voor grotere ziekenhuizen met verschillende bouwdelen: ringen met differentiaalbe- Fouten en oplossingen Risicoanalyse in de ontwerpfase per installatieonderdeel: - Beschikbaarheid en betrouwbaarheid; - Gevolgschade; - Kwaliteitsbeleving en imago; - Wet- en regelgeving. Je kunt in de ontwerpfase precies analyseren wat er mis kan gaan en wat de gevolgen daarvan zijn. En hoe verhelp je dat? Die analyse confronteer je met de specificaties die je in de praktijk nodig hebt en met wat het vergt om je systeem te kunnen overzien en te onderhouden. Bedenk wel dat je, als je het zo ingewikkeld maakt dat er bijna niet meer mee te werken is indien de nood aan de man komt, je zelf een extra risico introduceert. Met de totale analyse kun je zorgen voor kwaliteit op basis van binnen de faalkansnorm te blijven. De oorzaak van fouten ligt vaker bij mensen (menselijke fout, procedureel of managementprobleem, onvoldoende training), dan bij de installatie op zich. Noodstroom in de toekomst Op basis van kostenafweging en eisen van beschikbaarheid zou een systeem voor de hand liggen dat piekvraag naar energie opvangt met opgeslagen energie: Bij ondergebruik opladen, bij pieken opslag gebruiken. Nieuwe ontwikkelingen/trends op het gebied van NSI s (nieuwbouw Amphia) Eric van Vliet, nieuwbouwcoördinator Amphia Breda. Is een opdeling van de elektrische installatie preferent en non- preferent in een modern ziekenhuis nog wel adequaat? Voor de nieuwbouw van Amphia in Breda is bewust gekozen om de gehele installatie als preferent te beschouwen en dus 100% noodstroom te hebben. Het ziekenhuis gebruikt hierbij de HITEC DRUPS (=Diesel Rotary UPS); een nieuw type noodstroominstallatie. Er worden 3 DRUPS geïnstalleerd van het type Power Pro 2700 van elk 26 ton geïnstalleerd, elk in een eigen compartiment. Van Vliet toont eerst artist impressions en foto s van de bouw van het nieuwe ziekenhuis, en Waarom 100 % noodstroom, als eerste ziekenhuis in Nederland? - Het is goedkoper - Geen UPS en meer nodig, 400 stuks, in totaal 3,8 MW (vooral door ICT); - Koperen leidingen van grote diameter; Er zijn best veel dingen die je niet meer hoeft te doen of niet meer nodig hebt. Los van de werklast. Koeling, ruimtebeslag, schakelkasten etc. Daardoor toch goedkoper ondanks investering van 2,3 miljoen (voor 4 megawatt totaal). - Elektrische (hoofd) verdelers simpeler - Toepassen railkokers - Geen beheer nodig Je hebt je net, maar weet niet altijd de laatste stand van zaken rondom gebruik. Wat erop draait, blijft dat draaien als je moet omschakelen van preferent of niet-preferent? Dat verandert continu. Dat hoef je allemaal niet meer te monitoren. - Geen beperkingen bij uitbreiding of nieuwe apparatuur - Robuuste installaties Geen onderhoud aan motorgestuurde schakelaars preferent en niet preferent, Tegenargument: Meer generatorvermogen nodig. Dynamische versus statische UPS is overal in de wereld geaccepteerde techniek, alleen nog weinig in ziekenhuizen. Er staan vooral DRUPS in datacenters. Er zijn 32 ziekenhuizen in de wereld met een dergelijke installatie. Waarom DRUPS? - Vaak problemen met NSA s (20 x publiciteit over een NSA dat niet startte in 27 maanden); - Altijd netspanning aanwezig (hoewel dat een riskante stelling is, zegt Van Vliet); - Nooit door het donker => geen (lucht)drukstoten OK vanwege het opstarten van luchtbehandelingssystemen; - Risico s van weigeren UPS (accu s- elektronica), sluiting (brand); - Bijkomend voordeel: geen netvervuiling (pieken en dips die je binnenkrijgt via het net) door shunt; - Start altijd (bij uitval startmotor/accu wordt gestart middels de vliegwielinstallatie); - Hoeft niet door donker getest te worden; FMT GEZONDHEIDSZORG 39

40 veiligheid - Systemen die eigenlijk een UPS zouden moeten hebben liften mee. Bijvoorbeeld hartkatheterisatie zou achter een UPS van 160 kw moeten, maar die investering is niet op elke installatie gedaan vanwege financiën, belastbaarheid vloer e.d. Die installaties liften meteen mee als je 100% noodstroom hebt. Belangrijke voorwaarde is commitment van key users in de organisatie, met name van ICT. Je hebt geen UPS en meer. Dat kán niet eens meer (vloerbelasting e.d.). Vandaar dat organisatorisch draagvlak een vereiste is. Op het systeem zit wel een mogelijkheid om toch een externe bron aan te koppelen. Naar aanleiding van vragen uit de zaal - In de zaal bestaat wel scepsis over de kostenvergelijking in de presentatie. Men vindt de opgevoerde onderhoudskosten van UPS en hoog. Er leven ook vragen over de risicospreiding. 400 UPS = 400x spreiding van risico. Niet alle bezoekers zijn nog overtuigd dat DRUPS hier een adequate tegenhanger voor heeft. Tot slot werd een toelichting op de productinformatie DRUPS verstrekt en werden vragen beantwoord door Patrick Kok, Hitech commercieel productmanager. - Je schakelt wel los van het net en terug? Ja, je schakelt op een dieselmotor die al 24/7 draait. - De ledverlichting op de machine is een soort heartbeat; die laat aan de buitenkant zien wat de DRUPS doet zodra hij in bedrijf is. - De dieseltank van 500 l wordt boven de dieselmotor geplaatst, zodat je geen pomp nodig hebt (=faalkansreductie). De dagtank kan worden uitgebreid naar 2000 l. - Automatische cartervulling en smering van de machine. Je kunt de DRUPS in principe in een betonnen gebouw installeren, de deur op slot draaien en de sleutel aan een HITAC-engineer geven. Dat lijkt eng, maar het sterke punt is juist dat er weinig menselijke interventies nodig zijn; dat reduceert faalkansen. - Vraag: hoe vaak wordt de dieselmotor met generator getest? Antwoord: meestal 1x/ maand. Voor gedetailleerd verslagen zijn de presentaties van de workshop te downloaden op < Waskosten te hoog? Wasgoed te lang onderweg? Klachten van cliënten over wasgoed? Houd de persoonsgebonden was in huis! Vraag een gratis kostprijsvergelijking aan! U kunt bij de dagelijkse wasverzorging veel geld besparen ten opzichte van uitbesteding aan een commerciële wasserij. Met een individuele kostprijsvergelijking laten we u zien hoe groot het besparingspotentieel is. Minder slijtage van het wasgoed Geen verlies en/of zoekraken van wasgoed BTW-voordeel over personele kosten (voor instellingen) Lage Total Cost of Ownership Bijdrage aan MVO met respect voor Profit, Planet en People Miele Professional. Immer Besser. Voor meer informatie of aanvraag: Telefoon: (0347) FMT GEZONDHEIDSZORG

41 veiligheid Elinex realiseert power management system voor Erasmus MC Noodstroompartner Elinex zorgt voor continue monitoring van de noodstroominstallatie van het Rotterdams Medisch Centrum. Door: Elinex Power Solutions In het ziekenhuis vinden we UPS en op verschillende locaties. Een aantal voorbeelden hiervan zijn: in de MER (Main Equipment Room), de SER (Second Equipment Room), in de laboratoria en bij analyse-instrumentatie. Hiernaast zijn er gebouwgebonden installaties die een afdeling van noodstroom voorzien, en ook in de medische techniek, denk hierbij aan de UPS en voor instandhouding van de OK. Al meer dan 15 jaar is Elinex noodstroompartner van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Sinds 2017 wordt het monitoringssysteem van de gehele noodstroominstallatie vernieuwd, geleverd en geïnstalleerd door Elinex. Dit resulteert in een totaaloverzicht van het volledige UPS-systeem van alle locaties van het Erasmus MC. Noodstroom in de medische sector In de gezondheidszorg, met name de ziekenhuissector, is noodstroom essentieel voor de continuïteit van zowel medische als ICT-gerelateerde zaken. Elinex is bij veel ziekenhuizen zoals bijvoorbeeld het AMC, UMC Utrecht, Deventer ziekenhuis en Ziekenhuis Maas en Kempen (België) noodstroompartner wanneer het gaat om het beheer en onderhoud van de noodstroomsystemen. Door de toename van applicaties en digitalisering van de zorg is ononderbroken continuering van dit proces steeds belangrijker geworden. Erasmus MC Ook het Erasmus MC heeft een uitdaging wat betreft het beheer en goed laten functioneren van de aanwezige UPS-systemen. Met name de omvang, vele locaties en de diverse verschillende toepassingen maken dit een complexe omgeving. Er zijn veel verschillende typen (24 Vdc, 230 V, 400 V) en fabricaten UPS en in het ziekenhuis aanwezig. De wens vanuit het ziekenhuis is dat er naast het aanwezige GBS een uniform monitoringsplatform zou komen, zodat het beheer van al deze verschillende systemen zou worden vereenvoudigd en uitgebreid. Noodstroominstallatie en MOnitoring door Elinex In 2017 is Elinex gestart met het implementeren van het EPMS; Elinex Power Management System. Met deze software kan het Erasmus MC alle verschillende UPS en middels connectivity kaarten en overhead netwerk monitoren. De voordelen hiervan zijn: Één overzichtelijk systeem waarbij alle UPS en in kaart gebracht worden; Actuele statusbepaling van de noodstroominstallatie van alle verschillende locaties; Direct adequaat kunnen reageren in het geval van storingen van de UPS-systemen. Elinex verzorgt de vervanging van bestaande, of plaatsing van nieuwe UPS en. Deze worden direct gekoppeld aan het EPMS waardoor het medisch centrum stapsgewijs een goed totaaloverzicht ontwikkelt. Door het koppelen van elke UPS aan het EPMS, creëert men een volledig overzicht van de gehele installed base van het ziekenhuis. Hierdoor kan Elinex als noodstroompartner de onderhoudswerkzaamheden aan de noodstroominstallatie verbeteren. Op deze manier blijft de installed base op het gewenste topniveau. Hieruit voortvloeiend kunnen wij predictief en proactief storingsmeldingen inschatten, en sneller en meer adequaat een eventuele storing verhelpen en oplossen. Maatwerk EPMS Vanuit de markt merkt Elinex de behoefte aan een centraal merkonafhankelijk monitoringssysteem waarbij de actuele status uitgelezen kan worden en waarbij er proactief op storingen gehandeld kan worden door de daarvoor verantwoordelijke mensen. Het Elinex Power Management System is voor complexe en diverse omgevingen zoals ziekenhuizen dé aangewezen tool om de UPS-installatie succesvol te beheren en monitoren. Omdat ieder bedrijf anders is en andere wensen heeft, ontwerpt en levert Elinex een op maat gemaakte monitoringsomgeving. Alle variabelen zijn in samenspraak te bepalen. Denk hierbij aan bepaalde type meldingen en/of alarmeringen. Monitoring door Elinex Verschillende bedrijven hebben de monitoring van haar UPS en uitbesteed aan Elinex waardoor zij optimaal ontzorgt worden. Door deze monitoring kunnen storingsmeldingen proactief geanalyseerd en opgepakt worden door Elinex. Met het EPMS heeft Elinex ook de mogelijkheid om actief meldingen te ontvangen middels éénrichtingscommunicatie, zodat Elinex niet gekoppeld hoeft te zijn aan een beveiligde interne netwerkomgeving. Benieuwd naar de mogelijkheden die Elinex verzorgt? Neem contact op met de connectivity specialisten voor een oplossing op maat middels , of kijk op de website. < FMT GEZONDHEIDSZORG 41

42 veiligheid noodstroom in ziekenhuizen Noodstroom is een must in ziekenhuizen. De wetgever eist een veilig gebouw, het ziekenhuis wil kunnen blijven functioneren bij een stroomuitval en geen schade oplopen. Bij het ontwerpen van een noodstroomvoorziening komen vragen naar voren als: hoeveel noodstroomvermogen is nodig en wat en wie mogen gebruikmaken van noodstroom. In dit artikel gaan we in op deze vragen. Hoe veel noodstroomvermogen is nodig De vraag hoeveel noodstroom is nodig valt uiteen in drie delen. Hoeveel stroom heeft het ziekenhuis nodig om de gewenste bedrijfsvoering in stand te houden? Waar wordt de stroom voor gebruikt? Hoeveel redundantie is nodig bij de noodstroomvoorziening? Fig.1: Verbruiken per dag. Door: Jan Feijes en André Korndorffer, Deerns Stroom voor bedrijfsvoering Het stroomverbruik van een ziekenhuis is niet constant, maar wisselt per seizoen en over de uren van een dag. In figuur 1 is het verbruik weergegeven voor twee doordeweekse dagen en voor twee weekenddagen. Duidelijk is dat een ziekenhuis in de winter minder energie verbruikt dan in de zomer. Dat is logisch: in de zomer is veel elektrische energie nodig om het ziekenhuis te koelen. Het is interessant te zien hoe vaak het in een jaar voorkomt dat een ziekenhuis relatief veel energie en hoe vaak het voor komt dat een ziekenhuis weinig energie nodig heeft. Dit is weergegeven in figuur 2. Uit de grafiek blijkt dat periodes waarbij maximaal vermogen nodig is sporadisch voorkomen. Zo kan gedurende 99% van het jaar worden volstaan met 85% van het maximaal vermogen. In figuur 3 is de relatie tussen het benodigde vermogen van een ziekenhuis uitgezet tegen de buitentemperatuur. Hieruit blijkt dat boven een temperatuur van circa 17 graden Celsius het benodigde vermogen sterk oploopt. Fig.2: Vermogensduur-kromme. Fig.3: Temperatuur versus opgenomen vermogen. Bovenstaande gegevens kunnen vertaald worden naar het noodstroomvermogen: wanneer een noodstroomvoorziening wordt geplaatst die overeenkomt met 85% van het maximale vermogen ontstaat gedurende 1% van het jaar een tekort. Dit tekort treedt op wanneer het buiten bijzonder warm is. Wat is de kans dat het én 42 FMT GEZONDHEIDSZORG

43 uitzonderlijk warm is én dat de stroom uitvalt? Verder kan het ziekenhuis, in de zeer uitzonderlijke situatie waarbij en de stroom is uitgevallen en het uitzonderlijk warm is, ervoor kiezen om de koelvraag te beperken. Dit kan door ruimere klimaateisen aan te houden voor afdelingen waar dit niet zo kritisch is. Waar wordt de stroom voor gebruikt In figuur 4 is een onderverdeling te zien van de energieverbruikers in het ziekenhuis: 20% tot 30% van het energieverbruik is voor apparatuur waarmee de medische staf direct te maken heeft. Het overige (en overgrote) deel betreft klimaatinstallaties, tapwaterbereiding en overige installaties. In veel ziekenhuizen wordt gewerkt met twee (of meer) soorten wandcontactdozen. Het ene soort gevoed vanaf het noodstroomnet en het andere heeft geen spanning bij uitval van het openbare net. Uit vele overleggen met medische staven komt naar voren dat het werken met twee soorten wandcontactdozen risico s met zich meebrengt. Een vergissing is snel gemaakt. De combinatie van: - de relatief kleine bijdrage die de wandcontactdozen hebben in het totaal benodigde vermogen van het ziekenhuis en - de risico s die het onderscheid tussen noodstroom en niet-noodstroom wandcontactdozen met zich meebrengen, maakt een keuze voor 100% noodstroom voor alle wandcontactdozen logisch. Fig.4: Onderverdeling energieverbruik. Redundantie in de noodstroomvoorziening Op basis van de hiervoor beschreven energiestudie kan vastgesteld worden hoe veel elektrische energie nodig is voor een nagenoeg volledige bedrijfsvoering van het ziekenhuis, ook in het geval het openbare net is weggevallen en alleen de eigen noodstroomvoorziening beschikbaar is. Hoeveel generatoren en hoeveel vermogen moet er geplaatst worden? Er zijn 4 mogelijke principes denkbaar: 1. Bij stroomuitval worden alleen de meest kritieke functies ondersteund. De bedrijfsvoering wordt sterk verstoord bij uitval. Het opgestelde noodstroomvermogen komt ongeveer overeen met 40% van het maximaal benodigde. 2. Bij stroomuitval kan het ziekenhuis blijven functioneren, bij uitzonderlijke klimaatcondities (warmte) kan het klimaat niet op alle afdelingen gehandhaafd worden. Verder moet bij ingrepen een risicoafweging gemaakt worden. 3. Bij stroomuitval kan het ziekenhuis blijven functioneren. Bij ingrepen moet een risicoafweging gemaakt worden. 4. Bij stroomuitval kan het ziekenhuis blijven functioneren. Er is een redundante noodstroomvoorziening opgesteld. Ook in het geval van noodstroombedrijf is nog steeds een back-up voorziening beschikbaar. Bij principe 2 en 3 zal er in noodstroombedrijf een risicoafweging gemaakt moeten worden bij risicovolle ingrepen. In de afwegingen moet meegenomen worden dat er een (kleine) kans bestaat dat de noodstroomvoorziening faalt. Bij principe 4 is deze (kleine) kans gemitigeerd door extra redundantie toe te voegen in de noodstroomvoorziening. Onderzoek naar het opgestelde noodstroomvermogen laat zien dat met name academische ziekenhuizen kiezen voor principe 4. Bij ziekenhuizen met een regionale rol zijn principes 1 tot en met 3 gebruikelijk. De rol die ziekenhuizen hebben bij grote calamiteiten waar sprake is van een langdurige spanningsonderbreking verschilt. Het antwoord op de vraag hoeveel noodstroom nodig is, is per ziekenhuis anders. Infrastructuur Noodstroomvoorziening van ziekenhuizen gaat verder dan noodstroomopwekking. Er moet voor gezorgd worden dat de stroom bij de eindgebruiker komt. In de meest recente NEN 1010 worden er voor groep-2 ruimtes eisen gesteld aan de redundantie van de transportweg (of infrastructuur). In figuur 5 is een aantal mogelijkheden weergegeven hoe redundantie in de infrastructuur kan worden aangebracht naar groep-2 ruimtes. Het is mogelijk om te volstaan met een enkele voeding en een lokale (decentrale) voedingsbron (vnl. een UPS). Een andere methode is om te werken met centrale redundante voedingsbronnen in combinatie met redundantie in de infrastructuur. Bij de betreffen- de groep-2 ruimte moet een automatische omschakeling zijn opgenomen die schakelt tussen de twee voedingswegen. Welke methode het best past, hangt samen met de hoeveelheid en concentratie van groep-2 ruimtes en de gevolgen die dit heeft op het onderhoud en de betrouwbaarheid van de installatie. Fig.5: Voeding groep-2 ruimtes. Standaard noodstroom? Hoewel de stroomvoorziening in Nederland betrouwbaar is, is een noodstroomvoorziening een verplichting. De wet eist dit en het wordt ook van een ziekenhuis verwacht. Bij ziekenhuizen die een rol spelen bij grootschalige calamiteiten moet de noodstroomvoorzieningen onder alle omstandigheden functioneren. Dit betekent dat de eigen (nood) stroomvoorziening alle stroom moet kunnen leveren. Ook onder extreme weercondities en ook wanneer een noodstroomaggregaat plotsklaps defect raakt. Bij ziekenhuizen met een regionale rol zijn bij de risico-inventarisatie minder extreme scenario s relevant. Hier volgen minder stringente eisen uit ten aanzien van de noodstroomvoorziening. Met gestandaardiseerde ontwerpstappen kan voor elk uniek ziekenhuis een passende noodstroomvoorziening worden ontworpen. < FMT GEZONDHEIDSZORG 43

44 veiligheid Noodstroom en WKK van MTU voor ziekenhuizen Of uw zorginstelling 10 of bedden heeft - noodstroom is van levensbelang voor alle ziekenhuizen. MTU Onsite Energy biedt uiterst betrouwbare oplossingen om een constante stroomvoorziening te garanderen. MTU Onsite Energy is onderdeel van Rolls Royce. Het bedrijf produceert en verkoopt diesel- en gasgeneratorsets. Met de betrouwbare en beproefde MTUmotoren profiteert u van meer dan 100 jaar ervaring in de productie van aandrijfsystemen voor diesel- en gasgeneratorsets. MTU Onsite Energy Medische instellingen over de gehele wereld, en de gemeenschappen die zij ondersteunen, zijn afhankelijk van de noodgeneratorsets van MTU Onsite Energy voor cruciale stroomvoorziening. De dieselgeneratorsets zijn toonaangevend op het gebied van betrouwbaarheid en beschikbaarheid. Dankzij hun compacte afmetingen en gewicht kunnen onze motoren eenvoudig wor- den geïntegreerd. Met een vermogensrange van 27 tot kwe zijn ze ideaal voor noodstroom-, basislast- en pieklasttoepassingen. Dit komt onder meer door de hoge constante belastbaarheid, zelfs onder frequent veranderende belastingen, hoge startbetrouwbaarheid en hoge beschikbaarheid. Tegelijkertijd zijn onze dieselgeneratorsets in staat om te overtuigen in termen van efficiëntie en lage bedrijfskosten die voortkomen uit lange onderhoudsintervallen, laag brandstofverbruik en het tegelijkertijd voldoen aan de emissievoorschriften. Dankzij het doorontwikkelde ontwerp en de doordachte technische oplossingen, biedt MTU Onsite Energy medische professionals over de hele wereld de zekerheid die zij nodig hebben. Door: Alex Romijn, MTU Benelux MTU_OE_16V_4000_Container. 44 FMT GEZONDHEIDSZORG

45 aal belang dat het airconditioningsysteem van het ziekenhuis functioneert, aldus Ashraf Tamim, General Manager van Albisher & Alkazemi Company, partners van MTU. MTU OE_20V 4000 Warmtekrachtkoppeling Omdat ziekenhuizen moeten kunnen vertrouwen op doorlopende warmte- en stroomvoorzieningen, bieden wij warmte-krachtkoppelingssystemen (WKK) die 24 uur per dag, 7 dagen per week in bedrijf kunnen zijn. Met een vermogensrange tot kwe zijn de WKK-systemen van MTU Onsite Energy zeer efficiënt, kostenbesparend, milieuvriendelijk en bieden ze bovendien de zekerheid van onafhankelijke warmte- en stroomopwekking als het lokale net uitvalt of instabiel is. MTU Onsite energy heeft reeds al diverse noodstroom dieselgeneratorsets en WKK-systemen in Nederlandse ziekenhuizen in bedrijf. In onderstaande voorbeelden worden twee indrukwekkende noodapplicaties van MTU Onsite Energy toegelicht die in ziekenhuizen wereldwijd zijn toegepast. Noodgeneratorsets ziekenhuis Al Farwaniya in Koeweit MTU Onsite Energy heeft 23 noodgeneratorsets geleverd aan het ziekenhuis Al Farwaniya in Koeweit. De dieselgeneratorsets beschikken over een MTU Series 4000-motoren met 20 cilinders die elk maximaal kwe continuvermogen kunnen leveren. Als de netvoeding wegvalt of als er een instabiliteit optreedt in de stroomvoorziening, starten de generatorsets en leveren 50 MWe stroom binnen slechts een paar seconden, waarmee alle apparatuur in het ziekenhuis kan blijven functioneren. Met buitentemperaturen van maar liefst 55 C, is het in deze stad aan de Perzische Golf van cruci- WKK-module voor Elbland kliniek in Duitsland De Elbland kliniek in Radebeul is bezig met een upgrade van haar faciliteiten en heeft een van de meest geavanceerde WKK-systemen van MTU Onsite Energy geïnstalleerd. Het WKKsysteem beschikt over een MTU Series 400-gasmotor met 12 cilinders en vervangt de bestaande installatie in het ziekenhuis, die al sinds het midden van de jaren 90 in gebruik is. Het WKKsysteem produceert warmte en energie voor circa 315 patiëntenkamers, de gasgeneratorset levert 240 kwe elektrische stroom en heeft een warmteproductie van 381 kwth. Hiermee wordt aan bijna tweederde van de warmte- en elektriciteitseisen van het ziekenhuis voldaan. Met een totale efficiëntie van 93,1% bespaart het ziekenhuis aanzienlijk in operationele kosten. Bovendien stoot de installatie op jaarbasis 600 ton minder CO 2 uit vergeleken met de vorige installatie, waardoor het bedrijf een stuk milieuvriendelijker is geworden. < MTU_16V_4000_Generatorset. MTU Onsite Energy is een wereldleider op het gebied van WKK s Voor meer informatie kunt u onze website raadplegen of contact opnemen met: MTU Benelux; Alex Romijn, Accountmanager noodstroom en WKK alex.romijn@mtu-online.com Telefoon direct: Website: FMT GEZONDHEIDSZORG 45

46 veiligheid Jeroen Eeuwijk, general manager Koninklijke Van Twist KVT is de ideale partner om te verduurzamen Koninklijke Van Twist heet het bedrijf sinds deze week. Daarmee houdt een gerenommeerde naam op te bestaan, maar het bedrijf zelf bestaat voort, met een enorme vitaliteit. Door: Dietske van der Brugge De naamsverandering staat voor onze innovatiekracht, vertelt general manager Jeroen Eeuwijk. We dragen tot op de allerlaatste dag met trots de naam Koninklijke Kemper en Van Twist Diesel BV, maar we hebben een beweging ingezet naar duurzame toepassingen, en diesel als brandstof zal mettertijd vervangen worden door alternatieven. De naam dekt de lading dus niet meer, en daarbij is de familie Kemper al lang geen onderdeel meer van de organisatie. Vandaar: Koninklijke Van Twist. wind- en solarenergie industrieel op te slaan. En in onze eigen markt willen we daarbij zijn. Daar ligt onze toegevoegde waarde. Waarin zit die specifieke meerwaarde van Koninklijke Van Twist? Eeuwijk: We hebben zelf een grote afdeling Engineering. Daardoor kunnen we met de klant meedenken en eigen oplossingen genereren voor klantvragen. Zo houd je het hele proces maximaal in eigen hand: we bouwen op maat wat we zelf hebben bedacht en kunnen de systemen nadien ook onderhouden, of naar keuze van de klant de onderhoudsdienst van de klant opleiden om (delen van) het onderhoud in eigen hand te nemen. We zijn daarmee een total solution provider en we kunnen onze opdrachtgevers maximaal ontzorgen. Ons product is niet in de eerste plaats de installatie zelf, maar het concept. Welke stappen zijn al gezet op het gebied van duurzaamheid? Jeroen Eeuwijk: Je kunt vanuit verschillende perspectieven naar duurzaamheid kijken. We werken aan nieuwe technologie, dat is de ene benadering. Grootschalige opslag van duurzaam gewonnen energie is nog in ontwikkeling. We hebben al wel hybride generatoren, die minder brandstof verbruiken. Het andere spoor waarlangs we bijdragen aan duurzame bedrijfsvoering voor onze klanten is het faciliteren van duurzame oplossingen. We kunnen ook veel doen op het gebied van revisie van installaties. Een noodstroominstallatie die ouder is dan twintig jaar hoeft niet altijd vervangen te worden. Een nieuwe is schoner, dat wel, maar het gebruik van de installatie is minimaal en dus is die impact beperkt. En aan revisie zit ook een duurzaamheidsaspect, zowel wat betreft Wat zijn de ontwikkelingen rond duurzaamheid in uw belangrijkste markt: noodstroomvoorzieningen? Jeroen Eeuwijk: De markt vraagt om duurzame toepassingen, ondanks dat noodstroomvoorzieningen als het goed is natuurlijk nauwelijks gebruikt worden. Maar de motivatie is er, de markt is in beweging, en er zit schot in de mogelijkheden voor energieopslag. Er worden verschillende concepten ontwikkeld, niet alleen rond geothermie, maar ook in het toepassen van accu s. Er gaan in de komende jaren echt methoden gevonden worden om op grotere schaal Jeroen van Eeuwijk. 46 FMT GEZONDHEIDSZORG

47 Onderhoud aan de accu s. materiaalhergebruik als wat betreft de sociale duurzaamheid. Je houdt kennis en werkgelegenheid in de samenleving. Wij hechten daaraan, omdat we zelf in de huidige markt net als andere bedrijven een hele klus hebben aan werving van technisch personeel. Door de bedrijfscultuur van KVT is ons verloop gelukkig minimaal. Is verduurzaming alleen maar vooruitgang, of is er ook een keerzijde? Jeroen Eeuwijk: Soms, maar ook dan zijn er goede oplossingen. Sinds dit jaar is het wettelijk verplichte percentage biobestanddelen in diesel bijvoorbeeld flink verhoogd. Naast het goede effect daarvan op CO 2 -uitstoot heeft dat ook een nadeel. Door toename van de bio-component treedt sneller bacteriologische vervuiling van de brandstof op, met alle gevolgen van dien. De dieselbacteriën zullen zich namelijk nog eenvoudiger nestelen in de dieselbrandstof. Vooral bij WASP dieseloliereiniger. langer opgeslagen brandstoffen, zoals bijvoorbeeld in tanks van noodstroomdieselaggregaten, zal het effect zijn dat er zich sludge in de tank ontwikkelt en er water in de brandstof komt, wat ernstige motorschades, en falen van de nsi kan veroorzaken. Zonder de juiste voorzorgsmaatregelen, periodieke inspecties en vakkundig onderhoud aan de brandstoftankinstallatie neemt de betrouwbaarheid van noodstroomaggregaten hiermee helaas dus af. KVT biedt hiervoor professionele en betrouwbare oplossingen die het probleem bij de bron aanpakken. Wat is het voordeel van het KVT-systeem voor brandstoffiltratie boven andere brandstoffilters? Eeuwijk: Een traditionele filter bevindt zich tussen de brandstoftank en de motor en filtert alleen de brandstof die naar de motor gaat. De dieselbacterie kan zich in de tank dus ongehinderd blijven vermenigvuldigen. Ons WASPbrandstoffiltratie-systeem wordt daarentegen parallel aan de brandstofvoorraadtank geplaatst. Het werkt als een soort dialyse-apparaat: de diesel wordt schoongemaakt doordat de WASP ongebonden water, gebonden water, sediment en microbiologische vervuiling zoals de dieselbacterie scheidt. De brandstof is zo vrij van vervuiling, waardoor de betrouwbaarheid toeneemt en de houdbaarheid wordt verlengd. Daarmee verdient het systeem zichzelf op den duur terug. Klanten hoeven geen eigen WASP aan te schaffen. We hebben eventueel ook een mobiele versie, die bijvoorbeeld ingezet kan worden in combinatie met onderhoud aan de installatie. Wat zijn de alternatieven voor zo n systeem; in welk opzicht is de KVT-oplossing duurzamer? Jeroen Eeuwijk: Helaas is een veel gebezigd alternatief: kop in het zand steken, vasthouden aan het idee dat er toch vast niet zoveel biobestanddelen in de diesel van jouw tank zitten. Dat kan helemaal niet; dan zou zowel je leverancier als jijzelf de wet overtreden. Er zijn ook mensen die menen dat het probleem in Nederland minder speelt, omdat ons land vooraan in de pijpleiding zit. Ook wishful thinking; met het stijgen van het aandeel biobestanddelen in diesel is niks doen geen optie. Niettemin gebeurt dat nog te veel; het wachten is dan op de eerste calamiteit, waarna je alsnog voor investeringen komt te staan, bovenop de schade die je leidt van de calamiteit zelf. Een andere werkwijze is het toevoegen van antibiotica aan de brandstof, om zo bacteriën te doden. Dat werkt. In zoverre: dat werkt nu nog, maar iedereen kent het grote bezwaar van grootschalige inzet van antibiotica. Als de dieselbacteriën resistent raken tegen de antibiotica ben je ver van huis. Niet alleen als ondernemer, maar als samenleving. Uit duurzaamheidsoogpunt is werken met antibiotica en gif absoluut een afrader. Het is om te beginnen een kwestie van zorgvuldig beheer. Ook als je installatie minder dan 500 uur per jaar draait ben je wettelijk verplicht keuringen te laten doen. Sinds 2016 al, maar nog niet iedereen weet het, en het is zaak dat bedrijven die kennislacune snel bijspijkeren, al was het maar omdat I&M de handhavers adviseert om er stringenter op toe te gaan zien. Ook daarbij kunnen wij klanten van dienst zijn overigens: KVT is SCIOS-gecertificeerd om die keuringen uit te voeren. Hoe is KVT zo in het spoor van duurzaamheid geraakt? Eeuwijk: We zien daar de toekomst, niet alleen in economische, maar ook in maatschappelijke zin. Wij zijn een familiebedrijf; we hebben inmiddels de zesde Van Twist-generatie aan het hoofd staan en de familie geeft mede richting aan onze duurzaamheidsmissie. Dat sluit immers perfect aan bij de basisgedachte van een familiebedrijf: doorgeven wat je hebt gemaakt en gekoesterd. Niet alleen het bedrijf, maar ook de aarde, die geef je door aan volgende generaties. Dat is geen softe gedachte, maar een belangenafweging waar we als werknemers unaniem achterstaan. < FMT GEZONDHEIDSZORG 47

48 innovaties Lector en hoogleraar Eveline Wouters: Techniek en mindset moeten hand-in-hand Aan het woord is Eveline Wouters, sinds 5 jaar lector Health Innovations en Technology bij Fontys hogescholen en sinds 1 januari dit jaar Hoogleraar Succesvolle technologische innovaties in de zorg aan de Tilburg University. Door: Gerrit Tenkink Eveline Wouters: Met techniek kunnen we heel veel bereiken, maar we moeten even zo hard werken aan de mindset en de mogelijkheden van de gebruikers. We kunnen veel met techniek, maar de mindset van mensen moet zich mee kunnen ontwikkelen. Disciplines moeten leren samenwerken en dat geldt ook voor de zorgverlener en patiënt. Techniek speelt daarbij in toenemende mate een rol. En bij alles moeten we ons de vraag stellen: Wordt de gezondheidszorg en de gezondheid van mensen, in de brede zin van het woord, er beter van? De bijzondere leerstoel die Wouters bekleedt, is ingebed bij Tranzo, het wetenschappelijke centrum voor zorg en welzijn van de Tilburg School of Social and Behavioral Sciences (TSB). De werkzaamheden van Wouters zijn zeer divers, maar hebben niet te maken met de ontwikkeling van een nog geavanceerdere MRI-scanner of een nieuw dataregistratiesysteem. Wouters beweegt zich meer op het vlak van de acceptatie van techniek en het aansluiten van die techniek op de vraag van de gebruiker: de patiënt en de professional, onder andere de zorgprofessional. Wouters onderzoekt of alles past binnen de huidige maatschappelijke verhoudingen, waarbij patiënten meer zeggenschap en inspraak willen in hun eigen situatie en de zorgverlener moet leren dat de patiënt een gelijkwaardige gesprekspartner is die, voor zover mogelijk, de regie over zijn eigen gezondheid voert. Takenpakket Slechts een klein deel van mijn werk heeft Het gaat om zelfregie van de patiënt betrekking op het direct begeleiden van studenten, zegt Wouters. Dat doe ik dan ook nog vaak indirect via docent-onderzoekers. Daarnaast begeleid ik begeleiders en promoverende PhDstudenten. Binnen het hbo ben ik vooral inspirator voor docenten en onderzoekers. Via inspiratiecolleges probeer ik discussies op gang te brengen en bespreken we nieuwe inzichten. Daarnaast zet ik de grotere onderzoekslijnen uit en bewaak en bepaal ik de kwaliteit van onderzoek. Andere punten waar ik me op richt is het 48 FMT GEZONDHEIDSZORG

49 aanvragen van subsidies en beleid vormgeven rondom onderzoek en ben ik projectleider van grote projecten. Ook de output is belangrijk, dus ik geef lezingen, schrijf of help meeschrijven aan artikelen en boeken en onderhoud en verbind interne en externe netwerken. Bovendien inventariseer ik de vragen die binnenkomen vanuit de praktijk en zorg ik dat deze dan weer terechtkomen bij onderzoek of in het onderwijs. Patiënt als partner Technologie kan volgens Wouters leiden tot nieuw gedrag en nieuwe samenlevingsverbanden en biedt kansen om bij te dragen aan zelfregie en kwaliteit van leven voor mensen met gezondheidsproblemen. Wouters geeft een voorbeeld wat ertoe doet. Een mooi voorbeeld van toepassing van techniek die de kwaliteit van leven voor veel mensen heeft verbeterd, is de mogelijkheid voor diabetespatiënten om zelf hun bloedspiegel te monitoren. Maar ook in de geestelijke gezondheidszorg zijn er stappen gezet met dank aan techniek. Neem het monitoren van stress bij patiënten. Met behulp van apps of sensoren is dataverzameling mogelijk om zo beter inzicht te krijgen in gedrag en moeilijke momenten, maar Technologie draagt bij aan zelfregie en kwaliteit van leven ook om op maat en op tijd hulp in te schakelen. Een ander heel eenvoudig voorbeeld: Bewegen is belangrijk voor de gezondheid. Iemand kan met behulp van een programma zien of hij of zij voldoende beweging heeft gehad die dag. Dat kan bijvoorbeeld met een heel eenvoudige stappenteller. Daar hoeft een professional zich niet mee te bemoeien. En zo zijn er legio, vaak ook kleine aanpassingen, te bedenken waarbij de patiënt zelf de regie in handen houdt en professionele hulpverleners of verzorgenden op afstand kunnen blijven, zegt Wouters die eraan toevoegt dat technologisch interventie en innovatie niet gaan plaatsvinden zonder verandering van mindset. Het gaat om zelfregie. Niet de professional zegt wat je moet doen, maar de patiënt neemt samen met de professional de beslissing. Professional en patiënt gaan zich anders tot elkaar verhouden. Uiteraard wel na voldoende informatie gekregen te hebben van die professional. De patiënt wordt dus partner. Ook in de technologie is ethiek een belangrijk onderwerp geworden Techniek en ethiek Volgens Wouters heeft ook de techniek zijn verantwoording als het gaat om ethische vragen of bijvoorbeeld levensverlengende handelingen wenselijk zijn. Techneuten moeten in ieder geval de mogelijkheden aanbieden. Het kan goed zijn dat wij aan oplossingen denken waaraan zorgverleners nog helemaal niet gedacht hebben. Ik zeg weleens: de technoloog zou ook bij een multidisciplinair overleg moeten zitten. Maar ik ben er wel van overtuigd dat de techneut zich bewust moet zijn van de ethische aspecten van het gebruik van techniek en aan de verschillende professionele waarden. Die zijn voor de techneut op sommige aspecten anders dan voor de zorgprofessional. Die ethische discussie is heel belangrijk. Hoe ver gaan we en waar ligt de grens? In de zorgopleidingen wordt veel aandacht besteed aan relationele en ethische aspecten. In de techniekopleidingen lag daar tot voor enkele jaren geleden nog niet zozeer de nadruk op, maar dat is snel aan het veranderen. Ook bij ICT bijvoorbeeld is ethiek een belangrijk onderwerp geworden. Gebruikersperspectief Het onderzoeksprogramma van de TiU (Tranzo, School of Social and Bahavior sciences) leerstoel omvat meerdere thema s. Een ervan is het gebruikersperspectief bij nieuwe technologische ontwerpen en toepassingen. Wouters: Zorg is complexer geworden. Er zijn meer mensen met chronische aandoening en veel mensen hebben meerdere aandoeningen. Maar zorg is nog steeds veelal in specialistische disciplines georganiseerd. Daar komt bij dat naast fysieke gezondheid ook andere disciplines meespelen. Koppelen van die verschillende disciplines is van belang. Technolo- gie kan in theorie disciplines goed verbinden, maar dat is geen vanzelfsprekendheid. Als de onderliggende waarden niet helder zijn, belandt technologie ook gemakkelijk in de kast. Technologieacceptatie en -gebruik Een tweede thema dat een rol speelt is acceptatie van technologie. Binnen bijvoorbeeld zorgcontexten heb je meerdere gebruikers van techniek. Er zijn naast professionals en patiënten bijvoorbeeld ook mantelzorgers, vrijwilligers, engineers en beleidsmakers. Voor al deze partijen spelen verschillende factoren een rol bij de acceptatie en het vervolgens daadwerkelijk gebruiken van technologie. Bijvoorbeeld ouderen zijn minder opgegroeid met techniek dan jongeren en zijn niet altijd bedreven in het gebruik ervan. Bij de implementatie van de techniek moet je ook aan deze aspecten aandacht besteden. Samenwerkingsverbanden Een derde thema waar de leerstoel zich op richt is de samenwerkingsverbanden tussen zorg en technologie. Nu nog is er zorg, naast bijvoorbeeld wonen, naast welzijn, naast vrijwilligersorganisaties. Maar er komen steeds meer samenwerkingsvormen van heterogene groepen die de samenwerking zoeken. Dat betekent een grote transformatie. Dat is niet eenvoudig, simpelweg omdat mensen niet zijn opgeleid om mee te denken met een ander samenwerkingsverband. Als die partijen werken op dit moment nog op hun eigen eilandje. Verandering vraagt ook hier om een andere mindset. < Bij een multidisciplinair overleg zou ook een technoloog moeten zitten FMT GEZONDHEIDSZORG 49

50 empathic living labs Op weg naar een slimme woonzorgomgeving Drie LivingLabs in regio Eindhoven, Roermond en s Hertogenbosch op het gebied van een slimme woonzorgomgeving zijn de samenwerking aangegaan met de TU/e om de slimme woonzorgomgeving voor nu en in de toekomst te bouwen en uit te testen in het dagelijks leven. FMT Gezondheidszorg volgt deze projecten. In het vorige artikel werden de projecten geïntroduceerd ( ). In deze editie wordt ingegaan op de eerste processen van de toepassing van de ontwerpprincipes voor een slimme woonzorgomgeving. het nieuwe wonen Wetenschap aan het woord: Smart Architectural Technologies (TU/e) De leerstoel Smart Architectural Technologies van de Technische Universiteit Eindhoven verricht onder leiding van prof. dr. ir. Masi Mohammadi onderzoek naar ruimtelijke en technologische middelen voor het bevorderen van het toekomstgericht en mensgericht bouwen. De werelden van mensgericht bouwen en innovatieve technologie worden in het ontwerp bij elkaar gebracht om van daaruit te komen tot de ontwikkeling van een integraal concept voor de Empathische woonomgeving. Deze concepten en tools worden momenteel in samenwerking met maatschappelijke organisaties gevalideerd in een aantal LivingLabs. 50 FMT GEZONDHEIDSZORG

51 Slim wonen ontzorgt A set of architectural design patterns and strategies for age friendly homes Door: ir. Leonie van Buuren RSZK Zorgprofessionals De focus van het project Slim wonen ontzorgt ligt op het ontwikkelen van een toekomstgericht model voor een slimme intramurale woonzorgomgeving voor senioren met dementie, waarin ruimtelijke strategieën, technologie en het zorgproces met elkaar worden geïntegreerd. Het project is opgebouwd uit verschillende fasen. Het afgelopen jaar heeft voornamelijk in het teken gestaan van het onderzoek en de vertaling daarvan naar ontwerpprincipes voor deze slimme woonzorgomgeving. In december 2017 is de eerste conceptversie van de ontwerpprincipes aan RSZK Zorgprofessionals opgeleverd. In 2018 is de volgende fase gestart: de toepassing van de ontwerpprincipes in een casus. Eén van de projecten, volgens het strategisch vastgoedplan van RSZK Zorgprofessionals, is de renovatie van Mariahof te Reusel. Mariahof wordt door de huidige bewoners getypeerd als een groot Reusels familiehuis. De grootste verandering voor deze locatie is de verlening van het type zorg: van verzorgingshuis- naar verpleeghuis zorg. Dit brengt de nodige veranderingen en eisen met zich mee op zowel zorg- als vastgoedgebied. Binnen de RSZK is er een projectgroep voor de renovatie van Mariahof opgestart. De project- Toekomstige bewoners van Mariahof (persona s) Maria, Bert, Tinus en Mien groep heeft gekozen voor een mensgerichte aanpak, door in de basis de bewoner als uitgangspunt te nemen. Vanuit deze invalshoek wordt er gewerkt met persona s. Persona s zijn beschrijvingen van fictieve karakters die een menselijk referentiepunt mogelijk maken tijdens verschillende fasen in het project; bijvoorbeeld om gebruiksscenario s te doorlopen vanuit de verschillende wensen en behoeften van de toekomstige bewoners. Voor het renovatieproject Mariahof zijn de volgende vier toekomstige bewoners opgesteld: Maria, Bert, Tinus en Mien. Naast het uitgangspunt van de bewoner als basis, is er gekozen om te werken met stakeholdersbijeenkomsten. De stakeholders van het project komen vanuit verschillende disciplines: van huidige bewoners, mantelzorgers, zorgprofessionals en ergotherapeut, tot de beheerder van het pand, facilitair teamleider, ICT-specialist en medewerkers van de vastgoedafdeling. Tijdens de afgelopen periode hebben er drie bijeenkomsten plaatsgevonden. De eerste sessie ging in op de introductie van het project: Waarom en hoe wordt Mariahof gerenoveerd? en werden de persona s voorgesteld. Tijdens de tweede sessie werden de resultaten van het onderzoek Slim wonen ontzorgt gepresenteerd en bediscussieerd. Dit werd gedaan aan de hand van de verschillende ruimten van Mariahof én waarop onderzoek is verricht. Per ruimte werd aangegeven wat volgens onderzoek toegepast zou moeten worden en was het voor de stakeholders mogelijk om hierop te reageren. De derde sessie stond in het teken van domotica; Wat is de visie op domotica vanuit het perspectief van de bewoner, de mantelzorger en de zorgprofessional?. Allereerst is er uitleg gegeven wat er mogelijk is aan technologie. Vervolgens is er per ruimte aangegeven wat wenselijk is aan technologie vanuit de verschillende gebruikersperspectieven. Mede op basis van de inbreng van de stakeholders en het onderzoek Slim wonen ontzorgt is een eerste versie geschreven voor het programma van eisen voor de renovatie. Dit document is ter reactie verspreid naar de leden van de stakeholdersbijeenkomsten. Op het moment van schrijven worden de reacties van de stakeholders verzameld. De volgende stappen zijn het definitief maken van het programma van eisen en de selectie van de architect. Sociale woningbouw vanuit empathisch perspectief The design of future-friendly healthcare properties to stimulate healthy living for the lower social economical class. Door: ir. Marije Kortekaas Woningstichting Domus In de provincie Limburg is er sprake van dubbele vergrijzing. Jongeren trekken weg uit de provincie, waardoor het percentage 65-plussers nog sterker stijgt. Op dit moment is 22% van de bevolking in Limburg 65+, naar verwachting zal dit stijgen tot 33% in 2040 (CBS E,til, 2016). Dit vraagt om een herziening van de huidige woningvoorraad. Woningstichting Domus wil zich inzetten voor de meest kwetsbare doelgroep, daarom heeft Woningstichting Domus de ambitie om meer en betere huisvesting te realiseren voor senioren met een lage sociaaleconomische achtergrond. Voor deze opgave wordt gekeken naar een bestaand woongebouw met 39 aanleunwoningen aan de Bredeweg in Roermond. Dit gebouw voldoet niet meer aan de huidige eisen en zal in de nabije toekomst verbeterd moeten worden. Voor deze locatie wil Woningstichting Domus het empathisch wonen principe toepassen. Aan de hand van empirische en theoretische onderzoeken worden ontwerpprincipes opgesteld voor de empathische woonomgeving. Deze ontwerpprincipes focussen zich op drie verschillende thema s die de basis vormen van het empathisch wonen concept: de ruimte, de technologie en de gebruiker. FMT GEZONDHEIDSZORG 51

52 empathic living labs Mijn rol als PDEng trainee binnen dit proces is adviserend. De uiteindelijke resultaten gaan leiden tot ontwerpprincipes voor toekomstgerichte woningen voor senioren. Deze ontwerpprincipes worden samengevat in een handboek dat Woningstichting Domus ook voor komende projecten kan toepassen. Het daadwerkelijke ontwerp voor de Bredeweg zal ontworpen worden door een architect. In januari heeft de architectenselectie voor het ontwerp aan de Bredeweg plaats gevonden. Om de provincie Limburg te stimuleren, is er gekozen om een selectie te maken van architecten uit de provincie Limburg die ervaring hebben met zorg gerelateerde projecten. Aangezien het empathisch wonen concept nog geen exact plan van eisen heeft, is er aan vier architecten gevraagd om een visie presentatie te geven. Hierbij werd gevraagd om de visie ten opzichte van de locatie, het empathisch wonen concept, betaalbaarheid en toekomstgerichtheid te geven. Om het onderdeel empathisch wonen te kunnen beoordelen heb ik plaats genomen in de beoordelingscommissie. Naar aanleiding van deze presentaties is er een keuze gemaakt voor een architect. In de komende fase zullen er verschillende focusgroepen samengesteld worden waaraan het voorlopige ontwerp getoetst wordt. Deze focusgroepen bestaan bijvoorbeeld uit de zorgpartij, de (toekomstige) bewoners, medewerkers van Woningstichting Domus en PDEng collega s. Daarnaast zullen er nog aansluitende onderzoeken gedaan worden die de ontwerpbeslissingen zullen onderbouwen. Samen met de architect hopen we een stimulerende omgeving te ontwerpen die de zelfstandigheid van de bewoner versterkt. Ruimte voor duurzaam geluk Stimulating care environment for seniors living in a nursing home to improve Quality of Life Door: ir. Joyce Fisscher Sint Jozefoord Wonen Welzijn en Zorg Senioren willen zo lang mogelijk zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Toch komt er voor velen een moment waarop thuis wonen niet langer mogelijk is door zware lichamelijke en/of cognitieve beperkingen. Deze senioren zijn vaak erg kwetsbaar. Eenzaamheid, desoriëntatie en een gebrek aan fysieke en mentale activiteiten zijn veel voorkomende problemen in een verpleeghuis. Wat vaak niet wordt gerealiseerd, is dat de vormgeving van de woonomgeving van grote invloed is op het juist versterken of verminderen van deze problemen. Dat wil zeggen dat de woonomgeving een groot effect heeft op de kwaliteit van leven. Het doel van dit project is om in samenwerking met de zorgorganisatie Sint Jozefoord ontwerpprincipes te ontwikkelen voor cognitieve, fysieke en sociale prikkels op het gebied van architectuur en techniek, om zo een stimulerende woonomgeving te creëren die de kwaliteit van leven en het thuisgevoel van de bewoners bevordert. In de afgelopen periode is er veel data verzameld over de organisatie, de doelgroep, de locatie en domotica. Vervolgens is er een begin gemaakt met het vertalen van deze kennis tot ontwerpprincipes voor de gemeenschappelijke ruimten (entree hal, gang, huiskamer en tuin) in het verpleeghuis. In de nieuwbouw van Sint Jozefoord, gevestigd aan de voorzijde van het terrein, zullen diverse ontwerpprincipes worden geïmplementeerd. Binnenkort zal de nieuwbouw in gebruik worden genomen en vanaf dat moment zullen ook een aantal living labs gaan starten. De nieuwbouw biedt plaats aan twee kleinschalige woongroepen voor bewoners met dementie op de begane grond en op de verdiepingen vier kleinschalige woongroepen voor bewoners met lichamelijke beperkingen. De ontwerpprincipes die hier zullen worden toegepast, variëren van principes die al wetenschappelijk bewezen effectief zijn, zoals het camoufleren van deuren waartoe bewoners geen toegang hebben rustgevend werkt, tot ontwerpprincipes die enkel nog door een hypothese worden onderschreven. Of deze laatste ontwerpprincipes daadwerkelijk als stimulerend worden ervaren en daardoor een positief effect hebben op de kwaliteit van leven, zal in de komende periode onderzocht worden met behulp van de living labs. Zo zullen de twee gangen van de woongroepen op de begane grond als living lab worden ingericht. De meest fundamentele functie van een gang is de verkeersfunctie om van de ene ruimte naar de andere ruimte te bewegen. Echter is desoriëntatie een veel voorkomend probleem onder bewoners in een verpleeghuis. Als bewoners verdwaald zijn, kunnen zij angst, stress en verdriet ervaren. Dit heeft een negatief effect op de kwaliteit van leven. In het living lab zullen diverse ontwerpprincipes worden toegepast, waarna er onderzocht zal worden of deze het oriëntatie vermogen van de bewoners stimuleren en/of de agitatie van bewoners verminderen. Daarnaast wordt ernaar gestreefd om de gang niet enkel als verkeersruimte te laten dienen, maar onderdeel te laten uitmaken van de leefruimte waar sociale interactie kan worden gestimuleerd. De mate van daglicht, beleving en zitplekken hebben een grote invloed hierop. Daarom zullen er in het living lab ook diverse ontwerpinterventies worden onderzocht met betrekking tot sociale interactie, zodat er uiteindelijk een stimulerende woonzorgomgeving ontstaat die de kwaliteit van leven en het thuisgevoel van de bewoners bevordert. 52 FMT GEZONDHEIDSZORG

53 nvtg Goed bezocht congres NVTG met interessant sprekersprogramma De Nederlandse Vereniging voor Technologie in de Gezondheidszorg (NVTG) organiseerde op donderdag 5 april 2018 haar jaarlijkse voorjaarscongres. Het congresthema dit jaar was Kwaliteit, Veiligheid en Verantwoording. Er waren meer dan 200 deelnemers en daarmee was de opkomst hoger dan vorig jaar. Voor iedereen die er niet bij kon zijn en een sfeerimpressie wil opdoen maakte de vereniging een fraai videoverslag. Uiteraard ook leuk voor de deelnemers die er wel waren om nog even terug te gaan naar deze dag. De sfeerimpressie is te zien op de website van de vereniging ( Door: de NVTG Het congres vond plaats in de fraaie Theaterzaal van Hart van Holland in Nijkerk met daarbij een stoelopstelling rondom een catwalk, zodat de sprekers in nauw contact met het publiek stonden. Naast deze zaal bevond zich de beursvloer met 30 stands van bedrijven. Holland Water was de congreshoofdsponsor. Dagvoorzitter was Claudia Mies. Het sprekersprogramma opende verrassend met illusionist Jan Reinder. Hij combineerde principes als illusionisme, psychologie, mentalisme en vingervlugheid in een waanzinnig magische show waarin het publiek werd duidelijk gemaakt dat kwaliteit en veiligheid niet zomaar tot stand komt en dat je daar meer voor moet doen dan je nu denkt. Daarna betoogde Ton Ruikes als voorzitter van de Raad van Bestuur van de Ziekenhuis Groep Twente dat veilige zorg niet kan zonder de inzet van gekwalificeerde technici. Hij stuurt aan op een focusverschuiving van toetsing van Medische Technologie naar toetsing van Veilige Zorg. Dwarsverbanden Mark Gerritsen van KLM Flight Academy leerde de aanwezigen de dwarsverbanden over kwaliteit en veiligheid vanuit de luchtvaartsector. Hij stelde dat veiligheid een gezamenlijke verantwoordelijkheid is en dat je safety kunt managen. Tom Borst van Arcadis gaf aan dat Linked Data Een masterclass drummen door Golden Earring drummer Cesar Zuiderwijk. Dagvoorzitter Claudia Mies. dé sleutel is tot controle op assets: daar zit met 7D BIM in ontwerp, bouw en gebruik het verdienmodel en dat daarmee ook kwaliteit en veiligheid geborgd kan worden. Joris IJzermans van Energy Solutions Center voorzag dat door de energietransitie in Nederland de energievoorziening in gebouwen gaat veranderen en dat daarbij flexibilisering van energie (o.a. opslag in batterijen) noodzakelijk maakt. Perry van de Graaf van UMC Utrecht heeft met drie adviseurs van Deerns, RHDHV en Valstar Simonis de kennis gebundeld om een plan uit te werken hoe het UMCU in 2030 CO2-neutraal kan worden, maar dat zal nog niet eenvoudig worden binnen de gestelde kaders. Het congresprogramma werd afgesloten met een lezing van Huub Dubbelman, adviseur van Mercedes. De slotact was op de bedrijvenmarkt; een masterclass drummen door Golden Earring drummer Cesar Zuiderwijk. Op de beursvloer was ook stand aanwezig waar men zich kon informeren over het Register Technologie Gezondheidszorg. Dit kwaliteitsregister is in het leven geroepen door de NVTG. In de volgende editie van FMT Gezondheidszorg gaan we dieper in dit register. < FMT GEZONDHEIDSZORG 53

54 column zuyd hogeschool zonder passie geen resultaat Ik ben benieuwd hoe gepassioneerd u mijn communicatie in deze column gaat ervaren, maar het moet me van mijn hart: Door: Ruth Dalemans, senioronderzoeker, hoofddocent Zuyd, logopedist Ik begrijp niet dat het anno 2018 nog steeds mogelijk is dat mensen hun meest basale recht ontnomen wordt: het recht om een `stem` te hebben. `Ja maar, ik begrijp wel wat hij wil`, hoor ik een professional zeggen met de beste bedoelingen, maar die echt niet weet welk fundamenteel recht hij afneemt van een ander mens: Het recht te zeggen wat je denkt, voelt, beleeft. Te uiten wat je angsten en zorgen zijn, je twijfels, je ambities. Het lijkt wel of het kunnen aangeven of je koffie of thee wilt de norm is voor geslaagde communicatie binnen de zorg. Laatst hoorde ik tijdens een congres een fragment voorgelezen worden uit Ghost Boy van Martin Pistorius. Dit boek grijpt me naar de keel: Hoe belangrijk is het dat er iemand in je gelooft! Iemand die je ziet voor wie je bent! Je competenties ziet ondanks je beperkingen. Iemand die samen met je zoekt naar een deur naar de wereld, een kanaal om je te uiten. Op zoek gaat naar een manier waarop iemand met een communicatieve beperking invloed kan hebben op zijn fysieke en sociale omgeving. Op zoek gaat met passie naar het mens-zijn in de ander. Vergeet het gebruik van een communicatiehulpmiddel maar als je de omgeving niet mee hebt. Communiceren doe je immers samen. Motivatie en de rol van de omgeving kwam ook tijdens onze interactieve sessies binnen het project COM met deelnemers naar voren als belangrijkste factoren om de inzet van een communicatiehulpmiddel tot een succes te maken. daar heb je ze weer MOTIVATIE, iemand die voor je wil gaan, iemand uit de OMGEVING die je mogelijkheden wil zien en er samen met je voor wil gaan, iemand die in je gelooft en gedreven is een communicatiekanaal te vinden dat past bij jou en jouw leven. Tijdens de aansluitende informatiemarkt kwam een jonge gedreven ergotherapeut naar ons toe, bijna met tranen in de ogen. Ze zag zoveel oudere mensen met een niet aangeboren hersenletsel waarvan ze wist dat ze haar van alles willen zeggen, maar dat niet kunnen omdat ze geen geschikt communicatiehulpmiddel hebben. Ze vroeg hoe ze hieraan moest beginnen, dat ze hier geen kennis of expertise voor had...we gaven haar tips, verwezen haar naar onze website: [curs] en linkten haar aan andere gedreven professionals. Zij voelde zich een groentje, maar wat ze had was PASSIE, MOTIVATIE om op zoek te gaan naar een geschikt hulpmiddel; de OMGEVING te mobiliseren, te luisteren naar wat mensen die zich moeilijk kunnen uiten te zeggen hebben. en juist die PASSIE is de sleutel tot succes, want zonder passie geen resultaat! 54 FMT GEZONDHEIDSZORG

55 bedrijvenindex Adviesbureau BESCHERMINGS- TRANSFORMATOREN CLEANROOMS deuren Sweegers en de Bruijn bv Europalaan 12g, 5232 BC s-hertogenbosch T: E: I: Geveke Besturingstechniek Kabelweg BA Amsterdam Postbus 820, 1000 AV Amsterdam T: / F: E: info@geveke-besturingstechniek.nl BRANDVEILIGHEID Ropa Systems BV Belleweg 9, 5711 DH Someren T: +31 (0) info@ropasystems.nl Metaflex Doors Europe BV Ambachtsstraat MP Aalten info@metaflexdoors.com Valstar Simonis Veraartlaan GM Rijswijk T: F: E: rijswijk@valstar-simonis.nl I: VAN LOOY GROUP NV Noordersingel 19, B 2140 Antwerpen T: E: info@vanlooy.com I: OK Consultancy Nederland (OKCN) Postbus 2102, 5202 CC s-hertogenbosch T: (0) E: info@okcn.nl / I: airconditioning Carrier Airconditioning Benelux Papendorpseweg 83, 3528 BJ Utrecht Postbus 2731, 3500 GS Utrecht +31 (0) info@carrier.nl Witlox Brandveiligheid BV Nieuwstraat VD Sint-Oedenrode T: W: BRANDWEREND GLAS VETROTECH SAINT-GOBAIN BENELUX Hulsenweg 21, 6031 SP Nederweert Postbus 15, 6000 AA Weert T: +31 (0) F: +31 (0) I: BUITENINRICHTING & INFRATECHNIEK Kanters BV Doornhoek 3745, 5465 TA Veghel info@kanters.eu Cadolto Benelux BV Dorpsstraat 8a, 4181 BN Waardenburg T: M: E: info@cadolto.nl I: Interflow De Stek 15, 1771 SP Wieringerwerf T. (0227) F. (0227) info@interflow.nl Jan Snel Medical Buildings Willeskop 94, 3417 ME MONTFOORT Postbus 200, 3417 ZL MONTFOORT Tel.: +31 (0) info@jansnel.com Website: M-Wall BV Steenoven 4C 5626 DK Eindhoven T E info@mwall.nl W Vestiging Doorwerth Record Automatische Deuren B.V. Cardanuslaan 30 Postbus 67, 6865 ZH Doorwerth T F info@record-automatischedeuren.nl Vestiging Oosterhout Record/Van Nelfen Deurtechniek Houtduifstraat 6 Postbus 565, 4900 AN Oosterhout T F Ropa Systems BV Belleweg 9, 5711 DH Someren T: +31 (0) info@ropasystems.nl GEBOUWBEHEERSYSTEMEN Sauter Building Control Nederland BV Postbus 20613, 1001 NP Amsterdam T: I: FMT GEZONDHEIDSZORG 55

56 bedrijvenindex GROOTHANDEL INSPECTIES & LOGBOEKBEHEER MEDISCHE PERSLUCHT medische gassendistributie systemen Technische Unie B.V. Bovenkerkerweg XE Amstelveen Postbus AX Amstelveen T: F: E: I: huisvesting DiiP BV Inspecties en logboekbeheer Verrijn Stuartweg 22-N, 1112 AX Diemen Postbus 298, 1620AG Hoorn Berko Kompressoren Havenweg AS Wijchen T: F: E: info@berko-perslucht.nl I: Dräger Nederland B.V. Huygensstraat 3-5, 2721 LT Zoetermeer Nederland T: I: NOODSTROOM Bussman Medical & Research IJzerwerf TK Beuningen T F I: e: info@bussman-mr.com it & software Ultimo Software Solutions bv Waterweg RR Nunspeet T: +31(0) F: +31(0) E: info@ultimo.com I: Partner van Dräger BOGE KOMPRESSOREN B.V. Spaceshuttle 8B, 3824 ML Amersfoort T: / F: E: benelux@boge.com I: MEDISCHE gassen Geveke Besturingstechniek Kabelweg BA Amsterdam Postbus 820, 1000 AV Amsterdam T: / F: E: info@geveke-besturingstechniek.nl Cadolto Benelux BV Dorpsstraat 8a, 4181 BN Waardenburg T: M: E: info@cadolto.nl I: Jan Snel Medical Buildings Willeskop 94, 3417 ME MONTFOORT Postbus 200, 3417 ZL MONTFOORT Tel.: +31 (0) info@jansnel.com Website: INSTALLATEUR ULC Installatietechniek b.v. Labradordreef 18 Postbus GK Utrecht T E. info@ulcgroep.nl I. landschapsarchitecten MTD Landschapsarchitecten Postbus 5225, 5201 GE s-hertogenbosch T: F: Contact: Han Thijssen E: thijssen@mtdls.nl I: luchtbehandeling Altop International: exclusief vertegenwoordiger van Euroclima Matjeskolk DZ Beek T: E: info@altop-international.nl I: Linde Healthcare Benelux De keten 7 Postbus 325, 5600 AH Eindhoven T: F: I: MEDISCHE GASSEN BEWAKING/MONITORING TPS technology BENELUX B.V. Postbus AD HOOFDDORP Contactpersoon E. Schrijver T: I: I: E: info@tpstechnology.nl Elinex Power Solutions Wolweverstraat CE Ridderkerk Tel: +31 (0) info@elinex.com Web: OPLEIDINGEN Hogeschool Rotterdam G.J. de Jonghweg GG Rotterdam T: I: OPERATIEKAMERS Interflow De Stek 15, 1771 SP Wieringerwerf T. (0227) F. (0227) info@interflow.nl 56 FMT GEZONDHEIDSZORG

57 PERSOONSBEVEILIGING SYSTEMEN vloeren MANN+HUMMEL Vokes Air BV Nijverheidsweg MC IJsselstein Postbus AH IJsselstein T: F : E: infonl@vokesair.com Q-bital Rob van Liefland Benelux & Nordic E: rvanliefland@vanguardhs.com M: W: Cadolto Benelux BV Dorpsstraat 8a, 4181 BN Waardenburg T: M: E: info@cadolto.nl I: Jan Snel Medical Buildings Willeskop 94, 3417 ME MONTFOORT Postbus 200, 3417 ZL MONTFOORT Tel.: +31 (0) info@jansnel.com Website: Ooperon Mijkenbroek AA Breda T: E: info@ooperon.nl I: PROJECTINRICHTING M-Projectservice BV Steenoven 4C 5626 DK Eindhoven T E info@m-projectservice.nl W stralingswering Tinnemans Medical Design BV Belleweg 9, 5711 DH Someren T: +31 (0) F: +31 (0) I: E:info@4medicaldesign.com Tinnemans Medical Design BVBA Gildenstraat 41,B-2470 Retie T: +32 (0) I: E:info@4medicaldesign.com Volg ons zusterbedrijf op VALIDATIE Nora flooring systems B.V. Belgiëstraat PN Kaatsheuvel T: I: wandbekleding Vescom Nederland B.V. Sint Jozefstraat 20, 5753 AV Deurne Postbus 70, 5750 AB Deurne T: F: E: nederland@vescom.com I: M-Wall BV Steenoven 4C 5626 DK Eindhoven T E info@mwall.nl W wasmachines Miele Professional Postbus 166, 4130 ED Vianen T: F: E: professional@miele.nl waterbehandeling M-Wall BV Steenoven 4C 5626 DK Eindhoven T E info@mwall.nl W Cleanroom Management International The Netherlands: Luchthavenweg 81, NL 5657 EA Eindhoven Tel: Fax: infonl@cmitest.com BWT nederland Coenecoop PG Waddinxveen E: verkoop@bwtnederland.nl T.: FMT GEZONDHEIDSZORG 57

58 fmt gezondheidszorg - info FMT Gezondheidszorg: EEN unieke informatiebron FMT Gezondheidszorg is een unieke combinatie van vakblad, website, elektronische nieuwsbrieven en social media. Dit maakt FMT Gezondheidszorg tot een autoriteit in de markt die garant staat voor een scherp, eigenzinnig en actueel aanbod van nieuws & achtergronden. FMT Gezondheidszorg informeert en analyseert. Redactionele formule FMT Gezondheidszorg informeert over zorg- en gebouwtechnologie, wetenschap en innovatieve huisvesting. Voor bestuurders, beleidsmakers en professionals die in en voor de zorgsector actief zijn, is FMT Gezondheidszorg één van de belangrijke informatiebronnen. Magazine In elke uitgave van het magazine wordt bericht over zorg- en gebouwtechnologie voor zowel de cure als de care. Ook is er in elke editie aandacht voor beheer en onderhoud van de infrastructuur en managementvraagstukken. Daarnaast besteed FMT Gezondheidszorg in het magazine aandacht aan wetenschappelijke ontwikkelingen in relatie tot technologie in de zorg. Elektronische nieuwsbrieven en website In de elektronische nieuwsbrieven en op de website wordt naast bovengenoemde onderwerpen ook aandacht besteed aan wetenschap en onderzoek van de vele universiteiten en hogescholen. Met veel wetenschappelijke instellingen werkt FMT Gezondheidszorg nauw samen. Social media Via Twitter en Linkedin wordt uitgebreid aandacht besteed aan de onderwerpen die op de website, de nieuwsbrief en in het magazine aan de orde komen. Lezersprofiel FMT Gezondheidszorg wordt gelezen, gevolgd en bezocht door beslissingnemers en professionals in de zorg in Nederland en Vlaanderen. Veel bestuurders van zorginstellingen hebben een abonnement op het magazine. Dat geldt ook voor de technisch professionals in de zorg. Daarnaast kent het magazine ook veel abonnees bij onderwijs- en wetenschappelijke instellingen en personen en bedrijven die voor de zorg actief zijn op het gebied van technologie, wetenschap en huisvesting. De elektronische nieuwsbrief wordt behalve door bovenstaande doelgroepen ook gelezen door lokale en landelijke politici, regionale en landelijke media en diverse vertegenwoordigers van uiteenlopende brancheorganisaties in de cure en care. Meer informatie? Neem vrijblijvend contact met ons op. T: E: info@fmtgezondheidszorg.nl ADVERTENTIE-INDEX Alpheios B.V. 24 EGM architecten 55 M-projectservice B.V. 57 Sweegers en de Bruijn B.V. 55 ATECA Watercare & Services B.V. 60 Elinex Power Solutions B.V. 41 Modderkolk Projects & Maintenance B.V. 21 Technische Unie B.V. 56 BWT Nederland B.V. 57 Elinex Power Solutions B.V. 56 MTD Landschapsarchitecten 56 Tinnemans Medical Design B.V. 57 Cadolto Benelux B.V. 55,56,57 Geveke Besturingstechniek 55,56 MTU Onsite Energy 44 TPS Technology Benelux B.V. 56 Carrier Airconditioning Benelux B.V. 55 Hogeschool Rotterdam 56 M-Wall B.V. 57 ULC Installatietechniek B.V. 56 CateC B.V. 19 Interflow 55,56 nora flooring systems B.V. 57 Ultimo Software Solutions B.V. 56 Cleanroom Management Intern. 57 Jan Snel 55,56,57 OK Consultancy Nederland 6,55 Valstar Simonis 55 D2 Ontwikkeling 57 Koninklijke Van Twist 46 Ooperon 57 Van Looy Group 55 Deerns 42 Luchtvalidatiecheck B.V. 23 ptg advies 26 Van Wijnen, Van Dorp, Breedveld & Schröder 10 DEMCON 12 MANN+HUMMEL Vokes Air B.V. 57 Q-bital 57 Vescom Nederland BV 57 DiiP 56 Medela Benelux B.V. 59 Record Automatische Deuren B.V. 55 Vetrotech Saint-Gobain Benelux 55 Dräger Nederland B.V. 2 Metaflex Doors Europe B.V. 55 Ropa Systems BV 55 Wiegerinck 7 Dräger Nederland B.V. 56 Miele Professional Nederland B.V. 57 Sauter Building Control Nederland B.V. 55 Witlox Brandveiligheid B.V. 55 EAL 56 Miele Professional Nederland B.V. 23,40 SCA Hygiene Products Zeist B.V. 55 EGM adviseurs 55 M-Wall 55,57 SCHELL 7 58 FMT Gezondheidszorg

59 De stille kracht in ziekenhuizen Professionele vacuümsystemen van Medela 50 jaar ervaring en expertise staan ervoor garant dat Medela kwalitatieve en betrouwbare systemen levert voor medische vacuümtechnologie, eenvoudig en stil in gebruik. Medela biedt systemen voor algemene vacuümtoepassing of als back-upsysteem voor wandafzuiging voor vakgebieden als algemene chirurgie, liposuctie, endoscopie, uitzuigen van de luchtwegen, neurochirurgie en wonddrainage. medela.nl/healthcare Precious life - Progressive care

60 32 ziekenhuizen gingen u voor Het ICA Systeem Een 100% Legionella veilige locatie met het koper/zilver ionisatie systeem van ATECA ATECA Ruychrocklaan 121, 2597 EL Den Haag T , E info@ateca.nl ateca.nl