Gifstoffen in ons bloed

Transcriptie

1 O. van Nieuwenhuijze 14 > Een samenvatting van het onderzoeksrapport van Sauer, Peters en Meijer (2004) Een onderzoek door Greenpeace naar het vóórkomen in ons lichaam van chemische stoffen die worden gebruikt in onze omgeving O. van Nieuwenhuijze Inleiding Wat krijgen we ongewild mee met de voeding? In hoeverre zijn de kunstmatige stoffen die in toenemende mate zijn geproduceerd, en in de natuur verspreid, terug te vinden in ons lichaam? In welke mate heeft dat gevolgen voor onze gezondheid? Greenpeace stelde voor om een bloedonderzoek te doen naar de aanwezigheid van bekende gifstoffen in ons bloed. De Rijksuniversiteit van Groningen voerde het onderzoek uit en publiceerde de gegevens (Meijer e.a., 2004). Er werd getoetst op 46 giftige stoffen in een steekproef van de bevolking, waarbij 36 gifstoffen daadwerkelijk in het bloed werden gevonden. Dit betekent mogelijk dat de aanname dat het gebruik van goedgekeurde en gereguleerde gifstoffen in de natuur veilig is, niet klopt. Het is daarmee nog niet duidelijk in hoeverre de gemeten stoffen een risico vormen voor de gezondheid. Het volgende vat de bevindingen van het rapport samen en plaats het in een meer algemene context. Milieuverontreiniging Sinds de ontwikkeling van de chemie, zijn veel stoffen ontwikkeld en geproduceerd, die in grote hoeveelheden worden gebruikt. Deze stoffen komen terecht in de voedselkringloop. Chemische kunststoffen worden weggegooid in de natuur, chemische productie van kunstmest, insecticide en pesticiden worden verspreid over het land. Het gaat om grote hoeveelheden, in toenemende mate. Het is dan ook niet verrassend dat die stoffen opgenomen worden in de grond, in het grondwater, in microben, gewassen en dieren. Via de voeding worden ze ook opgenomen in de mens. Doordat deze kunststoffen in de natuur ongewoon zijn, en voor de natuur onbekend, worden deze afgebroken op onvoorziene wijze. Daardoor wordt ons metabolisme dat zorgvuldig in balans is verstoord, en ontstaan mogelijk ziekten. Biologische organismen reageren, in vivo, anders op de stoffen dan voorspeld in de in vitro-reacties in laboratoriumtests. Het gevolg is dat andere metabolieten ontstaan, waarop de levende organismen op hun beurt weer anders reageren. Hoe deze nieuwe stoffen de voedselkringloop veranderen, mogelijk verstoren, misschien wel ontsporen, is niet te voorzien. Op basis van economische belangen wordt vaak verondersteld dat dit wel mee zal vallen. Ingeval er na productie in het gebruik duidelijke problemen zijn te zien, worden zulke producten uit de handel genomen. Soms wordt daarna de productie verboden. Soms lijkt het erop alsof stoffen worden uitgetest in de praktijk. Softenon en DDT zijn bekende voorbeelden van zulke bijstellingen, achteraf. De vraag is in hoeverre het introduceren van zulke stoffen, al is het maar even, de voedselkringloop ontregelt. En hoe lang het effect voort ijlt. De voedselkringloop, buiten ons lichaam, is een veel meer omvattende en veel meer complexe vorm 139

2 > O. van Nieuwenhuijze 140 van de voedselkringloop binnen ons lichaam. Die kringloop is al vele jaren bestudeerd, maar nog steeds onbekend. Beroemd is het schema Bioche - mical Pathways (Boehringer Mannheim), dat tegenwoordig op het Internet is te vinden. Het brengt de metabole regelkringen en celcycli in kaart. Het zijn enorme schema s, en vermoedelijk nog incompleet. Wat hierin niet vervat is, is de zelfregulatie op DNAniveau. Alle moleculen die in ons lichaam voorkomen zijn over de loop van miljoenen jaren ontwikkeld en gegroeid. Allen zijn met elkaar in balans als deel van een integraal dynamisch systeem: ons cel- /lichaamsmetabolisme. Er is dus op geen enkele manier te voorzien hoe het introduceren van een nieuwe chemische stof doorwerkt in de natuur, in onze lichaamsfysiologie, in onze celmetabolisme, en in de functionaliteit van ons DNA. Dat gifstoffen zich niet alleen verspreiden in de natuur, maar zich ook opstapelen in de voedselkringloop, is al vele jaren bekend. Rachel Carson trok aandacht voor de biocide DDT [ een gifstof die niet één of twee maar honderden soorten insecten kon doden. De uitvinder ervan kreeg de Nobelprijs. In de natuur stapelt het zich op, doordat grotere dieren grote hoeveelheden kleinere dieren eten, ook de door DDT gedode insecten. Dit werd duidelijk door grote vogelsterfte, als gevolg van het sproeien van DDT tegen insecten. In mensen veroorzaakt het ondermeer kanker. In 1945 begon Rachel Carson hier al tegen te waarschuwen. In 1962 werd haar boek Over metabole regelkringen: Over celcycli-regel kringen: Over het DNA genoom-project: /genemap99 Silent Spring eerst als serie in het tijdschrift The New Yorker gepubliceerd, en werd daarna als boek een bestseller. De titel wijst op het wegvallen van het zingen van vogels door het gebruik van DDT. Zij bracht onder de aandacht dat insectenverdelging door stapeleffecten mogelijk kan leiden tot verdelging van de natuur. Behalve DDT (DichloroDiphenylTrichloro-Ethane) zijn er diverse andere stoffen berucht door de manier waarop ze de biologische functies verstoren: PCB (PolyChlorinated Biphenyl), Agent Orange (Tetra- ChloroDibenzo-Para-Dioxin), Aspartame, en BST (Bovine SomatoTropin). Het zijn allemaal stoffen die zijn ontwikkeld om in te grijpen op de biologische kringloop. De voedselkringloop is daarin niet alleen een wie eet wie-keten van planten en dieren, maar ook de voedingsstoffen en metabolieten in een lichaam zijn deel van deze kringloop. Ons lichaam is daarin dynamisch deel van onze omgeving. Vanwege haar complexiteit zijn de consequenties van herbiciden en insecticiden niet te voorzien. Ook is onbekend in hoeverre inmiddels al een explosieve biologische kettingreactie aan de gang is in deze voedselkringloop, door ondermeer genetische manipulatie. Mae Wan Ho is bekend om haar waarschuwingen op dit gebied [ Er is dus zeker reden om beter beeld en begrip te krijgen voor de effecten van niet-natuurlijke stoffen op de natuur, en ons lichaam. Zonder zulke inzichten kan het mogelijk zijn dat de oorzaak van ziekten wordt gemist, doordat dit niet wordt onderzocht. De vraag van Greenpeace lijkt daarmee gegrond. En leidt tot de vraag wat in het onderzoek werd gevonden. Het onderzoek Het onderzoek betrof een selectie van 91 Neder - landers uit een aanbod van 1301 vrijwilligers. Hun leeftijd was tussen de 18 en 79 jaar (48 mannen en 43 vrouwen). Bloedafname geschiedde volgens de regelen der kunst, en het onderzoek werd gedaan bij TNO Apeldoorn. Het rapport begint met een algemene beschrijving

3 O van Nieuwenhuijze > van de effecten van gifstoffen op dieren en mensen. Het vermeldt dat bekend is dat de lipofiele stoffen zich opstapelen in de vetweefsels, en daardoor hoge concentraties kunnen bereiken. Studies naar oudere milieuvervuilende stoffen als dioxinen en PCB s toonden negatieve effecten aan op de gezondheid van mensen. In het bijzonder is aandacht nodig voor het effect van blootstelling aan een combinatie van stoffen. Fenol (fenylalcohol) is een aromatische organische stof, gerelateerd aan benzine en steenkool. De stof is giftig bij huidcontact, inhalatie en inname. Het werkt ontsmettend, anesthetiserend, en wordt gebruikt het produceren van medicijnen (e.g. aspirine), onkruidverdelgingsmiddelen, bakeliet, en is direct dodelijk bij injectie direct in het hart. Ftalaten zijn esters van ftaalzuur, die worden gebruikt als weekmakers in plastics zoals PVC, en voor het maken van lijmen, verf, nagellak en jelly rubber (sex toys). Mogelijk leidt het tot congenitale afwijkingen van zonen. In knaagdieren leidt het, via het hormonale systeem, tot schade aan lever, nieren, longen en de testikels. Organotin is één van de koolstof-metaalverbindingen; in dit geval met tin. Het wordt gebruikt in PVC-productie, en als biocide (vergif), ook voor het preserveren van hout. Op schepen wordt het gebruikt tegen aangroei, maar is daardoor ook een bron van vergiftiging van de oceanen (1 nanogram per liter is al toxisch). Bron: Voor het onderzoek op fenolen (BPA, TBBPA, NP, OP, NPEO en OPEO) werd gebruik gemaakt van vloeistof-chromatografie en SIM (selected ion monitoring) massaspectrometrie (LC/MS). Voor ftalaten, vlamvertragers, musk-componenten en organotinen werd gas-chromatografie en SIM massaspectrometrie (GC/MS) gebruikt. Alle bloedmonsters waren volgens standaardprotocol voor het onderzoek geprepareerd. Het onderzoek als geheel voldeed aan alle gangbare vereisten. Het rapport van het onderzoek vat de bevindingen samen: De broomhoudende vlamvertrager BDE-153 werd aangetroffen in 76 bloedmonsters, met een mediaan van 8,0 pg/g. De nieuwere broomhoudende vlamvertrages HBCD en TBBPA zijn aangetroffen in (resp.) 11 en 32 monsters. Van de ftalaten werden DEHP en DBP aangetoond in resp. 84 en 68 monsters, waarbij de gehaltes een grote spreiding lieten zien. De synthetische muskverbindingen AHTN en HHCB werden aangetroffen in resp. 88 en 91 bloedmonsters. Musk ambrette, sinds 1995 verboden in de Europese Unie, werd nog steeds aangetroffen in 50% van de monsters. Organotinverbindingen zijn nauwelijks aangetroffen. Bisfenol-A werd aangetoond in 36 monsters. Uit deze studie blijkt ook dat zodra een nieuwe stof wordt geïntroduceerd, deze vrijwel onmiddellijk aantoonbaar is in mensen. Omgekeerd resulteert een verminderde productie van een stof in lagere gehaltes in mens. Gehaltes van chemische stoffen die tot dezelfde stofgroep behoren zijn aan elkaar gerelateerd. Relaties tussen de gehaltes van verschillende groepen zijn gevonden tussen ftalaten en muskverbindingen en tussen ftalaten en bisfenol-a. In een recente studie (de Leeuwen, 2005) werd vergelijkbaar onderzoek gedaan naar het voorkomen van gifstoffen in de navelstreng van een baby. Ook daar werden ze gevonden. De conclusie is dat de hele bevolking blootgesteld is aan uiteenlopende chemische stoffen waarvan er meerdere in alle bloedmonsters zijn aangetoond. De gehaltes van sommige stoffen liepen sterk uiteen. De meest voor de hand liggende verklaring is dat de blootstellingen sterk verschillen, hoewel we de verschillen niet in verband konden brengen met één factor. De bevinding roept verdere vragen op. In hoeverre hebben de gemeten stoffen, alleen of in combinatie, effect op onze gezondheid? In hoeverre geldt dat ook voor andere levensvormen? Zijn er aan deze resultaten verdere conclusies te ontlenen, zoals het 141

4 > O van Nieuwenhuijze staken van het gebruik van deze stoffen, of de noodzaak van behandelingen om de stoffen uit ons lichaam danwel de omgeving te elimineren? Het gaat hier om stoffen die van nature in de natuur niet bekend zijn. In voedselkringloop zijn de effecten hiervan niet te overzien. Op dit gebied zijn er ook geen bruikbare studies. De farmacokinetiek en farmacodynamiek bestuderen de beweging van een stof door ons lichaam, respectievelijk de interactie ervan met onze cellen, en via welke organen de stoffen uit ons lichaam worden geëlimineerd. Voor de voedselkringloop in de natuur om ons heen is er echter geen direct inzicht in de wegen die door de stoffen worden genomen. Welke planten of dieren nemen de stoffen op? Wanneer zijn ze dodelijk? In hoeverre stapelt het zich op tot een dodelijke dosis voor de plant of het dier zelf, of voor de plant of het dier dat het eet? Het is niet goed bekend (veelal wordt het ontkend) hoeveel de stoffen voorkomen in de aarde, en onze voeding. Doordat we niet weten hoeveel van deze toxinen we binnenkrijgen met onze voeding, zijn er ook geen gerichte studies naar de bijbehorende farmacokinetiek en farmacodynamiek van deze stoffen. Gevolg is ook dat de bevolking het verkeerde idee heeft dat de goedgekeurde stoffen die in de industrie en landbouwindustrie (als verdelgingsmiddelen) worden gebruikt, geen effect hebben op de natuur en onze gezondheid. Artsen zijn mede om deze reden niet alert op het onderkennen van ziekten die het gevolg zijn van deze stoffen, waardoor de ziekten die ze kunnen veroorzaken niet adequaat worden gediagnosticeerd, noch behandeld. Literatuur Meijer L., R. Peters & P.J.J. Sauer (2004) Manmade Chemicals in Human Blood. (Levels of fortysix chemicals in a Dutch Cohort.), Groningen, November /gifsporen-in-bloed-de-feiten /chemical-footprints-in-blood

5 O van Nieuwenhuijze < Samenvatting Op aanvraag van Greenpeace deed de Rijksuniversi - teit Groningen een onderzoek naar het voorkomen van gifstoffen in ons bloed. De conclusie was dat veel van de onderzochte stoffen in ons bloed zijn te meten, dus voorkomen in ons lichaam. De hoeveelheid lijkt af te hangen van de mate en tijdsduur waarin deze stoffen worden gebruikt, en blootstelling aan de omgeving waarin ze worden gebruikt. Het effect van deze stoffen, alleen of in combinatie, op onze gezondheid is onvoldoende bekend. Verdere studie is nodig om dit te bepalen. Summary Industry Toxins in Human Blood Greenpeace initiated a study into the extent to which known toxins are present in our blood. The University of Groningen coordinated the research, and concluded that many of the toxins are indeed present in our body. The degree appears to be dependent on the exposure, and the extent to which the toxins are abundant in our surroundings. Further studies are required to establish the precise nature and degree to which these toxins affect our body and health. Key words environment toxin blood level health 143